PORADNIK DLA BRANŻY SKÓRZANEJ. dr Justyna Ożegalska-Trybalska Anna Sowa-Jadczyk

Transkrypt

1 PORADNIK DLA BRANŻY SKÓRZANEJ WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA TEORIA I PRAKTYKA dr Justyna Ożegalska-Trybalska Anna Sowa-Jadczyk

2 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA TEORIA I PRAKTYKA PORADNIK DLA BRANŻY SKÓRZANEJ

3 Autor: Wstęp i krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Kazimierz Nowakowski, prof. Tadeusz Sadowski Wprowadzenie dr Justyna Ożegalska-Trybalska Projektujemy. Co i jakiej podlega ochronie? Anna Sowa-Jadczyk Wykonujemy. Co i jakiej podlega ochronie? Anna Sowa-Jadczyk, dr Justyna Ożegalska-Trybalska Promujemy i reklamujemy. Ochrona oznaczeń odróżniających produkt Anna Sowa-Jadczyk Jak redagować umowy z zakresu własności intelektualnej? dr Justyna Ożegalska-Trybalska Podsumowanie Anna Sowa-Jadczyk Konsultacja branżowa: Kazimierz Nowakowski, prof. Tadeusz Sadowski, Instytut Przemysłu Skórzanego, Oddział w Krakowie Wydawca: Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego SA ul. Kordylewskiego 11, Kraków tel.: , fax: marr@marr.pl Zespół redakcyjny: Joanna Jakubowska-Łazęcka, Anna Frączek-Bielówka, Ewa Obara, Agata Socha Projekt graficzny i skład: Studio Actiff Wydruk: Drukarnia Know-How ISBN: Publikacja współfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata Egzemplarz bezpłatny. Kraków 2011 r.

4 Wstęp Na X Międzynarodowej Konferencji Naukowej Innowacyjne materiały i technologie w przemyśle obuwniczym i skórzanym w listopadzie 2008 r. przedstawiony został referat Prognozy rozwoju przemysłu skórzanego na tle innych sektorów gospodarki [1] bazujący na danych z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku oraz za lata W jego podsumowaniu autorzy stwierdzają, że znaczenie przemysłu skórzanego w gospodarce europejskiej wyrażonego udziałem w tworzeniu wartości dodanej od dłuższego czasu systematycznie spada, co jest spowodowane dużą pracochłonnością procesów produkcyjnych. W rezultacie następuje przenoszenie produkcji wyrobów skórzanych z Unii Europejskiej do krajów, w których koszty pracy są niższe. W konsekwencji, konkurencyjność cenowa wyrobów skórzanych pochodzących na przykład z Chin prowadzi do wypierania produktów wytwarzanych w krajach UE. Dalej autorzy referatu stwierdzają, że tendencja ta wydaje się być trwała, gdyż prognozy sporządzone dla Polski wskazują na dalszy spadek produkcji wyrobów skórzanych. Zdaniem autorów cytowanego referatu stanowi to odzwierciedlenie zmniejszającego się znaczenia przemysłu skórzanego na tle innych przemysłów (szczególnie zaliczanych do high-tech) w Unii Europejskiej. Ciekawą ocenę sytuacji finansowej przemysłu skórzanego w Polsce w latach przedstawili Anna Gawrońska i Rafał Cygański [2], wykorzystując analizę kapitałowo-majątkową oraz wskaźniki płynności, zadłużenia, rentowności oraz sprawności działania. Duże zagrożenie stanowi konkurencja tanich dalekowschodnich wyrobów, których cena często jest niższa niż koszt surowca.

5 W podsumowaniu autorzy podkreślają mnogość czynników wpływających na rozwój przemysłu skórzanego. Autorzy cytowanej publikacji stwierdzają, że w latach obserwujemy: spadek liczby jednostek w branży oraz ograniczenie produkcji, poprawę struktury majątku oraz źródeł jego finansowania. Zmniejszenie udziału majątku trwałego w stosunku do majątku obrotowego (poprawa elastyczności przedsiębiorstw w dostosowywaniu się do zmiennych warunków rynkowych), duże obciążenie działalności ryzykiem finansowym (od roku 2005 sytuacja zaczęła ulegać poprawie), zbyt wysoki poziom zapasów, w których jest zamrożony kapitał obrotowy, brak równowagi między kapitałem obcym a kapitałem własnym (niepokój budzi fakt, że wkład kapitału obcego pochodzi całkowicie z finansowania krótkoterminowego), osiągnięcie zdolności do generowania zysku od roku 2003 (o czym świadczą wskaźniki odnoszące się do rentowności), trudności z generowaniem przychodów z kapitału zainwestowanego w majątek, złe wykorzystanie dostępnych aktywów obrotowych. Według A. Ostapowicza, cytowanego przez A. Gawrońską i R. Cygańskiego [2] przemysł skórzany w Polsce przez kilka lat notował znaczne zmniejszenie produkcji i zatrudnienia. Po wielkim kryzysie, kiedy dramatycznie spadł eksport do wschodnich sąsiadów, przemysł skórzany poprawił swoją kondycję finansową. Zmieniła się jego struktura własnościowa obok firm powstałych z przekształceń w przemyśle państwowym zaczęły rosnąć od podstaw prywatne przedsiębiorstwa. Z czasem umocniły się one na rynku a ich marka znana jest polskim odbiorcom. Duże zagrożenie stanowi konkurencja tanich dalekowschodnich wyrobów, których cena często jest niższa niż koszt surowca. Wzrost pozycji konkurencyjnej wymaga dużych nakładów inwestycyjnych, które bardzo często ciągle przekraczają możliwości przemysłu skórzanego w Polsce.

6 Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Stan obecny przemysłu skórzanego w Polsce Jak dziś przedstawiają się podstawowe wskaźniki charakteryzujące przemysł skórzany w Polsce? Jaka jest jego kondycja? Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) o podmiotach gospodarczych w przemyśle skórzanym [3,4], w roku 2008 większość przedsiębiorstw przemysłu skórzanego stanowiły firmy małe, zatrudniające do 50 osób (81,4 %) i średnie, zatrudniające od 50 do 99 osób (10,2 %). Łącznie firmy zatrudniające mniej niż 100 pracowników stanowiły ponad 90 % ogólnej liczby podmiotów prowadzących działalność w ciągu roku w przemyśle skórzanym. Firmy te dały niecałe 50 % produkcji sprzedanej wg cen bieżących i zatrudniały około 50 % pracowników przemysłu skórzanego (tabela 1). W tym sektorze firm wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na 1 zatrudnionego wyniosła w roku 2008 około 43,8 tys. zł. W tym samym okresie wskaźnik ten dla firm zatrudniających powyżej 49 osób wyniósł 114,3 tys. zł a więc był ponad dwukrotnie wyższy (patrz tabela 2). Szczególną uwagę zwraca wysoka energochłonność produkcji skór wyprawionych (ponad dwukrotnie wyższa od produkcji obuwia). W latach znaczenie produkcji skór wyprawionych i wyrobów z nich zmalało w sposób znaczny (tabela 3). Produkcja skór i obuwia w latach maleje (tabela 4). W produkcji globalnej skór wyprawionych i wyrobów z nich zanotowano spadek w roku 2005, w roku 2007 i 2008 nastąpił wzrost tej produkcji. Produkcja sprzedana skór wyprawionych i wyrobów z nich z poziomu blisko 3,5 mld zł w roku 2000 spadła do poziomu blisko 3,0 mld zł w roku 2005, aby następnie wzrosnąć do poziomu ponad 3,8 mld zł w roku W roku 2008 produkcja sprzedana spadła do wartości ok. 3,3 mld zł (tabela 5). Strukturę produkcji sprzedanej przedstawiono w tabeli 6. Produkcja sprzedana obuwia stanowi niecałe 63 % wartości produkcji sprzedanej, wyroby kaletnicze i rymarskie stanowią niecałe 24 %, zaś skóry wyprawione niecałe 14 %. Produkcja obuwia (łącznie z gumowym) na jednego mieszkańca od roku 2000 maleje i w roku 2008 osiągnęła poziom 1 pary. W tym obuwie z wierzchami wykonanymi ze skóry stanowi niecałe pół pary (tabela 7).

7 Zatrudnienie (wg stanu na koniec roku) w przemyśle skórzanym (produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich) w latach maleje od poziomu ok. 54 tys. osób w roku 2000 do około 32 tys. osób w roku Przeciętne zatrudnienie spadło z 47 tys. osób w roku 2000 do nieco ponad 29 tys. osób w roku W tym samym okresie czasu przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wzrosło z 1164,66 zł do 1677,32 zł (tabela 8). Charakterystykę i kierunki importu i eksportu skór i artykułów z nich oraz obuwia, nakryć głowy itp. przedstawiają tabele 9 i 10. Z analizy nakładów na działalność innowacyjną (tabela 12) wynika, że na tle całego przetwórstwa przemysłowego przemysł skórzany nie wypada najgorzej. Udział nakładów na działalność badawczą i rozwojową w nakładach na działalność innowacyjną przekracza znacznie ten wskaźnik dla całego przetwórstwa przemysłowego. Wyższy jest również udział nakładów na zakup oprogramowania oraz udział nakładów inwestycyjnych na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia oraz środki transportu. Niestety na szkolenia personelu związane z działalnością innowacyjną w przemyśle skórzanym nie przeznacza się żadnych nakładów! Najwyższe nakłady inwestycyjne w przemyśle miały miejsce w roku Niewiele niższe były w roku 2000, natomiast w roku 2008 spadły prawie o połowę w stosunku do roku 2007 (tabela 13). W latach tylko niewiele ponad 20 % ogółu przedsiębiorstw przemysłu skórzanego zatrudniających ponad 49 osób wprowadziło innowacje produktowe i procesowe. W tym samym okresie odsetek takich przedsiębiorstw w całym przemyśle przetwórczym wyniósł prawie 38 % (tabela 14). Udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych i istotnie ulepszonych w produkcji sprzedanej jest dla przemysłu skórzanego o połowę niższy niż dla przetwórstwa przemysłowego ogółem (tabela 15). Dane zawarte w prezentowanych tabelach w pełni potwierdzają wniosek przedstawiony przez T. Sadowskiego [5] na X Międzynarodowej Konferencji Naukowej Innowacyjne materiały i technologie w przemyśle obuwniczym i skórzanym MAT-ECO-SHOES Stwierdził on, że jednym z ważniejszych zadań stojących przed przemysłem skórzanym jest wzmacnianie pozycji konkurencyjnej na rynku europejskim i światowym. Ważnym

8 czynnikiem wzmacniania tej pozycji powinno być wdrażanie innowacji produktowych i procesowych, zaawansowanych materiałów i surowców, doskonalenie organizacji i zarządzania w przedsiębiorstwach, automatyzacja i robotyzacja procesów produkcyjnych, doskonalenie i przyspieszenie procesów projektowania nowych wyrobów poprzez szerokie wprowadzenie nowoczesnych technologii informatycznych. Wprowadzeniu wszystkich tych działań powinno sprzyjać opracowanie i rozpowszechnienie strategii rozwoju przemysłu skórzanego w Polsce. Tabela 1. Podstawowe dane o podmiotach gospodarczych w przemyśle wg liczby zatrudnionych w 2008 r. Wyszczególnienie Wskaźnik Ogółem Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Liczba podmiotów prowadzących działalność w ciągu roku Produkcja sprzedana wg cen bieżących w mln zł 618 (100 %) 2 854,9 (100 %) 49 i mniej 503 (81,4 %) 918,2 (32,2 %) Podmioty o liczbie zatrudnionych (10,2 %) 494,6 (17,3 %) 39 (6,3 %) 570,5 (20,0 %) 10 (1,6 %) 337,9 (11,8 %) 2 (0,3 %) Brak danych 1000 i więcej 1 (0,2 %) Brak danych Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Przeciętne zatrudnienie w tysiącach 26,1 (100 %) 9,0 (34,5 %) 4,4 (16,9 %) 6,2 (23,8 %) 3,8 (14,6 %) Brak danych Brak danych Źródło: Dane GUS [3,4].

9 Tabela 2. Podstawowe dane o przemyśle skórzanym (dane dla podmiotów gospodarczych zatrudniających ponad 49 osób) wg sekcji, działów, grup i niektórych klas w roku 2008 (wielkości podstawowe i relacje). Wyszczególnienie Podmioty gospodarcze prowadzące działalność w ciągu roku Produkcja sprzedana w cenach bieżących w mln zł Przeciętne zatrudnienie w tys. osób Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w zł Wartość brutto środków trwałych wg stanu na dzień w bieżących cenach ewidencyjnych w mln zł Wydajność pracy mierzona produkcją sprzedaną na 1 zatrudnionego w tys. zł Zużycie energii elektrycznej na 1 zatrudnionego w MWh Energochłonność produkcji sprzedanej (zużycie energii elektrycznej na 100 zł produkcji sprzedanej w cenach bieżących (w kwh) Udział w kosztach ogółem (dla podmiotów gospodarczych prowadzących księgi rachunkowe) Zużycia materiałów i energii Usług obcych Wynagrodzeń Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich ,4 17, ,77 910,1 114,3 4,6 4,0 57,0 11,3 19,6 W tym: Produkcja skór wyprawionych 9-1,0 2213,85 94,8-16,1 9,9 64,5 7,6 18,4 Produkcja wyrobów kaletniczych i rymarskich Produkcja obuwia 19-2,6 64,5 1889,84 119, ,2 14, ,18 695,9 98,5 3,9 4,4 49,0 14,5 22,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS [3,4].

10 Tabela 3. Produkcja przemysłowa (w cenach producenta) w gospodarce narodowej. Rodzaje działalności przemysłowej Przetwórstwo przemysłowe W mln zł W odsetkach , , ,8 86,6 87,9 W tym produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Źródło: Dane GUS [3,4] , , ,3 0,7 0,4 Tabela 4. Produkcja ważniejszych wyrobów (w podmiotach, w których liczba pracujących przekracza 9 osób). Wyroby Skóry bydlęce wyprawione lub skóry zwierząt jednokopytnych wyprawione bez sierści (tys. ton) 23,3 16,1 11,3 9,5 W tym: Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Skóry miękkie, bydlęce z pełnym licem na obuwie, oprócz skór całych (w tys. ton) 12,7 6,0 4,7 3,5 Obuwie, łącznie z gumowym (mln par) 48,7 45,5 43,6 37,7 W tym: Obuwie z wierzchami wykonanymi ze skóry (mln par) 19,6 14,9 15,2 13,7 Źródło: Dane GUS [3,4].

11 Tabela 5. Produkcja przemysłu wg sekcji i działów (w mln złotych). Sekcje i działy Produkcja globalna skór wyprawionych i wyrobów z nich 3 644, , , ,3 Produkcja sprzedana skór wyprawionych i wyrobów z nich 3 466, , , ,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS [3,4]. Tabela 6. Wartość produkcji sprzedanej wyrobów przemysłowych w 2008 r. w podmiotach, w których liczba pracujących przekracza 9 osób (w mln zł). Skóry wyprawione i wyroby ze skór wyprawionych Skóry wyprawione W tym: Wyroby kaletnicze i rymarskie Obuwie 2 600,3 (100 %) 357,4 (13,75 %) 613,6 (23,60 %) 1 629,3 (62,65 %) Źródło: Dane GUS [3,4]. Tabela 7. Produkcja niektórych wyrobów przemysłowych na 1 mieszkańca w parach. Wyroby Obuwie łącznie z gumowym 1,3 1,2 1,1 z,0 W tym obuwie z wierzchami wykonanymi ze skóry Źródło: Dane GUS [3,4]. 0,5 0,4 0,4 0,4

12 Tabela 8. Wskaźniki zatrudnienia w przemyśle skórzanym. Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Pracujący w przemyśle (stan w dniu 31.12) w tysiącach osób ,9 35,7 37,2 31,9 Przeciętne zatrudnienie w przemyśle w tysiącach osób Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w złotych 47,0 32,2 31,3 29, , , , ,32 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS [3,4]. Wyroby Tabela 9. Import i eksport (ceny bieżące) W mln zł Import Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Skóry i artykuły z nich Obuwie, nakrycia głowy itp Eksport Skóry i artykuły z nich Obuwie, nakrycia głowy itp Źródło: Dane GUS [3,4].

