Gmina ŁOMIANKI. Miejsca Pamięci Narodowej w gminie Łomianki: ŁOMIANKI

Transkrypt

1 Gmina ŁOMIANKI DZIEKANÓW NOWY DZIEKANÓW POLSKI SADOWA Jezioro Dziaknowskie 8 Jezioro Kiełpińskie KIEŁPIN 7 ŁOMIANKI DOLNE DZIEKANÓW LEŚNY 6 DĄBROWA ZACHODNIA ŁOMIANKI DĄBROWA LEŚNA 5 BURAKÓW 3 Miejsca Pamięci Narodowej w gminie Łomianki: 1 Figura Jezusa Chrystusa w Łomiankach 2 Pomnik gen. Mikołaja Bołtucia w Łomiankach 3 Pomnik ku czci Pomordowanych w Burakowie 4 Pomnik Poległych Bohaterów w Łomiankach 5 Głaz Ułanów Jazłowieckich i Żołnierzy Kompanii Młodzieżowej w Dąbrowie 6 Tablica na ścianie Szkoły Podstawowej w Dziekanowie Leśnym 7 Cmentarz Parafialny w Kiełpinie: kwatera wojenna żołnierzy Wojska Polskiego, pomniki pamięci armii i pułków, tablica upamiętniająca amerykańskich lotników, mogiła katyńska 8 Kamień pamiątkowy w Dziekanowie Polskim poświęcony ułanom z Puszczy Nalibockiej, przed Szkołą Podstawową im. por. Adolfa Pilcha Góry, Doliny 9 Tablica pamięci mjr. Leszka Lubicz-Nycza w Łomiankach 61

2 Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim Gmina Łomianki leży w odległości 15 km od centrum Warszawy, ma powierzchnię 39 km 2, cały jej obszar znajduje się w Otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego. Początki osadnictwa na tym terenie datuje się na X-XI wiek. Tędy przebiegał szlak komunikacyjny łączący przez Łomianki i Zakroczym dwie pierwsze stolice Mazowsza: Płock i Czersk. Najstarszą osadą zamieszkaną do dziś jest prawdopodobnie Kiełpin z prastarym kurhanem i starym cmentarzyskiem. W 1461 roku miejscowość należała do Kiełpińskich herbu Rogala. Większość okolicznych terenów w średniowieczu była własnością książąt mazowieckich, aż do roku 1526, gdy część książęca przeszła na własność króla Zygmunta Augusta. Na przełomie XV i XVI wieku osiedlali się na terenach dawnego koryta Wisły Holendrzy i Niemcy stąd nazwy: Dziekanów Niemiecki i Kazuń Niemiecki. Podczas panowania Zygmunta Starego królowa Bona założyła w Burakowie, Młocinach i okolicy sieć dobrze prosperujących młynów. W początkach XVI wieku południowa część ziemi (Łomianki) należała do starostwa warszawskiego. Pod koniec XVIII wieku właścicielem dóbr młocińskich i łomiankowskich była rodzina Pothsów. W początkach XX wieku powstało wiele małych zakładów przemysłowych i rzemieślniczych. W okresie międzywojennym Łomianki były wielonarodowościową wsią. Żyli tu Polacy, Niemcy i Żydzi. W 1924 roku po wielkiej powodzi do Łomianek przeniesiono kościół i parafię z Kiełpina, w 1927 roku uruchomiono połączenie kolejowe Warszawa Młociny-Palmiry. II Wojna Światowa pozostawiła w Łomiankach wiele ofiar. Pierwszy lotniczy pojedynek Kampanii Wrześniowej miał miejsce właśnie nad Łomiankami. Tu 1 września 1939 roku polski samolot PZL P.11 pilotowany przez ppłk. Leopolda Pamułę zestrzelił messerschmitta Me-109. Przez okoliczne tereny do Warszawy przedzierały się oddziały armii Poznań i Pomorze po bitwie nad Bzurą. Pierwsi w te okolice dotarli ułani z Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. Romana Abrahama, 19 września kilkukrotnie próbowali opanować Laski. Wobec niepowodzenia skierowali się na Dąbrowę Leśną. Idący przodem 14. Pułk Ułanów Jazłowieckich dowodzony przez płk. Edwarda Godlewskiego brawurową szarżą przez Dąbrowę, w pobliżu Wólki Węglowej, skrajem Burakowa przez Młociny przebił się na warszawskie Bielany, torując drogę pozostałym pułkom brygady wielkopolskiej i podolskiej, które bez walki nocą wkroczyły do stolicy. Podczas szarży zginęło i zostało rannych około 90 ułanów. Miejscowa ludność natychmiast przystąpiła do ratowania rannych, szpital zorganizowano m.in. w łomiankowskiej szkole. Do Łomianek docierają kolejni żołnierze. Grupa oddziałów dowodzonych przez gen. Mikołaja Bołtucia w sile 3-5 tysięcy żołnierzy przedziera się przez pozycje niemieckie w trzech kolumnach: środkowa z oddziałem generała, artylerią i taborami posuwa się szosą Modlin-Warszawa, druga porusza się wzdłuż toru kolejowego 62

