AKTUALNA SYTUACJA KSZTAŁCENIA W ZAWODACH ZWIĄZANYCH Z LOTNICTWEM W POLSCE

Transkrypt

1 1 AKTUALNA SYTUACJA KSZTAŁCENIA W ZAWODACH ZWIĄZANYCH Z LOTNICTWEM W POLSCE Lotnictwo to dziedzina działalności współczesnego człowieka odgrywająca znaczącą rolę w rozwoju cywilizacyjnym świata. Szybkość zachodzących przemian w tej dziedzinie Ŝycia,ich jakość, a nade wszystko zgodność z wymogami ekologicznymi / hałas, zanieczyszczanie środowiska pochodnymi ropy naftowej/ uwarunkowana jest świadomością oraz poziomem przygotowania zawodowego człowieka do uczestnictwa w tego typu zawodach. ZaleŜy więc od poziomu wiedzy człowieka, umiejętności oraz doświadczenia wynikającego zarówno z praktyki jak i z efektów kształcenia lotniczego. Szczególną rolę odgrywają tu procesy kształcenia realizowane między innymi w szkołach wyŝszych. Procesy te to dzieło uczelni i nauczycieli akademickich, opracowanych przez nich wysokich standardów nauczania oraz standardów technicznych / laboratoria, pracownie, staŝe, praktyki zawodowe w instytucjach certyfikowanych itp./ działań edukacyjnych. W celu zbadania aktualnego stanu kształcenia w tym zakresie niezbędnym jest wskazanie instytucji kształcących dla potrzeb lotnictwa, analiza proponowanych przez nie programów kształcenia oraz poziomu zaplecza technicznego Komisja poszukując ośrodków w których aktualnie prowadzone jest kształcenie w zawodach lotniczych poddała analizie wszystkie 328 uczelni zawartych w załączniku obwieszczeniu nr 6 Ministra Nauki i Szkolnictwa WyŜszego. W wyniku analizy materiałów zawartych w informacjach internetowych o uczelni, na stronach internetowych uczelni oraz na podstawie wywiadów telefonicznych,wytypowano 15 ośrodków, które zdaniem komisji mogą kształcić w zawodach lotniczych. Typując te ośrodki brano pod uwagę zarówno kierunki kształcenia jak równieŝ treści kształcenia a w zasadzie moduły tematyczne na kierunkach lotniczych i około lotniczych. Do tych wytypowanych uczelni wysłano ankiety pozwalające na analizę stanu kształcenia w zawodach lotniczych w ramach ich kierunków kształcenia. Na przesłaną ankietę odpowiedziało pozytywnie 7 Uczelni. Z analizy zgromadzonego materiału wynika, Ŝe obiektywne przedstawienie problemu wymaga dogłębnej analizy problemu w trzech aspektach: -rozwoju kadry dydaktycznej; -zgodności programów kształcenia ze standardami kształcenia Ministerstwa Nauki i SzkolnictwaWyŜszego w kontekście wymogów w zakresie licencjonowania w zawodach lotniczych przez Urząd Lotnictwa Cywilnego;

2 2 -stanu technicznego pracowni i laboratoriów oraz ośrodków praktyk zawodowych / ich poziomu certyfikowania zgodnie z wymogami EASA i ULC/. Doskonalenie kadry dydaktycznej Doskonalenie kadry dydaktycznej prowadzącej działalność naukową i dydaktyczną o profilach przydatnych dla lotnictwa realizowane jest zgodnie z Uchwałą Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów Naukowych z dnia 24 października 2005 roku w zakresie następujących dyscyplin naukowych: -Geodezja i kartografia; -Mechanika; -Budowa i eksploatacja maszyn; -Transport; -Zarządzanie. Działalność ta jest realizowane poprzez nadawanie stopnia naukowego doktora i doktora habilitowanego w ramach powyŝszych dyscyplin naukowych. Analiza materiałów pozwoliła ustalić następujące uczelnie uprawnione do kształcenia kadry dydaktycznej w dyscyplinach przydatnych lotnictwu: -Politechnika Warszawska: -Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa: -Wydział Transportu : -Politechnika Rzeszowska: -Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa: - Politechnika Lubelska: -Wydział Mechaniczny:

3 3 -Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie: -Wydział Geodezji i Gospodarki Przestrzennej : - Szkoła Główna Handlowa w Warszawie: - ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu w specjalności transport lotniczy; - Wojskowa Akademia Techniczna: -Wydział Mechatroniki: Ponadto uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk technicznych posiada Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych w Warszawie a takŝe Akademia Obrony Narodowej która posiada uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk wojskowych. Analizując wiek i ilość promowanych pracowników dydaktycznych uwidacznia się w szkolnictwie wyŝszym powaŝne zagroŝenie zachowania ciągłości nauczania na odpowiednio wysokim poziomie. Wynika ono z zarysowującej się luki pokoleniowej wśród kadry dydaktycznej. Zbiurokratyzowane procedury, szybkie odchodzenie z dydaktyki doświadczonych o bogatym dorobku naukowym ludzi nauki mogących przygotowywać nowe kadry, moŝe spowodować pojawienie się kryzysu kadrowego. Drugim istotnym czynnikiem jest odpływanie z uczelni do lepiej opłacanego przemysłu, młodych pracowników naukowych. Posiadając wiedze i pewne doświadczenie mogą w krótkim czasie uzyskać stosowne kwalifikacje niezbędne do podjęcia pełnoprawnej, specjalistycznej działalności zawodowej w przemyśle lotniczym bądź liniach lotniczych.tych szybkich moŝliwości zdobywania uprawnień do wykonywania zawodu na ogół nie mają aktualni absolwenci studiów, w tym głównie absolwenci studiów I stopnia. Luk tych,tak w szkolnictwie, jak i w przemyśle moŝna by uniknąć, gdyby system kształcenia zapewniał szybkie zdobycie stosownych uprawnień do samodzielnej pracy /licencji/ w szkolnictwie zawodowym na poziomie studiów I stopnia,a w ramach studiów II i III stopnia sprawniej przygotowywano młodych pracwników naukowych do pracy naukowo- dydaktycznej w instytucjach skupionych wokół lotnictwa.

4 4 Instytucje. Standardy kształcenia zawodowego. W polskim szkolnictwie wyŝszym kształcenie na potrzeby lotnictwa realizowane jest głównie na takich kierunkach studiów jak: Mechanika i Budowa Maszyn, Lotnictwo i Kosmonautyka, Transport oraz Zarządzanie. Studia te obejmują studia zawodowe I stopnia z moŝliwością ich kontynuacji na studiach magisterskich II stopnia, jednolite studia magisterskie II stopnia, studia III stopnia(studia doktoranckie). Standardy kształcenia na poszczególnych kierunkach a nie rzadko w ramach jednego kierunku są bardzo zróŝnicowane. Dotyczy to szczególnie kierunku Mechanika i Budowa Maszyn, który to posiada bardzo duŝe zróŝnicowanie profilów,specjalności, jak równieŝ kierunków dyplomowania. Taka sytuacja wymaga daleko idących kompromisów. W ramach przedmiotów ogólnych i kierunkowych muszą być uwzględnione niezwykle odległe od siebie specjalności / np. takie jak lotnictwo czy biomechanika/. Dla poprawności dydaktycznej, wypełniając treściami poszczególne programy niezbędnym jest zachowanie pewnej sekwencji przedmiotów. W konsekwencji odbija się to na znacznym zmniejszeniu liczby godzin zajęć dla przedmiotów na specjalnościach, specjalizacjach czy teŝ kierunkach dyplomowania. Istnieje więc, nie zawinione przez nikogo, ale realne zagroŝenie obniŝenia poziomu kształcenia w specjalnościach lotniczych. W 2005 roku pojawiły się pewne symptomy poprawy sytuacji,zatwierdzono kierunek Lotnictwo i Kosmonautyka, był to tylko pierwszy drobny krok w dobrym kierunku. Opracowane standardy kształcenia na kierunku Lotnictwo i Kosmonautyka, po ich opublikowaniu w 2006 roku, w rok po zatwierdzeniu i umieszczeniu tego kierunku w wykazie kierunków studiów w polskich uczelniach technicznych, odciąŝyły treści kształcenia z przedmiotów peryferyjnych nie związanych z lotnictwem. Mając na uwadze ogrom wiedzy specjalistycznej wynikającej z szerokiego spektrum specjalności lotniczych absorbujących róŝne dziedziny nauki (nie tylko technicznych), zabieg ten nie stanowił zuboŝenia programów lecz dawał szanse na podniesienie poziomu specjalności i specjalizacji lotniczych. Ponadto utworzenie tego kierunku dało szanse na kształcenie w szerszym wymiarze w PWSZ i niepublicznych WSZ w zakresie specjalności lotniczych, w tym eksploatacji lotniczej na rzecz lotnictwa. Oczywiście, po spełnieniu szeregu istotnych wymogów gwarantujących wysoki poziom kształcenia /zabezpieczenie techniczne/. Odmienność standardów kształcenia od wyŝej wymienionych na pozostałych kierunkach: Transporcie, Zarządzaniu, jest oczywista, wynika bowiem ściśle ze specyfiki kierunku. Uwzględniane są jedynie w niezbędnym stopniu wymogi specjalności lotniczych.