13 Tabela 10. Eksport i import wg grup krajów, sekcji i działów PKD 2004 (ceny bieżące). Wyszczególnienie Lata Ogółem Kraje rozwinięte gospodarczo Razem W tym Unia Europejska Kraje Europy Środkowo - Wschodniej Kraje rozwijające się Eksport Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich , , ,2 301,1 19, , ,5 957,3 218,7 30,1 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Import ,3 874,0 812,6 17,6 275, ,4 632,0 604,1 12,3 210,1 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS [3,4]. Tabela 11. Środki automatyzacji procesów produkcyjnych w podmiotach zatrudniających ponad 49 osób stan na Sekcje i działy Linie produkcyjne Automatyczne Sterowane komputerem Centra obróbkowe Roboty i manipulatory przemysłowe Ogółem W tym roboty Komputery W sztukach Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych Źródło: Dane GUS [3,4]

14 Tabela 12. Nakłady na działalność innowacyjną w zakresie innowacji produktowych i procesowych w przemyśle (dane dla podmiotów gospodarczych zatrudniających ponad 49 osób) wg rodzajów działalności innowacyjnej, sekcji i działów (ceny bieżące) w roku W tym nakłady Wyszczególnienie Przetwórstwo przemysłowe Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Ogółem ,8 14,6 Na działalność badawczą i rozwojową 1 952,5 (9,6 %) 2,1 (14,4 %) Na zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych (gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw) 242,6 (1,2 %) 0,0 (0 %) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS [3,4]. Na zakup oprogramowania 285,7 (1,4 %) 0,5 (3,4 %) W mln zł Inwestycyjne ,8 (57,3 %) 10,4 (71,2 %) 5 350,8 (26,2 %) 0,9 (6,2 %) Na szkolenie personelu związane z działalnością innowacyjną 86,0 (0,4 %) 0,0 (0 %) Tabela 13. Nakłady inwestycyjne w przemyśle wg sekcji i działów (ceny bieżące). Na marketing dotyczący nowych lub istotnie ulepszonych produktów 601,0 (2,9 %) 0,1 (0,7 %) Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego Sekcje i działy Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Źródło: Dane GUS [3,4]. 136,5 112,4 147,3 85,7

15 Tabela 14. Przedsiębiorstwa innowacyjne w zakresie innowacji produktowych i procesowych w przemyśle (dane dla podmiotów gospodarczych zatrudniających ponad 49 osób) wg rodzajów wprowadzanych innowacji, sekcji i działów w latach Przedsiębiorstwa, które wprowadziły innowacje w latach Wyszczególnienie Ogółem Nowe lub istotnie ulepszone produkty Razem W tym nowe dla rynku Nowe lub istotnie ulepszone procesy Przetwórstwo przemysłowe (w % ogółu przedsiębiorstw) Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich (w % ogółu przedsiębiorstw) Źródło: Dane GUS [3,4]. 37,9 30,0 18,3 29,8 20,5 15,9 8,3 13,6 Tabela 15. Udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych i istotnie ulepszonych w produkcji sprzedanej wyrobów w przemyśle (dane dla podmiotów gospodarczych zatrudniających ponad 49 osób) w cenach bieżących Wyszczególnienie Wyroby wprowadzone na rynek w latach: w % produkcji sprzedanej wyrobów Przetwórstwo przemysłowe Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich Źródło: Dane GUS [3,4]. 18,5 25,1 16,3 18,0 8,8 10,2 8,0 9,8

16 Według danych GUS na dzień r. cytowanych przez J. Tokarczyk [6] około producentów obuwia, około producentów rękawiczek, pasków i czapek skórzanych, producentów wyrobów kaletniczych i rymarskich, 347 producentów skór wyprawionych i podmiotów zajmujących się wyprawianiem i barwieniem skór futerkowych funkcjonuje na terenie całego kraju. Łącznie jest to podmiotów gospodarczych. Większość z tych podmiotów (jak podkreślono to powyżej) to firmy małe i średnie. Najsilniejsze branże tego przemysłu to produkcja obuwia, garbarstwo i futrzarstwo (garbowanie i barwienie skór futerkowych). Na terenie Polski funkcjonowało łącznie firm reprezentujących te branże. Większość z nich zlokalizowana jest na terenie województwa mazowieckiego (2 678 przedsiębiorstw 33,5 %), małopolskiego (1 892 podmioty gospodarcze 23,7 %) i śląskiego (1 645 przedsiębiorstw 20,6 %). Łącznie na terenie tych trzech województw zlokalizowanych jest prawie 78 % firm wiodących branż przemysłu skórzanego. Podsumowanie Przemysł skórzany stanowi w Polsce ważną gałąź produkcji dającą zatrudnienie około 30 tysiącom osób (tylko w firmach zatrudniających więcej niż 9 pracowników). Liczba ta w ostatnich latach zmienia się w niewielkim stopniu wykazując tendencję malejącą. Na tle całego przetwórstwa przemysłowego przemysł skórzany w zakresie nakładów na działalność innowacyjną nie prezentuje się najgorzej. Udział nakładów na działalność badawczą i rozwojową w tym przemyśle jest wyższy niż w całym sektorze przetwórstwa przemysłowego. Podobnie wyższy jest udział nakładów inwestycyjnych na maszyny, urządzenia techniczne, narzędzia oraz środki transportu. O dalszym rozwoju przemysłu skórzanego w dużej mierze zadecyduje umacnianie jego pozycji konkurencyjnej na rynku europejskim i światowym, w tym umacnianie się i dalszy rozwój polskich marek w przemyśle skórzanym. Krótka charakterystyka przemysłu skórzanego

17 Literatura 1) Biadała A., Sadowski A., Więcek J., Prognozy rozwoju przemysłu skórzanego na tle innych sektorów gospodarki, [w:] Materiały X Międzynarodowej Konferencji Naukowej Innowacyjne materiały i technologie w przemyśle obuwniczym i skórzanym, MAT-ECO-SHOES 2008, Kraków r., Instytut Przemysłu Skórzanego Oddział w Krakowie, Kraków ) Gawrońska A., Cygański R., Analiza sytuacji finansowej przemysłu skórzanego w Polsce w latach , J. Agribus. Rural Dev. 2008, 2(8), ) Praca zbiorowa, Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa ) Praca zbiorowa, Rocznik statystyczny przemysłu 2009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa ) Sadowski T., Stan i perspektywy rozwoju przemysłu obuwniczego i skórzanego w Polsce, [w:] Materiały X Międzynarodowej Konferencji Naukowej Innowacyjne materiały i technologie w przemyśle obuwniczym i skórzanym, MAT-ECO-SHOES 2008, Kraków r., Instytut Przemysłu Skórzanego Oddział w Krakowie, Kraków ) Tokarczyk J., Najwięcej firm na Śląsku i w Małopolsce; Świat Butów, nr 3, 2007 r., str.:

18 Wprowadzenie Własność intelektualna jako narzędzie zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstw przemysłu skórzanego Prawa własności intelektualnej, chroniące różnego rodzaju wytwory intelektualne tworzone i wykorzystywane w działalności gospodarczej, odgrywają coraz ważniejszą rolę w budowaniu innowacyjnej gospodarki, której jednym z istotnych założeń jest zwiększanie innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw z różnych sektorów rynku, w tym firm przemysłu skórzanego. System własności intelektualnej oferuje bowiem atrakcyjne możliwości w zakresie ochrony, eksploatacji i komercjalizacji nowatorskich rozwiązań, zachęcające przedsiębiorstwa do inwestowania w rozwój, testowanie i wprowadzanie ich na rynek. Na gruncie prawa własności intelektualnej chronione jest szerokie spektrum dóbr niematerialnych, w tym wytwory intelektualne mające istotne znaczenie z punktu widzenia przedsiębiorstw sektora skórzanego. Należy wymienić tutaj, przede wszystkim, stosowane przez producentów skórzanych w swoich produktach wzornictwo przemysłowe, którego atrakcyjny i estetyczny wygląd jest często podstawowym czynnikiem determinującym decyzje handlowe klientów i przesądzającym o tym, że klient wybiera towar określonego przedsiębiorstwa. Wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać produktu, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę, materiał wytworu lub jego ornamentację. Wszystkie te elementy są wykorzystywane we wzorach obuwia i innych produktów skórzanych, w celu nadania im ciekawego, oryginalnego, wyróżniającego i atrakcyjnego wizualnie wyglądu, który gwarantuje, że klienci zauważą dany produkt na tle szerokiej oferty innych producentów i dokonają zakupu produktu oferowanego przez konkretne przedsiębiorstwo. Im chętniej kupowane są produkty takiego przedsiębiorstwa, tym większy udział przedsiębiorstwa w rynku i silniejsza jego pozycja konkurencyjna. Obok nowatorskiego wzornictwa, na atrakcyjność oferty danego przedsiębiorstwa wpływa także funkcjonalność i wygoda obuwia skórzanego. Może ona wynikać z kształtu, budowy, zestawienia produktu, wpływających na jego użyteczność. Użyteczność rozumiana jest jako cecha pozwalająca na osiągnięcie praktycznego celu, mającego znaczenie przy korzystaniu z produktu (np. łatwy system zapinania butów, wkładka ocieplająca itp.). Tego typu cechy nadawane są produktom dzięki zastosowaniu w nich innego przedmiotu ochrony prawami własności intelektualnej, a mianowicie wzorów użytkowych. Wzorem użytkowym jest nowe i posiadające użytkowy charakter rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub

19 zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Obok wzorów przemysłowych determinujących zewnętrzny wygląd produktów, także i wzory użytkowe odgrywają więc istotną rolę w tworzeniu produktów przedsiębiorstw przemysłu skórzanego. Obok wzorów przemysłowych i wzorów użytkowych chroniących estetyczne i funkcjonalne (użytkowe) elementy wyrobów skórzanych, w przemyśle skórzanym ważną rolę odgrywają innowacyjne rozwiązania techniczne w postaci opatentowanych wynalazków, wykorzystywanych głównie na etapie technologii przygotowywania skór (farbowania, wykrawania itp.) oraz na etapie produkcji takich wyrobów, a czasami także w samych produktach. Patent może być udzielony na rozwiązanie techniczne z wszystkich dziedzin techniki, które jest nowe, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego zastosowania. Aby klienci mogli z łatwością odnaleźć ofertę przedsiębiorstwa, którą wcześniej zapamiętali z uwagi na walory estetyczne lub funkcjonalne jego produktów, muszą one być możliwe do odróżnienia od towarów innych producentów. W celu odróżniania towarów pochodzących od jednego przedsiębiorstwa, od towarów produkowanych przez inne przedsiębiorstwo stosowane są w obrocie znaki towarowe, identyfikujące źródło pochodzenia towarów i usług. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie przedstawione w sposób graficzny lub takie, które da się w sposób graficzny wyrazić, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżniania w obrocie towarów jednego przedsiębiorstwa od tego samego rodzaju towarów innych przedsiębiorstw. Znaki towarowe nie tylko odróżniają towary na rynku, ale także przekazują odbiorcom informację, że wszystkie towary oznaczone danym znakiem posiadają taką samą jakość. Pełnią one także niezwykle istotną funkcję reklamową, zachęcając klientów do nabywania określonych towarów (usług) oznaczonych danym znakiem, tym samym wpływając na decyzje handlowe klientów, którzy często dokonują zakupu konkretnego produktu, tylko dlatego, że jest oznaczony znanym i dobrze kojarzącym się znakiem towarowym. Obok znaków towarowych, które identyfikują towary i usługi pochodzące od danego przedsiębiorstwa, wartościowymi oznaczeniami mogą być oznaczenia przedsiębiorstwa służące do odróżniania go od innych przedsiębiorstw na rynku, takie jak: firma, charakterystyczny skrót, domena internetowa, które mogą cieszyć się renomą i uznaniem wśród klientów. Tego typu oznaczenia, obok znaku towarowego stanowią bardzo istotne aktywa niemate-

20 rialne przedsiębiorstwa, często mające większą wartość, niż jego aktywa materialne. W zakresie oznaczeń identyfikujących przedsiębiorstwo istotną rolę odgrywa firma, tj. oznaczenie pod którym przedsiębiorca prowadzi swoją działalność. Firma stanowi odrębne dobro niematerialne przedsiębiorstwa i nie powinna być utożsamiana z wcześniej wspomnianym znakiem towarowym, który służy nie do identyfikowania przedsiębiorstwa, ale jego towarów lub usług. Z uwagi na zasygnalizowane znaczenie wskazanych wytworów intelektualnych w działalności przedsiębiorstw z branży skórzanej, niezwykle ważne jest zadbanie o ich właściwą ochronę, umożliwiającą skuteczną walkę z podmiotami, które w sposób bezprawny kopiują wzornictwo przemysłowe przedsiębiorstwa, czy podszywając się pod jego renomę i znajomość wśród klientów oznaczają swoje towary czy usługi, oznaczeniami myląco podobnymi do tych, którymi posługuje się dane przedsiębiorstwo. Najskuteczniejszą formą ochrony wynalazków wzorów przemysłowych, wzorów użytkowych, czy znaków towarowych jest uzyskanie na nie praw własności przemysłowej, udzielonych przez krajowe, czy regionalne urzędy patentowe. Prawa własności przemysłowej, jako bezwzględne prawa wyłączne, dają uprawnionemu przedsiębiorstwu monopol w zakresie korzystania z chronionego rozwiązania na rynku oraz możliwość sprzeciwiania się podmiotom, które bez ich zgody eksploatują takie rozwiązanie na rynku. Prawnie gwarantowana wyłączność w zakresie stosowania chronionego rozwiązania powoduje, że jako jedyne może oferować klientom określony produkt utożsamiający takie rozwiązanie. Taka sytuacja umożliwia wzmocnienie pozycji konkurencyjnej na rynku, a przedsiębiorstwom wchodzącym dopiero na rynek umożliwia uzyskanie takiej pozycji. Majątkowy i zbywalny charakter praw własności intelektualnej przesądza o możliwości dysponowania takimi prawami i uzyskiwania z tego tytułu korzyści ekonomicznych. Mając wyłączność w zakresie komercyjnej eksploatacji, uprawniony podmiot może przenieść na inne podmioty prawo własności intelektualnej lub udzielać innym przedsiębiorstwom zgody (licencji) na korzystanie z chronionego rozwiązania. Licencjonowanie umożliwia uzyskiwanie stałych przychodów z tytułu korzystania przez inne podmioty z jego znaków towarowych, wzorów przemysłowych lub użytkowych. Z tytułu udzielonej licencji przedsiębiorstwo może bowiem pobierać ryczałtowe lub okresowe opłaty licencyjne, które stanowić mogą niebagatelne dochody przedsiębiorstwa, niezależne od jego aktualnej kondycji i sytuacji rynkowej. Dochody z komercjalizacji praw własności intelektualnej umożliwiają zrekompensowanie nakładów poniesionych na rozwój oryginalnego wzornictwa, nowatorskich roz- Wprowadzenie Własność intelektualna

21 wiązań naukowych oraz reklamę i promocję znaków towarowych. Pozwalają także na finansowanie zarówno bieżącej działalności przedsiębiorstwa, jak i finansowanie nowych inwestycji, w tym przedsięwzięć innowacyjnych. Nowe inwestycje, umożliwiają rozwój przedsiębiorstwa, a co za tym idzie zwiększenie jego konkurencyjności i wzmocnienie pozycji na rynku. Strategie zarządzania własnością intelektualną w branży skórzanej Z uwagi na znaczenie, jakie w działalności przedsiębiorstw przemysłu skórzanego odgrywa własność intelektualna, w tym w szczególności wzory przemysłowe, wzory użytkowe, wynalazki oraz znaki towarowe, ważnym elementem strategii zwiększania ich konkurencyjności powinna być właściwie opracowana strategia w zakresie zarządzania własnością intelektualną. Jej celem powinno być wspieranie strategii biznesowej, zwiększanie wartości przedsiębiorstwa i zabezpieczenie zysków poprzez kreowanie, ochronę i komercyjną eksploatację jego kapitału intelektualnego. Efektywna strategia w zakresie własności intelektualnej powinna być dopasowana do strategii biznesowej przedsiębiorstwa i stanowić jej istotny element. Powinna ona uwzględniać rodzaj i specyfikę przemysłu skórzanego, profil przedsiębiorstwa i zakres terytorialny jego działalności, plany biznesowe, koszty produkcji oferowanych przez siebie towarów oraz ich żywotność rynkową, a także zasoby finansowe, które mogą być przeznaczone na ochronę. Przy opracowywaniu takiej strategii, należy ocenić wady i zalety różnych sposobów ochrony, pamiętając o tym, że ochrona formalna jest optymalna w odniesieniu do produktów o długiej żywotności rynkowej, umożliwiającej zwrot nakładów poniesionych na uzyskanie ochrony, podczas gdy produkty o krótkiej, sezonowej żywotności, mogą być skutecznie chronione prawami uzyskiwanymi w sposób automatyczny lub faktyczny. W tym zakresie niezwykle ważne jest uwzględnienie specyfiki przemysłu skórzanego, zwłaszcza branży obuwniczej, w której istotne znaczenie z punktu widzenia strategii w zakresie własności intelektualnej ma sezonowość produktów, zmienne gusta klientów, trendy i moda. Czynniki te powodują, że dominującą formą ochrony produktów tworzonych przez przedsiębiorstwa przemysłu

22 skórzanego powinna być ochrona powstająca w sposób automatyczny, nieformalny, w tym przede wszystkim ochrona prawnoautorska projektów, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, a także ochrona niezarejestrowanych wzorów przemysłowych na gruncie prawa własności przemysłowej oraz prawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Optymalna strategia w zakresie zarządzania własnością intelektualną każdego przedsiębiorstwa, powinna obejmować: identyfikację zasobów intelektualnych oraz podmiotów do nich uprawnionych, uzyskanie ochrony prawami własności intelektualnej, komercjalizację praw własności intelektualnej, monitorowanie rynku pod kątem pozyskiwania nowych licencjobiorców oraz identyfikacji potencjalnych działań naruszających prawa własności intelektualnej przedsiębiorstwa, dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia praw własności intelektualnej. Z uwagi na specyfikę produktów oferowanych przez firmy działające w przemyśle skórzanym powinny one rozważyć stosowanie następujących strategii biznesowych, opartych na własności intelektualnej: zwiększanie konkurencyjności w oparciu o nowatorskie wzornictwo przemysłowe, ochrona produktów o krótkiej żywotności rynkowej jako niezarejestrowanych wzorów przemysłowych oraz na gruncie prawa autorskiego, budowanie pozycji na rynku w oparciu o chroniony i rozpoznawalny znak towarowy, walka z pasożytniczym naśladownictwem produktów, patentowanie innowacyjnych rozwiązań i technologii. Wprowadzenie Własność intelektualna

