INSTYTUT FARMAKOLOGII

Transkrypt

1 Zakład fizjologii INSTYTUT FARMAKOLOGII POLSKA AKADEMIA NAUK RAPORT 2012

2

3 SPIS TREŚCI Część ogólna 5 Kierownictwo Instytutu 7 Rada Naukowa Instytutu ( ) 9 Z historii Instytutu 13 Dział Wydawnictw 17 Dział Informacji i Dokumentacji Naukowej 19 Studium Doktoranckie 21 Archiwum Instytutu Farmakologii PAN 22 Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń nad Zwierzętami 23 Fundacja im. J.J. Supniewskich 24 Część szczegółowa 25 Zakład Badań Nowych Leków 26 Zakład Biochemii Mózgu 33 Zakład Chemii Leków 38 Zakład Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków 45 Zakład Farmakologii 50 Zakład Farmakologii Bólu 64 Zakład Fitochemii 68 Ogród Roślin Leczniczych 70 Zakład Fizjologii 71 Zakład Neurobiologii 75 Zakład Neurochemii 84 Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej 89 Zakład Neurofarmakologii Molekularnej 96 Zakład Neuropsychofarmakologii 102

4 Publikacje 108 Spis prac naukowych 109 Granty 152 Udział w organizacji imprez naukowych 155 Nowe członkostwa z wyboru w komitetach redakcyjnych czasopism naukowych o zasięgu światowym, radach naukowych oraz komitetach naukowych 158 Działalność dydaktyczna 159 Prezentacje wyników badań na kongresach 168 Wykłady i referaty wygłoszone za granicą na zaproszenie instytucji naukowych 171 Popularyzacja wiedzy 172 Współpraca z zagranicą 175 Kadra naukowa 185

5 Część ogólna

6

7 Kierownictwo Instytutu DYREKTOR Prof. dr hab. Krzysztof Wędzony Z-CA DYREKTORA DS. NAUKOWYCH Prof. dr hab. Władysław Lasoń Z-CA DYREKTORA DS. OGÓLNYCH Prof. dr hab. Irena Nalepa GŁÓWNY KSIĘGOWY Mgr Teresa Sabat ZAKŁADY I PRACOWNIE INSTYTUTU Zakład Badań Nowych Leków (kierownik prof. dr hab. Piotr Popik) Zakład Biochemii Mózgu (kierownik prof. dr hab. Irena Nalepa) Zakład Chemii Leków (kierownik dr hab. Andrzej Bojarski, prof. IF PAN) Zakład Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków (kierownik prof. dr hab. Władysława A. Daniel) Zakład Farmakologii (kierownik prof. dr hab. Krzysztof Wędzony) Pracownia Farmakologii Behawioralnej (kierownik dr hab. Mariusz Papp, prof. IF PAN) Pracownia Farmakologii Biochemicznej (kierownik prof. dr hab. Marta Dziedzicka-Wasylewska) Pracownia Farmakologii i Biostruktury Mózgu (kierownik prof. dr hab. Krzysztof Wędzony) Pracownia Farmakologii Uzależnień (kierownik prof. dr hab. Małgorzata Filip) Zakład Farmakologii Bólu (kierownik prof. dr hab. Barbara Przewłocka) 7

8 Zakład Fitochemii (kierownik prof. dr hab. Wanda Kisiel) Ogród Roślin Leczniczych (kierownik mgr Anna Sochacka-Obruśnik) Zakład Fizjologii (kierownik prof. dr hab. Grzegorz Hess) Zakład Neurobiologii (kierownik prof. dr hab. Andrzej Pilc) Pracownia Neurobiologii Pierwiastków Śladowych (kierownik prof. dr hab. Gabriel Nowak) Zakład Neurochemii (kierownik prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk) Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej (kierownik prof. dr hab. Władysław Lasoń) Pracownia Immunoendokrynologii (kierownik prof. dr hab. Bogusława Budziszewska) Zakład Neurofarmakologii Molekularnej (kierownik prof. dr hab. Ryszard Przewłocki) Zakład Neuro- i Psychofarmakologii (kierownik prof. dr hab. Krystyna Ossowska) 8

9 Rada Naukowa Instytutu ( ) PRZEWODNICZĄCY Prof. dr hab. Edmund Przegaliński członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor IF PAN w Krakowie Z-CY PRZEWODNICZĄCEGO Prof. dr hab. Jerzy Vetulani członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor IF PAN w Krakowie, profesor w Małopolskiej Szkole Wyższej im. Józefa Dietla w Krakowie Prof. dr hab. Jerzy Łazarewicz członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurochemii w Instytucie Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie SEKRETARZ Prof. dr hab. Krystyna Ossowska kierownik Zakładu Neuro- i Psychofarmakologii IF PAN w Krakowie CZŁONKOWIE Prof. dr hab. Jan Albrecht członek korespondent PAN, członek czynny PAU, kierownik Zakładu Neurotoksykologii Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk kierownik Zakładu Neurochemii IF PAN w Krakowie Dr hab. Agnieszka Basta-Kaim, prof. IF PAN adiunkt w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej, kierownik Studiów Doktoranckich IF PAN w Krakowie Dr hab. Andrzej Bojarski, prof. IF PAN kierownik Zakładu Chemii Leków IF PAN w Krakowie 9

10 10 Prof. dr hab. Jan Braszko kierownik Zakładu Farmakologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Prof. dr hab. Bogusława Budziszewska kierownik Pracowni Immunoendokrynologii w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Stanisław J. Czuczwar kierownik Katedry i Zakładu Patofizjologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, kierownik Zakładu Fizjopatologii w Instytucie Medycyny Wsi w Lublinie Prof. dr hab. Władysława A. Daniel kierownik Zakładu Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków IF PAN w Krakowie Dr hab. Dominika Dudek psychiatra, Katedra Psychiatrii Wydziału Lekarskiego UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Józef Dulak członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Biotechnologii Medycznej na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Marta Dziedzicka-Wasylewska kierownik Pracowni Farmakologii Biochemicznej w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ w Krakowie Prof. dr hab. Małgorzata Filip kierownik Pracowni Farmakologii Uzależnień w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Dr hab. Krystyna Gołembiowska adiunkt w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Grzegorz Hess kierownik Zakładu Fizjologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UJ w Krakowie Prof. dr hab. Wanda Kisiel kierownik Zakładu Fitochemii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Aleksander Koj członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor Wydziału Biotechnologii UJ w Krakowie Prof. dr hab. Małgorzata Kossut członek korespondent PAN, członek korespondent PAU, kierownik Pracowni Neuroplastyczności w Zakładzie Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Wojciech Kostowski członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Prof. dr hab. Władysław Lasoń kierownik Zakładu Neuroendokrynologii Doświadczalnej IF PAN w Krakowie