3 Gmina Łomianki Palmiry-Warszawa, a trzecia złożona głównie z kawalerii mjr. Józefa Juniewicza ul. Rolniczą. Po przełamaniu pierwszych pozycji niemieckich natarcie traci impet i zalega w rejonie ul. Wiślanej pod morderczym ogniem artylerii, granatników i broni maszynowej. Bohaterskie próby kontynuowania natarcia w kierunku Warszawy kończą się masakrą naszych oddziałów. Ginie większość oficerów, w tym pomiędzy ul. Wydmową a Piaskową gen. Bołtuć, który prowadził osobiście żołnierzy do ataku. Generał padł raniony w szyję serią karabinu maszynowego. Nie powiodła się jego akcja dostarczenia do walczącej Warszawy taborów wyładowanych amunicją ze składnicy w Palmirach. Ranni oficerowie, którzy pozostali w Łomiankach, wspominali, że generał wysłał dwa transporty broni do Warszawy, a trzeci prowadził sam. Na Wale Wiślanym w okolicy Prochowni zginął znany oficer artylerii, mjr Leszek Lubicz-Nycz (szablista, olimpijczyk z Los Angeles 1932). Nielicznym udało się dojść do Warszawy. W kwaterze wojskowej w Kiełpinie spoczywa 2300 żołnierzy Wojska Polskiego. To największy liczebnie Cmentarz Wojenny w powiecie warszawskim zachodnim. Weszliśmy do puszczy, szukając w niej ochrony przed lotnictwem niemieckim, a zastaliśmy wyschnięty na popiół wysokopienny rzadki las, bez podszycia i bez dróg. Dla koni nie było ani kropli wody. Puszcza Kampinoska stała się grobem Armii Poznańskiej gen. Tadeusz Kutrzeba, dowódca armii Poznań. Na wieczną pamięć zasługuje działanie zgrupowania kawaleryjskiego złożonego z resztek czterech (spośród 10) brygad kawalerii, jakie istniały przed wojną w Wojsku Polskim: Wołyńskiej, Kresowej, Pomorskiej i Nowogródzkiej oraz kilku oddziałów kawalerii dywizyjnej. Zgrupowanie to przez szereg dni broniło Palmir, skąd Warszawa i Modlin czerpały amunicję, i Sadowej. Bój pod Łomiankami był kulminacją walk w tej okolicy. Niemcy ponieśli w nim również ogromne straty zginęło ich 800 żołnierzy, a cztery tysiące odniosło rany. Jak wspominał gen. Nikolaus von Vormann: Nasze dowództwo nie doceniło wartości bojowej Polaków, co miało ujemny wpływ na przebieg walk po naszej stronie W czasie wojny Łomianki wraz z okolicznymi miejscowościami należały do VIII Rejonu AK o kryptonimie Łęgów-Młociny. Na terenie Dąbrowy Leśnej, Łomianek i Wólki Węglowej uczniowie miejscowych szkół i harcerze zaraz po zakończeniu działań wojennych 1939 roku samorzutnie rozpoczęli działania konspiracyjne polegające najpierw na zbieraniu i przechowywaniu porzuconej w lasach broni, a następnie na szkoleniu i ćwiczeniach wojskowych. Ta młodzieńcza inicjatywa zaowocowała powstaniem dwóch pełnowartościowych, dobrze uzbrojonych i wyszkolonych plutonów. Dowodzili nimi wywodzący się z ich grona absolwenci konspiracyjnych podchorążówek, kaprale podchorążowie Janusz Warmiński Murzyn i Wojciech Pecyński Polan. Plutony organizacyjnie podlegały III Rejonowi Rembertów, ale praktycznie działały na terenie VIII Rejonu i tu walczyły z okupantem. 63