23 Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie? Ochrona prawno-autorska na etapie projektowania Pierwszym krokiem do powstania nowych butów, torebek, pasków czy kurtek jest projekt. Projekt może być wykonany przez biuro projektowe funkcjonujące w strukturze przedsiębiorstwa jak i zewnętrzny podmiot (osobę fizyczną lub firmę). Czyli projekty mogą powstawać w ramach działalności pracowniczej (pierwsza ww. sytuacja), ale też w ramach umów cywilnoprawnych jakimi są umowa o dzieło czy umowa zlecenia (druga sytuacja). W każdym z tych przypadków mamy do czynienia z twórcą i jego dziełem. To, czy owo dzieło spełni przesłanki bycia utworem według prawa autorskiego jest kolejną kwestią do rozstrzygnięcia. Jeżeli padnie odpowiedź pozytywna kolejne pytania jakie mogą się zrodzić to: Jakie prawa przysługują do tego utworu? Do kogo należą prawa autorskie? Do pracodawcy czy twórcy? Twórcy czy zleceniodawcy? Czy projektantowi zatrudnionemu w firmie produkującej galanterię skórzaną również przysługują autorskie prawa majątkowe do stworzonego projektu nowego buta sportowego? A jeśli nie, to do kogo one należą i ewentualnie jakie są warunki ich nabycia?» Przedmiot prawa autorskiego utwór Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór rozumiany jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. I tak utwór powinien: być rezultatem twórczej pracy człowieka (twórcy) - działalność człowieka winna być kreacyjna, nie odtwórcza, być rezultatem działalności o charakterze indywidualnym, a więc ten utwór wyróżnia się od innych takich samych przejawów działalności twórczej, powinien zostać ustalony tj. uzewnętrzniony zaistniała możliwość percepcji utworu przez osoby trzecie; należy pamiętać, że ustalenie nie jest tym samym co utrwalenie (przez co należy rozumieć dokonanie zapisu utworu na nośniku materialnym, np. płycie CD).

24 W szczególności utworami będą utwory m.in. wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, wzornictwa przemysłowego. Jeżeli zatem projekt nowej linii torebek, walizek czy butów będzie posiadał cechy utworu, będzie podlegał ochronie przepisami prawa autorskiego. Należy pamiętać, że do powstania ochrony z tytułu prawa autorskiego nie jest wymagane ukończenie utworu, tak więc zarys, szkic czy projekt buta również korzysta z autorsko prawnej ochrony, przy spełnieniu przesłanek z ww. art. 1 prawa autorskiego. Podmiot prawa autorskiego Zasadniczo prawa autorskie przysługują twórcy. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach odpowiednie uprawnienia przysługiwać będą komuś innemu np. pracodawcy czy zleceniodawcy. Twórcą może być jedynie osoba fizyczna. Czasami może mieć miejsce współautorstwo. Pamiętajmy jednak, że aby mówić o współautorstwie wkład współautora musi być twórczy. Związek twórczy autora z dziełem jest nierozerwalny (nie można przestać być autorem), a autorstwo nie jest ograniczone terytorialnie ani czasowo. To twórca jest pierwotnie uprawniony z tytułu autorskich praw osobistych i majątkowych. Wyjątki kiedy to nie twórca jest pierwotnym podmiotem prawa autorskiego dotyczą: utworów zbiorowych w tym przypadku pierwotnym właścicielem autorskich praw materialnych będzie producent lub wydawca (w odniesieniu do dzieła zbiorowego), oraz programów komputerowych stworzonych przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy tu będzie nim pracodawca. Na treść prawa autorskiego składają się autorskie prawa osobiste i autorskie prawa majątkowe. Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie? 1) Prawa autorskie osobiste To prawa chroniące więź autora z utworem i które są: nieograniczone w czasie (nie ulegają wygaśnięciu, trwają nawet po śmierci autora) oraz niezbywalne (nie można się ich zrzec). Wśród nich należy wymienić prawo do: autorstwa utworu, czyli nie można podszywać się pod cudzy utwór, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo do udostępniania go anonimowo,

25 nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania (prawo do integralności utworu), czyli każda ingerencja w treść utworu np. usunięcie jakiegoś elementu może skutkować naruszeniem praw autora, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Należy pamiętać, iż prawa autorskie osobiste nie podlegają dziedziczeniu. Po śmierci twórcy autorskie prawa osobiste mogą być wykonywane na zasadach wskazanych w art. 78 ust. 2-4 prawa autorskiego, czyli np. z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego autora może wystąpić małżonek. 2) Prawa autorskie majątkowe Prawa autorskie majątkowe obejmują prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji, rozporządzania nim oraz otrzymywania wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Ta kategoria praw autorskich ma charakter ekonomiczny, czyli pozwala twórcy na uzyskania korzyści majątkowych z tytułu eksploatacji utworu przez osoby trzecie. Te prawa charakteryzują się tym, że: są ograniczone w czasie trwają 70 lat od śmierci twórcy, są zbywalne, podlegają dziedziczeniu. Kluczowym pojęciem wymagającym rozwinięcia jest termin pole eksploatacji. Otóż za pole eksploatacji uznaje się sposób korzystania z utworu. Przykładowe pola eksploatacji wymienione zostały w art. 50 prawa autorskiego i są nimi: w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu (wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką: drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową), w zakresie obrotu oryginałem lub egzemplarzami, na których utwór utrwalono (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem), w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemi-

26 towanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym. Podkreślenia wymaga, że powyższy katalog nie ma charakteru zamkniętego i rozwój techniczny wprowadzać może jego poszerzanie. Projektujemy w ramach umowy o pracę utwór pracowniczy Fundamentalna zasada prawa autorskiego stanowi, że prawo autorskie przysługuje twórcy. Z kolei zgodnie z podstawową zasadą prawa pracy pracodawca zawłaszcza owoce pracy pracownika. Kompromis między tymi dwoma reżimami znajdujemy w prawie autorskim, które w art. 12 stanowi: Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Jak wiadomo z wcześniejszych rozważań jedynie autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu (można je zbyć, czy też obciążyć), czyli mogą należeć do nie-autora. Kiedy będziemy mieli do czynienia z utworem pracowniczym by można było zastosować ww. regulację i co musi uczynić pracodawca, aby uzyskać ww. prawa? Otóż powinny być spełnione następujące okoliczności: dzieło stworzone przez pracownika jest utworem (oryginalne, o indywidualnym charakterze), zostało stworzone przez pracownika (czyli osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, spółdzielczej umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru), powstało w wyniku wykonywania stosunku pracy, a jego cechy to: - konieczność osobistego wykonywania pracy przez pracownika, - podporządkowanie pracownika pracodawcy, - wykonywanie pracy przez pracownika na rzecz i ryzyko pracodawcy, - odpłatność pracy. przyjęcie utworu przez pracodawcę. Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie?

27 Ważnym elementem jest powstanie utworu w związku z wykonywaniem obowiązków wynikających ze stosunku pracy, tak więc pracodawca nie może przywłaszczyć sobie projektu nowej linii torebek tylko i wyłącznie z uwagi na fakt, iż jego twórcą jest pracownik. Jego powstanie musi być wynikiem obowiązków służbowych sprecyzowanych w umowie o pracę, czy też poleceniach służbowych (pamiętać przy tym, że polecenia służbowe nie mogą być wydawane dowolnie, ich granice stanowi cel zatrudnienia). Nie należy sugerować się miejscem powstania dzieła (jak w domu to prywatny, a jak w pracy to pracowniczy ), środkami technicznymi (jak na laptopie służbowym to utwór pracowniczy, a jak na prywatnym to niepracowniczy). Jeśli w ramach naszego zatrudnienia na stanowisku projektanta tworzymy projekty wkładek do butów, portfeli skórzanych, czy odzieży, to nasze prawa majątkowe do naszych dzieł należą do pracodawcy. Jeśli natomiast jesteśmy zatrudnieni na stanowisku informatyka, czy szwacza, a przy okazji projektujemy, to nasze projekty tym razem do pracodawcy nie należą. W tej drugiej sytuacji projekt będzie mógł zostać wykorzystany przez pracodawcę, ale tylko po odkupieniu praw majątkowych do tego projektu. Kolejnym istotnym elementem jest odebranie utworu przez pracodawcę. W tym wypadku należy jednak brać pod uwagę zwyczaje panujące w danym przedsiębiorstwie czy branży. U danego pracodawcy formą wystarczającą będzie złożenie projektu w sekretariacie, u innego przesłanie drogą elektroniczną. Reasumując; będąc pracodawcą należy zadbać o należyte formułowanie zakresu obowiązków i ewentualnie poszerzenie ich o obowiązki o charakterze twórczym, a także o stworzenie sprawnego wewnętrznego systemu przyjmowania utworów pracowniczych (np. Regulamin dotyczący własności intelektualnej). Będąc pracownikiem należy wnikliwe przyglądać się temu co jest, a co nie jest utworem pracowniczym. Należy mieć na uwadze również fakt, iż przepis art. 12 prawa autorskiego ma charakter względnie obowiązujący, czyli umowa o pracę może inaczej uregulować kwestię autorskich praw majątkowych.

28 Projektujemy w ramach umowy cywilnoprawnej Zgoła odmienna sytuacja jest w umowach cywilno-prawnych, których przedmiotem jest stworzenie utworu np. projektu torebek wizytowych. W umowach o pracę jeśli kwestia nabywania przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworów tworzonych przez pracowników nie jest uregulowana, automatycznie wchodzi w grę regulacja z art. 12 prawa autorskiego. W umowach cywilnoprawnych, jeśli chcemy, będąc np. zleceniodawcą uzyskać możliwość korzystania z określonego zamówionego dzieła nie wystarczy: zamówić określone dzieło, zobowiązać się do zapłaty wynagrodzenia za wykonanie dzieła i odebrać to dzieło. Chcąc posiadać autorskie prawa majątkowe należy w umowie zawrzeć klauzule przeniesienia autorskich praw majątkowych (w tym określić pole eksploatacji, o których była mowa powyżej), a umowę sporządzić w formie pisemnej. Przy redakcji umowy należy pamiętać o domniemaniach prawa autorskiego np. jeśli w umowie nie wskazano, że stworzenie utworu jest nieodpłatne czy odpłatne przyjmuje się, że autorowi należy się wynagrodzenie, a przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia praw autorskich do utworu na tym nośniku zapisanym. Wskazane jest również określenie m.in.: momentu przejścia praw (ustalenie czy będzie tym np. moment przyjęcia utworu), sankcji za opóźnienie w dostarczeniu dzieła, formę odbioru/przyjęcia utworu, kwestię praw zależnych. Klauzule poufności w umowach z pracownikami/projektantami Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie? Dbając o należytą ochronę tworzonej w przedsiębiorstwie własności intelektualnej, zwłaszcza w kontekście działalności pracowniczej, należy pamiętać o zachowaniu przez twórców/pracowników szczegółów tworzonych przez nich dóbr w poufności. Niejednokrotnie fakt, że wyprzedzimy konkurencję będzie procentował sukcesem na rynku, czasami pewne informacje posiadają wartość gospodarczą bo tylko my o nich wiemy i potrafimy je wykorzystywać. To powoduje, że tworząc wartości intelektualne powinniśmy zadbać o ich należytą ochronę również poprzez fakt zadbania o ich nieujawnianie. Ta cecha ma również znaczenie z powodów poniżej wskazanych.

29 Po pierwsze ma to istotne znaczenie, bo chcąc uzyskać formalną ochronę dla takich dóbr jak wynalazek (np. zapiętek w bucie), wzór użytkowy (np. etui na dokumenty) czy przemysłowy (sandał dziecięcy) konieczna jest nowość. Co prawda jest ona inaczej rozumiana w przypadku wynalazku i wzoru przemysłowego (patrz rozdział 4 niniejszego poradnika), to jednak jeżeli dojdzie do ujawnienia czy to wskutek świadomego działania czy przez przypadek przedsiębiorca utraci możliwość uzyskania patentu czy prawa z rejestracji. Po drugie chcąc chronić pewne informacje jako tajemnicę przedsiębiorstwa również przesłanka nieujawnienie musi być spełniona. Za tajemnicę przedsiębiorstwa zgodnie z art. 11 ust. 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji uważa się: nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Należy pamiętać, że posiadanie, ujawnianie lub wykorzystywanie cudzych informacji jest, zgodnie z art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji, a nawet stanowić może przestępstwo wskazane w art. 23 ww. ustawy. Aby uniknąć sytuacji utraty możliwości ochrony naszych rozwiązań (czy to jako wynalazków czy jako tajemnicy przedsiębiorstwa, czy know-how) należy podjąć należyte kroki, pozwalające na zapobieżenie publicznemu ujawnieniu. Na początku należy jednak pamiętać o rozróżnianiu terminu know-how od terminu tajemnica przedsiębiorstwa. Tajemnica przedsiębiorstwa jest pojęciem węższym, gdyż dotyczy jedynie informacji, która jest poufna. Natomiast know-how to informacja, ale także pewna umiejętność, kompetencja, doświadczenie etc. Następnie, celem zapobieżenia bezkarnemu, publicznemu ujawnianiu należy stosować, czy to w umowie o pracę czy umowie zlecenia/dzieło, zapisy o poufności. W tych zapisach zobowiązujemy drugą stronę do nieujawniania szczegółów dotyczących rozwiązań, projektów tworzonych w ramach wiążących ich umów o pracę, zlecenia czy dzieło. W umowie o poufności stosownym jest również zdefiniowanie jakie informacje druga strona winna traktować jako Informacje Poufne oraz zobowiązać ją do sygnowania takich informacji jako Informacji Poufnych.

30 Przykładowa definicja Informacji Poufnej oraz treść klauzuli o poufności poniżej: 1) Za Informację Poufną w rozumieniu niniejszej umowy uważa się wszelkie informacje techniczne i handlowe, a w szczególności: materiały, szkice, raporty, sprawozdania, dokumentację techniczną, które zostały przekazane Zleceniobiorcy w celu wykorzystania przy wykonywaniu Umowy, a także wszystkie informacje opatrzone klauzulą Informacja Poufna. 2) Zleceniobiorca zgadza się i przyjmuje, że informacje dotyczące przedmiotu Umowy ( Informacje Poufne ) i jego realizacji, będą utrzymywane w poufności oraz zapewnia, że informacje takie będą wykorzystywane wyłącznie w celach obejmujących realizację Umowy, i że nie będą przekazywane ani ujawniane osobom trzecim bez uprzedniej pisemnej zgody Zleceniodawcy. 3) Niniejsze zobowiązanie do poufności obejmuje także wszelkie dokumenty w zakresie, w jakim zawierają one Informacje Poufne lub są na takich informacjach oparte. 4) Określone w ustępie 1 zobowiązanie do poufności będzie obowiązywało także po ustaniu obowiązywania Umowy przez okres 12 miesięcy. 5) Strony podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zachowania Informacji Poufnych w tajemnicy. 6) Informacje Poufne nie obejmują: a) informacji dostępnych publicznie, b) informacji uzyskanych od osób trzecich, c) informacji przekazywanych przez Strony umowy jej prawnikom oraz podmiotom, które uczestniczą w realizacji celu niniejszej Umowy, pod warunkiem jednakże, że każdy z tych podmiotów zobowiąże się do nieujawniania Informacji Poufnych w co najmniej takim samym zakresie i na takich samych zasadach, jak te znajdujące zastosowanie do Stron, d) informacji przekazanych właściwym władzom lub sądom. Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie?

