lat Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

Transkrypt

1 lat Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych

2 Publikacja z okazji 50-lecia Członkostwa Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w Systemie Zielonej Karty wydana przez: InterEurope AG European Law Service Likwidacja międzynarodowych szkód komunikacyjnych w Europie strona A. Wprowadzenie Adwokat Holger Backu / Adwokat Nikolai Kröger 2 B. Międzynarodowe ramy prawne I. Międzynarodowe prawo prywatne i procesowe Adwokat Holger Backu 6 II. Transgraniczny regres instytucji ubezpieczenia społecznego Adwokat Holger Backu / Adwokat Christian Naumann 21 C. Prawo odszkodowawcze i przepisy dotyczące odpowiedzialności w wybranych systemach prawnych I. Niemcy Adwokat Martin Kappen / Adwokat Nikolai Kröger 35 II. III. IV. Francja François Duranel, LL.M. Włochy Adwokat Holger Backu / Dott. Antonio Furlanetto Hiszpania Adwokat Christian Naumann / Dorota Trojacka, LL.M V. Austria Mag. Iur. Klaus Hochberger 132 VI. Wielka Brytania Lic. Iur. Susana Almeida / Adwokat Nikolai Kröger 148 D. Załącznik, indeks autorów i tłumaczy Adwokat Holger Backu / Adwokat Nikolai Kröger 163

3 Wprowadzenie: Szkody międzynarodowe, prawo materialne, prawo procesowe, efekty międzynarodowej współpracy Przedmiotowy zbiór tekstów dedykowany jest polskim ubezpieczycielom z okazji 50-lecia Członkostwa Polski w Systemie Zielonej Karty. Powinien on przede wszystkim dostarczyć polskim ubezpieczycielom komunikacyjnym odpowiedzialności cywilnej waŝne informacje dotyczące likwidacji szkód międzynarodowych, których znaczenie, wraz z rosnąca międzynarodową mobilnością, będzie w dalszym ciągu znacznie wzrastać i w przypadku których najczęściej likwidowane są ponadprzeciętnie wysokie szkody. Przy wyborze przedstawionych tutaj państw ograniczyliśmy się do kilku, mających w praktyce likwidacji, szczególne znaczenie, a w których InterEurope posiada własne przedstawicielstwa. Zespół InterEurope zadał sobie trud napisania przedmiotowego zbioru w polskim języku i z polskiej perspektywy. Było to moŝliwe tylko dzięki profesjonalizmowi i nadzwyczajnemu zaangaŝowaniu międzynarodowego zespołu autorów InterEurope (prezentacja zespołu autorów w załączniku). NaleŜy przy tym w szczególności wspomnieć wspaniałą pracę naszych polskich pracowników InterEurope, którzy dysponują znakomitym międzynarodowym wykształceniem i którzy pracują w pięciu państwach członkowskich UE, a mianowicie w Niemczech, Włoszech, Austrii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Dzięki dogłębnej znajomości sytuacji prawnej, praktyki likwidacji szkód i mentalności w kaŝdym z państw oraz wiedzy na temat kraju ojczystego nasi polscy pracownicy wraz z pozostałymi kolegami i koleŝankami InterEurope zapewniają optymalną współpracę z ubezpieczycielami w procesie likwidacji międzynarodowych szkód komunikacyjnych, przede wszystkim jako tzw. korespondent w ramach Systemu Zielonej Karty i reprezentant do spraw roszczeń w ramach IV Dyrektywy. Z perspektywy polskiego ubezpieczyciela komunikacyjnego odpowiedzialności cywilnej międzynarodowe szkody komunikacyjne to przede wszystkim szkody spowodowane przez własnego ubezpieczonego za granicą lub w Polsce z udziałem obcokrajowca. Opracowywane są obok bezpośrednich roszczeń poszkodowanych wobec ubezpieczyciela OC, równieŝ roszczenia regresowe (przede wszystkim regresy ubezpieczycieli autocasco i społecznych).

4 W pierwszym z wymienionych przypadków następuje zasadniczo likwidacja szkody przy udziale tzw. korespondenta polskiego ubezpieczyciela w kraju miejsca wypadku w ramach tzw. Systemu Zielonej Karty i przy zastosowaniu prawa miejsca wypadku. W drugiej sytuacji następuje likwidacja zgodnie z wyborem poszkodowanego często równieŝ za granicą, mianowicie w kraju poszkodowanego przy udziale reprezentanta do spraw roszczeń polskiego ubezpieczyciela, który musi jednakŝe z reguły zastosować prawo polskie. Tym samym korespondenci lub reprezentanci do spraw roszczeń ubezpieczycieli OC przejmują likwidację szkody strony poszkodowanej, jak równieŝ waŝną dla ubezpieczyciela funkcję łącznika pomiędzy dwoma państwami i ułatwiają obydwu stronom likwidację szkody. W celu uniknięcia nieporozumień naleŝy wyjaśnić, Ŝe korespondenci względnie reprezentanci do spraw roszczeń nie posiadają jedynie funkcji przekaźnika informacji czy teŝ funkcji wyjaśniającej względnie reprezentacyjnej. Co więcej działają oni jako posiadający szerokie pełnomocnictwa przedstawiciele. Efektywna i wydajna likwidacja szkód wymaga dlatego teŝ nie tylko wysokiej profesjonalności zagranicznego usługodawcy, ale równieŝ zaufania polskiego ubezpieczyciela OC w zakresie świadczonych usług. W ramach zadań związanych z likwidacją szkód korespondenci i reprezentanci do spraw roszczeń poruszają się w róŝnych systemach prawnych. Na podstawie róŝnic prawnych rozwinęły się równieŝ róŝne systemy pozasądowej likwidacji szkód i sądowego dochodzenia roszczeń. Do wymaganych wysokich prawnych kompetencji i profesjonalizmu dochodzi konieczność zapewnienia komunikacji - dopasowanej do mentalności poszczególnych krajów - w języku danego kraju. Dziwi fakt, Ŝe tego rodzaju róŝnice występują w sharmonizowanej w wielu obszarach Unii Europejskiej. Przyczyną jest brak europejskiej podstawy prawnej do ujednolicenia prawa w zakresie przepisów odszkodowawczych oraz dotyczących odpowiedzialności. Dlatego teŝ juŝ istniejące róŝnice w systemach prawnych w tej dziedzinie zarówno w zakresie odpowiedzialności jak i roszczeń odszkodowawczych nie tylko pozostały, ale nawet na przestrzeni ostatnich lat częściowo się powiększyły. Dlatego teŝ uczestnicy likwidacji międzynarodowych szkód muszą najpierw określić, jakiego państwa prawo ma zastosowanie. Tą właśnie kwestią mianowicie międzynarodowym prawem prywatnym i procesowym zajmuje się pierwszy artykuł. W części środkowej przedmiotowej publikacji zostało przedstawione prawo odszkodowawcze i przepisy