11 Prof. dr hab. Andrzej W. Lipkowski dyrektor Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Irena Nalepa kierownik Zakładu Biochemii Mózgu IF PAN w Krakowie, z-ca dyrektora ds. ogólnych IF PAN Prof. dr hab. Gabriel Nowak kierownik Pracowni Neurobiologii Pierwiastków Śladowych przy Zakładzie Neurobiologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Jerzy Z. Nowak kierownik Zakładu Farmakologii i Katedry Farmakologii Klinicznej UM w Łodzi, kierownik Zespołu Transdukcji Sygnału Centrum Biologii Medycznej PAN w Łodzi Prof. dr hab. Wiesław Pawlik członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Maciej Pawłowski kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Andrzej Pilc członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurobiologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Ochrony Zdrowia UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Adam Płaźnik kierownik Zakładu Neurochemii w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Prof. dr hab. Tadeusz Popiela członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Piotr Popik kierownik Zakładu Badań Nowych Leków IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Nauk o Zdrowiu UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Barbara Przewłocka kierownik Zakładu Farmakologii Bólu IF PAN Prof. dr hab. Ryszard Przewłocki członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurofarmakologii Molekularnej IF PAN w Krakowie, profesor w Instytucie Psychologii Stosowanej UJ w Krakowie Prof. dr hab. Włodzimierz Ptak członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec kierownik Katedry i Kliniki Psychiatrii PUM w Szczecinie Prof. dr hab. Marek Sanak członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Biologii Molekularnej II Katedry Chorób Wewnętrznych UJ CM w Krakowie 11

12 Prof. dr hab. Jolanta Skangiel-Kramska kierownik Laboratorium Molekularnych Podstaw Plastyczności Mózgu w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Maria Śmiałowska profesor w Zakładzie Neurobiologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Waldemar Turski kierownik Katedry Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej UM w Lublinie, kierownik Zakładu Toksykologii Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie Prof. dr hab. Krzysztof Wędzony członek korespondent PAU, dyrektor IF PAN, kierownik Zakładu Farmakologii, kierownik Pracowni Farmakologii i Biostruktury Mózgu w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Marek Zembala członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie PRZEDSTAWICIELE ADIUNKTÓW I ASYSTENTÓW ZATRUDNIONYCH W IF PAN Dr Danuta Jantas Dr Bernadeta Szewczyk Dr Grzegorz Kreiner PRZEDSTAWICIEL DOKTORANTÓW Mgr Magdalena Sikora 12

13 Z historii Instytutu Instytut Farmakologii PAN (do 1974 r. Zakład Farmakologii PAN) powstał w 1954 roku dzięki wcześniejszym staraniom prof. Janusza Supniewskiego, pierwszego dyrektora placówki. Działalność naukowa i organizacyjna kolejnych dyrektorów prof. Józefa Hano ( ), prof. Jerzego Maja ( ), prof. Edmunda Przegalińskiego ( ) i prof. Krzysztofa Wędzonego (od r.) przyczyniła się do znaczących osiągnięć naukowych placówki. Instytut zajmuje czołowe miejsce na liście polskich i zagranicznych ośrodków badawczych w dziedzinie biologii medycznej, a w 2002 roku uzyskał status Centrum Doskonałości Neuropsychopharmacology in Search for New Perpectives to Respond to the Demands of Emerging European Society. W początkowym okresie (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte ubiegłego stulecia) badania prowadzone w Zakładzie Farmakologii (od 1974 r. Instytucie Farmakologii) dotyczyły aktywności biologicznej nowych związków chemicznych i substancji izolowanych z materiału roślinnego o spodziewanym działaniu naczyniowym, nasercowym, przeciwbakteryjnym, przeciwnowotworowym, a także przeciwcukrzycowym. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zapoczątkowano w Instytucie badania z dziedziny neuropsychofarmakologii. Badano mechanizm działania rozmaitych mózgowych neuroprzekaźników, ich rolę w procesach fizjologicznych i patologicznych ośrodkowego układu nerwowego, mechanizm działania leków psychotropowych, szczególnie leków przeciwdepresyjnych, fizjologiczną funkcję neuropeptydów w zjawisku bólu, w drgawkach i powstawaniu uzależnień lekowych. Badania w tym zakresie obecnie są kontynuowane z użyciem rozmaitych metod behawioralnych, neurochemicznych, elektrofizjologicznych oraz technik biologii molekularnej i uzupełniane odpowiednimi badaniami farmakokinetycznymi leków psychotropowych. Inne kierunki badawcze rozwijane w Instytucie Farmakologii obejmują syntezę nowych struktur chemicznych o potencjalnym działaniu terapeutycznym, określanie zależności pomiędzy strukturą chemiczną ksenobiotyku a działaniem biologicznym oraz izolację substancji czynnych biologicznie z materiału roślinnego i ustalanie ich struktury chemicznej. Lata siedemdziesiąte i kolejne dekady XX wieku to okres stałego zwiększania liczby zatrudnionych (obecnie 226 osób w przeliczeniu na pełne etaty) oraz liczby Zakładów i Pracowni. Gwałtowny wzrost zainteresowania neuropsychofarmakologią na świecie wpłynął na poszerzenie zakresu badań i wprowadzanie coraz nowocześniejszych metod badawczych. Tym działaniom sprzyjało ukończenie w 1976 roku budowy nowej, obszernej 13

14 siedziby przy ul. Smętnej 12. Obecnie Instytut składa się z 13 Zakładów i 6 Pracowni 4 w Zakładzie Farmakologii, 1 w Zakładzie Neurobiologii i 1 w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej. Ponadto funkcjonujący w Zakładzie Fitochemii Ogród Roślin Leczniczych dostarcza materiału do badań fitochemicznych prowadzonych przez pracowników tego Zakładu. W 1970 roku przy ówczesnym Zakładzie Farmakologii PAN powstało studium doktoranckie, które funkcjonowało do roku W tym okresie ukończyło je 38 osób. Studium doktoranckie, finansowane ze środków własnych placówki, reaktywowano w 2003 roku; obecnie liczy ono 17 osób. W 1971 roku Instytut uzyskał prawo do nadawania stopnia naukowego doktora nauk medycznych oraz doktora nauk przyrodniczych. Obecnie placówka ma prawo nadawania stopni naukowych doktora oraz, od 1994 roku, doktora habilitowanego nauk medycznych w dziedzinie biologii medycznej. W ciągu 58-letniej działalności placówki 28 pracowników Instytutu uzyskało tytuł naukowy profesora, 50 stopień naukowy doktora habilitowanego, w tym 22 osób na podstawie przewodów habilitacyjnych przeprowadzonych w Instytucie, oraz 188 stopień naukowy doktora, w tym 158 osób na podstawie przewodów doktorskich przeprowadzonych w Instytucie. W 1991 roku Komitet Badań Naukowych wprowadził system grantowy finansowania projektów badawczych. Pracownicy Instytutu uczestniczyli we wszystkich dotychczas przeprowadzonych konkursach grantowych od I do XL, zdobywając łącznie 166 grantów. Od 2011 roku granty przyznaje Narodowe Centrum Nauki. W 2012 roku NCN przyznało pracownikom Instytutu 9 grantów oraz 2 granty Juventus Plus i 1 Diamentowy grant przyznane przez MNiSzW. Ponadto pracownicy Instytutu uzyskali 2 granty zamawiane KBN i Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 4 granty Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny (POLPHARMA), 3 granty KBN Polsko-Niemieckie Projekty Zamawiane w Dziedzinie Nauk Neurologicznych, 1 grant NCBiN ERA-NET NEURON, 1 grant NCBiR Lider, 1 grant HOMING PLUS Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, 3 granty Juventus Plus. Obok grantów finansowanych przez budżet państwa lub odpowiednie fundacje krajowe pracownicy Instytutu prowadzili badania finansowane przez Unię Europejską (8 grantów). W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Unii Europejskiej prowadzone są projekty: ModAll, DeMeTer, ProKog oraz ModBud, 1 grantu Polsko-Norweskiego Funduszu Badań Naukowych, Fundusz im. M. Skłodowskiej-Curie (2 granty), DFG (1 grant) oraz Niemieckie Ministerstwo Edukacji i Nauki (1 grant). W okresie od 1988 do 2003 roku Instytut posiadał akredytację NIH (National Institute of Health USA) dotyczącą badań na zwierzętach laboratoryjnych. Instytut prowadził i nadal prowadzi wieloletnią współpracę naukową z placówkami zagranicznymi m.in. w Niemczech, Danii, Holandii, Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Francji, Szwecji, Rosji i na Węgrzech. Współpraca ta zaowocowała wieloma wspólnymi publikacjami naukowymi i znaczną wymianą osobową. 14