31 Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Zaakceptowane i wdrożone projekty wyrobów skórzanych, skutkują produkcją gotowych produktów, które następnie trafiają na rynek, a docelowo do klientów. Cechujące się atrakcyjnym wzornictwem, wygodne i funkcjonalne wyroby skórzane są nie tylko chętnie kupowane przez konsumentów, ale także są często kopiowane i podrabiane przez konkurentów. Aby własność intelektualna utożsamiona w wyrobach skórzanych była skutecznie chroniona, konieczna jest precyzyjna identyfikacja przedmiotów własności intelektualnej, a następnie opracowanie strategii w zakresie ich skutecznej ochrony. Tymi zasobami niematerialnymi, które odgrywają największą rolę w działalności przedsiębiorstw przemysłu skórzanego są: wzory przemysłowe, chroniące zewnętrzną (wizualną) postać produktu; nowatorskie i innowacyjne rozwiązania techniczne stosowane w produkcji wyrobów skórzanych w postaci wynalazków i wzorów użytkowych; znaki towarowe, odróżniające produkty pochodzące od określonego przedsiębiorstwa i stanowiące ważne narzędzie marketingowo- reklamowe. Ochrona zewnętrznej postaci ( wyglądu ) produktu Wśród prawie identycznych produktów na półkach sklepowych, to wygląd skłania nas do zakupu. Wzornictwo/Design produktów nie bez przyczyny jest nazywane cichym sprzedawcą. Zewnętrzna postać produktów ma znaczenie zwłaszcza w przemyśle związanym z modą, a do takiego przynależy z pewnością przemysł skórzany. Dobrze zaprojektowany produkt przyciąga klienta i niejednokrotnie decyduje ostatecznie o zakupie. To on mówi do potencjalnego nabywcy: posiadając te buty, tę torebkę czy kurtkę skórzaną będziesz wśród najlepszych, najlepiej ubranych, najmodniejszych etc. Dużą siłę designu dla producenta potwierdzają również statystyki. Brytyjski Design Council wskazuje, że 100 funtów wydanych na projekt produktu, przynosi 225 funtów dodatkowego obrotu, a polski Instytut Wzornictwa

32 Przemysłowego wskazuje, że 86 % polskich firm jest skłonnych zainwestować w nowoczesny design (E. Wesołowska, R. Pisera: Złoty wiek designu w Polsce Gazeta Prawna Nr 212/2010). To jest impulsem dla przedsiębiorców do inwestowania w dobrych projektantów, bo dobry projekt bardzo często stanowi o przewadze konkurencyjnej, a przewaga pozwala przedsiębiorcy poprawić wyniki sprzedaży, co dalej przekłada się na większy zysk. Do projektowania zatrudnia się wielkie nazwiska od projektantów mody, po znanych malarzy czy nawet aktorów. Zanim jednak dojdzie do sukcesu rynkowego produktu, konieczny jest nakład pracy, czas i nakłady finansowe. Z uwagi na te czynniki producent powinien zadbać o należytą ochronę prawną zewnętrznej postaci produktu, czyli wzoru przemysłowego. Tym bardziej, że współczesne regulacje prawne dają stosowne instrumenty, pozwalające zwalczać nieuczciwych konkurentów rynkowych naśladujących nasze wzory. Jednocześnie planując swoje inwestycje w projektowanie powinniśmy być również świadomi granic dozwolonego działania, które nie naruszy cudzych praw własności intelektualnej. Zastanawiając się nad polityką przedsiębiorstwa w sferze ochrony wzorów przemysłowych należy pamiętać, że nie ma ustawowego przymusu rejestracji, ale zanim podejmiemy decyzję nie chronię należy zastanowić się czy chcemy: ułatwiać komuś kopiowanie bądź podrabianie mojego wzoru? dążyć do zwiększenia aktywów przedsiębiorstwa, podniesienia jego wartości i zwiększenia prestiżu, aby koszty związane z tworzeniem i wypromowaniem produktu zwróciły się? sprzedać wzór, a może tylko udzielić licencji? Tworząc wzór warto odpowiedzieć sobie na powyższe pytania i zastanowić się, czy nie warto zapewnić sobie instrumentu pozwalającego na skuteczne dochodzenie swoich praw i ściganie złodziei własności intelektualnej. Decyzja będzie należała jednak już tylko do przedsiębiorcy. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Co to jest wzór przemysłowy? Definiując wzór przemysłowy w mowie potocznej należy mieć na uwadze zewnętrzną postać produktu, czyli to co jest postrzegalne zmysłem wzroku. Należy rozróżniać wzór przemysłowy od wzoru użytkowego, który dotyczy rozwiązania o charakterze technicznym. Sięgając do definicji ustawowej w ustawie

33 prawo własności przemysłowej (dalej p.w.p.), a znajdujemy ją w art. 102 ust. 1 tej ustawy, wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz jego ornamentację. Sformułowanie w szczególności oznacza, że nie jest to katalog zamknięty. Tak więc wzorem przemysłowym jest postać wytworu czyli jego zewnętrzna forma, wygląd, a nie sam produkt. Wytworem będzie każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Wzory przemysłowe dotyczą różnych przedmiotów: od zwykłej mydelniczki przez przyrządy medyczne, kroje pisma, podeszwy butów, odzież, opakowania, aż do biżuterii czy tapicerki samochodów włącznie. Poniżej przedstawione są różne rodzaje wzorów przemysłowych zarejestrowanych w trybie krajowym (WzP) lub wspólnotowym (RCD). Wkładka ortopedyczna WzP 5078 Sandał dziecięcy WzP 9767 Buty RCD Etui na dokumenty i karty 4733

34 Buty RCD Torebka RCD Pudełko na buty RCD Podeszwa obuwnicza WzP Ochraniacze na piętę i obcas buta WzP Źródło: Bazy wzorów przemysłowych UP RP oraz OHIM: i Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Aby wzór przemysłowy mógł zostać objęty ochroną prawną winien być nowy (art. 103 prawa własności przemysłowej) i posiadać indywidualny charakter (art. 104 prawa własności przemysłowej). Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą wg której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób (np. w katalogu promocyjnym). Jednakże wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Tak więc jeśli umożliwimy osobom zawodowo zajmującym się dziedziną, której dotyczy wzór, zapoznanie

35 się z naszym wzorem, przesłanki określone w art. 103 zostaną zrealizowane. Mówiąc o nowości mamy na myśli nowość światową. Za identyczny, z udostępnionym publicznie, uznany zostanie wzór, który różni się od niego (od tego udostępnionego) jedynie nieistotnymi szczegółami. To nieostre sformułowanie skutkuje w praktyce dość dużymi trudnościami w ocenie czy różnice mają charakter istotny czy też nieistotny. Zasadniczo uznaje się w doktrynie, iż nie mogą mieć one wpływu na ogólne wrażenie, jakie wywołuje dany produkt (E. Nowińska, U. Promińska, M. du Vall: Prawo własności przemysłowej wyd. 4, Warszawa 2008, s. 94). Zgodnie z regulacją krajową możliwe są jednak sytuacje, w których pomimo publicznego udostępnienia, wzór nie utraci przymiotu nowości i nadal będzie mógł zostać zarejestrowany. Ma to miejsce, gdy wzór przemysłowy: został ujawniony osobie trzeciej, która w sposób wyraźny lub dorozumiany była zobowiązana do zachowania poufności (chodzi tutaj o tajemnicę przedsiębiorstwa), został ujawniony w ciągu 12 miesięcy przed datą, wg której oznacza się pierwszeństwo (czyli datą zgłoszenia do Urzędu Patentowego RP w celu uzyskania prawa z rejestracji), pod warunkiem, że ujawnienia dokonał twórca, jego następca prawny lub za zgodą uprawnionego osoba trzecia. Czyli wprowadzenie produktów zawierających wzór do obrotu, czy też prezentacja ich na targach czy w folderach reklamowych nie powoduje utraty nowości. Ta tzw. ulga w nowości" pozwala producentowi sprawdzić produkt zawierający wzór na rynku jeszcze przed ostateczną decyzją o jego zgłoszeniu do rejestracji, jeżeli ujawnienie nastąpiło w wyniku nadużycia popełnionego wobec twórcy lub jego następcy prawnego (np. wzór został wykradziony). Natomiast wzór posiada indywidualny charakter wówczas, gdy ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia, jakie wywołuje wzór wcześniej udostępniony publicznie. Podniesiony jest w tym przypadku próg oceny z poziomu przeciętnego odbiorcy na poziom zorientowanego użytkownika, przez którego rozumie się najczęściej osobę, która używa w sposób stały danego produktu (nie jest to ani przeciętny konsument ani też znawca jak w przypadku oceny wynalazków). Doko-

36 nując oceny indywidualności wzoru nie analizuje się jego detali. Przyjmuje się również, iż chodzi o porównanie wzoru z innymi wcześniejszymi wzorami tego samego rodzaju (np. buty do butów, podeszwę do podeszwy, aktówkę do aktówki). Istotne jest też, że przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru (tj. twórca ograniczony jest pewną, często niewielką przestrzenią twórczą uwzględniającą równocześnie funkcje użytkowe produktu). Istnieją jednak przypadki, kiedy zgłoszony do rejestracji wzór przemysłowy pomimo, iż spełni przesłanki rejestracyjne (jest nowy i posiada indywidualny charakter) nie uzyska ochrony. Ma to miejsce w sytuacjach wskazanych w art. 106 i 132 ust. 2 pkt 2-5 p.w.p., które odbierają zdolność rejestracyjną wzorom przemysłowym: których wykorzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami, które obejmują oznaczenia naruszające prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich, mogą wprowadzać nabywców w błąd w szczególności co do ich pochodzenia, które zawierają skróty nazw bądź symbole (herby, flagi, godła) Rzeczpospolitej Polskiej czy też innych państw, organizacji międzynarodowych, czy też mające elementy będące symbolami, w szczególności o charakterze patriotycznym, religijnym. Ochrona wzoru jako utworu Przesłanki bycia wzorem przemysłowym wskazane są powyżej, podobnie jak przesłanki bycia utworem w rozumieniu prawa autorskiego, które omówione są w rozdziale Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie?" niniejszej pracy. Automatycznie nie można przyznawać ochrony autorsko prawnej wzorom przemysłowym tylko dlatego, że nadają się do rejestracji. Ale z drugiej strony może zdarzyć się sytuacja, że wzór przemysłowy będzie korzystał z kumulatywnej ochrony zarówno z prawa własności przemysłowej jak i z prawa autorskiego. Stanie się to wtedy, gdy zewnętrzna postać produktu będzie utworem wzornictwa przemysłowego (lub utworem plastycznym), pod warunkiem, że spełnia przesłanki bycia utworem z prawa autorskiego (twórczy i indywidualny charakter, i został ustalony, czyli np. powstał rysunek). Nie należy utożsamiać przesłanki indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego i utworu. O ile bowiem w przypadku prawa własności przemysłowej chodzi o zorientowanego użytkownika, to w przypadku prawa autorskiego charakter indywidualny jest oceniany przez pryzmat przeciętnego użytkownika. Wymóg indywidualności będzie Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

37 spełniony, gdy będzie mało prawdopodobne, aby ktoś inny stworzył identyczny wzór. Wymóg ten z pewnością nie będzie spełniony, gdy wzór będzie efektem pracy szablonowej, czy też projektant nie miał swobody twórczej (np. był ograniczony poprzez standardy technologiczne czy techniczne) albo poprzez fakt, iż kształt był zdeterminowany cechami funkcjonalnymi. Można podać wiele przykładów wzorów przemysłowych z przemysłu skórzanego, które można by rozważać w kategorii utworu. Są nimi np.: projekty butów, torebek, portfeli, pasków, kurtek. Jednak dopóki te projekty wzorów są jedynie w sferze pomysłu (w głowie projektanta), a nie zostały uzewnętrznione w postaci szkicu, projektu czy uszytej torebki nie możemy mówić o utworze. Uzyskanie ochrony autorsko prawnej nie wymaga żadnej procedury zgłoszeniowej (jest niesformalizowane), nie ponosimy żadnych opłat związanych z jej uzyskaniem. Z momentem stworzenia utworu uzyskuje się ochronę. To ułatwienie ma również swoją gorszą stronę, trudniej bowiem ustalić czy na rynku już funkcjonuje identyczny albo podobny utwór wzornictwa przemysłowego (nie prowadzi się rejestru utworów wzornictwa przemysłowego), mogą wystąpić trudności w udowodnieniu, że jest się autorem wzoru. Podobnie jak w przypadku klasycznego utworu autorowi utworu wzornictwa przemysłowego przysługują również autorskie prawa osobiste jak i majątkowe (opisane w rozdziale Projektujemy Co i jakiej podlega ochronie?" W tym miejscu należy jednak wskazać, iż w art. 116 p.w.p. wyłączono możliwość ochrony autorskich praw majątkowych po wygaśnięciu prawa z rejestracji wzoru, tj. ochrona praw majątkowych do utworu, przewidziana w przepisach prawa autorskiego nie ma zastosowania do wytworów wytworzonych wg. wzoru przemysłowego i wprowadzonych do obrotu po wygaśnięciu prawa z rejestracji udzielonego na taki wzór. Czyli ochrona kumulatywna istnieje tylko do czasu wygaśnięcia prawa wyłącznego (upływ okresu ochrony, czyli maksymalnie 25 lat, zrzeczenie się prawa z rejestracji, nieuiszczenie opłaty okresowej). Czyli w takiej sytuacji twórca może dochodzić jedynie swoich autorskich praw osobistych.

38 Ochrona wzoru zarejestrowanego Kolejnym sposobem ochrony wzoru przemysłowego jest zgłoszenie wzoru w celu uzyskania tzw. prawa z rejestracji. Jest to prawo wyłączne, co oznacza, że po jego uzyskaniu nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na określonym terytorium. Otrzymujemy również uprawnienie do zakazania osobom trzecim wytwarzania, oferowania, wprowadzania do obrotu, importu, eksportu lub używania wytworu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany, lub składowania takiego wytworu dla takich celów. Prawo to jest skuteczne erga omnes (wobec wszystkich) i bezwzględne, czyli bez mojej zgody nikt nie może wkraczać w posiadany przeze mnie monopol na określony wzór. Jeżeli jednak przełamie mój monopol musi liczyć się z konsekwencjami w postaci postępowania sądowego i żądaniami zaniechania naruszeń, wydania bezpodstawnych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia naprawienia wyrządzonej szkody. Kwota może stanowić np. sumę pieniężną odpowiadającą wysokości opłaty licencyjnej. Sąd może również orzec o podaniu do publicznej wiadomości orzeczenia, wycofaniu z obrotu albo zniszczeniu podrobionych towarów lub materiałów służących do ich wykonania. Zanim przedsiębiorca zdecyduje się na zgłoszenie wzoru do rejestracji powinien odpowiedzieć sobie na pytanie na jakim terytorium chce chronić swój wzór, albowiem prawo z rejestracji ma charakter prawa terytorialnego i tym samym może mieć charakter: krajowy zgłaszany w odpowiednim urzędzie kraju, w którym chcemy uzyskać ochronę (np. w Polsce, we Francji, w Rosji, w Arabii Saudyjskiej itd.), wspólnotowy zgłaszany w OHIM (Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego) w Alicante (Hiszpania); obejmujący terytorium Unii Europejskiej, międzynarodowy funkcjonują porozumienia międzynarodowe, które pozwalają na rejestrację wzorów przemysłowych na terytorium wielu krajów za pomocą jednego zgłoszenia. Zgłoszenia dokonuje się w Biurze Międzynarodowym Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO). Przykładem jest Porozumienie Haskie dotyczące międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych. Odpowiedź na to pytanie jest uzależniona od zakresu działalności przedsiębiorcy (czy działamy na terytorium jedynie Polski, czy nasze towary pojawiają się również na rynkach poza terytorium Polski) oraz jaka jest skala produkcji. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

39 Zgłoszenie krajowe Podstawę stanowią przepisy Prawa własności przemysłowej, Rozporządzenia Prezesa RM z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych (Dz.U. Nr 40, poz. 358 z późn. zm.), Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz. U. Nr 90, poz z późn. zm.). Zgłoszenia krajowego dokonuje się poprzez złożenie w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej (Warszawa) podania (formularz) wraz z opisem wzoru przemysłowego (trzy egzemplarze) oraz ilustracją (trzy egzemplarze), przedstawiającymi przedmiot wzoru oraz dokonanie opłaty za zgłoszenie (300 zł). Wzór podania o udzielenie prawa z rejestracji można pobrać ze strony internetowej: Zgłaszający może występować przed UP RP osobiście albo przez pełnomocnika, którym w postępowaniu zgłoszeniowym może być tylko rzecznik patentowy. Do formularza dołącza się opis wzoru przemysłowego, który powinien przedstawiać wzór przemysłowy na tyle jasno i wyczerpująco aby na jego podstawie oraz przy pomocy rysunku, fotografii i ew. próbek możliwe było odtworzenie w każdej przedstawionej w zgłoszeniu odmianie, albowiem zgłaszając wzór wskazujemy jego przeznaczenie.