5 dotyczące odpowiedzialności wybranych krajów. WaŜny dla Polski jest równieŝ artykuł o regresie ubezpieczyciela społecznego. Przy pozasądowym zastosowaniu prawa obok taktycznych posunięć dotyczących likwidacji naleŝy równieŝ uwzględnić aspekty procesowe. Staje się to w szczególności jasne ze względu na moŝliwość, w przypadku wypadku za granicą, nie tylko pozasądowej likwidacji szkody ale równieŝ wniesienia powództwa w kraju swojego zamieszkania. Przy czym do zadań zagranicznego reprezentanta do spraw roszczeń polskiego ubezpieczyciela naleŝy ocena sensowności prowadzenia procesu pod względem prawnym i ekonomicznym. Przykładowo ubezpieczony polskiego ubezpieczyciela OC wyrządza w Polsce, w wypadku drogowym szkodę Niemcowi, tym samym Niemiec moŝe wnieść powództwo w sądzie niemieckim, które wprawdzie podlega prawu polskiemu w zakresie przepisów dotyczących odszkodowania i odpowiedzialności, ale jednocześnie w zakresie prawa cywilnego procesowego znajduje zastosowanie prawo niemieckie. W takiej sytuacji reprezentant do spraw roszczeń polskiego ubezpieczyciela w Niemczech powinien najlepiej nadawać się, aby polskiemu ubezpieczycielowi OC zaprezentować najlepsze moŝliwości postępowania i kompetentnie go reprezentować. Wymaga to z reguły międzynarodowych kompetencji prawniczych. Przede wszystkim tylko wykształceni prawnicy znają w wystarczającym stopniu zaleŝność pomiędzy pozasądową likwidacją i postępowaniem sądowym, tak aby juŝ przed postępowaniem sądowym móc podjąć słuszną decyzję. Dyrekcja InterEurope przykłada duŝą wagę do prawniczych kompetencji zespołu InterEurope. Kompetencje prawne w powiązaniu z międzynarodowym charakterem, efektywnością i nastawieniem na klienta są naszym zdaniem głównym czynnikiem decydującym o sukcesie dobrej współpracy w zakresie likwidacji szkód międzynarodowych. Nie naleŝy zapominać oraz nie doceniać wiedzy zleceniodawcy, jego mentalność, Ŝyczeń i roszczeń względem świadczeniodawców. Staramy się moŝliwie optymalnie odpowiadać na oczekiwania polskiego zleceniodawcy oraz prowadzić, na wszystkich poziomach, regularny, dobry i partnerski dialog z naszymi polskimi partnerami. Cieszy nas bardzo moŝliwość mówienia o relacji wzajemnego powaŝania, szacunku i przyjaźni. Ostatecznie dobre stosunki międzyludzkie są jednym z najwaŝniejszych czynników decydujących o sukcesie pozytywnej, stałej i przynoszącej obu stronom korzyści współpracy.

6 Mamy nadzieję, Ŝe przedmiotowa publikacja przyniesie korzyści polskiemu rynkowi i Ŝe jednocześnie przyczyni się do lepszego obopólnego zrozumienia i jeszcze lepszej współpracy na płaszczyźnie zawodowej i międzyludzkiej. Holger Backu Członek Zarządu Nikolai Kröger Prokurent InterEurope AG European Law Service InterEurope AG European Law Service

