INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH

Transkrypt

1 INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH I N S T I T U T E O F P U B L I C A F F A I R S ul. Flory Warszawa tel. (48 22) fax (48 22) isp@isp.org.pl Joanna Kośmider Raport DRUGOROCZNOŚĆ W DRUGICH KLASACH GIMNAZJÓW Raport cząstkowy w ramach projektu DRUGI ROK MONITOROWANIA REFORMY SYSTEMU OŚWIATY Przygotowany na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa, grudzień 2001

2 2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE DRUGOROCZNOŚĆ W GIMNAZJACH - DANE OGÓLNOPOLSKIE BADANIA WŁASNE Liczba drugorocznych uczniów w gimnazjach objętych badaniami Relacje dyrektorów gimnazjów Informacje uzyskane od pedagogów szkolnych Wypowiedzi wychowawców klas Przedmioty, z których badani uczniowie nie uzyskali promocji Przedmioty Wybrane informacje o badanych uczniach drugorocznych Wykształcenie matki i wykształcenie ojca uczniów powtarzających II klasę gimnazjum Przyczyny występowania drugoroczności w gimnazjach Wypowiedzi pedagogów szkolnych Opinie wychowawców klas Opinie uczniów powtarzających II klasę gimnazjum Działania podejmowane przez szkołę w celu zapobiegania drugoroczności Relacje dyrektorów gimnazjów Relacje pedagogów szkolnych Ocena skuteczności poszczególnych form pomocy uczniom zagrożonych drugorocznością- opinie pedagogów szkolnych Propozycje działań mających na celu zmniejszenie drugoroczności w gimnazjach Wypowiedzi dyrektorów gimnazjów Propozycje pedagogów szkolnych Pomoc udzielona przez gimnazja badanym drugorocznym uczniom II klas w roku szkolnym 2000/ Termin zawiadomienia uczniów i ich rodziców o zagrożeniu drugorocznością Kategorie odpowiedzi Udział uczniów zagrożonych drugorocznością w dodatkowych zajęciach organizowanych przez szkołę Pomoc zorganizowana przez pedagogów szkolnych- opinie wychowawców klas Pomoc w nauce organizowana przez rodzinę PODSUMOWANIE LITERATURA CYTOWANA ANEKS ANEKS

3 3 WPROWADZENIE Drugoroczność jest zjawiskiem krytykowanym przez bardzo wiele osób, które najczęściej stwierdzają, że: jej następstwem bywa niedostosowanie społeczne, jego symptomem są wagary; uczniowie w nowej klasie nie są zazwyczaj akceptowani, obecność ucznia drugorocznego w klasie wpływa niekorzystnie na pozostałych uczniów, uczniowie w powtarzanym roku nauki nie są aktywni na zajęciach i niechętnie chodzą do szkoły, ich wyniki w nauce nie poprawiają się w znaczący sposób. Wyrażane są także inne poglądy na temat drugoroczności: powtarzanie klasy ma na celu ugruntowanie wiadomości uczniów, uzupełnienie luk, ma być szansą i dodatkowym czasem na wyrównywanie deficytów rozwojowych. I tak np. W. Reńda stwierdził nawet, iż nieprawdziwy jest pogląd, że drugoroczność jest główną przyczyną wykolejania się młodzieży. Jest raczej odwrotnie. Nieprawdą jest, że drugoroczność jest zjawiskiem zdecydowanie negatywnym. Przecież powtórzenie klasy może ułatwić nadrobienie zaległości oraz pomóc w odzyskaniu wiary w siebie, we własne możliwości 1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 kwietnia 1999 roku reguluje zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w publicznych sześcioletnich szkołach podstawowych, gimnazjach i dotychczasowych szkołach ponadpodstawowych dla dzieci i młodzieży. Szczegółowe zasady oceniania wewnątrzszkolnego określa statut szkoły, z uwzględnieniem przepisów tego rozporządzenia. Oceny bieżące i śródroczne ustala się według skali określonej w statucie szkoły. Nauczyciel na początku każdego roku powinien poinformować uczniów oraz ich rodziców (prawnych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez siebie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów i sposobach oceniania zachowania. Klasyfikowanie końcoworoczne, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych ucznia w danym roku szkolnym z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania i ustaleniu ocen klasyfikacyjnych oraz oceny z zachowania. 1 Reńda W. Moje za i przeciw. Głos Nauczycielski 1989, nr 29, s. 11 za: Karpińska A., op. cit., s.187 3