15 Wymiana osobowa z zagranicą w latach obejmowała 93 wyjazdy długoterminowe (powyżej 3 miesięcy), 659 wyjazdów krótkoterminowych oraz 1179 wyjazdów na konferencje zagraniczne i zjazdy. W tym okresie Instytut odwiedziło 621 gości zagranicznych. Od wielu lat Instytut współpracuje z krajowym i zagranicznym przemysłem farmaceutycznym. Współpraca ta obejmuje badania naukowe i naukowo-usługowe leków oryginalnych i odtwarzanych, konsultacje naukowe i szkolenie pracowników przemysłu z dziedziny farmakologii. W latach przy Instytucie funkcjonował Zespół Naukowo-Przemysłowy, finansowany częściowo przez Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa. Od 1954 roku najpierw Zakład, a potem Instytut Farmakologii PAN wydawał czasopismo pt. Pharmacological Reports (poprzednio Polish Journal of Pharmacology ) o współczynniku oddziaływania (impact factor) IF = Od 1984 roku Instytut organizuje Szkoły Zimowe poświęcone upowszechnianiu wiedzy o najnowszych osiągnięciach i kierunkach rozwoju neuropsychofarmakologii na świecie. Obok pracowników Instytutu uczestnikami Szkół są pracownicy współpracujących z Instytutem placówek oraz innych ośrodków naukowych np. wyższych uczelni, instytutów resortowych itp. Dotychczas zorganizowano 29 Szkół Zimowych. Ponadto Instytut organizuje od 1991 roku jednodniowe minisympozja dla pracowników (3 5 wykładów), poświęcone zagadnieniom z dziedziny neuropsychofarmakologii, które znajdują się w centrum zainteresowania nauki światowej. Wykładowcami są pracownicy Instytutu lub zaproszeni specjaliści z innych ośrodków badawczych. Materiały z minisympozjów są publikowane w czasopiśmie Pharmacological Reports. Dotychczas odbyło się 31 minisympozjów. W tym samym roku (1991) wprowadzono nową formę zebrań naukowych wykłady monograficzne z zakresu neurobiologii, neuropsychofarmakologii, neuroendokrynologii i neurochemii. Wykładają pracownicy Instytutu; wykłady w formie broszurowej są publikowane przez Dział Wydawnictw Instytutu. Dotychczas opublikowano 82 wykłady. W latach pracownicy Instytutu opublikowali 6385 prac, w tym oryginalnych 3210, w większości w renomowanych, międzynarodowych czasopismach, oraz uzyskali 21 patentów. Pracownicy Instytutu za osiągnięcia naukowe w zakresie neuropsychofarmakologii otrzymali szereg liczących się nagród: 3 Międzynarodowe Nagrody Fundacji Anna Monika 2 Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe 4 Nagrody im. J. Śniadeckiego Wydziału Nauk Medycznych PAN 11 Nagród Sekretarza Naukowego PAN 12 Nagród Wydziału Nauk Medycznych PAN 4 Nagrody Kopernikowskie Miasta Krakowa i PAU 5 Nagród Wydziału Lekarskiego im. T. Browicza PAU 3 Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wyróżniające się prace doktorskie 1 Nagrodę oraz wyróżnienie Fundacji im. A. Baczko 15

16 1 Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej 1 Nagrodę im. J. Konorskiego 2 stypendia L'Oréal Polska dla Kobiet i Nauki przy wsparciu Polskiego Komitetu ds. UNESCO 16 stypendiów Fundacji Nauki Polskiej dla młodych pracowników naukowych 1 stypendium Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Program HOMING PLUS 1 stypendium Narodowego Centrum Badań i Rozwoju LIDER. 16

17 Dział Wydawnictw Kierownik: Beata Kreiner Elżbieta Dziedzicka Czasopismo Pharmacological Reports Od 1954 roku wydawane było przez Instytut czasopismo Dissertationes Pharmaceuticae, kwartalnik drukowany głównie w języku polskim. W 1966 roku dokonano modyfikacji tytułu na Dissertationes Pharmaceuticae et Pharmacologicae, przechodząc równocześnie na dwumiesięczny cykl wydawniczy. Od 1968 roku czasopismo publikowane jest wyłącznie w języku angielskim. Kolejnych zmian tytułu, zachowując dwumiesięczny cykl wydawniczy oraz obowiązujący język angielski, dokonano: w 1973 roku na Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy, w 1993 na Polish Journal of Pharmacology ; ostatnia zmiana nastapiła w roku 2005 na Pharmacological Reports. Obecnie czasopismo ukazuje się w nakładzie ok egzemplarzy rocznie. Publikuje prace oryginalne, przeglądowe, a także streszczenia z kongresów i sympozjów naukowych. W 2012 roku opublikowano streszczenia z IV Konferencji nt. Postępu w badaniach epilepsji i leków przeciwepileptycznych (Lublin, ) oraz z XXI Dni Neuropsychofarmakologicznych (Ustroń-Jaszowiec ). Prace publikowane w czasopiśmie są referowane w Biological Abstracts (BIOSIS), Chemical Abstracts, Excerpta Medica (EMBASE), International Pharmaceutical Abstracts (IPA), Polish Medical Bibliography GBL, Index Medicus (MEDLINE), Index Copernicus, Biotechnology Abstracts oraz Scopus. Czasopismo znajduje się na liście Journal Citation Reports. Aktualny impact factor dla Pharmacological Reports wynosi Czasopismo ma stronę internetową Skład Redakcji: Władysław Lasoń redaktor naczelny Grażyna Skuza zastępca redaktora naczelnego Beata Kreiner sekretarz redakcji Redaktorzy: Jacek Bojarski, Stefan Chłopicki, Władysława Daniel, Małgorzata Filip, Jolanta Jaworek, Irena Nalepa, Barbara Przewłocka. 17

18 Inne wydawnictwa Skrypty z materiałami z kolejnych Szkół Zimowych wydawane od roku 1984; dotychczas ukazało się 29 skryptów w nakładzie egzemplarzy. 18