7 Międzynarodowe prawo prywatne i procesowe Adwokat Holger Backu

8 Międzynarodowe szkody komunikacyjne: rola międzynarodowego prawa prywatnego i procesowego I. Wprowadzenie: 1. Znaczenie międzynarodowego prawa prywatnego w transgranicznych wypadkach samochodowych W wyniku wzrastającego transgranicznego ruchu drogowego w Europie większego znaczenia nabiera prawidłowa likwidacja międzynarodowych szkód komunikacyjnych. Istnieją tutaj najróŝniejsze konstelacje, na przykład wypadki polskiego kierowcy samochodu osobowego lub cięŝarowego z obcokrajowcem w Polsce, wypadki polskiego kierowcy za granicą, na przykład w Niemczech, gdzie drugim uczestnikiem zdarzenia moŝe być Niemiec lub obywatel państwa trzeciego, na przykład Holandii. ZróŜnicowanie moŝe iść jeszcze dalej, jeśli weźmie się pod uwagę, Ŝe uczestniczące w wypadku pojazdy mogłyby być zarejestrowane i ubezpieczone w róŝnych krajach, na przykład w wypadku Polaka w Niemczech, pojazd drugiego uczestnika mógłby być zarejestrowany w Niemczech, którego kierowca natomiast byłby obywatelem polskim przebywającym głównie na terenie Polski. Z punktu widzenia prawa takie międzynarodowe wypadki samochodowe byłyby mniej problematyczne, gdyby przynajmniej w Unii Europejskiej w zakresie prawa odszkodowawczego istniało ujednolicenie przepisów, tak aby likwidacja szkód mogła odbywać się na międzynarodowo jednolitej podstawie. W zakresie przepisów dotyczących zobowiązań z czynu niedozwolonego brak jest jedności prawnej w Unii Europejskiej, między innymi dlatego, Ŝe prawo Unii Europejskiej nie przewiduje tutaj podstawy prawnej. Jak pokazują artykuły o krajowych przepisach prawa odszkodowawczego w poszczególnych państwach Unii Europejskiej róŝnice narodowe w prawie odszkodowawczym są bardzo duŝe, dotyczy to zarówno podstawy odpowiedzialności jak i wysokości odszkodowania. Dlatego teŝ wynik likwidacji szkody w przypadku wypadków międzynarodowych zaleŝy w decydujący sposób od zastosowanego porządku prawnego. Kwestia, jakie prawo ma zastosowanie w przypadku szkód międzynarodowych, jest regulowana przez międzynarodowe prawo prywatne. Międzynarodowe prawo prywatne jest właściwie prawem krajowym, które określa jaki system prawny ma zastosowanie w przypadku zdarzenia o międzynarodowym kontekście i dlatego teŝ jest nazywane prawem kolizyjnym. Istnieje tutaj ścisły związek z międzynarodowym prawem procesowym, które między innymi określa, który sąd krajowy jest właściwy. Mianowicie kaŝdy sędzia sprawdza,

9 jakie prawo ma zastosowanie w oparciu o krajowe międzynarodowe prawo prywatne. Jeśli na przykład polski kierowca po wypadku w Niemczech chciałby wytoczyć powództwo o odszkodowanie przed sądem polskim, polski sędzia sprawdza najpierw w oparciu o polskie międzynarodowe prawo prywatne, czy w przypadku tego roszczenia o odszkodowanie znajduje zastosowanie prawo polskie czy niemieckie. Dla polskiego poszkodowanego oraz dla odpowiedzialnego ubezpieczyciela wynik moŝe okazać się bardzo róŝny. Dlatego teŝ międzynarodowe prawo prywatne ma duŝe znaczenie praktyczne przy likwidacji szkód międzynarodowych. Ze względu na duŝe znaczenie praktyczne europejski prawodawca systematycznie harmonizował jednakŝe jeszcze nie kompletnie międzynarodowe prawo prywatne i proceduralne, i to poprzez Rozporządzenie Rady WE nr 44/2001 dotyczące międzynarodowej właściwości sądów (por. nast. II 1), poprzez tzw. Rozporządzenie Rzym I dotyczące prawa właściwego dla umów ubezpieczenia oraz poprzez Rozporządzenie Rzym II dotyczące prawa właściwego dla roszczeń odszkodowawczych i z tytułu odpowiedzialności cywilnej (por. nast. III. 1 i 2). 2. Ramy prawne likwidacji szkód międzynarodowych W przypadku międzynarodowych szkód komunikacyjnych moŝna rozróŝnić z perspektywy poszkodowanego pomiędzy wypadkami krajowymi z uczestnictwem obcokrajowca oraz wypadkami zagranicznymi. Pierwszy przypadek podlega ogólnie Systemowi Zielonej Karty (Internal Regulations), w przypadku wypadków zagranicznych na terenie Unii Europejskiej i EOG ma zastosowanie IV Dyrektywa komunikacyjna. Obydwie podstawy prawne regulują wyłącznie pewne elementy pozasądowej likwidacji szkód, a nie na przykład kwestię właściwego prawa w przypadku danej szkody oraz równie mało kwestię sądowego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Likwidacja szkody spowodowanej przez polskiego obywatela w Niemczech pojazdem zarejestrowanym i ubezpieczonym w Polsce nastąpi w ramach Systemu Zielonej Karty. W przypadku wypadku w Niemczech polski poszkodowany ma natomiast moŝliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym wobec ubezpieczyciela komunikacyjnego odpowiedzialności cywilnej (dal. ubezpieczyciel OC) niemieckiego uczestnika wypadku w ramach IV Dyrektywy Komunikacyjnej bezpośrednio u ubezpieczyciela OC w Niemczech lub teŝ w Polsce, u mającego siedzibę w Polsce reprezentanta do spraw roszczeń niemieckiego ubezpieczyciela. To, Ŝe w obydwu przypadkach ma zastosowanie prawo niemieckie, nie