40 Formularz.01 Wzór podania o udzielenie prawa z rejestracji na wzór przemysłowy.

41

42 Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

43 Przykładowa ilustracja do zgłoszenia wzoru przemysłowego Obcas WzP Źródło: Tabela 1. Wybrane opłaty urzędowe w postępowaniu przed UP RP. (wg. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r., Dz.U. Nr 90, poz z późn. zm.) Lp. Wyszczególnienie Wysokość opłat w zł I 1 Opłaty jednorazowe Za zgłoszenie wzoru przemysłowego 300,00 Od oświadczenia o korzystaniu z pierwszeństwa - za każde pierwszeństwo 100,00 2 Za przekazanie zgłoszenia wspólnotowego wzoru przemysłowego 120,00 3 Od wniosku o odroczenie opłaty 60,00

44 4 Od wniosku o przywrócenie terminu lub wniosku o uwzględnienie uchybienia terminu z powodu nadzwyczajnych okoliczności 80, Od wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy: - w związku z wydanym postanowieniem* 50,00 - w związku z wydaną decyzją 100,00 Za wyciąg z rejestru: - zawierający aktualny stan prawny 60,00 - uzupełniony o dane zmienione i wykreślone 100,00 7 Za sporządzenie dowodu pierwszeństwa: - do 10 stron 30,00 - powyżej 10 stron 60,00 8 Za publikację o udzielonym prawie z rejestracji 70,00 9 Od wniosku o dokonanie zmiany w rejestrze od każdej zmiany 70,00 10 Od wniesionego sprzeciwu 1.000,00 11 Od wniosku o wydanie decyzji w postępowaniu spornym 1.000,00 12 Od wniosku o wniesienie skargi do sądu administracyjnego 1.000,00 13 II 1 Od wniosku o przekazywanie korespondencji na dodatkowy adres (art. 241 ust. 2) - za każdy dodatkowy adres Opłaty okresowe Za pierwszy okres ochrony wzoru przemysłowego obejmujący 1., 2., 3., 4. i 5. rok ochrony 200,00 400,00 Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Za drugi okres ochrony wzoru przemysłowego obejmujący 6., 7., 8., 9. i 10. rok ochrony Za trzeci okres ochrony wzoru przemysłowego obejmujący 11., 12., 13., 14. i 15. rok ochrony Za czwarty okres ochrony wzoru przemysłowego obejmujący 16., 17., 18., 19. i 20. rok ochrony 1.000, , ,00 5 Za piąty okres ochrony wzoru przemysłowego obejmujący 21., 22., 23., 24. i 25. rok ochrony * Nie dotyczy wniosków o zwolnienie od opłaty ,00

45 Jednym zgłoszeniem wzoru przemysłowego mogą być objęte odrębne postacie wytworu mające wspólne cechy istotne (tzw. odmiany wzoru przemysłowego). Liczba odmian wzoru przemysłowego ujętych w jednym zgłoszeniu nie może przekraczać dziesięciu, chyba, że odmiany te tworzą w całości komplet wytworów (np. komplet mebli, serwis obiadowy itp.). Poniżej przykład zarejestrowanego wzoru przemysłowego w trybie krajowym:

46 Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Urząd Patentowy bada zgłoszenie pod względem formalnym (w przeciwieństwie do wzorów użytkowych, które bada się pod względem merytorycznym), co trwa ok. 3-4 miesięcy i w przypadku braku nieprawidłowości wydaje decyzję o udzieleniu prawa z rejestracji na wzór przemysłowy, którego dokument ma następującą postać:

47

48 Prawa z rejestracji udziela się na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w UP RP i jest ono podzielone na pięcioletnie okresy. Należy pamiętać, że udzielenie prawa z rejestracji następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochronny (400 zł, patrz Tabela nr 1 dot. opłat). Chcąc przedłużyć ochronę można próbować rejestrować wzór jako znak towarowy, który nie posiada żadnej granicy okresu ochrony, udzielone prawo ochronne przedłuża się na kolejne 10-letnie okresy. Taka ochrona jest również możliwa pod warunkiem, że wzór spełnia wszystkie przesłanki do bycia znakiem towarowym. Przykładem na taki typ oznaczenia może być czekolada Toblerone, która jest zarejestrowana zarówno jako wzór przemysłowy jak i przestrzenny znak towarowy. Prawo z rejestracji doznaje pewnych ograniczeń (art. 115 p.w.p.) kiedy to uprawniony z prawa z rejestracji nie może skutecznie przeciwstawić się korzystaniu ze wzoru przez osoby trzecie. Ma to miejsce w przypadku korzystania do użytku osobistego lub niezwiązanego z działalnością gospodarczą; w celu doświadczalnym; polegające na jego odtworzeniu do celów cytowania lub nauczania, jeżeli nie narusza to dobrych obyczajów i nie utrudnia uprawnionemu w sposób nieuzasadniony korzystania z wzoru oraz jeżeli wskazano na źródło jego pochodzenia. Zgłoszenie wspólnotowe Rejestracja wspólnotowego wzoru przemysłowego następuje również wskutek złożenia odpowiedniego wniosku do Urzędu Harmonizacji Rynku Wewnętrznego OHIM, którego można dokonać elektronicznie, faksem lub pocztą. W przypadku zgłoszeń faksem należy pamiętać, że jakość przedstawienia może ulec istotnemu pogorszeniu (głównie w przypadku zdjęć), więc jeśli zdecydujemy się na tę formę powinniśmy dostarczyć do OHIM przedstawienie wzoru na wydruku w terminie jednego miesiąca od daty wpływu faksu do Urzędu. Do chwili otrzymania kopii potwierdzającej, dalsze rozpatrywanie zgłoszenia jest wstrzymane przez okres jednego miesiąca. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

49 Odpowiednie wzory wniosków OHIM udostępnia na swojej stronie internetowej pod adresem: Urząd zachęca do składania wniosków on-line udostępniając specjalną internetową aplikację RCD-ONLINE poniżej postać odpowiedniej zakładki na stronie OHIM. Dla osób pragnących dokonać zgłoszenia w tradycyjnej, papierowej formie, wzór formularza zamieszczony na następnej stronie.

50 Formularz.02 Wzór zgłoszenia rejestrowanego wzoru wspólnotowego.

51

52 Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

53

54 Aby zgłoszenie wspólnotowego wzoru przemysłowego zostało uznane za dokonane należy podać co najmniej imię i nazwisko lub nazwę zgłaszającego, jego adres, wyznaczyć dwa języki postępowania, dołączyć przedstawienie wzoru umożliwiające jego odtwarzanie. W przypadku wzorów wspólnotowych, nie ma odmian wzorów, natomiast pojedyncze zgłoszenie może obejmować więcej niż jeden wzór. Ze zgłoszeniem należy również wnieść opłatę za rejestrację i publikację (pojedynczy wzór 350 EUR), chyba, że wnosimy o odroczenie publikacji, wówczas wnosimy opłatę za rejestrację i odroczenie. Z instytucji odroczenia publikacji sugeruje się korzystać w sytuacji, gdy zwykła publikacja (po rejestracji wzoru) mogłaby uniemożliwić lub zagrozić powodzeniu operacji handlowej obejmującej wzór, a którą zamierzamy przeprowadzić. Odroczenie następuje na 30 miesięcy od daty zgłoszenia. Rejestracja następuje normalnie, ale ani przedstawienie wzoru, ani inne dane zwykle publikowane po rejestracji nie są udostępniane publicznie. Jeżeli którykolwiek ze składników podania jest nieprawidłowy lub stwierdzono jego brak, OHIM wzywa do jego uzupełnienia/usunięcia braku w wyznaczonym terminie. W celu ułatwienia obliczania opłat na stronie OHIM znajdziemy kalkulator Podanie o rejestrację wspólnotowego wzoru przemysłowego można wnieść w którymkolwiek języku urzędowym Wspólnoty, w tym po polsku. Zgłaszający zobowiązany jest wskazać dodatkowo drugi język (język różny od języka zgłoszenia) hiszpański, niemiecki, angielski, francuski lub włoski (urzędowe języki OHIM), w którym prowadzone będzie ewentualne postępowanie sporne. Procedura zgłoszeniowa przed OHIM ma charakter postępowania rejestrowego, czyli OHIM podobnie jak UP RP ogranicza postępowanie do badania czy zgłoszenie spełnia warunki formalne, np. czy zawiera wymagane elementy zgłoszenia. Po spełnieniu warunków formalnych OHIM dokonuje wpisu do rejestru. Datą rejestracji jest data zgłoszenia. Po rejestracji informacja o rejestracji publikowana jest w Biuletynie Wzorów Wspólnotowych. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

55 Przykłady zarejestrowanych wzorów wspólnotowych: Przykładowe świadectwo z rejestracji RCD:

56 W wyniku tej jednolitej procedury uzyskujemy ochronę we wszystkich krajach Wspólnoty, co jest korzystne finansowo, a także praktyczne nie ma potrzeby przechodzenie przez procedury krajów UE, w których chcielibyśmy uzyskać ochronę, korzystania z usług pełnomocników w tych krajach. Zarejestrowany wzór wspólnotowy przyznaje uprawnionemu wyłączne prawo do używania wzoru i zakazywania osobom trzecim, które nie mają zgody na jego używanie, na w szczególności wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu, import, eksport lub używanie produktu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany lub składowanie takiego produktu w tych celach. Opłata za przedłużanie ochrony na kolejne 5-letnie okresy wynosi odpowiednio 90, 120, 150 i 180 EUR. Rejestracja w trybie międzynarodowym Rejestrację w trybie międzynarodowym umożliwia nam Porozumienie haskie dotyczące międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, ustawa z dnia r. o ratyfikacji Aktu genewskiego Porozumienia haskiego w sprawie międzynarodowej rejestracji wzorów przemysłowych, przyjętego w Genewie dnia 2 lipca 1999 r. (Dz. U. Nr 130, poz. 827). Dzięki tej procedurze za pomocą jednego zgłoszenia dokonanego w WIPO możemy uzyskać ochronę na terytorium sygnatariuszy ww. aktu. Zgłoszenie dokonujemy na formularzu dostępnym na stronie wypełniając go w języku angielskim lub francuskim i wnosząc jedną opłatę we frankach szwajcarskich. Skutki dokonanej rejestracji rozciągają się na wszystkie kraje, które wskazaliśmy w naszym zgłoszeniu. Uprawnionym do dokonania zgłoszenia międzynarodowego jest każda osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę, lub prowadząca przedsiębiorstwo na terenie państwa - strony porozumienia, bądź będąca obywatelem takiego państwa. Wymogi formalne zgłoszenia są określone w art. 5 Porozumienia i są nimi: wniosek o rejestrację, przewidziana liczba egzemplarzy reprodukcji, wskazanie produktu lub produktów tworzących wzór przemysłowy albo w stosunku do których wzór przemysłowy ma być wykorzystany. Ochrona z pierwszej rejestracji trwa pięć lat i może być przedłużana na kolejne lata. Przykład wzoru przemysłowego zarejestrowanego w tym trybie na następnej stronie. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

57 Ochrona wzoru niezarejestrowanego Dla produktów o tzw. shelf life (czyli krótkim okresie żywotności rynkowej) np. artykułów mody (klasycznym przykładem z przemysłu skórzanego może tu być projekt kolekcji obuwia na dany sezon itp.) przewidziana jest na terytorium Unii Europejskiej ochrona o charakterze nieformalnym. Wprowadzając tę formę ochrony chciano zapobiec kopiowaniu wzorów, które właśnie ze względu na krótką żywotność nie były przedmiotem rejestracji, która pomimo, iż nie jest może zbyt skomplikowana to jednak sformalizowana. Poza tym nie ma konieczności tak długiej ochrony takich wzorów i ponoszenia kosztów z tym związanych. Jednocześnie ten typ ochrony pozwala przedsiębiorcom na zbadanie zdolności popytowej danego produktu przed podjęciem decyzji o jego rejestracji. W tym wypadku podstawą ochrony jest prawidłowe ujawnienie publiczne, na terenie UE, produktu w którym zawarty został wzór. Ochrona jest wprawdzie łatwiejsza do uzyskania, jednak krótsza w porównaniu do zarejestrowano wzoru wspólnotowego, bo trwa jedynie trzy lata. Ulega ona również pewnemu ograniczeniu albowiem naruszenie prawa do wzoru niezarejestro-

58 wanego polega na jego skopiowaniu. Nie możemy dochodzić praw wobec osoby, która stworzyła niezależnie identyczny wzór (nie wiedziała o istnieniu naszego wzoru). Uprawniony ma jedynie prawo zakazywać osobom trzecim używania wzoru polegającego na kopiowaniu. Jak łatwo się domyśleć ten typ ochrony jest trudniejszy do dochodzenia ponieważ obejmuje jedynie zakaz naśladownictwa. Jednocześnie posiadacz niezarejestrowanego wzoru będzie musiał w razie sporu udowodnić, że wzór został opublikowany, wykorzystany w handlu, że mógł stać się dostatecznie znany w danej branży, a także wskazać cechy stanowiące o jego indywidualnym charakterze. Czyli jedynie w sytuacji, gdy ktoś skopiuje nasz prawidłowo ujawniony na terenie UE wzór, będziemy mogli dochodzić swoich praw. Ochrona przed kopiowaniem wzorów Oprócz ochrony przewidzianej w prawie własności przemysłowej oraz prawie autorskim interesy przedsiębiorcy chroni również ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jej głównym celem jest zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji między innymi w produkcji przemysłowej (a więc również w przemyśle skórzanym), handlu i usługach. W tzw. klauzuli generalnej zdefiniowany został czyn nieuczciwej konkurencji, którym jest działanie sprzeczne z prawem, dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Wśród wskazanych przykładowych czynów nieuczciwej konkurencji, których popełnienie można wyobrazić sobie w przemyśle skórzanym jest naśladownictwo towarów. Naśladownictwo towarów polega na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji kopiowana jest zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. W tym wypadku mamy do czynienia z niewolniczym naśladownictwem gotowego produktu ( kropka w kropkę ). Jeżeli doszłoby jedynie do skopiowania szkiców czy projektu np. wkładki do butów czy obcasa, ochrony należałoby szukać na podstawie prawa autorskiego. Dodatkowo ten skopiowany wzór musi wprowadzać klientów w błąd co do tożsamości producenta i produktu. Czyli, jeżeli dojdzie do skopiowania np. buta sportowego firmy A (nie chronionego np. prawem z rejestracji), a naśladowca (firma B) oznaczy swój produkt w taki sposób, że nabywca towaru będzie miał wątpliwości, co do pochodzenia towaru z firmy B, (będzie ten określony but sportowy kojarzył z firmą A) dojdzie do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji. Czynem nieuczciwej konkurencji nie będzie naśladownictwo cech funkcjonalnych produktu (np. budowy, formy) zapewniającej jej użyteczność. Jeżeli więc naśladowanie cech funkcjonalnych gotowego produktu implikuje konieczność uwzględnienia jego charakterystycznej formy, Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

59 co może wprowadzić klientów w błąd, naśladowca winien oznaczyć należycie produkt. Tak więc przy niewątpliwych zaletach ochrony wynikającej z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji takich jak: brak kosztów uzyskania ochrony czy forma ochrony przed podrabianiem, jej niewątpliwymi wadami są: ograniczony zakres ochrony przed kopiowaniem zewnętrznej postaci produktu za pomocą zewnętrznych środków reprodukcji; brak ochrony w zakresie cech funkcjonalnych produktu. Dlatego też praktyczne zastosowanie ochrony wynikającej z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji upatruje się w sytuacji, gdy wzór nie spełnia przesłanek bycia wzorem przemysłowym albo gdy wygasł. Ochrona innowacyjnych i użytkowych rozwiązań zastosowanych w produkcie Obok wzornictwa przemysłowego, odgrywającego kluczową rolę w przemyśle skórzanym, wytworami intelektualnymi tworzonymi i wykorzystywanymi przez przedsiębiorstwa skórzane, które często determinują funkcjonalność i zainteresowanie danym produktem i przesądzają o konkurencyjności produkującego je przedsiębiorstwa, są stosowane w przemyśle skórzanym rozwiązania o charakterze innowacyjnym i użytkowym. Mogą to być różnego rodzaju metody, urządzenia, technologie, wykorzystywane na różnych etapach produkcji wyrobów skórzanych, w tym na etapie: przygotowywania materiałów, z których produkowane są wyroby skórzane np. sposoby wyprawiania skór nadające im miękkość, sposoby barwienia skór zapewniające trwałość koloru, itp., przygotowywania form do produkcji wyrobów skórzanych, np. urządzenia do precyzyjnego cięcia skóry; technologie produkcji podeszew do obuwia, itp., produkcji wyrobów skórzanych, np. sposoby łączenia (klejenia) ze sobą poszczególnych elementów produktu, technologie i techniki wykonywania haftu/aplikacji na skórze, itp., korzystania z wyrobów skórzanych np. systemy zapinania torebek czy butów, inteligentne materiały zastosowane w obuwiu sportowym (np. podeszwa amortyzująca wstrząsy, oddychająca cholewka) itp.