5 5 Kształcenie lotnicze na kierunku Mechanika i Budowa Maszyn realizowane jest obecnie na następujących uczelniach: -Politechnika Warszawska, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, specjalność : -Lotnictwo (studia I i II stopnia) -Politechnika Lubelska, Wydział Mechaniczny, specjalność: -Budowa śmigłowców (II stopnia) -Politechnika Wrocławska, Wydział Mechaniczno- Energetyczny specjalność : -InŜynieria lotnicza (I stopnia, eksploatacja ) -Państwowa WyŜsza Szkoła Zawodowa w Chełmie, Instytut Nauk Technicznych, specjalność: -InŜynieria lotnicza; -Mechanika lotnicza; -Nawigacja lotnicza i drogowa; -PilotaŜ samolotowy. Wszystkie specjalności realizowane są jako studia I stopnia o profilu eksploatacyjnym. Kształcenie lotnicze na kierunku Lotnictwo i Kosmonautyka realizowane jest aktualnie na następujących uczelniach: -Politechnika Warszawska, Wydział Mechaniczny Energetyki i Lotnictwa, specjalność : -Napędy lotnicze (studia I i II stopnia); -Automatyka i systemy lotnicze(studia I i II stopnia); -Kosmonautyka (studia I i II stopnia); -Statki powietrzne(studia I i II stopnia); -Politechnika Rzeszowska, Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa, specjalność: -Awionika; -Samoloty; -Silniki lotnicze; -PilotaŜ. Wszystkie specjalności realizowane są jako studia I i II stopnia w ramach studiów stacjonarnych i zaocznych. - Wojskowa Akademia Techniczna, Wydział Mechatroniki, specjalność: -Awionika(studia I i II stopnia); -Samoloty i śmigłowce(studia I i II stopnia); -Uzbrojenie lotnicze(studia I i II stopnia). -WyŜsza Szkoła Środowiska w Bydgoszczy, Wydział Lotnictwa i Kosmonautyki, specjalność:

6 6 -Mechanik lotniczy(studia I stopnia); -Logistyka lotnicza(studia I stopnia). -WyŜsza Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Wydział Lotnictwa, specjalność: -Kontroler ruchu lotniczego (studia I i II stopnia); -Pilot samolotu( studia I i II stopnia); -Pilot śmigłowca studia I i II stopnia); Ponadto kształcenie lotnicze w ramach kierunków Transport lub Zarządzanie realizowane jest na następujących uczelniach: -Politechnika Warszawska, Wydział Transportu, specjalność : -Sterowanie ruchem w transporcie, specjalizacja-sterowanie ruchem lotniczym (studia I i II stopnia); -Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Zarządzania i Finansów, specjalność: -Zarządzanie i finansowanie w transporcie-transport lotniczy(studia II stopnia); -Akademia Obrony Narodowej, Wydział Strategiczny, specjalność: -Zarządzanie lotnictwem (studia I i II stopnia) Standardy kształcenia Dla poszczególnych kierunków kształcenia zostały zatwierdzone standardy kształcenia Kształcenie w specjalnościach lotniczych na kierunku studiów Mechanika i Budowa Maszyn na poziomie studiów I stopnia trwa nie krócej niŝ 7 semestrów, liczba godzin nie mniej niŝ 2400 godzin. Proporcje poszczególnych działów: -przedmioty podstawowe-345 godzin (14,4%); -przedmioty kierunkowe 615 godzin (25,6%); -przedmioty specjalistyczne-1440 godzin(60%). Przedmioty uwzględnione w dziale specjalistycznym muszą uwzględnić 270 godzin przeznaczonych na przedmioty humanistyczne, języki obce, wychowanie fizyczne, technologie informacyjne. Ponadto w tym dziale tym uwzględnia się czas na zajęcia z zakresu ochrony własności intelektualnej, bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii itp. Sytuacja taka wymusza tworzenie specjalności lotniczych o programach kształcenia zawęŝonych ściśle do potrzeb specjalności. Na ogół nie uwzględniają one wymogów instytucji licencjonujących pracowników w danych zawodach. Droga do zdobycia licencji dla absolwentów tego typu studiów znacząco się wydłuŝa.