10 wynika z Systemu Zielonej Karty czy teŝ z IV Dyrektywy Komunikacyjnej, tylko z przepisów międzynarodowego prawa prywatnego i proceduralnego (por. dalej cyfra II.). II. Międzynarodowe prawo procesowe 1. Jurysdykcja międzynarodowa a. Znaczenie jurysdykcji międzynarodowej Jurysdykcja międzynarodowa ma znaczenie zarówno dla pozasądowej likwidacji szkód jak równieŝ dla sądowego dochodzenia roszczeń w przypadku szkód z kontekstem zagranicznym. Międzynarodowa właściwość reguluje kwestię, który sąd, w którym państwie jest właściwy dla danej sprawy. Międzynarodowa właściwość oraz określenie właściwego prawa odszkodowawczego pozostają w ścisłym związku, poniewaŝ kaŝdy sąd zasadniczo stosuje międzynarodowe prawo prywatne, które obowiązuje w miejscu jego siedziby. O ile zgodnie z przepisami międzynarodowego prawa procesowego moŝe wystąpić międzynarodowa właściwość kilku sądów, składający roszczenie ma zasadniczo prawo wyboru, w którym sądzie chciałby dochodzić swojego roszczenia. Poprzez wybór sądu właściwego składający roszczenie moŝe mieć nierzadko równieŝ wpływ na mające zastosowanie międzynarodowe prawo prywatne (a tym samym równieŝ na rozstrzygające w danym przypadku prawo materialne) tzw. forum shopping, poniewaŝ sąd, w którym złoŝono powództwo, zasadniczo zastosuje przede wszystkim z obowiązującego w miejscu jego siedziby prawo kolizyjne. b. Podstawy prawne Na terenie Unii Europejskiej kwestia międzynarodowej właściwości została skodyfikowana w rozporządzeniu Wspólnoty Europejskiej, a mianowicie w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 44/2001 z dnia w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Rozporządzenie nr 44/2001) (Dz. U. 2001, L 12, str. 1). Rozporządzenie nr 44/2001 weszło w Ŝycie (art. 76 Rozporządzenia), obowiązuje bez konieczności dostosowywania prawa krajowego bezpośrednio wobec pozwów przeciwko wszystkim pozwanym, którzy posiadają miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej i podlegają zgodnie z art. 234 EWO bezpośredniej wykładni Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Rozporządzenie wiąŝe wprost wszystkie nowo przystępujące do UE państwa ( acquis communautaire ). Specjalną rolę odgrywa Dania, która nie uczestniczyła w przyjęciu

11 Rozporządzenia o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych. Rozporządzenie nr 44/2001 zastąpiło poprzednią podstawę prawną, Konwencję Brukselską w sprawie jurysdykcji i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych z dnia 27 września W stosunku do państw EFTA Szwajcarii, Islandii, Norwegii obowiązuje Konwencja Lugańska z 16 września 1988 (Dz. U. WE 1988 L 319, str. 9, od na podstawie art. 62 Konwencji Lugańskiej do przyjęcia Rozporządzenia o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, równieŝ w stosunku do Polski), które jest nieomal jednakowe pod względem treści z Konwencją Lugańską, ale poddana została rewizji. JeŜeli w wypadku uczestniczą pojazdy z innych państw, w których powyŝsze podstawy prawne nie obowiązują, jurysdykcję międzynarodową określa się zasadniczo zgodnie z przepisami krajowego prawa procesowego. c. Sądy właściwe w międzynarodowych szkodach komunikacyjnych Zgodnie z przepisami Rozporządzenia nr 44/2001 osoba moŝe zostać pozwana zasadniczo w miejscu zamieszkania (art. 2 ust. 1). Ponadto istnieje równieŝ szczególna jurysdykcja w miejscu, w którym zdarzenie wywołujące wystąpiło (art. 5 nr 3). W przypadku wypadków komunikacyjnych jest to kaŝdorazowo miejsce, w którym miał miejsce wypadek miejsce wypadku. Ubezpieczyciel OC moŝe, zgodnie z zasadami wniesienia pozwu bezpośredniego, zostać pozwany w miejscu swojej siedziby (art. 2 ust. 1 w pow. z art 60 ust. 1 lub art. 11 ust. 2 w pow. z art. 9 ust. 1 lit. a)) jak równieŝ w państwie wypadku (art. 11 ust. 2 w pow. z art. 10). Ponadto istnieje zgodnie z wyrokiem ETS z dnia w trybie prejudycjalnym (Dz. U. UE C 51 z , str. 23) międzynarodowa właściwość sądu w państwie zamieszkania poszkodowanego zgodnie art. 11 ust. 2 w pow. z art. 9 ust. 1 lit b. ETS potwierdził w nim międzynarodową właściwość sądu w kraju poszkodowanego, pozostając pod tym względem w zgodzie z odpowiednią deklaratoryjną wymową V Dyrektywy Komunikacyjnej (Dz. U. UE L 149, str. 14). Przed wyrokiem ETS była to kwestia sporna w orzecznictwie i literaturze. Rozstrzygający jest fakt, Ŝe art. 11 ust. 2 w powiązaniu z art. 9 ust. 1 lit. B naleŝy rozumieć jako odesłanie skutku prawnego. Dlatego teŝ nie ma znaczenia, czy poszkodowany postrzegany jest jako beneficjent w myśl art. 9 ust. 1, lit. b (Staudinger, NJW 2007, 71 (73); Hermann, VersR 2007, 1479 (1473)). Przykład: wypadek w Polsce, poszkodowany jest Niemcem, sprawca jest Polakiem z pojazdem zarejestrowanym i ubezpieczonym w Polsce.