60 Co to jest wynalazek, co to jest wzór użytkowy? Wskazane wyżej przykładowe rozwiązania, stosowane w przemyśle skórzanym, cechujące się innowacyjnością i nowatorstwem, mogą stanowić przedmiot ochrony prawami własności intelektualnej, jako wynalazki lub wzory użytkowe. Zarówno przedmiot, jak i zasady ochrony wskazanych wytworów intelektualnych są do siebie zbliżone, z tego powodu w wielu wypadkach w stosunku do konkretnego wytworu będzie mogła być rozpatrywana ochrona w charakterze opatentowanego wynalazku, jak i ochrona prawem ochronnym na wzór użytkowy. Zarówno w prawie własności przemysłowej, zawierającym przepisy dotyczące ochrony wynalazków, jak i innych krajowych i międzynarodowych regulacjach patentowych, brak jest konkretnej definicji wynalazku, głównie z powodu dużej różnorodności szerokiego spektrum rozwiązań o charakterze technicznym, powstających w poszczególnych dziedzinach techniki. Na gruncie prawa patentowego, wynalazek definiowany jest więc w sposób ogólny: od strony pozytywnej tj. poprzez wskazanie tych cech, które musi posiadać, aby mógł zostać opatentowany, od strony negatywnej, poprzez wskazanie tych wytworów, które nie są wynalazkami na gruncie prawa patentowego. W świetle przepisów prawa własności przemysłowej oraz większości regulacji patentowych, patent może być udzielony na wynalazek, bez względu na dziedzinę techniki, pod warunkiem, że spełnia on łącznie poniższe przesłanki, tzn. jest: nowy, posiada poziom wynalazczy, nadaje się do przemysłowego zastosowania. Nowość wynalazku rozumiana jest w ten sposób, że wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Stanem techniki jest natomiast wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w jakikolwiek sposób. Stan techniki rozpatrywany jest w skali światowej, co oznacza, że aby wynalazek spełniał przesłankę nowości, musi on być nowy w skali światowej. Do stanu techniki należą w szczególności: opatentowane lub zgłoszone do opatentowania wynalazki na całym świecie, rozwiązania, których szczegóły zostały opisane w fachowej, branżowej literaturze, wynalazki, które są używane zarówno w działalności przemysłowej, jak i działalności niekomercyjnej (w celach osobistych). Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

61 Poziom wynalazczy to cecha wynalazku, przesądzająca o tym, że nie jest on trywialny, tzn. niewynika on dla znawcy, w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Wynalazek pozbawiony jest poziomu wynalazczego, jeżeli znawca z danej dziedziny techniki może dojść do rozwiązania stanowiącego istotę wynalazku bez wysiłku twórczego, wykorzystując jedynie w sposób standardowy posiadane umiejętności i dostępną wiedzę. Przemysłowa stosowalność wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, jeżeli według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa. Patentowanie innowacyjnych rozwiązań Przesłanki patentowalności badane są w trakcie formalnej procedury udzielenia patentu, prowadzonej w trybie administracyjnym przez krajowy lub regionalny urząd patentowy. Z punktu widzenia patentowalności wynalazku, kluczowa jest przesłanka nowości. Z uwagi na rygorystyczne rozumienie nowości wynalazku, kluczową kwestią na etapie rozwoju, testowania, czy wdrażania wynalazku, jest zabezpieczenie go przed utratą nowości i jak najszybsze zgłoszenie go do opatentowania. Przedsiębiorstwo z przemysłu skórzanego, planujące ubiegać się o ochronę patentową swojego wynalazku, powinno przed jego zgłoszeniem podjąć prawne (np. zawarcie umowy o zachowaniu poufności z pracownikami, kontrahentami), techniczne (np. umieszczenie prototypu wynalazku w sejfie), czy organizacyjne (np. ograniczenie kręgu osób mających znających szczegóły wynalazku do kadry zarządzającej, rzecznika patentowego) kroki w celu zachowania wynalazku w tajemnicy. Każde publiczne ujawnienie szczegółów wynalazku przed zgłoszeniem go do urzędu patentowego w kraju lub za granicą, może skutkować odrzuceniem wniosku o udzielenie ochrony patentowej. Zgłoszenie wynalazku do ochrony przesądza o pierwszeństwie do uzyskania patentu, które wyznacza moment czasowy oceny nowości wynalazku. Oprócz zgłoszenia wynalazku w urzędzie patentowym, pierwszeństwo to może wynikać z:

62 tzw. pierwszeństwa konwencyjnego, polegającego na tym, że wynalazek zachowuje nowość, pod warunkiem złożenia wniosku o udzielenie patentu w urzędzie patentowym innego państwa będącego członkiem konwencji nie później niż 12 miesięcy, od daty pierwszego prawidłowego zgłoszenia w urzędzie patentowym innego członka Konwencji. Przed upływem 12-miesięcznego terminu pierwszeństwa konieczne jest dopełnienie wszelkich formalności zgłoszeniowych (wniesienie opłat za zgłoszenie, wniesienie zgłoszenia do wybranego krajowego lub regionalnego urzędu patentowego, tłumaczenia dokumentacji patentowej na języki urzędowe obowiązujące w tych państwach, pierwszeństwa z wystawy, determinowanego faktem wystawienia wynalazku na wystawie międzynarodowej oficjalnej lub oficjalnie uznanej, pod warunkiem, że zgłoszenie w danym urzędzie nastąpiło w ciągu 6 miesięcy od tej daty. Ten rodzaj pierwszeństwa może mieć istotne znaczenie dla przedsiębiorstw skórzanych, często wystawiających swoje produkty na targach, wystawach itp. Ochrona patentowa uzyskiwana w trybie formalnym ma charakter terytorialny. Oznacza to, że ochrona patentowa uzyskana w jednym kraju, rozciąga się tylko na terytorium tego kraju. Należy o tym pamiętać decydując się na ochronę patentową wynalazku. Przy podejmowaniu decyzji, w jakim zakresie terytorialnym chronić wynalazek, należy wziąć pod uwagę zakres działalności przedsiębiorstwa, zamierzenia biznesowe (w tym plany biznesowe), a przede wszystkim zasoby finansowe. Ochrona patentowa jest bowiem tym droższa, w im większej ilości krajów chce się chronić wynalazek. W zakresie patentowania, można skorzystać z następujących możliwości: Uzyskanie patentu krajowego, udzielonego przez Urząd Patentowy RP, obejmującego terytorium Polski. Patent krajowy jest udzielany na podstawie przepisów prawa własności przemysłowej oraz Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 września 2001 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych (Dz.U. Nr 102, poz z późn. zm). Uzyskanie tzw. patentu europejskiego, obejmującego kraje wskazane przez zgłaszającego w zgłoszeniu patentowym. Patenty europejskie są udzielane na podstawie Konwencji o patencie europejskim. Konwencja ta określa regionalną procedurę udzielania patentu europejskiego na podstawie jednego zgłoszenia dokonywanego w jednym urzędzie Europejskim Urzędzie Patentowym (European Patent Office EPO) i jednej procedury. Po udzieleniu patentu patent europejski rozdziela się na wiązkę patentów krajowych, mających taką samo moc prawną, jak patenty udzielone w trybie krajowym, przez urząd patentowy danego kraju. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

63 Uzyskanie patentu w procedurze międzynarodowej, w ramach której można uzyskać ochronę w kilku, a nawet kilkunastu krajach na podstawie jednego wniosku złożonego do Biura Międzynarodowego Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), poddawanego tam wstępnej ocenie, a następnie kierowanego do krajowych urzędów patentowych. Ten tryb patentownia przewidziany jest przez Traktat o współpracy patentowej (Patent Cooperation Treaty PCT). Choć często nazywa się go patentem międzynarodowym należy pamiętać, że nie prowadzi on do udzielenia patentu obejmującego cały świat. Jest to jedynie system usprawniający procedurę uzyskiwania patentów w wielu krajach na raz, a nie tryb uzyskiwania patentu międzynarodowego. Zgłoszenie międzynarodowe w trybie PCT rodzi w państwach będących stronami PCT i wskazanych przez zgłaszającego takie same skutki prawne, jak dokonane bezpośrednio w tym państwie krajowe zgłoszenie wynalazku. Podstawą wszczęcia procedury w każdym ze wskazanych wyżej trybów, jest złożenie do urzędu patentowego podania o udzielenie patentu oraz uiszczenie opłaty administracyjnej za złożenie wniosku. Podanie o udzielenie patentu powinno zawierać: wniosek o udzielenie patentu, oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia, opis wynalazku ujawniający jego istotę, zastrzeżenia patentowe, skrót opisu, a w razie potrzeby rysunki. Podanie o udzielenie patentu możne być złożone w urzędzie patentowym drogą listowną, elektroniczną, lub faxem, przy czym zwykle urzędy patentowe przewidują niższe opłaty za zgłoszenia złożone w trybie on-line. Wzory podań w formie elektronicznej dostępne są na stronach urzędów patentowych. Podanie o udzielenie patentu przez UP RP dostępne jest na stronie pod adresem:

64 Formularz.03 Wzór podania o udzielenie patentu na wynalazek, prawa ochronnego na wzór użytkowy.

65

66 Z uwagi na formalne wymogi dotyczące zgłoszenia i dokumentacji patentowej, a także fachową wiedzę niezbędną do właściwego sporządzenia takiej dokumentacji (w tym poprawnego zredagowania zastrzeżeń patentowych opisujących istotę wynalazku), rekomendowane jest skorzystanie w tym zakresie z pomocy wykwalifikowanej osoby rzecznika patentowego. Rzecznik patentowy, przed przystąpieniem do sporządzania dokumentacji patentowej może, na zlecenie zgłaszającego, przeprowadzić także tzw. badanie stanu techniki. Jest ono przeprowadzane w oparciu o informacje zawarte w krajowych i zagranicznych bazach patentowych, literaturze patentowej, danych uzyskanych w ośrodkach informacji patentowej. Przeprowadzenie wstępnego badania stanu techniki jeszcze przed zgłoszeniem wynalazku do ochrony, pozwala na wstępną weryfikację nowości wynalazku, a tym samym na uniknięcie zbędnych wydatków związanych z przygotowaniem dokumentacji patentowej oraz pokryciem opłat administracyjnych pobieranych przez urzędy patentowe przy złożeniu wniosku o udzielenie patentu i na etapie procedury zmierzającej do udzielenia patentu. Niekiedy bowiem, już na etapie tego wstępnego badania okazuje się, że wynalazek nie spełnia przesłanki nowości, a co za tym idzie nie będzie mogła być na niego udzielona ochrona patentowa. Największą korzyścią z patentowania innowacyjnych rozwiązań przez przedsiębiorstwa sektora skórzanego jest uzyskanie wyłączności w zakresie korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy, polegający na: wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktu, będącego przedmiotem wynalazku lub stosowaniu sposobu będącego przedmiotem wynalazku, a także używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów, otrzymanych bezpośrednio takim sposobem. Uzyskanie patentu tj. wyłączności w zakresie eksploatacji danego wynalazku jest potwierdzane świadectwem ochronnym. Uzyskanie patentu pozwala przedsiębiorstwu na zwiększenie konkurencyjności na rynku poprzez stosowanie na nim określonego rozwiązania na zasadzie wyłączności i skuteczne przeciwstawianie się podmiotom, które bez zgody uprawnionego z patentu korzystają z jego wynalazku. Daje też możliwość uzyskiwania dochodów z tytułu udzielania zainteresowanym podmiotom zgody na korzystanie z opatentowanego wynalazku na podstawie umów licencyjnych. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

67

68 Patentowanie rozwiązań technicznych jako strategia w zakresie ochrony własności intelektualnej powinno być uwzględnione w strategii biznesowej przede wszystkim garbarni, producentów obuwia, ale także i pozostałych przedsiębiorstw przemysłu skórzanego i branż z nim współpracujących (np. przemysłu tworzyw sztucznych, przemysłu chemicznego, włókienniczego), stosujących innowacyjne rozwiązania o charakterze technicznym. Pomimo wielu korzyści, które niesie za sobą patentowanie, decydując się na tę formę ochrony technicznych rozwiązań stosowanych w przemyśle skórzanym, należy mieć świadomość, że strategia patentowania wiąże się z poniesieniem nakładów czasowych, a przede wszystkim wysokich nakładów finansowych. Na uzyskanie patentu czeka się około 4-6 lat, a uzyskanie patentu może być kosztowne, zwłaszcza, jeżeli przedsiębiorstwo chce opatentować swój wynalazek w więcej niż jednym kraju. Całkowity koszt uzyskania patentu obejmuje koszty przygotowania wniosku, koszty obsługi (reprezentacji) zawodowego pełnomocnika (rzecznika patentowego), opłaty administracyjne pobierane przez urząd na etapie udzielenia patentu, opłaty za przedłużenie ochrony. Należy mieć na uwadze, że poszczególne urzędy patentowe pobierają różne opłaty administracyjne, a ponadto, że całkowite opłaty pobrane na etapie procedury patentowania nawet w jednym urzędzie patentowym mogą się między sobą różnić z uwagi na różne czynności dokonywane na etapie indywidualnej procedury, za które pobierane są opłaty (Tabela nr 2). Ochrona wzorów użytkowych Choć w przemyśle skórzanym wygląd i estetyka produktów odgrywają często kluczową rolę przy podejmowaniu decyzji handlowych przez klientów, równie istotnym aspektem determinującym atrakcyjność wyrobów skórzanych, w tym w szczególności obuwia są cechy przesądzające o ich funkcjonalności i wygodzie. Zwykle wynikają one z zastosowania w produkcie pewnych rozwiązań technicznych o charakterze użytkowym. Na gruncie prawa własności przemysłowej, rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci posiadające użytkowy charakter podlegają ochronie, jako tzw. wzory użytkowe. Kształt wzoru użytkowego, tj. jego zewnętrzna forma, podlega ochronie tylko wtedy, gdy jest nierozerwalnie związana z rozwiązaniem technicznym, w ten sposób, że osiągnięcie tych samych efektów tech- Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

69 nicznych (funkcji użytkowych) nie jest możliwe w inny sposób. W tym zakresie, wzory użytkowe różnią się od wzorów przemysłowych, w których istotą ochrony jest wygląd zewnętrzny przedmiotu (zewnętrzna postać przedmiotu). Wzór użytkowy może dotyczyć budowy przedmiotu wieloelementowego, w którym istotą jest konstrukcja, kształt poszczególnych części oraz trwałe powiązanie funkcjonalne i fizyczne tych części. Jeszcze inny rodzaj wzoru dotyczy zestawienia dwóch lub więcej samoistnych części składowych, które współdziałają w logiczny sposób, zapewniający uzyskanie wspólnego celu użytkowego. Ochrona prawem ochronnym na znak użytkowy jest udzielana na wzory użytkowe, które są nowe i mają charakter użytkowy. Nowość wzoru użytkowego rozumiana jest analogicznie jak w przypadku wynalazku tzn. wzór użytkowy jest uważany za nowy, jeżeli nie należy do stanu techniki. Od wzorów użytkowych, podobnie jak wynalazków wymagana jest nowość w skali światowej, ale ocena tej przesłanki jest w przypadku wzorów użytkowych dużo bardziej liberalna, stąd w praktyce dużo łatwiej uzyskać prawo ochronne na wzór użytkowy, niż opatentować określone rozwiązanie. Stwierdzenie nowości wzoru użytkowego następuje przez porównanie zgłoszonego wzoru użytkowego z innymi, już znanymi rozwiązaniami i ocenę, czy w zgłoszonym wzorze występują nowe elementy, mające wpływ na użyteczność tego właśnie konkretnego rozwiązania. Użyteczność to cecha wzoru pozwalająca na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu, czy korzystaniu z chronionych przedmiotów. Użyteczność przedmiotu dotyczyć może nie tylko ułatwień, ujawniających się w toku korzystania z przedmiotu zgodnie z jego przeznaczeniem, ale także ułatwień powstających w procesie jego wytwarzania i produkcji, zwłaszcza jeżeli przyczyniają się do obniżenia kosztów produkcji, czy zwiększenia funkcjonalności przedmiotu. Nowość i użyteczność wzoru użytkowego powinny wynikać z zastrzeżeń patentowych, stanowiących element dokumentacji patentowej. Tylko te cechy rozwiązania, które są wskazane w zastrzeżeniu, podlegają ochronie w ramach wzoru użytkowego. Forma produktu utożsamiającego wzór nie stanowi bezpośredniego przedmiotu ochrony, gdyż w przypadku wzoru użytkowego ochroną objęta jest co prawda konkretna postać produktu, ale według ściśle określonych parametrów wskazanych w zastrzeżeniu ochronnym.

70 Uzyskanie prawa ochronnego na wzór użytkowy Podobnie jak w przypadku ochrony patentowej wynalazku, ochrona wzoru użytkowego udzielana jest w trybie formalnym przez krajowy urząd patentowy, przy czym w przeciwieństwie do wynalazków, ochrona wzorów przemysłowych nie jest gwarantowana we wszystkich krajach. W Polsce, wzory użytkowe chronione są prawem ochronnym na wzór użytkowy, udzielanym przez UP RP na podstawie spełniającego wymogi formalne podania o udzielenie ochrony oraz po wniesieniu stosownej opłaty administracyjnej za zgłoszenie. Podanie o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy powinno zawierać: wniosek o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy, oznaczenie zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia, opis wynalazku ujawniającego jego istotę, zastrzeżenia patentowe, skrót opisu, a w razie potrzeby rysunki. Podobnie jak w przypadku patentu, uzyskanie prawa ochronnego na wzór użytkowy daje uprawnionemu prawo wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze danego kraju, obejmujące wytwarzanie, używanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu lub importowanie dla tych celów produktu utożsamiającego wzór użytkowy. Z uwagi na istotną rolę jaką w produkcji i korzystaniu z wyrobów skórzanych pełnią ich cechy użytkowe, wzory użytkowe stanowią ważną kategorię wytworów intelektualnych tworzonych i stosowanych przez przedsiębiorstwa przemysłu skórzanego. Z tego powodu przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją wyrobów skórzanych, powinny uwzględnić ochronę wzorów użytkowych w ramach swojej strategii zarządzania własnością intelektualną. Wzory użytkowe są atrakcyjną formą ochrony technicznych rozwiązań zwłaszcza dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw działających w tym sektorze rynku, przede wszystkim z uwagi na dużo mniejsze koszty związane z uzyskaniem prawa ochronnego na wzór użytkowy, niż te które trzeba ponieść na uzyskanie patentu. Ponieważ badanie przesłanki nowości w przypadku wzorów użytkowych jest dużo bardziej liberalne niż w przypadku wynalazku, prawo ochronne na wzór użytkowy można uzyskać dużo łatwiej i szybciej niż Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie?