4 4 Przed końcowym (klasyfikacyjnym) posiedzeniem rady pedagogicznej poszczególni nauczyciele są zobowiązani poinformować ucznia i jego rodziców (prawnych opiekunów) o przewidywanych dla niego ocenach klasyfikacyjnych, w terminie i formie określonych w statucie szkoły. Zostały przewidziane pewne szczególne okoliczności związane z ustalaniem ocen 2 : 1. Nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie pisemnej opinii poradni psychologicznopedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej, obniżyć wymagania edukacyjne w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono deficyty rozwojowe, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikających z programu nauczania. 2. Uczeń może nie być klasyfikowany z jednego, kilku lub wszystkich zajęć edukacyjnych, jeżeli brak jest podstaw do ustalenia oceny klasyfikacyjnej z powodu nieobecności ucznia na zajęciach edukacyjnych przekraczających połowę czasu przeznaczonego na te zajęcia w szkolnym planie nauczania. Uczeń nie klasyfikowany z powodu usprawiedliwionej nieobecności może zdawać egzamin klasyfikacyjny. Na prośbę ucznia nie klasyfikowanego z powodu nieobecności nie usprawiedliwionej lub na prośbę jego rodziców (prawnych opiekunów), rada pedagogiczna może wyrazić zgodę na egzamin klasyfikacyjny. Egzamin klasyfikacyjny zdaje także uczeń, realizujący na podstawie odrębnych przepisów indywidualny tok nauczania oraz uczeń spełniający obowiązek szkolny poza szkołą. 3. Uwzględniając możliwości edukacyjne ucznia szkoły podstawowej lub gimnazjum, rada pedagogiczna może jeden raz w ciągu danego etapu edukacyjnego promować ucznia, który nie zdał egzaminu poprawkowego, z jednych zajęć edukacyjnych. W innych sytuacjach ustalona przez nauczyciela niedostateczna ocena klasyfikacyjna na zakończenie roku szkolnego może być zmieniona tylko w wyniku egzaminu poprawkowego. Począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, z wyjątkiem klasy programowo najwyższej w szkole danego typu, uczeń, który w wyniku końcoworocznej klasyfikacji uzyskał ocenę niedostateczną z jednych zajęć edukacyjnych, może zdawać egzamin poprawkowy. Ponadto, w wyjątkowych przypadkach rada pedagogiczna może wyrazić zgodę na egzamin z dwóch zajęć edukacyjnych. Uczeń, który nie zdał egzaminu poprawkowego, nie otrzymuje promocji i powtarza klasę, z wyjątkiem przypadków zastrzeżonych w przytoczonych wyżej 2 Dotyczące uczniów gimnazjów. 4

5 5 paragrafach omawianego rozporządzenia. Co roku około 2% polskich uczniów nie uzyskuje promocji do następnej klasy. W przedstawianym raporcie zostało omówione zjawisko drugoroczności w II klasach gimnazjów. Cele przeprowadzonych badań to: ustalenie wielkości i rozkładu drugoroczności w drugich klasach gimnazjów; poznanie opinii dyrektorów szkół, wychowawców klas, pedagogów szkolnych i uczniów na temat przyczyn drugoroczności oraz diagnoza oferty pomocy pedagogiczno-psychologicznej dla uczniów zagrożonych drugorocznością. 1. DRUGOROCZNOŚĆ W GIMNAZJACH - DANE OGÓLNOPOLSKIE Analiza wielkości i rozkładu drugoroczności uczniów gimnazjów została przeprowadzona na podstawie danych uzyskanych z Głównego Urzędu Statystycznego. Jednym z celów wprowadzanych zmian strukturalnych w polskim systemie oświaty miało być wyrównywanie szans oświatowych. Zgadzam się z Krzysztofem Konarzewskim, który w raporcie Szkoły podstawowe i gimnazja w pierwszym roku reformy systemu oświaty: fakty i opinie 3 napisał, że jest jeszcze za wcześnie by orzec, w jakim stopniu i pod jakim względem funkcjonowanie gimnazjum przyczyni się do zmniejszenia barier w dostępie do coraz wyższego poziomu wykształcenia uczniów pochodzących z różnych środowisk. Analiza drugoroczności w gimnazjach w dwóch pierwszych latach ich funkcjonowania może tylko w pewnym stopniu przyczynić się do wyjaśnienia stopnia, w jakim postulat wyrównywania szans edukacyjnych jest w nich realizowany. 3 Konarzewski K. ( 2000 ) Szkoły podstawowe i gimnazja w pierwszym roku reformy systemu oświaty: fakty i opinie. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych 5