7 7 W poszczególnych Uczelniach problem dopasowania treści kształcenia do wymogów ULC jest bardzo zróŝnicowany, np. w specjalności Mechanika lotnicza przedmioty specjalistyczne obejmowały 315 godzin,co stanowi 13% programu, natomiast w specjalności Nawigacja lotnicza i lądowa 1360godzin stanowi to 56% programu. Pierwsza specjalność nie daje szans na szybkie uzyskanie licencji zawodowej, druga po uwzględnieniu modułów tematycznych ULC (ramy godzinowe na specjalności pilotaŝ-870 godzin, specjalnościach technicznych wg. PART )ułatwia zdobycie takich uprawnień. Studia uzupełniające na poziomie II stopnia na tym kierunku trwają nie krócej niŝ 3 semestry, liczba godzin nie mniej niŝ 900 godzin. Proporcje poszczególnych działów: -przedmioty podstawowe-30 godzin (3%); -przedmioty kierunkowe 120 godzin (13%); -przedmioty specjalistyczne(ogólnotechniczne)-750 godzin(84%). Przedmioty specjalistyczne ze względu na specyfikę kierunku ogólnotechnicznego w mniejszym stopniu uwzględniają przedmioty lotnicze. Jednolite studia magisterskie w specjalnościach lotniczych na kierunku kształcenia Mechanika i Budowa Maszyn równieŝ wskazują na niedoszacowanie przedmiotów specjalistycznych w ogólnym bilansie struktury kształcenia. Kształcenie w specjalnościach lotniczych na kierunku studiów Lotnictwo i Kosmonautyka na poziomie studiów I stopnia trwają nie krócej niŝ 7 semestrów, liczba godzin nie mniej niŝ 2500 godzin. Proporcje poszczególnych działów: -przedmioty podstawowe-795 godzin (32%); -przedmioty kierunkowe 180 godzin (7,2%); -przedmioty specjalistyczne-1525 godzin(61%). Przedmioty podstawowe zawierają między innymi przedmioty o wyraźnym profilu lotniczym (aerodynamika, mechanika lotu), mogą zatem zawierać w sobie bloki tematyczne stanowiące wymogi edukacyjne ULC. Przedmioty kierunkowe obowiązują na wszystkich, samodzielnie tworzonych specjalnościach. Dotyczą one ściśle problematyki lotniczej. Przedmioty specjalistyczne w całości pozostają w gestii uczelni, która moŝe w około50% przeznaczyć ten czas na kształcenie w specjalnościach lotniczych, celem opisania specjalizacji bądź kierunku dyplomowania. Pozostały czas przeznaczony na realizację tego bloku uwzględnia załoŝenia programowe dotyczące przedmiotów humanistycznych, języków obcych, problemów ochrony środowiska, informatyki itp. Przykładowo w WSOSP Dęblin na kierunku studiów Lotnictwo i Kosmonautyka w specjalności- pilotaŝ statku powietrznego,