19 Dział Informacji i Dokumentacji Naukowej Kierownik: mgr Medard Kafel mgr Jolanta Szczepanik st. dokumentalista lic. Beata Czajkowska dokumentalista Maria Szymoniak pomoc biblioteczna Biblioteka Instytutu Farmakologii Polskiej Akademii Nauk powstała w 1954 roku. W 2004 roku nastąpiła modernizacja pomieszczeń bibliotecznych oraz wyposażenia. Obecnie to nowoczesny kompleks pomieszczeń składający się z Czytelni Głównej, Działu Informacji Naukowej, Wypożyczalni oraz Magazynu o łącznej powierzchni 180,65 m 2. Księgozbiór liczy obecnie 9517 woluminów książek oraz 609 tytułów czasopism. Profil zbiorów związany jest z farmakologią, farmakologią molekularną, neuropsychofarmakologią, neurobiologią, a także biochemią, fizjologią, endokrynologią, immunologią, chemią leków oraz fitochemią. W 2010 roku Biblioteka rozpoczęła prenumeratę czasopism w wersji elektronicznej. Dział Informacji Naukowej i Dokumentacji umożliwia dostęp do następujących baz danych: Lex Omega pełna wersja Systemu Informacji Prawnej, zawierająca dokumenty z zakresu ustawodawstwa, orzecznictwa i piśmiennictwa prawniczego Medline (PubMed) baza zawiera pozycje piśmiennictwa poświęcone zagadnieniom niezwiązanym bezpośrednio z naukami biomedycznymi, ale pochodzące z czasopism indeksowanych przez MEDLINE Science Direct umożliwia dostęp do elektronicznych wersji czasopism wydawnictwa Elsevier z zakresu nauk biologicznych, medycznych i innych. Licencja obejmuje ok głównie anglojęzycznych czasopism bieżących o zasięgu chronologicznym sięgającym 1995 roku SpringerLink umożliwia dostęp do około 140 głównie anglojęzycznych, pełnotekstowych czasopism wydawnictwa Springer, z rocznikami sięgającymi co najmniej 1997 roku. Baza ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje m.in.: nauki techniczne, ekonomiczne, biologiczne, informatyczne, ochronę środowiska Web of Knowledge 3 bazy abstraktowo-bibliometryczne, tzw. indeksy cytowań: Science Citation Index Expanded, Social Science Citation Index oraz Art&Humanities Citation Index, a także dodatkowe bazy Conference Proceedings Citation Index oraz 19

20 Journal Citation Report. Indeks cytowań Web of Science jest powszechnie wykorzystywanym źródłem informacji o piśmiennictwie naukowym, a także uniwersalnym narzędziem stosowanym do oceny dorobku naukowego danej osoby Wiley zapewnia dostęp online do około 170 tytułów wydawnictwa John Wiley & Sons z zakresu medycyny i nauk pokrewnych, tj. biologii, chemii, fizyki, biotechnologii, a także innych dziedzin nauki i techniki (są to tytuły bieżące z rocznikami archiwalnymi sięgającymi zazwyczaj 1996 roku). Oprócz wersji elektronicznych czasopism prenumerowanych przez Instytut w roku bieżącym Biblioteka udostępnia również książki, prace doktorskie i habilitacyjne oraz prace wygłoszone przez pracowników na konferencjach, sympozjach itp. Materiały biblioteczne udostępnia się z księgozbioru podręcznego Czytelni, ze zbiorów magazynowych oraz poprzez sprowadzenie z innych bibliotek - w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych. Dział Informacji Naukowej i Dokumentacji posiada Kompleksowy System Zarządzania Biblioteką PROLIB (Moduł Opracowanie). Moduł Opracowanie umożliwia rejestrację (wprowadzanie, modyfikacja, usuwanie) opisów bibliograficznych różnych typów dokumentów (m.in. wydawnictwa zwarte, ciągłe, kartografia, filmy, zapisy nutowe, dokumenty dźwiękowe) w formacie MARC 21 wraz z rejestracją ich zasobu (czasopisma, wydawnictwa ciągłe) i egzemplarza. Zawiera również procedury importu danych z baz zewnętrznych i z systemu PROLIB. Pracownicy Działu Informacji Naukowej prowadzą działalność informacyjną, w ramach której: informują o zbiorach biblioteki i zasadach ich udostępniania służą pomocą w posługiwaniu się spisami bibliograficznymi, katalogami w wersji tradycyjnej i elektronicznej realizują indywidualne kwerendy tematyczne udzielają informacji bibliograficznej pomagając w tworzeniu tematycznych zestawień bibliograficznych w oparciu o różne źródła informacji służą pomocą przy przeszukiwaniu baz danych dostępnych w Bibliotece oraz bezpłatnych baz danych dostępnych online, a także realizują zamówienia materiałów bibliotecznych w bibliotekach krajowych i zagranicznych. 20

21 Studium Doktoranckie Kierownik: dr hab. Agnieszka Basta-Kaim, prof. IF PAN W 2012 roku Studium Doktoranckie Instytutu Farmakologii PAN kontynuowało swoją działalność, finansowaną ze środków Instytutu Farmakologii. Obecnie na studiach doktoranckich przy IFPAN oraz w ramach Interdyscyplinarnych studiów doktoranckich Mol-Med kształci się łącznie 37 doktorantów w dziedzinie nauk medycznych dyscyplina biologia medyczna, specjalność neuropsychofarmakologia. Słuchacze Studium przy IF PAN brali udział w zebraniach poniedziałkowych oraz wykładach zaproszonych gości zagranicznych zarówno w Instytucie Farmakologii, jak i poza nim. Byli także słuchaczami XXIX Zimowej Szkoły organizowanej przez dr. hab. Joannę Mika pt. GLEJ, która odbyła się w dniach lutego 2012 roku w Krakowie. Ze środków Studium finansowano udział 1 osoby wyłonionej w ramach konkursu na najlepsze doniesienie zjazdowe w XXI Dniach Neuropsychofarmakologicznych w Ustroniu-Jaszowcu (10 12 czerwca 2012). W tym roku nie przeprowadzono naboru na studia doktoranckie przy IF PAN. W roku 2012 dziesięciu uczestników studium otwarło przewody doktorskie, a dwie osoby uzyskały tytuł doktora, w tym jedna z wyróżnieniem. Instytut Farmakologii oprócz dziennych studiów doktoranckich, zgodnie z umową partnerską z Instytutem Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN, Wydziałem Chemii UJ i Wydziałem Lekarskim UJ CM, w ramach funduszy uzyskanych z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a współfinansowanych przez Unię Europejską, prowadzi także Interdyscyplinarne Studia Doktoranckie Nauki molekularne dla medycyny. Uczestnicy studiów uczestniczyli w tym roku w warsztatach stacjonarnych, które odbyły się w IKIFP PAN oraz warsztatach wyjazdowych w Ochotnicy Górnej. 21