6 6 Tabela1 Liczba uczniów gimnazjów w roku szkolnym 2000/ 01 Stan na początek roku szkolnego Klasy Ogółem Miasta Wieś Klasy I % 48,1 49,7 50,1 Klasy II % 50,1 50,3 49,7 A* A- uczniowie z upośledzeniami i niepełnosprawni, których nie można przypisać do poszczególnych klas Obliczenia własne na podstawie danych GUS W roku szkolnym 2000/01 w polskich gimnazjach zarejestrowanych było uczniów, spośród których ponad dwie trzecie uczyło się w gimnazjach miejskich. Tabela 2 Liczba uczniów w gimnazjach niepublicznych w roku szkolnym 2000/ 01 Stan na początek roku szkolnego Klasy Ogółem Miasta Wieś Klasy I % 51,3 51,3 50,7 Klasy II % 48,7 48,7 49,3 Obliczenia własne na podstawie danych GUS 99,9% gimnazjalistów uczęszczało do szkół publicznych. Tylko 471 uczniów (0,04 % wszystkich zarejestrowanych w gimnazjach) pobierało naukę w niepublicznych gimnazjach wiejskich. 6

7 7 Tabela 3 Liczba uczniów powtarzających I klasę gimnazjum w roku szkolnym 2000/01 Stan na początek roku szkolnego Kategorie Ogółem Miasta Wieś Klasy I W tym dziewczęta % 18,2 19,9 11,4 Obliczenia własne na podstawie danych GUS W klasach pierwszych gimnazjum było uczniów, w tym repetentów, czyli 2,2 % ogółu uczniów tych klas. W gimnazjach miejskich odsetek drugorocznych był wyższy (2,5%) niż w szkołach wiejskich (1,4%). 80% spośród wszystkich powtarzających klasę to uczniowie gimnazjów miejskich. Jest to związane przede wszystkim z dwukrotnie większą liczbą uczniów tych szkół w stosunku do uczniów gimnazjów wiejskich. Z tabeli 3 wynika, że repetentami byli przede wszystkim chłopcy (82%), przy czym odsetek ten jest większy w gimnazjach wiejskich (89%) niż w gimnazjach miejskich (80%). W gimnazjach niepublicznych powtarzało pierwszą klasę 35 uczniów (0,5% wszystkich uczniów pierwszych klas tych szkół), w tym tylko dwie dziewczynki. W roku szkolnym 2001/02 w zarejestrowano w gimnazjach uczniów. W 68% są to uczniowie gimnazjów miejskich. Odsetki uczniów na poziomach poszczególnych klas są zbliżone (po około 33 % liczby wszystkich uczniów gimnazjów), niezależnie od miejsca usytuowania szkoły. Tabela 4 Liczba uczniów gimnazjów w roku szkolnym 2001/02 Stan na początek roku szkolnego Kategorie Ogółem Miasta Wieś Łącznie Klasy I % 33,4 33,1 33,8 Klasy II % 33,3 33,3 33,3 Klasy III

8 8 % 33,3 33,5 32,7 A* A uczniowie z upośledzeniami i niepełnosprawni, których nie można przypisać do poszczególnych klas Obliczenia własne na podstawie danych GUS W gimnazjach niepublicznych zarejestrowano wzrost liczby uczniów klas pierwszych i drugich o 1769 uczniów. Odsetki uczniów (łącznie z trzecioklasistami) tych szkół w stosunku do wszystkich uczniów gimnazjów nie uległy jednak znaczącej zmianie w bieżącym roku szkolnym. Tabela 5 Liczba uczniów gimnazjów powtarzających klasę w roku szkolnym 2001/02 Stan na początek roku szkolnego Kategorie Ogółem Miasto Wieś Łącznie W tym dziewczęta % 20,1 22,0 13,2 Klasy I % 57,6 57,8 57,0 Klasy II % 42,4 42,2 43,0 A* A-uczniowie z upośledzeniami i niepełnosprawni, których nie można przypisać do poszczególnych klas Obliczenia własne na podstawie danych GUS W roku szkolnym 2001/ 02 powtarza klasę uczniów gimnazjów. Stanowi to 2,1% 1uczniów klas I i II. W gimnazjach miejskich odsetki repetentów są wyższe zarówno w klasach pierwszych (2,8%), jak i klasach drugich (2,1%) w stosunku do gimnazjów wiejskich (1,6% w klasach pierwszych i 1,2% w klasach drugich). W gimnazjach niepublicznych odsetki drugorocznych są znacznie niższe (0,5-0,7 %). 8