8 8 przedmioty specjalistyczne to 980godzin. Zapewnione są więc minima godzinowe ULC na realizację bloków tematycznych niezbędnych do uzyskanie licencji zawodowej. Studia uzupełniające II stopnia ustalają czas kształcenie na okres nie krótszy niŝ 3 semestry, liczba godzin nie mniejsza niŝ1000 godzin Proporcje poszczególnych działów: -przedmioty podstawowe-90 godzin (9%); -przedmioty kierunkowe 150 godzin (15%); -przedmioty specjalistyczne-760 godzin(76%). Przedmioty specjalistyczne pozostają w gestii Uczelni, co stwarza bardzo duŝą swobodę doboru profilu kształcenia. Jednolite studia magisterskie obejmują 10 semestrów, liczba godzin nie mniejsza niŝ 3600 godzin zajęć. Proporcje poszczególnych działów: -przedmioty podstawowe-610 godzin (około17%); -przedmioty kierunkowe 690 godzin (około19%); -przedmioty specjalistyczne-2300godzin (około 64%). Przedmioty specjalistyczne pozostają w gestii Uczelni. W ramach przedmiotów specjalistycznych musi być zrealizowana grupa przedmiotów ogólnych 410 godzin(około11%). Taki rozkład godzin dydaktycznych w poszczególnych działach daje duŝą swobodę doboru profilu kształcenia. Analiza programów kształcenia poszczególnych Uczelni wskazuje na odmienność proponowanych rozwiązań programowych. ZróŜnicowanie to dotyka głównie przedmiotów kierunkowych i specjalistycznych ZróŜnicowanie to nie było by zjawiskiem negatywnym, gdyŝ mogło by być wyrazem naleŝnej autonomii i specyfiki Uczelni,gdyby wszerszym zakresie były uwzględnione moduły tematyczne wynikające z wymogów licencjonowania zawodowego spoczywającym na ULC. Zgodności programów kształcenia ze standardami MNiSW oraz wymogami ULC ULC działająca mocy ustawy Prawo Lotnicze z dnia 3 lipiec 2002( Dz.U. Nr.100 z 2006,poz.696,z późn. Zm),zgodnie z Part-66 oraz przepisami prawa międzynarodowego określonego w JAR-FCL przez ICAO przedstawił wymogi w sprawie licencjonowania personelu lotniczego(personelu obsługi technicznej statków powietrznych i personelu lotniczego). Wymogi te zawierają 17 modułów tematycznych (przedmiotów technicznych) oraz 3 poziomy wiedzy, wymogi dotyczące praktyki w stosunku do personelu technicznego. Ponadto wymogi określają zakres szkolenia teoretycznego i praktycznego niezbędnego w

9 9 licencjonowaniu pilotów samolotów, śmigłowców, kontrolerów ruchu lotniczego, dyspozytorów lotniczych i słuŝb informacji lotniczej. Wychodząc naprzeciw propozycjom środowiska mającym na celu ułatwienie zdobywania licencji przy zachowaniu wysokiego poziomu kształcenia ULC Zarządzeniem Nr. 27 Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego z dnia 8 października 2008 roku opracowała RAPORT UZNANIA WIEDZY wskazujący na zgodność programów kształcenia z wymogami w zakresie licencjonowania personelu w 16 specjalnościach lotniczych na 11 Uczelniach. Raport ten wskazuje tylko te przestrzenie edukacyjne w których została podjęta współpraca ULC- Uczelnia.Brak rozwiązania systemowego. Aktualnie trzy Uczelnie są mocno zaawansowane w dochodzeniu do rozwiązania problemu. Są to: Politechnika Rzeszowska- opracowanie 17 modułów (załącznik nr.3 zestawienie szkoleń modułowych) oraz PWSZ Chełm i WSOSP Dęblin w trakcie prac finalnych w dostosowaniu programów kształcenia i certyfikowaniu własnych ośrodków szkolenia praktycznego i laboratoriów. W pozostałych Uczelniach sytuacja bardzo zróŝnicowana. Opracowanie rozwiązań systemowych,a więc standardów kształcenia i standardów technicznych, problem by uprościło. Ostatni, ale szczególnie waŝny problem który wymaga uregulowań- to problem praktyk. Specyfika kształcenia w specjalnościach lotniczych wymaga odpowiednio długich praktyk w instytucjach certyfikowanych, organizacjach szkoleniowych Part-147. Posiadanie tego typu organizacji w strukturach uczelni oraz certyfikowanych laboratoriów powinno być warunkiem podstawowym do wydawania zgody na uruchamianie kształcenia w specjalnościach lotniczych.