4 Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim Figura Jezusa Chrystusa w Łomiankach Figurę Pana Jezusa jako votum wdzięczności z powodu odzyskania przez Polskę niepodległości postawiono w Łomiankach w 1921 r. przy ul. Warszawskiej. Nad pamiątkową tablicą widoczny jest ryngraf z wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej. 64

5 Gmina Łomianki Pomnik gen. Mikołaja Bołtucia w Łomiankach Podczas bitwy w Łomiankach z bronią w ręku zginął, prowadząc żołnierzy do ataku, gen. Mikołaj Bołtuć. Przez lata służby zyskał sobie uznanie i miłość żołnierzy, cenili jego odwagę, umiejętności dowodzenia i to, że związał swój los na dobre i złe z losem podwładnych. Nie zawiedli się. O świcie 22 września wg Głowackiego miało miejsce polskie uderzenie na oddziały niemieckiej 18. Dywizji Piechoty w Łomiankach Górnych. Sam Bołtuć nacierał wzdłuż szosy, a 69. Pułk z 17. Dywizji Piechoty, pod dowództwem mjr. Stanisława Maydanowicza, wzdłuż linii kolejowej. Ubezpieczenia przeciwnika zostały rozniesione bagnetami pierwsza pozycja wroga przełamana. Gen. Bołtuć ze swymi oddziałami wdarł się w głąb ugrupowania nieprzyjacielskiego Słaba polska artyleria wspierała natarcie. Wywiązały się krwawe walki wręcz. Jednakże natarcie utknęło w ogniu niemieckiej broni maszynowej Walki trwały kilka godzin. Generał Mikołaj Bołtuć, prowadząc osobiście żołnierzy do ataku, padł trafiony serią z broni maszynowej. Fragment książki Bohdana Królikowskiego Generał Mikołaj Bołtuć 65

6 Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim Pomnik ku czci Pomordowanych w Burakowie Egzekucje w zagajniku Józefa Przyłuskiego, przy tzw. Czerwonej Drodze, obecnie ul. Parkowej rozpoczęły się już w 1939 r. i trwały do 1942 r. Życie straciły tu 22 osoby. Świadkiem pierwszej egzekucji była 14-letnia harcerka, która wraz z innymi dziećmi śledziła poczynania oprawców. Więźniów przywieziono w biały dzień, na wojskowych motocyklach z koszami. Zastrzelono ich przy drodze, na oczach dzieci. Niemcy powiedzieli do nich tylko jedno słowo Sołtys!. Harcerka powiadomiła sołtysa, który zabrał ciała na plac przed kościołem. Dzieci po odjeździe gestapowców odnalazły łuski po pociskach i gryps. Ginę, żegnaj żono, dzieci, rodzino nie płacz. Do zobaczenia Tam. Kazik, Kocham. Miejsce to lokalna społeczność upamiętniła kamiennym pomnikiem. Kazimierz Medyński Wojenne Łomianki Pomnik Bohaterów w Łomiankach Pomnik poświęcony bohaterom poległym w obronie Ojczyzny przy ul. Warszawskiej w Łomiankach. 66