71 patent. Procedura uzyskania prawa ochronnego trwa zwykle około roku, w przeciwieństwie do długotrwałej procedury patentowej. Prawo ochronne na wzór użytkowy trwa 10 lat, co pozwala na zamortyzowanie w tym okresie ewentualnych nakładów poniesionych na stworzenie wzoru i uzyskanie na niego ochrony. Podstawowe opłaty pobierane przez UP RP w zakresie wynalazków i wzorów użytkowych określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz. U. z 2001 r. Nr 90, poz z późn. zm. - patrz tabela 2). Tabela 2. Wybrane opłaty urzędowe w postępowaniu przed UP RP. Podstawowe opłaty pobierane przez UP RP Za zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego Za zgłoszenie wynalazku lub wzoru użytkowego w formie elektronicznej Za publikację informacji o udzielonym patencie Za publikację informacji o udzielonym prawie ochronnym na wzór użytkowy Od oświadczenia o korzystaniu z pierwszeństwa za każde pierwszeństwo Za pierwszy okres ochrony wynalazku obejmujący 1, 2 i 3 rok ochrony Za 4 rok ochrony wynalazku Za 5 rok ochrony wynalazku Za 7 rok ochrony wynalazku Za 8 rok ochrony wynalazku Za 9 rok ochrony wynalazku Za 10 rok ochrony wynalazku Za 11 rok ochrony wynalazku Za 12 rok ochrony wynalazku 550 zł 500 zł 90 zł 70 zł 100 zł 480 zł 250 zł 300 zł 350 zł 400 zł 450 zł 550 zł 650 zł 750 zł Wysokość opłaty

72 Za 13 rok ochrony wynalazku Za 14 rok ochrony wynalazku Za 15 rok ochrony wynalazku Za 16 rok ochrony wynalazku Za 17 rok ochrony wynalazku Za 18 rok ochrony wynalazku Za 19 rok ochrony wynalazku 800 zł 900 zł 1050 zł 1150 zł 1250 zł 1350 zł 1450 zł Za 20 rok ochrony wynalazku 1550 zł Za pierwszy okres ochrony wzoru użytkowego obejmujący 1, 2 i 3 rok ochrony 250 zl Za drugi okres ochrony wzoru użytkowego obejmujący 4, 5 rok ochrony 300 zł Za trzeci okres ochrony wzoru użytkowego obejmujący 6, 7, 8 rok ochrony 900 zł Za czwarty okres ochrony wzoru użytkowego obejmujący 9, 10 rok ochrony 1100 zł Przykłady Wynalazki i wzory użytkowe mogą być zgłaszane i chronione w następujących kategoriach: produkty, urządzenia, sposoby, nowe zastosowania znanych produktów. Jak wskazują poniższe przykłady, w charakterze wynalazków i wzorów użytkowych chronionych jest wiele wytworów tworzonych i wykorzystywanych w przemyśle skórzanym. Wykonujemy Co i jakiej podlega ochronie? Patenty Kompozycja do konserwacji zwierzęcych skór surowych i skóry wyprawianej, zastosowanie tej kompozycji oraz surowa skóra zwierzęca i skóra wyprawiona, nr ; Sposób i linia do rozciągania w procesie ciągłym skór surowych i innych podobnych produktów, patent nr ; Urządzenie do kondycjonowania płaskich, elastycznych wyrobów, takich jak skóry przemysłowe i skóry surowe, nr patentu ;

73 Przeciwpoślizgowa podeszwa buta, nr patentu ; Wodoodporna i oddychająca podeszwa do butów i but, nr patentu Wzory użytkowe Obuwie domowo-wyjściowe, nr prawa ochronnego 60938; Sandały zdrowotne, nr prawa ochronnego 64039; Etui na dokumenty osobiste, nr prawa ochronnego

74 Promujemy i reklamujemy Ochrona oznaczeń odróżniających produkt Chyba każdy z nas może się do tego przyznać, a znawcy rynku to potwierdzają, że dokonując zakupu towarów lub wybierając usługodawcę kierujemy się często nie tyle ich rzeczywistymi zaletami, co sprawdzoną marką. To marka jako forma pisma obrazkowego wysyła pewne komunikaty do klienta. I jeżeli klient z konkretnym znakiem wiąże określoną wartość sięga na półkę sklepową właśnie po ten produkt, który oznaczony jest właśnie tym znakiem. Co oznacza, że dobry, rozpoznawalny przez klientów znak towarowy stanowi niejednokrotnie o wartości firmy, a zdarza się i tak, że sam znak jest więcej wart niż całe przedsiębiorstwo. Koronnym przykładem jest Coca-Cola czy Google. Znaki towarowe nas otaczają, skrzynki pocztowe są zapchane ulotkami, TV wyrzuca z siebie potok reklam pełnych znaków towarowych. Dobry, łatwo rozpoznawalny i niosący dla klienta odpowiednie skojarzenia znak jest niezwykle cennym dobrem każdego przedsiębiorstwa. To skojarzenie pomaga w wyborze towaru zarówno codziennego użytku jak i luksusowego. Przedsiębiorca powinien zadbać o dobry wizualnie znak towarowy. Jak wskazują badania znawców rynku, najskuteczniejszy znak to taki, który łatwo zapada w pamięć i który jest asocjowany, czyli elementy znaku kojarzą się z określonymi cechami czy uczuciami1. Przemyślana strategia w zakresie ochrony i promocji znaku towarowego powinna być prowadzona przez każdego przedsiębiorcę. A przemysł skórzany w ramach którego możemy wymienić m. in. obuwnictwo, garbarstwo, futrzarstwo, kaletnictwo powinien być wręcz koronnym przykładem tej dziedziny, który w sposób specjalny dogląda swej własności intelektualnej. Przecież to właśnie wtedy gdy kupujemy modne buty, czy buty dla dziecka, albo modną torebkę najpierw patrzymy na markę, bo wiemy, że firma X ma sprawdzoną konstrukcję buta dla małej stopy dziecka, a torebka firmy Y to sprawdzony towar na lata. 1. A. L. Włoszczyński, P. R. Michalak: Wizerunek firmy podstawą sukcesu,

75 Znak towarowy i jego funkcje Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa (art. 120 ust. 1 Prawa własności przemysłowej). Znakiem towarowym może być zatem zarówno wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, czy forma przestrzenna (w tym forma towaru lub opakowania), a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy, a nawet zapachy. Najbardziej popularne to znaki słowne i słowno- -graficzne (zwane logo). Przykłady zarejestrowanych znaków towarowych z przemysłu skórzanego: znaki słowne: BADURA Nr GEOX (znak wspólnotowy) Nr LACOSTE (znak wspólnotowy) Nr CONHPOL Nr Bartek zdrowe, komfortowe i elastyczne buty dla dzieci. I o to biega! Nr znaki słowno-graficzne: Nr Nr znak wspólnotowy Nr Nr

76 zarejestrowane jako znaki wspólnotowe graficzne: znak wspólnotowy: znak wspólnotowy: znak wspólnotowy: znak wspólnotowy: Źródło: oraz Właścicielem znaku towarowego może być każdy osoba fizyczna lub prawna, bez względu na to, czy prowadzi działalność gospodarczą czy też nie. Szczególnym typem praw ochronnych udzielanych przez Urząd Patentowy RP jest wspólne prawo ochronne, prawo do wspólnego znaku towarowego i prawo do wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego, których właścicielami mogą być przedsiębiorcy lub ich organizacje. 1) Wspólne prawo ochronne. Jest to prawo do znaku towarowego przeznaczonego do równoczesnego używania przez kilku przedsiębiorców, którzy zgłosili go wspólnie. W toku postępowania o udzielenie tego prawa oprócz zwykłych przesłanek rejestracji, dodatkowo badane jest, czy wspólne używanie zgłoszonego znaku nie jest sprzeczne z interesem publicznym i nie ma na celu wprowadzenia odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, przeznaczenia, jakości, właściwości lub pochodzenia towarów. 2) Wspólny znak towarowy. Podmiotem zgłaszającym ten znak może być organizacja powołana do reprezentowania interesów przedsiębiorców, a sam znak przeznaczony do używania w obrocie przez tę organizację i zrzeszone w niej podmioty. 3) Wspólny znak towarowy gwarancyjny. Jest to znak towarowy przeznaczony do używania przez przedsiębiorców stosujących się do zasad ustalonych w regulaminie znaku przyjętym przez uprawnioną organizację i podlegających w tym zakresie jej kontroli. Uprawniony z prawa ochronnego Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń

77 na wspólny znak towarowy gwarancyjny nie może odmówić, bez ważnych powodów, prawa używania znaku przedsiębiorcom, którzy spełniają kryteria określone w regulaminie używania tego znaku. Nie wszystkie oznaczenia mogą być znakami towarowymi. Podstawowym warunkiem, aby dane oznaczenie mogło pełnić rolę znaku towarowego i mogło zostać zarejestrowane jest to, by oznaczenie posiadało dostateczne znamiona odróżniające. A nie posiadają ich oznaczenia, które: nie nadają się do odróżniania w obrocie towarów, dla których zostały zgłoszone (np. kawa dla teczek skórzanych), mają charakter opisowy w stosunku do towaru (wkładka dla wkładek), weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w utrwalonych praktykach handlowych. Zakaz rejestrowania nazw np. rodzajowych nie oznacza, iż oznaczenie zawierające nazwę rodzajową nie zostanie zarejestrowane jako znak towarowy bo np. oznaczenie takie jak poniższy przykład został zarejestrowany: REFLEX ELEGANCE pasta do butów czyści odżywia chroni Nr : Wynika to stąd, że nie składał się on wyłącznie z elementów wskazujących rodzaj towaru, tak więc dojdzie do rejestracji takiego znaku w postaci zwrotu pasta do butów w odpowiedniej formie graficznej. Jednakże uprawniony do takiego znaku nie będzie mógł zakazać innym uczestnikom rynku zakazywać używania zwrotu pasta do butów. Może on jednak żądać zaniechania używania tego znaku w takiej samej lub podobnej formie graficznej.

78 Firma Fidelio KG zgłosiła w OHIM znak słowny Hallux, którym miały być sygnowane artykuły ortopedyczne (klasa 10), kufry, parasole (klasa 18) oraz odzież, obuwie, nakrycia głowy (klasa 25). OHIM wyraził zgodę na rejestrację znaku, ale z wyłączeniem artykułów ortopedycznych i obuwia. Uznał, że słowo hallux opisuje przeznaczenie towaru, a więc zachodzi bezwzględna podstawa odmowy rejestracji. Hallux z języka łacińskiego oznacza duży palec, a w terminologii medycznej oznacza rodzaj zniekształcenia dużego palucha u stopy (hallux rigidus, hallux valgus), tak więc klienci kupujący obuwie zapewniające komfort noszenia sygnowane znakiem Hallux postrzegaliby je jako oznaczenie wskazujące na towary dla osób dotkniętych chorobami dużego palucha (Sprawa T-286/08). Nie zostaną zarejestrowane również oznaczenia, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami, które są mylące (są nimi np. znaki zawierające nazwy rodzajowe). Nie powiedzie się również zarejestrowanie znaków, które są podobne do znaku towarowego już zarejestrowanego na rzecz innego podmiotu dla identycznych lub podobnych towarów czy usług lub podobne do znaku powszechnie znanego. Zasadniczo wyróżnia się trzy podstawowe funkcje znaku towarowego tj.: oznaczenia pochodzenia (odróżniającą), czyli znak towarowy informuje, iż każdy towar (usługa) oznaczona tym znakiem pochodzi od konkretnego przedsiębiorcy, a z drugiej wyróżnia towar (usługę) od innych dostępnych na rynku, czyli odróżnia towary (usługi) w obrocie, gwarancyjną, czyli znak informuje o określonej jakości towaru (usługi) i zapewnia o pewnym stałym poziomie cech, których oczekuje kupujący; ta funkcja często jest pochodną funkcji oznaczenia pochodzenia albowiem kupujący nabywając towar X pochodzący od przedsiębiorcy Y ma pewność określonych cech A, B, C towaru X, reklamową, czyli znak zachęca klienta do nabycia towaru (usługi) nim oznaczonej; dobry znak łatwo wpada w pamięć klienta przez co jest świetnym narzędziem marketingowym, a jeśli spojrzymy na tzw. cykl życia produktu na jego początku promuje produkt i ułatwia zaistnienie na rynku a potem pozwala ugruntować jego pozycję; czasami klient jest gotów zapłacić za towar czy usługę tylko dlatego, że jest oznaczony określonym (głównie renomowanym) znakiem. Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń

79 Biorąc pod uwagę z jednej strony stosunkowo krótką żywotność towarów z dziedziny mody, a o takich mówimy również w przypadku przemysłu skórzanego, a z drugiej zadania (funkcje) jakie realizuje dobry znak towarowy należy bardzo poważnie i wnikliwie podejść do kwestii własności intelektualnej i tego co dzięki niej możemy osiągnąć. Należy pamiętać, że znak towarowy wzmacnia więź klienta z towarem czy usługą. Czy nie warto więc zagwarantować sobie monopolu na używanie konkretnego oznaczenia na określone towary czy usługi? Tym bardziej, że nawet podmioty, które same kontestują wyroby markowe swoje oznaczenia rejestrują, jak np. znak wspólnotowy nr : Znaki powszechnie znane - znaki rozpoznawane przez odpowiednią, znaczącą część klientów. Znaki renomowane - znaki symbolizujące wysoką jakość oznaczanych nim towarów (usług). Często błędnie utożsamiane ze znakami powszechnie znanymi. Pamiętajmy, że fakt znajomości znaku nie przesądza o jego pozytywnej reputacji. Znaki towarowe sławne - powszechnie znane znaki renomowane. To znaki o najwyższej wartości ekonomicznej, które jednocześnie są powszechnie rozpoznawane, a klient jest przekonany o szczególnych zaletach towarów nimi sygnowanych. Procedura rejestracji znaku towarowego Poprzez rejestrację oznaczenia X w charakterze znaku towarowego uzyskujemy prawo wyłączne, które przejawia się w tym, że posiadamy monopol na korzystanie z danego oznaczenia X w obrocie, możemy zakazywać innym przedsiębiorcom używania tego samego lub podobnego oznaczenia w tej samej branży. Zgłaszając znak towarowy zawsze musimy wskazać do oznaczania jakich towarów (usług) będzie on służył. Znaki towarowe

80 chroni się w stosunku do wskazanych przez zgłaszającego towarów lub usług (to tzw. zasada specjalizacji). Posiadacz znaku towarowego dysponuje formalnym narzędziem skutecznej walki z nieuczciwymi konkurentami. Jeżeli znak zostanie zarejestrowany nikt nie będzie mógł korzystać z jego oznaczenia (lub do niego podobnego) w stosunku do wskazanych przez przedsiębiorcę identycznych towarów (usług). Poza wymienioną powyżej zasadą specjalizacji są chronione znaki towarowe powszechnie znane, renomowane lub sławne. Te znaki traktowane są bowiem w sposób szczególny i chronione są także przed nieuczciwym wykorzystaniem ich renomy. Nie możemy więc zastrzec dla wkładek do butów oznaczenia Jaguar, pomimo, że nie zachodzi niebezpieczeństwo pomylenia producenta samochodów z producentem wkładek do butów. Klasyfikacja Nicejska Klasyfikacja Nicejska to międzynarodowa klasyfikacja towarów i usług wykorzystywana przy rejestracji znaków towarowych. Obecnie obowiązująca 9. edycja tej klasyfikacji obejmuje 45 klas. Towary klasyfikowane są w klasach od 1 do 34, a usługi od 35 do 45. Klasyfikacja Nicejska zatwierdzona została na Międzynarodowej Konferencji w Nicei dnia 15 czerwca 1957 r. W oparciu o tę klasyfikację formułuje się wykazy towarów i usług przy dokonywaniu zgłoszeń znaków towarowych. Przyporządkowanie towarów i usług do konkretnych klas umożliwia prowadzenie skutecznych badań znaków towarowych. Klasyfikację nicejską on-line znajdziemy pod adresem: Klasyfikacja Wiedeńska Klasyfikacja Wiedeńska to międzynarodowa klasyfikacja elementów obrazowych znaków towarowych. Klasyfikacja ta wprowadzona została na podstawie porozumienia zawartego na konferencji dyplomatycznej w Wiedniu dnia 12 czerwca 1973 r. W oparciu o tę klasyfikację eksperci z urzędów patentowych oznaczają zgłoszenia znaków towarowych odpowiednimi symbolami wskazującymi na użyte w nich elementy graficzne. Przyporządkowanie zgłoszeń do konkretnych klas ułatwia późniejsze wyszukiwanie wśród znaków zawierających elementy obrazowe, tych które są identyczne lub mogą zostać uznane za podobne. Wyszukiwanie za pomocą symboli Klasyfikacji Wiedeńskiej możliwe jest w większości baz znaków towarowych dostępnych on-line. Klasyfikację wiedeńską on-line znajdziemy pod adresem: Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń

81 Ochrona znaków towarowych ma również charakter ochrony terytorialnej, czyli uzyskując rejestrację znaku towarowego w Urzędzie Patentowym RP nabywa się prawo wyłączne skuteczne jedynie na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, a jeżeli w odpowiednim urzędzie w innym kraju nabywa się wyłączność jego używania na terytorium tego kraju. Znak wspólnotowy (chroniony na terenie UE) możemy uzyskać rejestrując oznaczenie w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante (Hiszpania), można również dokonać zgłoszenia w kilku krajach świata jednocześnie korzystając z tzw. systemu madryckiego. Podmiot, który działa w kilku (czy kilkunastu) krajach świata winien rozważyć rejestrację znaku w trybie wspólnotowym albo międzynarodowym, czego dokonuje się w Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO) w Genewie. Zanim jednak przystąpimy do dokonywania zgłoszenia swojego oznaczenia powinniśmy sprawdzić, czy nasz przyszły znak nie będzie kolidował z innymi oznaczeniami, które już funkcjonują w obrocie. Jest to tzw. badanie znaku. Pamiętajmy, że urzędy rejestrujące znaki towarowe często takiej potencjalnej kolizji nie badają. Tak więc może okazać się, że na nasze oznaczenie posiada już monopol inny podmiot i używając je będziemy naruszać prawa kogoś innego. Jeżeli zorientujemy się po jakimś czasie to koszty braku zapobiegliwości mogą okazać się dotkliwe. Poniesiemy bowiem koszty sporu sądowego, w razie przegranej dotkną nas koszty zmiany materiałów promocyjnych katalogów, ulotek, papieru firmowego itp. Trzeba pamiętać, że właściciel znaku wcześniejszego może się skutecznie domagać unieważnienia późniejszego znaku, stąd uzyskanie informacji o istnieniu takich znaków jest dla firmy bardzo istotne. Z drugiej strony nie powinniśmy zbyt długo opóźniać w czasie zgłoszenia naszego oznaczenia, bo nasze oznaczenie może zostać zgłoszone do rejestracji przez nieuczciwego konkurenta czy pośrednika, a odzyskanie własnego znaku trwać może bardzo długo i zawsze wiąże się z dużymi kosztami w porównaniu do kosztów rejestracji. Osoby starające się o rejestrację swojego znaku mogą również skorzystać z tzw. uprzedniego pierwszeństwa.