22 Archiwum Instytutu Farmakologii PAN dr Anna Krzemińska Archiwum funkcjonuje w strukturze organizacyjnej Instytutu od 2006 roku, obecnie jako Samodzielne Stanowisko Pracy ds. Archiwum. Gromadzi dokumentację powstającą w wyniku statutowej działalności Instytutu, jak również spuścizny wybitnych naukowców związanych z Instytutem. W Archiwum znajduje się dokumentacja Zakładu i Instytutu Farmakologii gromadzona od 1954 roku. Zasób Archiwum liczy obecnie 97,83 m.b. dokumentacji. W bieżącym roku przejęto 7,68 m.b. dokumentacji. Rozpoczęto proces gromadzenia dokumentacji badań naukowych o charakterze źródłowym ( raw data ), stwarzając tym samym podwaliny dla Archiwum Naukowego. W tym zakresie kontynuowano także projekt opracowania podręcznika dotyczącego powstającej w Instytucie dokumentacji badań naukowych. Problematyka ta była również prezentowana podczas wystąpień na konferencjach naukowych. Ponadto rozpoczęto opracowanie dokumentacji Działu Wydawnictw liczy ona ok. 45 m.b. Po uporządkowaniu i zewidencjonowaniu będzie możliwe jej udostępnianie. Na potrzeby Archiwum prenumerowany jest kwartalnik Archiwista Polski, czasopismo, na łamach którego podejmowane są aktualne zagadnienia i problemy dotyczące współczesnej archiwistyki, a w szczególności funkcjonowania archiwów zakładowych. Archiwum dokumentuje bieżące ważne wydarzenia w Instytucie wykonuje oprawę fotograficzną i przygotowuje zdjęcia do internetowej galerii Invited Lectures. Udostępnia także pracownikom zgromadzone i wykonane fotografie obiektów Instytutu w celu prezentacji jego działalności na konferencjach czy w publikacjach o charakterze informacyjno-promocyjnym. 27 czerwca 2012 roku Archiwum było organizatorem Krakowskich Warsztatów Archiwalnych pt. Prawo autorskie w archiwach, rozpoczynających cykl spotkań poświęconych problemom gromadzenia, opracowania i udostępniania zasobu archiwów. Dr A. Krzemińska uczestniczyła, reprezentując Archiwum IF PAN, w konferencjach i seminariach krajowych i międzynarodowych (Ljubljana Słowenia, Trnava Słowacja, Wrocław, Warszawa). Prezentowała następujące tematy: Public access to copyrighted materials in light of the Act on Copyright and Related Rights in Poland possibilities and difficulties, Verejná správa po roku 1945 v Polsku, Elektroniczna dokumentacja badań naukowych, Gromadzenie elektronicznej dokumentacji badań naukowych potrzeby, praktyka, możliwości. 22

23 Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń nad Zwierzętami (z siedzibą w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie) Przewodnicząca: prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk W Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie działa II Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach (LKE), powołana przez Krajową Komisję Etyczną (KKE) w 2000 roku (na podstawie art. 28 ust. 4 Dz.U. nr 111 poz. 724) i działającą obecnie w oparciu o Ustawę o doświadczeniach na zwierzętach z dnia 21 stycznia 2005 roku. LKE opiniuje projekty badawcze oraz wydaje zezwolenia na prowadzenie eksperymentów z użyciem zwierząt w następujących placówkach badawczych: Instytut Farmakologii PAN w Krakowie Państwowy Instytut Zootechniki w Balicach Instytut Ichtiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie Wydział Leśny, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Instytut Biotechnologii Surowic i Szczepionek BIOMED S.A. w Krakowie Instytut Badawczo-Produkcyjny UNIGEN w Krakowie Instytut American Heart of Poland w Zabrzu W skład Komisji wchodzą pracownicy naukowi Instytutu Farmakologii PAN (prof. dr hab. Krystyna Ossowska, dr Adam Roman), Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytutu Zootechniki, a także dwóch przedstawicieli instytucji pozarządowych, którzy są członkami Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. 23

24 Fundacja im. J.J. Supniewskich W 1985 roku została utworzona i zarejestrowana Fundacja im. J.J. Supniewskich, której początkowy majątek stanowił testamentarny zapis zmarłej doc. dr Jadwigi Supniewskiej zł. Kwota ta była zasilana jednorazowymi lub systematycznymi dotacjami krajowego przemysłu farmaceutycznego lub zagranicznych firm farmaceutycznych współpracujących z Instytutem. Zarząd Fundacji tworzą członkowie Dyrekcji Instytutu. Przewodniczącym zarządu Fundacji jest obecnie prof. Krzysztof Wędzony. Początkowo statut Fundacji przewidywał, że z jej środków mogą być przyznawane nagrody dla młodych, wyróżniających się pracowników Instytutu. Nagrody te według osobnego regulaminu przyznaje Zarząd Fundacji na podstawie opinii Rady Naukowej Instytutu. W latach przyznano ogółem 34 nagrody (L. Antkiewicz-Michaluk, R. Przewłocki, W. Lasoń, E. Mogilnicka, K. Wędzony, A. Pilc, M. Papp, A. Czyrak, W. Daniel, M. Śmiałowska, M. Dziedzicka-Wasylewska, P. Popik, I. Nalepa, A. Stojakowska, M. Bijak, M. Kubera, K. Ossowska, B. Karolewicz, M. Filip, J. Turchan, B. Budziszewska, J. Wardas, J. Wójcikowski, A. Basta-Kaim, M. Pietraszak, B. Szewczyk, M. Kajta, A. Pałucha, A. Haduch, J. Wierońska, E. Kozela, J. Mika, M. Kot, M. Korostyński). W 1991 roku dokonano zmian w statucie Fundacji i obecnie jej środki mogą być przeznaczane, obok przyznawania corocznych nagród, również na wspomaganie młodych, wyróżniających się pracowników Instytutu poprzez częściowe finansowanie prowadzonych przez nich badań naukowych, częściowe finansowanie wyjazdów zagranicznych w celach badawczych, konsultacji, czynnego udziału w kongresach, sympozjach itp. 24

25 Część szczegółowa 25

26 Zakład Badań Nowych Leków Kierownik: prof. dr hab. Piotr Popik Pracownicy naukowi dr Katarzyna Fijał dr Małgorzata Hołuj dr Tomasz Kos dr Agnieszka Nikiforuk dr Rafał Ryguła dr Magdalena Sowa-Kućma Pracownik inżynieryjno-techniczny Lucyna Socha Osoba zatrudniona w grancie DeMeTer mgr inż. Dominik Rafa Administracja grantu Prokog mgr Agnieszka Miler mgr Jakub Gluza Osoby zatrudnione w grancie Prokog mgr inż. Helena Pluta mgr Agnieszka Potasiewicz Najważniejsze osiągnięcie badawcze w 2012 roku Test łaskotek jako miara stanu afektywnego szczurów Zastosowaliśmy procedurę stymulacji somatosensorycznej przypominającej łaskotanie oraz metodę obiektywnej oceny wokalizacji ultradźwiękowych, stanowiacych reakcję na łaskotanie. Wykazaliśmy, że stres unieruchomienia obniża liczbę wokalizacji, co może sugerować, że szczurzy śmiech w odpowiedzi na łaskotki jest behawioralnym biomarkerem stanu afektywnego. W drugim projekcie wykazaliśmy, że pozytywny stan afektywny wywołany łaskotkami powoduje pozytywną tendencyjność poznawczą, interpretowaną jako optymizm. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA Wpływ leków przeciwpsychotycznych: kwetiapiny i sertindolu na zaburzenia elastyczności poznawczej u szczurów wywołane subchronicznymi podaniami ketaminy 26