7 Gmina Łomianki Głaz pamiątkowy w Dąbrowie W Dąbrowie przy ul. Partyzantów stoi głaz upamiętniający poległych ułanów jazłowieckich, którzy 19 IX 1939 r. szarżowali na pozycje niemieckie, oraz poległych żołnierzy Kompanii Młodzieżowej, którzy walczyli w Powstaniu Warszawskim. Kompania Młodzieżowa była oddolnym ruchem skupiającym gimnazjalistów i harcerzy z terenów Dąbrowy Leśnej, Łomianek, Burakowa i Młocin. Młodzież zbierała hełmy i broń po bitwie, stopniowo uczyła się ją konserwować i używać. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie, ugrupowanie to weszło w skład Kompanii Młodzieżowej Grupy Kampinos pod dowództwem ppor. Henryka Dobaka Olszy. Tablica na ścianie Szkoły Podstawowej w Dziekanowie Leśnym W czasie Powstania Warszawskiego w okolicach Jeziora Dziekanowskiego trafiony został amerykański samolot B-17, tzw. latająca forteca, jeden z wielu, które niosły pomoc powstańczym oddziałom. Spadł w Dziekanowie Leśnym. Załoga mogła się uratować, lotnicy wyskoczyli na spadochronach, jednak niemieccy żołnierze z Dywizji Pancernej SS otworzyli do nich ogień. Mimo że lotnicy machali białymi chusteczkami i chcieli się poddać, zostali kilkanaście metrów nad ziemią ostrzelani. Z 10-osobowej załogi ośmiu zginęło, przeżyło tylko dwóch: James Christy i Marcus Shook. Lotnicy dostali się do niewoli (po wojnie powrócili do USA). W gminie Łomianki uczczono pamięć o niosących pomoc żołnierzach amerykańskich. Pamiątkową tablicę wmurowano w ścianę Szkoły Podstawowej w Dziekanowie Leśnym. Na cmentarzu w Kiełpinie znajduje się Pomnik Pamięci Lotników Amerykańskich. Mieszkańcy Łomianek nawiązali także kontakty z amerykańskim miastem Columbia Heights, skąd pochodził jeden z lotników. Pamięć o bohaterach jest ciągle żywa 67

8 Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim Kwatera wojenna na cmentarzu w Kiełpinie Pod jednym krzyżem spoczywa 80 żołnierzy. Takich krzyży jest w Kiełpinie dużo więcej Na cmentarzu w Kiełpinie spoczywa 2500 żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 roku, ponadto żołnierze Ludowego Wojska Polskiego. Kwaterę założono w 1945 roku, a ostatecznie urządzono w 1978 roku. 68

9 Gmina Łomianki Symboliczna mogiła katyńska. Tablica pamięci amerykańskich lotników. Pamięci 2500 żołnierzy armii Poznań i Pomorze, 8. Pułku Strzelców Konnych, 12. Pułku Ułanów i innych oddziałów, poległych w walce z najeźdźcą hitlerowskim we wrześniu pod Łomiankami. Pomnik upamiętniający 105 ułanów jazłowieckich, którzy w zwycięskiej szarży 19 września 1939 roku pod Wólką Węglową ofiarą krwi opłacili miłość Ojczyzny i honor pułku. 69

10 Szlakiem Miejsc Pamięci Narodowej w Powiecie Warszawskim Zachodnim Kamień pamiątkowy w Dziekanowie Polskim poświęcony ułanom z Puszczy Nalibockiej 24 lipca 1944 roku pojawił się w Dziekanowie Polskim mężczyzna w niemieckim mundurze, który wydał mieszkańcom wsi polecenie przygotowania kwater dla dużego oddziału wojska. Jakież było zaskoczenie wszystkich, gdy następnego dnia do Dziekanowa przybyło blisko 900 żołnierzy w polskich mundurach. Byli to żołnierze ze Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego dowodzeni przez por. Adolfa Pilcha Górę, Dolinę, którzy klucząc pomiędzy oddziałami niemieckimi, po przejściu blisko 500 km z okolic Nowogródka, dostali się tu aż z Kresów Wschodnich. Oddział zasilił szeregi AK Grupy Kampinos. Pamiątkowy kamień w Dziekanowie Polskim (przed Szkołą Podstawową im. por. Adolfa Pilcha ps. Góra, Dolina ) upamiętnia przybycie do tej miejscowości polskiego oddziału ze Zgrupowania Stołpecko-Nalibockiego Armii Krajowej. Tablica pamięci mjr. Leszka Lubicz-Nycza Na ścianie Integracyjnego Centrum Dydaktyczno-Sportowego (ICDS) w Łomiankach upamiętniono mjr. Leszka Lubicz-Nycza wspaniałego szablistę i olimpijczyka, który zginął na Wale Wiślanym w bitwie pod Łomiankami. 70