12 JeŜeli pozasądowa likwidacja szkody nie dojdzie do skutku, np. poniewaŝ niemiecki poszkodowany Ŝąda wyŝszego odszkodowania niŝ to, które mu zaoferowano, moŝe on złoŝyć pozew w następujących sądach: miejscowo właściwy sąd w Polsce (siedziba ubezpieczyciela względnie kraj, w którym miał miejsce wypadek) miejscowo właściwy sąd w Niemczech (miejsce zamieszkania poszkodowanego) MoŜliwe są równieŝ konstelacje z uczestnikami z krajów trzecich. Przykład: wypadek we Włoszech, poszkodowany jest Polakiem, sprawcą jest Niemiec. Poszkodowany Polak moŝe wnieść powództwo w następujących sądach: miejscowo właściwy sąd w Niemczech (siedziba ubezpieczyciela) miejscowo właściwy sąd we Włoszech (kraj, w którym miał miejsce wypadek) miejscowo właściwy sąd w Polsce (miejsce zamieszkania poszkodowanego) Uwzględnić naleŝy równieŝ układy, w których poszkodowani zostali pasaŝerowie pojazdu bez uczestników trzecich, Przykład: wypadek we Włoszech, poszkodowany jest Polakiem, pasaŝerem w pojeździe innego Polaka, który spowodował wypadek i ponosi za niego wyłączną odpowiedzialność, obydwaj mają miejsce zamieszkania w Polsce i we Włoszech byli jedynie przejazdem. Poszkodowany pasaŝer moŝe złoŝyć pozew w następujących sądach: miejscowo właściwy sąd w Polsce (siedziba ubezpieczyciela) miejscowo właściwy sąd we Włoszech (kraj, w którym miał miejsce wypadek) 2. Aspekty prawnoprocesowe Uwzględnić naleŝy przede wszystkim szczególne europejskie przepisy dotyczące dostarczania, specyfikę zastosowania zagranicznego prawa w sądzie krajowym (tu por. poniŝej cyf. IV), jak równieŝ przepisy dotyczące zawisłości sporu.

13 a. Doręczenie O ile poszkodowany po wypadku zagranicznym chce złoŝyć pozew w sądzie właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania, odpowiednie dokumenty (pozew itp.) muszą zostać dostarczone zagranicznemu ubezpieczycielowi OC. Nie obowiązuje to tylko wtedy, jeŝeli reprezentant do spraw roszczeń zgodnie z IV Dyrektywą Komunikacyjną jest postrzegany jako pełnomocnik w zakresie doręczeń (por. poniŝej IV.). Zagraniczne doręczenia są regulowane w UE przez Europejskie Rozporządzenie dotyczące doręczania dokumentów (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000 dotyczące doręczania w państwach członkowskich sądowych i pozasądowych dokumentów w sprawach cywilnych i handlowych z dnia (Dz. U. WE L 160, str. 37 )). Od obowiązuje nowe rozporządzenie dotyczące doręczania dokumentów, które zostało uchwalone i uchyliło Rozporządzenie nr 1348/2000 (Rozporządzenie (WE) nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia , Dz. U. EU L 324 z dnia , str. 79). Tutaj waŝna jest przede wszystkim potrzeba tłumaczenia. b. Zawisłość sporu i związane z nim postępowanie: W art. 27 i dalsze Rozporządzenia nr 44/2001 zostało uregulowane pierwszeństwo zawisłości sporu w przypadku postępowania sądowego w tej samej sprawie w róŝnych państwach członkowskich. Zgodnie z art. 27 naleŝy przestrzegać wcześniejszej zawisłości sporu z urzędu, przy czym obowiązuje to teŝ w stosunku pomiędzy pozwem o ustalenie stosunku prawnego i pozwem o świadczenie. Jest to istotne w przypadku szkód z udziałem zagranicznym w związku z problematyką moŝliwości forum shopping i race to the court (zob. wyŝej nr marginesu 4 i dalsze). Poprzez wniesienie powództwa w określonym kraju adwokat poszkodowanego moŝe dla swojego mocodawcy zastosować najkorzystniejszy system prawny. Odwrotnie ubezpieczyciel OC ma moŝliwość w ramach jurysdykcji międzynarodowej wnieść negatywny pozew o ustalenie stosunku prawnego w kraju swojego wyboru, zanim adwokat poszkodowanego wniesie pozew o świadczenie w korzystnym dla swojego klienta kraju. Wcześniej złoŝone negatywny pozew o ustalenie stosunku prawnego blokuje późniejsze powództwo w innym sądzie.

14 III. Międzynarodowe prawo prywatne materialne (prawo kolizyjne) 1. Podstawy prawne Kwestia, które krajowe prawo odszkodowawcze ma zastosowanie w przypadku wypadku komunikacyjnego z udziałem zagranicznym, określana jest przez przepisy krajowe danego międzynarodowego prawa prywatnego. W niektórych państwach międzynarodowe prawo prywatne zostało w przypadku wypadków drogowych ujednolicone poprzez umowę międzynarodową, Konwencję Haską (Konwencja Haska o prawie właściwym dla wypadków drogowych z dnia ). W UE będą mieć od (za wyjątkiem Danii) bezpośrednie zastosowanie przepisy tak zwanego Rozporządzenia Rzym II (Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych z dnia (Dz. U. UE L 199, str. 40) i zastąpią w UE krajowe przepisy międzynarodowego prawa prywatnego, przy czym przepisy Konwencji Haskiej w państwach członkowskich UE, które ją podpisały, będą mieć pierwszeństwo (art. 28 ust. 2 Rozporządzenie Rzym II ). 2. Prawo właściwe dla roszczeń odszkodowawczych w wypadkach samochodowych zgodnie z Rozporządzeniem Rzym II W przeciwieństwie do Konwencji Haskiej, której Polska i Niemcy nie podpisały, Rozporządzenie Rzym II nie zawiera Ŝadnej szczególnej regulacji odnośnie wypadków drogowych. Dla wypadków drogowych ma zastosowanie ogólna norma kolizyjna art. 4 Rozporządzenia. Zasadniczo obowiązują z zastrzeŝeniem wolnego wyboru prawa przez strony wypadku zgodnie z art. 14 obydwa obiektywne podstawowe kryteria art. 4 ust. 1 (zasada miejsca popełnienia przestępstwa - lex loci damni, por. 18 rozwaŝań Rozporządzenia) i art. 4 ust. 2 (przypadki, w których strony mają swoje miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie). Klauzula wyłączająca do ust. 1 i 2 uzasadnia art. 4 ust. 3, jeŝeli ze wszystkich okoliczności wynika, Ŝe czyn niedozwolony wskazuje na wyraźne ścisłe powiązanie z innym państwem. a. Zasada miejsca popełnienia przestępstwa: Zasada miejsca popełnienia przestępstwa (art. 4 ust. 1) brzmi następująco: JeŜeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezaleŝnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz

15 niezaleŝnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 1 ( jeŝeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej ) i systematyką Rozporządzenia Rzym II naleŝy najpierw sprawdzić istnienie wyboru prawa (art. 14, por. poniŝej nr marginesu 42 ) lub wspólnego miejsca zwykłego pobytu (art. 4 ust. 2, por. poniŝej nr marginesu 40), zanim moŝe zostać uwzględnione podstawowe kryterium art. 4 ust. 1, czyli prawo miejsca popełnienia przestępstwa. Po wypadku za granicą następuje tak więc likwidacja szkody z reguły zgodnie z zagranicznym prawem odszkodowawczym i przepisami dotyczącymi ustalania odpowiedzialności. DuŜe znaczenie ma przy tym właściwe zastosowanie prawa zagranicznego ze względu na fakt, Ŝe poszkodowany Ŝyje w innym środowisku społecznoekonomicznym niŝ istniejące w kraju miejsca wypadku. Tak więc rekompensacją objęte są np. koszty naprawy w kraju poszkodowanego wyŝsze w porównaniu do poziomu cen w kraju miejsca wypadku przy zastosowaniu (zagranicznego) prawa miejsca zdarzenia. Natomiast wątpliwe jest, czy naleŝy zmniejszać odszkodowanie za ból i cierpienie wobec poszkodowanego Ŝyjącego w gospodarczo mniej rozwiniętym kraju, poniewaŝ jego funkcja wyrównawcza równieŝ w przypadku mniejszej kwoty zostanie spełniona (np. zmniejszenie kwoty zadośćuczynienia za ból i cierpienie względem polskiego poszkodowanego w Niemczech). Nie chodzi tutaj w kaŝdym razie o kwestię właściwego systemu prawnego, tylko o właściwe zastosowanie (zagranicznego) prawa od szkodowawczego. b. Wspólne miejsce zwykłego pobytu (art. 4 ust. 2) Bardziej szczegółowy, względem art 4 ust. 1, przepis art. 4 ust. 2 nawiązuje wzorem art. 40 ust. 2 Ustawy wprowadzającej Kodeks Cywilny do wspólnego miejsca zwykłego pobytu uczestników wypadku: JednakŜe w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa. Tutaj ma jedynie znaczenie, czy uczestnicy wypadku mają wspólne miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, a nie takie kwestie jak ubezpieczenie OC w tym samym państwie itd. Przykład: wypadek we Włoszech, wypadek został spowodowany przez polskiego kierowcę, w którym powaŝne obraŝenia odniósł równieŝ pasaŝer pochodzący z Polski, który chciałby,

16 poniewaŝ wypadek miał miejsce we Włoszech, otrzymać odszkodowanie zgodnie z prawem włoskim. Obydwoje uczestnicy wypadku mają miejsce zamieszkania w Polsce. Roszczenie moŝe zostać rozpatrzone pozasądownie we Włoszech w ramach Systemu Zielonej Karty (Internal Regulations). PoniewaŜ wypadek miał miejsce we Włoszech, istnieje równieŝ moŝliwość złoŝenia tam powództwa (art. 5 Rozporządzenia 44/2001). Włoski sędzia będzie musiał w przyszłości w celu określenia prawa właściwego zastosować Rozporządzenie Rzym II. PoniewaŜ obydwaj uczestnicy wypadku mieli wspólne miejsce zwykłego pobytu w Polsce, ma tutaj zastosowanie nie włoskie tylko polskie prawo. Częstą praktyką włoskich korespondentów Systemu Zielonej Karty w takich przypadkach jest likwidacja szkody zgodnie z prawem włoskim, i tym samym nieprawidłowa, oraz oznacza, Ŝe wypłacane jest za wysokie odszkodowanie. Art. 4 ust. 2 nie znajduje jednakŝe zastosowania, jeŝeli jeden z uczestników jest, co prawda, polskim obywatelem, ale na stałe Ŝyje w innym państwie. c. Klauzula wyłączająca (art. 4 ust. 3) Wyjątek od podstawowych postanowień art. 4 ust. 1 i ust. 2 Rozporządzenia nr 44/2001 opiera się jedynie na restrykcyjnie zastosowanym art 4 ust. 3: JeŜeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, Ŝe czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niŝ państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem moŝe polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym. Warunkiem jest istnienie stosunku prawnego pomiędzy stronami zgodnie z przykładem reguły art. 4 ust. 3 zdanie 2 lub inny znacznie ściślejszy związek z innym państwem zgodnie z art. 4 ust. 3 zdanie 1. Inaczej niŝ w art. 41 ust. 2 nr 1 Ustawy wprowadzającej Kodeks Cywilny przykład reguły art 4 ust. 3 zdanie 2 wymienia jedynie stosunki, a nie właściwe związki. Do istotnych stosunków prawnych naleŝą przede wszystkim umowy transportowe. Przykład: Włoch zleca przedsiębiorstwu taksówkarskiemu w Polsce zawiezienie do Niemiec. Tam wydarza się wypadek, w którym Włoch doznaje obraŝeń ciała. W takim przypadku nie