9 9 Chłopcy częściej niż dziewczynki powtarzają klasę (82% repetentów w roku szkolnym 2000/01, 80% w następnym roku szkolnym), przy czym większą liczbę takich przypadków odnotowuje się w bieżącym roku szkolnym w gimnazjach wiejskich (87%) w stosunku do gimnazjów miejskich (80%). Podsumowanie 1. Z ogólnopolskich danych, dotyczących drugoroczności uczniów gimnazjów, zebranych przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że nastąpił wzrost liczby uczniów powtarzających pierwszą klasę gimnazjów (z 2,2 do 2,4%). Drugą klasę powtarza 1,4% uczniów. 2. Drugoroczność była nieco wyższa w gimnazjach miejskich niż w wiejskich. 3. Zdecydowana większość repetentów to chłopcy (około 80%). 4. Wyniki przeprowadzonych analiz nie odbiegają w znaczący sposób od danych, dotyczących drugoroczności uczniów szkół podstawowych, zbieranych w latach 90. Odsetki uczniów powtarzających klasę w latach wynosiły średnio 1-2%. Wskaźnik 2,8% drugorocznych uczniów I klas gimnazjów roku szkolnym 2001/02 jest od nich wyższy. Od lat utrzymuje się w szkołach podstawowych nieznacznie mniejszy odsetek uczniów powtarzających klasę w środowisku wiejskim od analogicznego wskaźnika obliczanego dla szkół miejskich (np. w roku szkolnym 1998/ 99 uczniowie powtarzający klasę w szkołach miejskich stanowili 1,3%, zaś w wiejskich 0,9%). Różnice te były czasem wyjaśniane nieco niższym poziomem wymagań w niektórych szkołach wiejskich Odsetki uczniów powtarzających klasy w gimnazjach niepublicznych o uprawnieniach szkoły publicznej są znacznie niższe (0,5-0,7%) 2. BADANIA WŁASNE Badania drugoroczności przeprowadzone w gimnazjach w listopadzie 2001 przez Centrum Badań Opinii Społecznej są częścią badań w ramach projektu Drugi rok monitorowania reformy systemu oświaty. 4 Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Piwowarski R., ( 2001 ), Wskaźniki edukacyjne: Polska Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych. 9

10 10 Podstawową jednostką losowania była szkoła. Badania były przeprowadzone w 37 gimnazjach: 20 wiejskich i 17 miejskich. Próbka gimnazjów dobrze reprezentuje populację tych szkół 5. W każdym z gimnazjów, zebrane informacje dotyczyły przede wszystkim drugorocznych uczniów drugich klas. Podstawę diagnozy stanowiły dane uzyskane z: wywiadów z dyrektorami gimnazjów (37); kwestionariuszy ankiety Wybrane informacje o gimnazjum wypełnianych przez dyrektorów gimnazjów (37); kwestionariuszy ankiety Skład klasy wypełnianych przez wychowawców II klas (37); kwestionariuszy ankiety dla nauczycieli, którzy byli wychowawcami uczniów, nie promowanych do III klasy gimnazjum w roku szkolnym 2000/01 6 (47); kwestionariuszy Karta ucznia wypełnianych przez nauczycieli, którzy byli wychowawcami uczniów nie promowanych do III klasy gimnazjum w roku szkolnym 2000/01 (69); kwestionariuszy ankiet dla uczniów powtarzających II klasę gimnazjum w roku szkolnym 2001/ 02 (61); wywiadów z pedagogami szkolnymi (26) Liczba drugorocznych uczniów w gimnazjach objętych badaniami Relacje dyrektorów gimnazjów Z danych uzyskanych od badanych dyrektorów 33 gimnazjów wynika 8, że w szkołach, którymi kierują średnie odsetki uczniów powtarzających klasę w gimnazjum to: 1,78 dla klasy I w roku szkolnym 2000/ 01 1,82 dla klasy I w roku szkolnym 2001/02 5 Opis zasad doboru próby został przedstawiony w: Konarzewski K. ( 2001 ) Szkoły podstawowe i gimnazja w drugim roku reformy oświaty: fakty i opinie. Warszawa, Instytut Spraw Publicznych 6 81% spośród nich pracuje w gimnazjach miejskich. 7 Wywiady przeprowadzono w 26 gimnazjach z 25 pedagogami lub psychologami szkolnymi oraz jednym nauczycielem odpowiedzialnym za zapobieganie drugoroczności w gimnazjum, w którym pracuje. 10 respondentów pracuje w gimnazjach wiejskich a 16- w gimnazjach miejskich. W dalszej części raportu ta grupa badanych będzie określana nazwą pedagog szkolny. 8 Dane uzyskane z kwestionariusza Podstawowe dane o gimnazjum wypełnianego przez dyrektora gimnazjum, opisane w Konarzewski K. ( 2002 ), op. cit. s