27 Charakterystyczną cechę schizofrenii stanowią zaburzenia funkcji poznawczych zależnych od prawidłowego funkcjonowania kory przedczołowej. W modelach przedklinicznych zaburzenia kognitywne mogą być wywoływane podaniami antagonistów receptora NMDA, takimi jak ketamina i fencyklidyna. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu subchronicznych podań ketaminy na funkcje poznawcze, oceniane w teście przełączania uwagi (attentional set-shifting task, ASST) u szczurów. Następny krok stanowiło określenie skuteczności leków przeciw-psychotycznych: sertindolu i kwetiapiny w odwracaniu wywołanych podaniami ketaminy deficytów elastyczności poznawczej. Test ASST jest odpowiednikiem stosowanego u ludzi testu służącego do oceny funkcjonowania kory przedczołowej, tj. testu intra/extradimensional set-shifting. Najistotniejszym elementem testu ASST jest etap zwany pomiędzy-wymiarowym przełączeniem uwagi (extradimensional set-shifting ED). Etap ten stanowi wskaźnik elastyczności poznawczej, a sprawność jego wykonania zależy od prawidłowego funkcjonowania przyśrodkowej części kory przedczołowej. Uzyskane wyniki wskazują, że subchroniczne podania ketaminy (30 mg/kg, IP) przez 10 kolejnych dni w sposób znamienny zwiększały liczbę prób wymaganych do uzyskania kryterium w fazie ED. Wywołane ketaminą zaburzenia elastyczności poznawczej odwracane były przez podanie sertindolu (2,5 mg/kg) oraz kwetiapiny (1,25 i 2,5 mg/kg). Dane te sugerują użyteczność modelu opartego o subchroniczne podania ketaminy w wywoływaniu charakterystycznych dla schizofrenii zaburzeń elastyczności poznawczej. Skuteczność kwetiapiny w tym modelu może świadczyć o potencjalnym prokognitywnym działaniu tego leku w warunkach klinicznych. Publikacja Nikiforuk i Popik. Psychopharmacology 220: 65-74, 2012 wsparta środkami statutowymi Instytutu oraz projektu ProKog Nr UDA-POIG /09-02: Antagoniści receptora 5-HT6: Nowoczesne leki przeciwpsychotyczne o dodatkowym działaniu prokognitywnym Stres unieruchomienia obniża pozytywny afekt wywołany stymulacją somatosensoryczną (łaskotkami) Badania przeprowadzono poszukując behawioralnego biomarkera stanu afektywnego zwierząt laboratoryjnych. Dotychczasowe miary stanu afektywnego sprowadzają się najczęściej do pomiaru preferencji spożywania roztworu cukru: obniżenie preferencji jest zazwyczaj interpretowane jako niezdolność przeżywania przyjemności (anhedonia), zaś przywrócenie preferencji, jako wydobycie zwierzęcia ze stanu depresji. W publikacji testowaliśmy następujące hipotezy: 1) skłonność szczurów do emitowania ultradźwiękowych wokalizacji o wysokiej częstotliwości ~ 50 khz ( śmiech ) w odpowiedzi na stymulację somatosensoryczną ( łaskotki ) może stanowić behawioralny biomarker stanu afektywnego; 2) łaskotki mogą łagodzić behawioralną odpowiedź zwierzęcia na stres. Przez dwa tygodnie, codziennie, szczury poddawano 15-sekundowej stymulacji skóry przypominającej łaskotanie. Mierzono liczbę emitowanych wokalizacji ultradźwiękowych, opisywanych w literaturze jako towarzyszące stanom dobrego samopoczucia zwierzęcia. Następnie szczury poddano trwającej przez tydzień procedurze 27

28 stresu unieruchomienia. W celu określenia wpływu stresu na odpowiedź behawioralną, oraz by zbadać wpływ łaskotek na bodziec stresowy, jedną grupę łaskotano godzinę przed stresem, a inną grupę godzinę po stresie. Zwierząt kontrolnych nie stresowano. Wyniki wskazują, że szczury stresowane 1 godzinę przed łaskotaniem wykazywały znamiennie niższą liczbę wokalizacji niż zwierzęta kontrolne. Stresowanie 23 godziny przed łaskotaniem obniżało wokalizacje mniej efektywnie. Liczba emitowanych ultradźwięków u szczurów stresowanych powróciła do normy po tygodniu od zaprzestania procedury stresowej. Dane sugerują użyteczność testu łaskotek jako biomarkera stanu afektywnego szczurów. Publikacja Popik i wsp. Behav Brain Res 234: , 2012 wsparta środkami statutowymi Instytutu oraz projektu POIG /09 Depresja-mechanizmy-terapia" (DeMeTer). GRANTY Grant HOMING PLUS 2/2010 Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Szczur pesymista: poszukiwanie nowych kognitywnych biomarkerów depresji Okres realizacji: Kierownik grantu: dr Rafał Ryguła Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu zakończono realizację zadań badawczych: Implementacja testu wrażliwości na zmieniające się prawdopodobieństwo otrzymania nagrody i kary (probabilistic reversal learning test) oraz Implementacja testu interpretacji bodźca niejednoznacznego" (ambiguous-cue interpretation test). Opracowana metodologia i protokoły eksperymentalne są stosowane w realizowanych obecnie zadaniach badawczych: farmakologiczna weryfikacja testu interpretacji bodźca niejednoznacznego oraz testu wrażliwości na zmieniające się prawdopodobieństwo otrzymania nagrody i kary przy pomocy leków antydepresyjnych i prokognitywnych a także Określenie neurochemicznego i neuroanatomicznego podłoża badanych procesów. Wykazaliśmy zależność pomiędzy bezpośrednio mierzonym stanem afektywnym a tendencyjnością poznawczą u zwierząt laboratoryjnych. Do bezpośredniego powiąza-

29 nia stanu afektywnego z tendencyjnością poznawczą zastosowaliśmy kombinację dwóch nowoczesnych technik badawczych pozwalających na wywołanie, pomiar, a następnie ocenę poznawczych korelatów emocji w modelu zwierzęcym. W celu wywołania pozytywnego stanu afektywnego zwierzęta zostały poddane stymulacji somatosensorycznej, opisanej przez autorów Panksepp i wsp., 2003 jako łaskotki, ang. tickling. Natężenie pozytywnych emocji wywołanych przez łaskotki mierzone było poprzez analizę wokalizacji ultradźwiękowych o częstotliwości ok. 50 khz, które zostały wcześniej nazwane szczurzym śmiechem, ang. rat's laughter. W celu oceny tendencyjności poznawczej zwierząt zastosowaliśmy test interpretacji bodźca niejednoznacznego; ang. ambiguous- -cue interpretation test. Wyniki wskazują, że pozytywny stan emocjonalny (mierzony tutaj bezpośrednio) wywołuje u zwierząt pozytywną tendencyjność poznawczą, interpretowaną jako optymizm. Nasze badania dostarczyły dowodów oraz pozwoliły zweryfikować hipotezę, że ocena stanu emocjonalnego zwierząt może zostać dokonana poprzez analizę tendencyjności poznawczej. Wykazaliśmy również alternatywny sposób badania wpływu emocji na procesy poznawcze, który może znaleźć zastosowanie w badaniach zaburzeń psychicznych takich, jak lęk i depresja. Publikacja Ryguła i wsp. Laughing Rats Are Optimistic. PLoS ONE 7(12): e doi: /journal.pone wsparta środkami Fundacji Nauki Polskiej Homing Plus, MNiSW Iuventus Plus oraz środkami statutowymi Instytutu. Grant NCN Iuventus Plus Nr IP Afektywna tendencyjność procesów poznawczych w przedklinicznym modelu manii Okres realizacji: Kierownik grantu: dr Rafał Ryguła Rozpoczęto realizację zadań badawczych: (1) implementacja zwierzęcego modelu manii u szczurów, (2) zbadanie przy pomocy testu interpretacji bodźca niejednoznacznego tendencyjności poznawczej zwierząt w indukowanym amfetaminą modelu manii oraz (3) zbadanie wpływu torowania bodźcami negatywnymi i pozytywnymi na walencję tendencyjności poznawczej. GRANTY POIG Grant POIG ProKog Antagoniści receptora 5-HT6: Nowoczesne leki przeciwpsychotyczne o dodatkowym działaniu prokognitywnym Nr UDA-POIG /09-02 Działanie: 1.3 Poddziałanie:

30 30 Kierownik grantu: prof. dr hab. Piotr Popik Zadanie 8: Wstępne badania behawioralne Kierownik zadania: dr Tomasz Kos Testy przesiewowe Celem zadania jest zbadanie potencjalnych efektów przeciw-psychotycznych, pro-kognitywnych oraz potencjalnie niepożądanych nowych ligandów receptorów serotoninowych typu 6 w prostych testach przesiewowych: hiperaktywności lokomotorycznej wywołanej podaniem PCP, rozpoznawania nowego obiektu oraz aktywności spontanicznej (sedacja). Po wcześniejszym ustaleniu warunków eksperymentalnych oraz zbadaniu różnych leków referencyjnych (sertindol, klozapina, olanzapina, kwetiapina i haloperidol), w tym roku przebadano 8 nowych związków dostarczonych przez Zakład Chemii Leków, we wszystkich wymienionych testach. Po przebadaniu wszystkich związków, dokonany zostanie wybór kandydatów do dalszych etapów projektu. Zadanie 9: Zaawansowane badania behawioralne Kierownik zadania: Agnieszka Nikiforuk Wpływ sertindolu oraz selektywnych ligandów receptorów serotoninowych 5-HT6 na deficyty bramkowania czuciowo-ruchowego (PPI) wywołane podaniem MK-801 Leki przeciwpsychotyczne nowej generacji, takie jak klozapina i sertindol, wykazują powinowactwo do receptorów serotoninowych 5-HT6. W ramach projektu badaliśmy wpływ sertindolu, związku o wysokim powinowactwie do receptorów 5-HT6, oraz selektywnego antagonisty receptorów 5-HT6, związku SB , na wywołane MK-801 deficyty PPI. Sertindol, podobnie jak klozapina, dawkozależnie hamował indukowane MK-801 deficyty PPI. SB nie antagonizował zaburzeń PPI wywołanych MK Uzyskane wyniki wskazują, że badany selektywny antagonista receptora 5-HT6 SB nie wykazuje działania przypominającego efekty przeciwpsychotyczne. Udział receptorów 5-HT6 w przeciwpsychotycznym działaniu klozapiny Eksperymenty miały na celu ocenę udziału poszczególnych typów receptorów serotoninowych i dopaminowych w przeciw-psychotycznym działaniu klozapiny. Badaliśmy wpływ łącznych podań SB oraz selektywnego antagonisty receptora 5-HT2A (M100907), antagonisty receptora D2 (haloperidol) oraz podprogowej dawki klozapiny na zburzenia PPI wywołane MK-801. SB potęgował przeciwpsychotyczne działanie podprogowej, nieaktywnej dawki klozapiny. Ponadto łączne podanie SB oraz M hamowało deficyty PPI indukowane przez MK-801. Natomiast łączne podanie SB i haloperidolu nie wywierało korzystnego wpływu na badane zaburzenia PPI.

31 Powyższe wyniki wskazują, że blokada receptorów serotoninowych 5-HT2A i 5-HT6 może mieć kluczowe znaczenie w przeciw-psychotycznym działaniu niektórych leków używanych w leczeniu schizofrenii. Rola receptorów 5-HT6 w odwracaniu deficytów pamięci operacyjnej wywołanych podaniami MK-801 Zaburzenia kognitywne w schizofrenii nie są hamowane przez typowe leki przeciwpsychotyczne, które działają głównie na układ dopaminowy. Większą skuteczność w poprawianiu objawów deficytowych schizofrenii wykazują leki nowej generacji, takie jak sertindol. Lek ten charakteryzuje wysokie powinowactwo do receptorów serotoninowych, w tym do receptorów 5-HT6. Aby ocenić udział receptorów 5-HT6 w odwracaniu deficytów pamięci operacyjnej wywołanych podaniami MK-801, badaliśmy sertindol, i selektywnego antagonistę receptora 5-HT6, związek SB Zarówno sertindol jak i SB dawkozależnie zmniejszają liczbę błędów pamięci operacyjnej w labiryncie T. Wyniki te sugerują, że blokada receptorów 5-HT6 jest wystarczająca do hamowania deficytów pamięci operacyjnej i może odpowiadać za prokognitywne działanie sertindolu. Udział receptorów 5-HT6 w odwracaniu deficytów zachowań społecznych wywołanych podaniami ketaminy Deficyty zachowań społecznych są jednym z negatywnych objawów schizofrenii, lecz nie poddają się leczeniu przez leki przeciwpsychotyczne starszej generacji. Celem doświadczeń było zbadanie roli receptorów 5-HT6 w hamowaniu deficytów zachowań społecznych. W opracowanym modelu ketamina powoduje zmniejszenie intensywności zachowań społecznych u szczurów. Zarówno sertindol, jak i antagonista rec. 5-HT6 SB nie wykazały skuteczności w odwracaniu deficytów zachowań społecznych. Obserwowany podczas zachowań społecznych spadek wokalizacji wywołanych podaniami ketaminy również nie ulegał normalizacji po podaniu sertindolu i SB Wydaje się, że blokada receptora 5-HT6 nie jest wystarczająca do odwracania wszystkich negatywnych objawów schizofrenii. Grant POIG DeMeTer Depresja mechanizmy terapia Nr POIG /09 Działanie: 1.1 Poddziałanie: Kierownik grantu: prof. dr hab. Krzysztof Wędzony Zadanie główne: Modelowanie depresji strategia poznawania jej etiologii 31

32 Zadanie 1.3: Badanie wpływu czynników wywołujących symptomatologię depresyjną (stres unieruchomienia, stan zapalny oraz czynniki wiodące do parkinsonizmu) na zachowania depresyjne i kognitywne Kierownik zadania: dr Agnieszka Nikiforuk Kontynuowano badania dotyczące wpływu stresu unieruchomienia oraz endotoksyny bakteryjnej (LPS, lipopolisacharyd) na funkcje poznawcze zwierząt. Dotychczas przeprowadzone badania wykazały między innymi, że wywołane stresem zaburzenia funkcji poznawczych, ocenianych w teście przełączana uwagi (attentional set-shifting task, ASST) u szczurów, były odwracane podaniami leków przeciwdepresyjnych o różnym mechanizmie działania. Kolejne badania dotyczyły efektów agonisty receptorów dopaminowych D1, związku SKF w wyżej wspomnianym modelu. Związek ten (podany w niskich, niedziałających u zwierząt kontrolnych dawkach) nasilał elastyczność poznawczą u zwierząt stresowanych. Wykazano także, że kwetiapina, lek antypsychotyczny o dodatkowym antydepresyjnym działaniu, zarówno zapobiega, jak i odwraca wywołane stresem zaburzenia poznawcze. 32