17 znajduje zastosowanie prawo niemieckie, lecz na skutek przewagi umowy transportowej zasada prawa miejsca popełnienia przestępstwa zostaje wyparta przez art. 4 ust. 3. IV. Właściwość miejscowa sądu w miejscu zamieszkania poszkodowanego skutki dla likwidacji szkód 1. Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Europejski Trybunał zadecydował w swoim wyroku z dnia (Dz. U. UE C 51 z dnia , str. 23), Ŝe poszkodowani po wypadku mającym miejsce za granicą mogą złoŝyć pozasądownie swoje roszczenia odszkodowawcze wobec odpowiedzialnego ubezpieczyciela OC w ramach IV Dyrektywy Komunikacyjnej w kraju swojego miejsca zamieszkania u reprezentanta do spraw roszczeń ubezpieczyciela, ale Ŝe mają oni ponadto moŝliwość skorzystania z międzynarodowej właściwości miejscowej sądu w kraju swojego miejsca zamieszkania, tak więc mogą złoŝyć powództwo równieŝ w kraju swojego miejsca zamieszkania. Podstawą tej międzynarodowej właściwości miejscowej sądu w kraju poszkodowanego jest Rozporządzenie (WE) 44/2001, dokładnie art. 11 ust. 2 w powiązaniu z art. 9 ust. 1 lit. b Rozporządzenia (zob. powyŝej cyf. II.). 2. Następstwa dla osób uczestniczących w likwidacji szkód Tym samym likwidacja tego typu szkód międzynarodowych stanie się pod względem prawnym jeszcze bardziej wymagająca, poniewaŝ w jednym i tym samym przypadku będzie miała zastosowanie większa liczba systemów prawnych, mianowicie prawo cywilne procesowe w kraju miejsca zamieszkania poszkodowanego, prawo odszkodowawcze (przewaŝnie) kraju wypadku, kodeks drogowy (przepisy kodeksu drogowego waŝne w kwestii odpowiedzialności) kraju wypadku, w przypadku regresu ubezpieczyciela społecznego prawo kraju, w którym ma siedzibę regresująca instytucja ubezpieczenie społecznego. Ponadto naleŝy przestrzegać krajowych i zagranicznych przepisów międzynarodowego prawa prywatnego określających prawo właściwe, międzynarodowe prawo proceduralne względnie międzynarodową jurysdykcję, doręczanie dokumentów i egzekucję wyroków (zob. powyŝej II. i III.). Odpowiednio wzrosły wymagania dotyczące umiejętności prawnych osób zajmujących się likwidacją szkód:

18 - prawnik poszkodowanego jest zobowiązany znaleźć dla poszkodowanego najbardziej korzystny pozasądowy jak i sądowy sposób złoŝenia roszczeń. Wymaga to oprócz wstępnego sprawdzenia (tutaj zob. poniŝej cyf. 4 d) międzynarodowego prawa prywatnego prognozy korzystności właściwego prawa odszkodowawczego jak równieŝ krajowego i zagranicznego prawa procesowego włącznie z prawem dowodowym. Szczególnie trudna jest ocena w przypadku powództwa w kraju poszkodowanego, poniewaŝ trzeba pogodzić krajowe prawo cywilnoprocesowe z zagranicznym prawem materialnym oraz uwzględnić ponadto ewentualne koszty związane z ustaleniem prawa zagranicznego. Niebezpieczeństwo błędów przy prowadzeniu sprawy klienta jest duŝe. - odpowiedzialny ubezpieczyciel OC zna wprawdzie z reguły właściwe prawo materialne, poniewaŝ wypadek drogowy miał miejsce w takiej konstelacji najczęściej w jego kraju. Ale w przypadku powództwa w kraju miejsca zamieszkania poszkodowanego nie są mu znane dynamiki procesu. JuŜ sama kwestia, czy prowadzenie spornego procesu z ekonomicznego punktu widzenia ma sens, jest dla ubezpieczyciela OC trudna do ocenienia. Musiałby on w tym względzie ustalić czas trwania postępowania oraz dynamiki zagranicznego procesu aŝ do kwestii w jakim stopniu sędzia będzie dąŝył do zastosowania prawa rodzimego, tzn. oceny zagranicznego prawa kryteriami krajowymi. Do tego dochodzi równieŝ fakt, Ŝe proces będzie prowadzony w obcym dla niego języku. - reprezentant do spraw roszczeń ubezpieczyciela OC musi dać zleceniodawcy prognozę odnośnie wyniku postępowania biorąc pod uwagę kombinację zastosowania rodzimego prawa procesowego i zagranicznego prawa odszkodowawczego, tak Ŝeby ubezpieczyciel mógł podjąć konieczne decyzje. Reprezentant do spraw roszczeń jest predestynowany ze względu na jego bliskość względem postępowania oraz poprzez wcześniejszą pozasądową likwidację szkody do dalszego doradztwa i reprezentacji ubezpieczyciela w postępowaniu sądowym (w razie potrzeby poprzez włączenia odpowiedniego prawnika). Dlatego teŝ wymagania odnośnie jego kwalifikacji są szczególnie wysokie, tak Ŝeby mógł on sprostać temu złoŝonemu zadaniu. 3. Szczególne skutki prawne dla likwidacji szkód a. Prawo wyboru poszkodowanego pomiędzy trzema międzynarodowymi jurysdykcjami w przypadku powództwa przeciwko ubezpieczycielowi OC Poszkodowanemu po wypadku zagranicznym w zakresie powództwa przeciwko ubezpieczycielowi OC stoją do dyspozycji trzy moŝliwości odnośnie międzynarodowej