82 Pierwszeństwo Datą pierwszeństwa zgłoszenia znaku towarowego jest data zgłoszenia np r. Od zasady tej są jednak dwa wyjątki. Dokonując zgłoszenia znaku towarowego możemy złożyć oświadczenie o skorzystaniu z pierwszeństwa, jeżeli w ciągu 6 miesięcy poprzedzających złożenie podania dokonaliśmy już prawidłowego zgłoszenia identycznego znaku towarowego za granicą (pierwszeństwo konwencyjne) lub nasz towar został wystawiony na wystawie międzynarodowej lub oficjalnie uznanej (pierwszeństwo z wystawy), np r. Znak taki traktuje się jakby został zgłoszony przed dniem zgłoszenia (czyli wskazanym wyżej r.) w dacie pierwszeństwa czyli r. Rejestracja znaku towarowego w Urzędzie Patentowym RP Rejestracja znaku towarowego w Urzędzie Patentowym RP wymaga wypełnienia i złożenia odpowiedniego formularza (zwanego podaniem). W podaniu należy zamieścić przynajmniej: dane zgłaszającego, zakreślić o co się ubiegamy (udzielenia prawa ochronnego na znak towarowy, wspólny znak towarowy bądź wspólny znak towarowy gwarancyjny albo o udzielenie wspólnego prawa ochronnego na znak towarowy), a także opisać znak towarowy oraz wskazać towary (usługi), dla których znak towarowy jest przeznaczony. Podanie powinno być podpisane przez zgłaszającego lub jego pełnomocnika. Towary (usługi) powinny być uporządkowane i przyporządkowane do odpowiednich klas według Klasyfikacji Nicejskiej. Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń Tabela 1. Międzynarodowa klasyfikacja towarów i usług dla celów rejestracji znaków (Klasyfikacja Nicejska). Towar y KLASA 1 KLASA 2 Produkty chemiczne przeznaczone dla przemysłu, prac badawczych, fotografii jak również rolnictwa, ogrodnictwa i leśnictwa; żywice syntetyczne w stanie surowym, tworzywa sztuczne w stanie surowym; nawozy do użyźniania gleby; środki do gaszenia ognia; preparaty do hartowania i lutowania metali; produkty chemiczne do konserwowania żywności; substancje garbujące; kleje (spoiwa) przeznaczone dla przemysłu Farby, pokosty, lakiery; środki zapobiegające korozji i zabezpieczające drewno; barwniki; zaprawy farbiarskie; żywice naturalne; folie metaliczne i formy proszkowe dla malarzy, dekoratorów, drukarzy i artystów

83 KLASA 3 KLASA 4 KLASA 5 KLASA 6 KLASA 7 KLASA 8 KLASA 9 KLASA 10 KLASA 11 KLASA 12 KLASA 13 KLASA 14 KLASA 15 KLASA 16 Środki wybielające i inne substancje stosowane w praniu; środki do czyszczenia, polerowania, szorowania i ścierania; mydła; środki perfumeryjne, olejki eteryczne, kosmetyki, płyny do pielęgnacji włosów; środki do czyszczenia zębów Oleje przemysłowe i tłuszcze; smary; wyroby pochłaniające kurz, nawilżające i wiążące; paliwa (również benzyny silnikowe) i materiały oświetleniowe; świece i knoty do oświetlenia Produkty farmaceutyczne i weterynaryjne; środki sanitarne do celów medycznych; substancje dietetyczne do celów leczniczych; żywność dla niemowląt; plastry, opatrunki gipsowe, materiały opatrunkowe; materiały do plombowania zębów, woski dentystyczne; środki odkażające; środki do zwalczania robactwa; fungicydy, herbicydy Metale nieszlachetne i ich stopy; budowlane materiały metalowe; przenośne metalowe konstrukcje budowlane; materiały metalowe do budowy dróg żelaznych; przewody nieelektryczne, liny i druty z metali nieszlachetnych; drobne wyroby żelazne, wyroby ślusarskie; rury i rurki metalowe; kasy pancerne; wyroby z metali nieszlachetnych nie ujęte w innych klasach; rudy (kruszce) Maszyny i obrabiarki; silniki (z wyjątkiem stosowanych w pojazdach lądowych); mechanizmy sprzęgania i napędu (z wyjątkiem stosowanych w pojazdach lądowych); mechaniczne narzędzia rolnicze o napędzie innym niż ręczny; inkubatory do jaj Narzędzia i przyrządy ręczne (o napędzie ręcznym); wyroby nożownicze, widelce i łyżki; broń biała; ostrza (maszynki do golenia) Urządzenia i przyrządy: naukowe, żeglarskie, geodezyjne, fotograficzne, kinematograficzne, optyczne, do ważenia, pomiarowe, sygnalizacyjne, kontrolne, do ratowania życia, do celów dydaktycznych; urządzenia i przyrządy do przewodzenia, przełączania, przekształcania, gromadzenia, sterowania i regulacji energii elektrycznej; urządzenia do nagrywania, przesyłania lub odtwarzania dźwięku lub obrazów; magnetyczne nośniki danych, nagrane dyski; automaty sprzedające i mechanizmy do urządzeń uruchamianych monetami; kasy rejestrujące, maszyny liczące, osprzęt do przetwarzania danych, komputery; urządzenia do gaszenia ognia Aparatura i instrumenty chirurgiczne, medyczne, stomatologiczne i weterynaryjne, protezy kończyn, oczu i zębów; artykuły ortopedyczne; materiały do zszywania stosowane w chirurgii Urządzenia do oświetlania, ogrzewania, wytwarzania pary, gotowania, chłodzenia, suszenia, wentylacji, zaopatrzenia w wodę oraz instalacje sanitarne Pojazdy; urządzenia służące do poruszania się na lądzie, w powietrzu lub wodzie Broń palna; amunicja i pociski; materiały wybuchowe; sztuczne ognie Metale szlachetne i ich stopy, wyroby z metali szlachetnych lub pokrywane nimi, nie ujęte w innych klasach; wyroby jubilerskie, kamienie szlachetne; przyrządy zegarmistrzowskie i chronometryczne Instrumenty muzyczne Papier, karton i wyroby z tych materiałów nie ujęte w innych klasach, druki; materiały introligatorskie; fotografie; materiały biurowe; kleje do celów biurowych lub domowych; materiały dla artystów; pędzle do malowania; maszyny do pisania i sprzęt biurowy (z wyjątkiem mebli); materiały szkoleniowe i instruktażowe (z wyjątkiem przyrządów); materiały z tworzyw sztucznych do pakowania (nie ujęte w innych klasach); czcionki drukarskie; matryce drukarskie

84 KLASA 17 KLASA 18 KLASA 19 KLASA 20 KLASA 21 KLASA 22 KLASA 23 KLASA 24 KLASA 25 KLASA 26 KLASA 27 KLASA 28 KLASA 29 KLASA 30 KLASA 31 KLASA 32 KLASA 33 KLASA 34 Kauczuk, gutaperka, guma, azbest, mika i wyroby z tych materiałów nie ujęte w innych klasach; tworzywa sztuczne w formie wyciśniętej stosowane w produkcji; materiały wypełniające, uszczelniające, pakuły, materiały izolacyjne; rury elastyczne niemetalowe Skóra i imitacje skóry, wyroby z tych materiałów, nie ujęte w innych klasach; skóry zwierzęce, skóry surowe; walizy i torby podróżne; parasolki, parasole (duże) i laski; bicze, uprzęże i wyroby rymarskie Materiały budowlane niemetalowe; rury sztywne niemetalowe stosowane w budownictwie; asfalt, smoła i bitumy; budynki przenośne niemetalowe; pomniki niemetalowe Meble, lustra, ramki obrazów; wyroby (nie ujęte w innych klasach) z drewna, korka, trzciny, wikliny, rogu, kości, kości słoniowej, fiszbinu, muszli, bursztynu, macicy perłowej, sepiolitu, imitacji tych surowców lub z tworzyw sztucznych Przybory kuchenne i gospodarstwa domowego oraz pojemniki; grzebienie i gąbki; pędzle (z wyjątkiem pędzli do malowania); materiały do wytwarzania pędzli; sprzęt do czyszczenia; wełna (wata) stalowa; nieprzetworzone lub półprzetworzone szkło (z wyjątkiem szkła stosowanego w budownictwie); wyroby szklane, porcelanowe i ceramiczne nie ujęte w innych klasach Liny, sznury, sieci, namioty, markizy, brezenty, żagle, torby i torebki nie ujęte w innych klasach); materiały na obicia i do wypełniania (z wyjątkiem gum lub tworzyw sztucznych); nieprzetworzone tekstylne materiały włókiennicze Przędza i nici dla włókiennictwa Tekstylia i wyroby włókiennicze nie ujęte w innych klasach; narzuty na łóżka i obrusy Odzież, obuwie, nakrycia głowy Koronki; hafty, wstążki i sploty; guziki, haczyki i oczka, szpilki i igły; sztuczne kwiaty Dywany, chodniki (kilimy), maty i słomianki, linoleum i inne materiały do pokrywania podłóg; draperie (nietekstylne) Gry i zabawki; artykuły sportowe i gimnastyczne nie ujęte w innych klasach; ozdoby choinkowe Mięso, ryby, drób, dziczyzna; ekstrakty mięsne; konserwowane, mrożone, suszone i gotowane owoce i warzywa; galaretki, dżemy, kompoty; jaja, mleko, produkty mleczne; oleje i tłuszcze jadalne Kawa, herbata, kakao, cukier, ryż, tapioka, sago, kawa nienaturalna; mąka i produkty zbożowe, chleb, wyroby cukiernicze i słodycze, lody; miód, melasa (syropy); drożdże, proszek do pieczenia; sól, musztarda; ocet, sosy (przyprawy); przyprawy; lód Produkty rolne, ogrodnicze, leśne oraz ziarna nie ujęte w innych klasach; żywe zwierzęta; świeże owoce i warzywa; nasiona, naturalne rośliny i kwiaty; karma dla zwierząt; słód Piwo; wody mineralne i gazowane oraz inne napoje bezalkoholowe; napoje owocowe i soki owocowe; syropy i inne preparaty do produkcji napojów Napoje alkoholowe (z wyjątkiem piwa) Tytoń; przybory dla palaczy; zapałki Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń

85 Usługi KLASA 35 KLASA 36 KLASA 37 KLASA 38 KLASA 39 KLASA 40 KLASA 41 KLASA 42 KLASA 43 KLASA 44 KLASA 45 Reklama; zarządzanie w działalności handlowej; administrowanie działalności handlowej; prace biurowe Ubezpieczenia; działalność finansowa; bankowość; majątek nieruchomy Usługi budowlane; naprawy; usługi instalacyjne Telekomunikacja Transport; pakowanie i składowanie towarów; organizowanie podróży Obróbka materiałów Nauczanie; kształcenie; rozrywka; działalność sportowa i kulturalna Badania oraz usługi - naukowe i techniczne, oraz ich projektowanie; analizy przemysłowe i usługi badawcze; projektowanie i ulepszanie sprzętu oraz oprogramowania komputerowego Usługi zaopatrzenia w żywność i napoje; tymczasowe zakwaterowanie Usługi medyczne; usługi weterynaryjne; usługi w zakresie higieny i urody dla ludzi i zwierząt; usługi związane z rolnictwem, ogrodnictwem i leśnictwem Usługi prawne, prywatne i społeczne usługi świadczone przez osoby trzecie w celu zaspokojenia potrzeb poszczególnych osób; usługi w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony osób i mienia Źródło: Międzynarodowa klasyfikacja towarów i usług dla celów rejestracji znaków (Klasyfikacja Nicejska), Urząd Patentowy RP, Warszawa 2008).

86 Formularz.04 Wzór podania o udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy.

87

88 Chcąc skorzystać z uprzedniego pierwszeństwa, o którym mowa na str. 81 należy w zgłoszeniu znaku towarowego złożyć odpowiednie oświadczenie, a także dołączyć dowód potwierdzający dokonanie zgłoszenia znaku towarowego w określonym kraju albo wystawienia towaru sygnowanego zgłaszanym znakiem na określonej wystawie. Czas na dostarczenie dowodu to trzy miesiące od daty zgłoszenia znaku towarowego. Po upływie trzech miesięcy od daty dokonania zgłoszenia Urząd Patentowy ogłasza w Biuletynie Urzędu Patentowego fakt zgłoszenia. Po tym dniu osoby trzecie mają możliwość zapoznania się ze zgłoszonym znakiem towarowym oraz wykazem towarów/usług, dla których został zgłoszony. Wówczas też mają możliwość zgłaszania do Urzędu Patentowego uwag, co do ewentualnych przeszkód rejestracji znaku. Urząd Patentowy przed wydaniem decyzji o udzieleniu prawa ochronnego sprawdza czy spełnione zostały ustawowe przesłanki dla uzyskania prawa ochronnego. Ich brak skutkuje wydaniem decyzji odmownej. Jednakże przed jej wydaniem Urząd Patentowy powiadamia zgłaszającego o swoim stanowisku, a sam zgłaszający ma możliwość złożenia odpowiedzi na takie pismo. Możliwa jest również sytuacja, w której wątpliwości Urzędu Patentowego dotyczyć będą jedynie niektórych towarów dla których zgłoszono znak. Wówczas otrzymamy decyzję w której Urząd Patentowy w pierwszej kolejności odmówi udzielenia prawa ochronnego na znak towarowy dla tych zakwestionowanych towarów, a po jej uprawomocnieniu się, udzieli prawa ochronnego na znak towarowy dla pozostałych zgłoszonych towarów/usług, które nie zostały zakwestionowane. Najkorzystniejsza dla zgłaszającego jest sytuacja, gdy Urząd Patentowy stwierdzi, że zostały spełnione ustawowe warunki do uzyskania prawa ochronnego i wyda decyzję o udzieleniu prawa ochronnego. Decyzja ta ma charakter warunkowy, gdyż jej trwanie zależy od terminowego uiszczenia opłaty za dziesięcioletni okres ochrony. Pamiętać należy, że Urząd Patentowy w przypadku niewniesienia opłaty w wyznaczonym terminie wyda kolejną decyzję, ale tym razem o wygaśnięciu decyzji o udzieleniu prawa ochronnego na zgłoszony znak. Urząd Patentowy prowadzi rejestr znaków towarowych, w których są wpisywane udzielone prawa ochronne na znaki towarowe. Uprawniony otrzymuje świadectwo ochronne, którego forma graficzna jest przedstawiona poniżej. Pamiętajmy także, że dopiero od chwili rejestracji znaku można wskazać, że znak towarowy został zarejestrowany, a dzieje się to poprzez umieszczenie w pobliżu znaku symbolu. Promujemy i reklamujemy ochrona oznaczeń

89