33 Zakład Biochemii Mózgu Kierownik: prof. dr hab. Irena Nalepa Pracownicy naukowi prof. dr hab. Jerzy Vetulani dr Grzegorz Kreiner dr Adam Roman dr Agnieszka Zelek-Molik Pracownicy inżynieryjno-techniczni mgr Adam Bielawski mgr Marta Kowalska Pomoc laboratoryjna Marta Stypuła Doktoranci mgr Piotr Chmielarz mgr Justyna Kuśmierczyk (Mol-Med) Osoby zatrudnione w grancie DeMeTer mgr Monika Bagińska mgr Ewa Klimek mgr Katarzyna Rafa-Zabłocka Najważniejsze osiągnięcie badawcze w 2012 roku Badając wpływ oddzielnego i skojarzonego podawania fluoksetyny i risperidonu na parametry aktywności makrofagów otrzewnowych i opłucnowych u szczurów poddanych testowi Porsolta, stwierdzono, że fluoksetyna zmienia aktywność makrofagów w kierunku funkcjonalnego fenotypu M2, prawdopodobnie w wyniku bezpośredniego działania leku na komórki oraz wskutek oddziaływań neuroendokrynnych. Risperidon nie nasilał efektu fluoksetyny. DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA Molekularny mechanizm zależnej od białek Galfa(12/13) plastyczności neuronalnej w zwierzęcych modelach stresu W dwóch modelach chronicznego stresu chronicznym stresie unieruchomienia (2 godz./dzień, 14 dni) i wymuszonego pływania (15 min/dzień, 4 kolejne dni, następnie 1 raz/tydzień przez 3 tyg.) zbadano ekspresję mrna białek Galfa12 i 13 oraz aktywowanych przez nie białek efektorowych w wybranych strukturach mózgu samców myszy C57BL/6J. Zwierzęta dekapitowano 24 godziny po zakończeniu procedury stresowa- 33

34 nia, z pobranej tkanki mózgowej izolowano RNA i oznaczano poziom ekspresji mrna białek Galfa12/13, RhoA, Rac1, Rheb, Akt, GSK3β, mtor oraz ERK metodą RT-qPCR z sondami TaqMan. Chroniczny stres unieruchomienia wywołał obniżenie ekspresji mrna Galfa12 (o 45%) i RhoA (o 35%) w jądrze migdałowatym. W korze przedczołowej ekspresja Galfa12 mrna była również osłabiona (o 25% względem kontroli), natomiast ekspresja białka Rac1 była podwyższona o 82% względem zwierząt niestresowanych. W hipokampie obserwowano zmiany w innych białkach wzrastała ekspresja mrna Rheb oraz Akt1 (odpowiednio o 31% i 22%). W przypadku modelu stresu chronicznego pływania jedyną zaobserwowaną zmianą, i stwierdzoną wyłącznie w korze przedczołowej, było obniżenie ekspresji białka Rac1 (spadek o 30%). Uzyskane wyniki wskazują, że stres unieruchomienia, w odróżnieniu od stresu chronicznego pływania, indukuje zmiany w ekspresji wielu białek zaangażowanych w procesy plastyczności neuronalnej. Profil tych zmian zależy od badanej struktury mózgu oraz jest ściśle związany z rodzajem bodźca stresowego i jego intensywnością. Rola makrofagów otrzewnowych w mechanizmie przeciwdepresyjnego działania ECS i wybranych leków przeciwdepresyjnych Dane z piśmiennictwa wskazują na istotny udział makrofagów w patomechanizmach chorób depresyjnych. Nasze poprzednie badania wykazały, że leki przeciwdepresyjne i elektrowstrząs (ECS) istotnie wpływają na funkcję makrofagów, powodując zmianę ich właściwości w kierunku przeciwzapalnym. Nie wiadomo jednak, czy ta zmiana właściwości makrofagów jest pierwotna w stosunku do efektów przeciwdepresyjnych, czy też jest ich wynikiem. Rolę makrofagów w przeciwdepresyjnym działaniu ECS i wybranych leków przeciwdepresyjnych oceniano u myszy poprzez celowaną deplecję makrofagów za pomocą liposomów zawierających klodronat. Leki, fluoksetynę (10 mg/kg) i reboksetynę (20 mg/kg), podawano dootrzewnowo (1 x dz., 14 dni). ECS (12 ma, 100 imp./s, 0,5 s) aplikowano raz dziennie przez 14 dni, używając elektrod usznych. Następnego dnia po zakończeniu podawania oceniano aktywność lokomotoryczną zwierząt w aktometrach przez 30 minut. Efekty podobne do przeciwdepresyjnych oceniano w teście zawieszenia za ogon (TST). Deplecję makrofagów w jamie otrzewnowej potwierdzano metodą cytometrii przepływowej. Podawanie klodronatowych liposomów skutkowało zanikiem w jamie otrzewnowej populacji komórek o charakterystyce monocytów/makrofagów oraz częściowo granulocytów. Eliminacja makrofagów spowodowała obniżenie aktywności lokomotorycznej zarówno u myszy otrzymujących sham, jak i ECS (p<0,001). Podobne osłabienie ruchliwości zaobserwowano w grupach otrzymujących vehiculum (p<0,05) i reboksetynę (p<0,05), ale nie fluoksetynę. Natomiast eliminacja makrofagów nie wywierała wpływu na aktywność myszy w TST, zarówno po podawaniu ECS, jak i leków przeciwdepresyjnych. 34

35 Uzyskane wyniki wskazują, że obwodowe makrofagi nie mają istotnego znaczenia dla pojawienia się przeciwdepresyjnego efektu leków i ECS, i sugerują, iż zaobserwowane w poprzednich badaniach zmiany aktywności makrofagów są konsekwencją działania terapii przeciwdepresyjnej. GRANTY Grant NCN nr 2011/03/B/NZ7/05949 Farmakologiczna weryfikacja potencjalnych strategii neuroprotekcyjnych w nowych, genetycznych modelach progresywnej neurodegeneracji u myszy, opartych na systemie selektywnie indukowanych mutacji Cre/loxP Kierownik grantu: dr Grzegorz Kreiner Realizację projektu rozpoczęto we wrześniu 2012 roku. Sprowadzono linie myszy transgenicznych, TIF-IADBHCre, TIF-IADATCreERT2 i TIF-IAD1Cre, charakteryzujące się progresywną neurodegeneracją odpowiednio: układu noradrenergicznego, dopaminowego (model choroby Parkinsona, linia indukowana) i prążkowia. Przetestowano metody genotypowania zwierząt i rozpoczęto ich hodowlę na potrzeby projektu. Rozpoczęto badania mające na celu określenie, czy neurodegeneracja wywołana selektywnie w układzie noradrenergicznym (linia TIF-IADBHCre) może wpływać na negatywne, wtórne zmiany w obrębie układu dopaminowego (niebędącego bezpośrednio celem mutacji). We wstępnych badaniach, u mutantów TIF-IADBHCre wykazano w rejonie substancji czarnej (SN) i pola brzusznego nakrywki (VTA) wzrost ekspresji mrna GFAP i tendencję wzrostową akumulacji reszt karbonylowych, będących markerem stresu oksydacyjnego. GRANTY POIG Grant POIG DeMeTer Depresja mechanizmy terapia Nr POIG /09 Działanie: 1.1 Poddziałanie: Kierownik grantu: prof. dr hab. Krzysztof Wędzony Zadanie główne: Modelowanie depresji strategia poznawania jej etiologii 35