19 właściwości miejscowej sądu, przy czym jego lub jego prawnika obowiązkiem jest, wybór najbardziej korzystnej właściwości miejscowej: sąd właściwy ze względu na siedzibę odpowiedzialnego ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej (art. 2 Rozporządzenia nr 44/2001); sąd właściwy w kraju wypadku (miejsce deliktu: art. 5 nr. 3 Rozporządzenia nr 44/2001); sąd właściwy w kraju swojego miejsca zamieszkania (art. 11 ust. 2 w pow. z. Art. 9 ust. 1 lit. b) w powiązaniu z Rozporządzeniem nr 44/2001). b. Legitymacja bierna: Ubezpieczyciel OC a nie reprezentant do spraw roszczeń Podkreślić naleŝy, Ŝe powództwo powinno być wytoczone przeciwko zagranicznemu ubezpieczycielowi OC, a nie przeciwko reprezentantowi do spraw roszczeń, poniewaŝ ten ostatni działa jedynie w imieniu i na rachunek ubezpieczyciela. Tym samym powództwo powinno być z reguły wytoczone przeciwko zagranicznemu ubezpieczycielowi jako biernie legitymowanemu oraz doręczone zgodnie z Rozporządzeniem nr 44/2001 i właściwym rozporządzeniem dotyczącym doręczeń. NaleŜy tutaj oddzielić kwestię doręczeń reprezentantowi do spraw roszczeń ze skutkiem dla ubezpieczyciela (por. kolejne pkt.). c. Doręczenie pozwu przeciwko zagranicznemu ubezpieczycielowi OC jego reprezentantowi do spraw roszczeń? Nie została jeszcze ostatecznie wyjaśniona kwestia, czy moŝliwe jest zamiast wymaganego zagranicznego doręczenia odpowiedzialnemu ubezpieczycielowi OC zgodnie z Rozporządzeniem nr 44/2001 z zachowaniem odpowiednich formalności i wymogu tłumaczenia doręczenie reprezentantowi do spraw roszczeń ze skutkiem dla ubezpieczyciela OC. W praktyce sądowa reprezentacja w przypadku powództwa w miejscu siedziby poszkodowanego jest z reguły zlecana reprezentantowi do spraw roszczeń, co pozostaje w zgodności z punktem 15 rozwaŝań do IV Dyrektywy Komunikacyjnej. Pozostaje jeszcze nie wyjaśnione, czy pozew z reguły moŝe być doręczony reprezentantowi do spraw roszczeń i w jakim stopniu moŝna go uwaŝać za skutecznie dostarczony.

20 Za rolą upowaŝnionego w sprawie doręczeń przemawia punkt 16 rozwaŝań do IV Dyrektywy Komunikacyjnej, zgodnie z którym został pośrednio stworzony związek pomiędzy jurysdykcją i reprezentantem do spraw roszczeń. Tak samo moŝna argumentować art. 4 ust. 5 IV Dyrektywy Komunikacyjnej (wymóg odpowiedniego uprawnienia do likwidacji szkód komunikacyjnych) jak równieŝ punktem 12 rozwaŝań, zgodnie z którym likwidacja powinna nastąpić w znany poszkodowanemu sposób. d. Stosunek właściwego materialnego prawa odszkodowawczego i cywilnego procesowego Przeprowadzenie postępowania w określonej międzynarodowej właściwości miejscowej sąd powoduje, Ŝe niezaleŝnie od właściwego prawa materialnego mają zastosowanie przepisy ustawy regulującej postępowania sądowego w procesie cywilnym w kraju sądu, w którym złoŝony został pozew. Z powodu braku harmonizacji w zakresie prawa cywilnego procesowego w Europie mogą wyniknąć z tego skutki prawne, jak na przykład związane ze stojącymi do dyspozycji postępowaniem instancyjnym (np. róŝne warunki skorzystania z następnej wyŝszej instancji). e. Obowiązywanie orzecznictwa ETS odnośnie właściwości miejscowej sądu w ramach Konwencji Lugańskiej Zgodnie z obecnie obowiązującą wersją Konwencji Lugańskiej wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest bez znaczenia, poniewaŝ ma ona inne brzmienie niŝ Rozporządzenie nr 44/2001. W nowej wersji Konwencji Lugańskiej tamtejszy art. 11 ust. 2 i 9 odpowiadają przepisom Rozporządzenia nr 44/2001. Zgodnie z protokołem nr 2 odnoszącym się do Konwencji Lugańskiej sądy w zakresie tej umowy uwzględniają właściwe zasady Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. W sumie moŝna wyjść z załoŝenia, Ŝe tym samym w zakresie zastosowania Konwencji Lugańskiej istnieje moŝliwość wytoczenia powództwa w państwie miejsca zamieszkania poszkodowanego. f. Rozwój praktyki pozasądowej likwidacji szkód WaŜne jest tutaj przypomnieć, Ŝe mechanizm likwidacji IV Dyrektywy Komunikacyjnej przewiduje prawo wyboru pomiędzy likwidacją w kraju ubezpieczyciela OC oraz likwidację w kraju poszkodowanego. Zobowiązuje on poszkodowanego względnie jego prawnika do podjęcia decyzji, która moŝliwości zostanie wykorzystana. Prawnicy są zawodowo zobowiązani ustalić najbardziej korzystną moŝliwość znalezienia prawa dla swojego klienta i