11 11 1,78 dla klasy II w roku szkolnym 2001/ 02 Są one trochę niższe niż dane ogólnopolskie. Być może dlatego, że dla niektórych dyrektorów temat drugoroczności w kierowanym przez nich gimnazjum był zagrażający, co wynika z odpowiedzi na inne pytania. W odniesieniu do roku szkolnego 2001/02 uzyskano, ponadto następujące dane: 17 dyrektorów (46%) przekazało informację o braku uczniów drugorocznych w I klasach i 18 (49%) badanych o nie występowaniu drugoroczności w ich szkole w II klasach gimnazjów. 12 dyrektorów spośród 18, którzy opisując zagadnienie drugoroczności podali, że obecnie nie ma w ich szkole repetentów ani w pierwszych, ani w drugich klasach Informacje uzyskane od pedagogów szkolnych Pedagogów szkolnych, którzy wzięli udział w badaniu poproszono o podanie informacji dotyczących drugoroczności w gimnazjum, w którym pracują. Z ich odpowiedzi na pytanie o liczbę uczniów nie promowanych w roku szkolnym 1999/2000 wynika, że dotyczyło to 75 uczniów. W następnym roku szkolnym (drugim roku reformy systemu oświaty), zdaniem respondentów, 51 uczniów I klas i 79 uczniów II klas nie uzyskało promocji do następnej klasy. Zagrożonych drugorocznością w II klasach było według ich oszacowań łącznie 374 uczniów. Trzy czwarte, spośród 25 pedagogów uważało, że w gimnazjach, w których są zatrudnieni, nie było klas ze zdecydowaną przewagą uczniów nie promowanych. Pozostali (6 osób) uważali, że przyczyną większej liczby drugorocznych w niektórych klasach jest specyficzny skład klasy ( sami chłopcy, klasy, do których chodzą dzieci mieszkające na wsi ) lub na przykład nasilenie wagarów. 84% pedagogów oświadczyło, że w gimnazjum, w którym pracują są klasy, gdzie nie wystąpiło zjawisko drugoroczności. Sprzyjało temu, ich zdaniem, przede wszystkim: zainteresowanie rodziców nauką szkolną (6 osób), postawa nauczycieli (5 osób), wysoki poziom inteligencji uczniów (5 osób), stosunek uczniów do nauki (4 osoby), dobra atmosfera w klasie (4 osoby), mała liczebność klas (1 osoba). Dane dotyczące poziomu drugoroczności w badanych gimnazjach przekazane przez pedagogów nie różniły się istotnie od wypowiedzi dyrektorów szkół Wypowiedzi wychowawców klas Z odpowiedzi na pytanie dotyczące liczby uczniów zagrożonych drugorocznością w II klasie, w której ankietowany nauczyciel pełnił funkcję wychowawcy w roku szkolnym 11

12 /01, wynika, że najczęściej (22% klas) dotyczyło to 3 uczniów. W niektórych (nielicznych) klasach było nawet 10 uczniów mających poważne kłopoty z promocją. Z danych uzyskanych od 46 wychowawców wynika, że liczba uczniów zagrożonych nieuzyskaniem promocji do III klasy w badanych gimnazjach wynosiła 203. Jest to znacznie mniejsza liczba uczniów niż ta, jaką wymienili pedagogowie szkolni (374). W większości klas (62%) decyzją rad pedagogicznych pozostawiono na drugi rok jednego ucznia. W 6 klasach nie promowano dwóch uczniów. W 5 klasach trzech uczniów musiało powtarzać rok a w 4 przypadkach nawet czterech uczniów. Łącznie w 44 klasach ostateczna decyzja dotycząca powtarzania II klasy dotyczyła 74 uczniów. Dane te są zbieżne z informacjami uzyskanymi od badanych dyrektorów szkół i pedagogów szkolnych. Zdaniem większości wychowawców (86% spośród 44, którzy udzielili odpowiedzi) liczba repetentów w równoległych klasach II w gimnazjum, w którym pracują, była podobna, ponieważ klasy były podobne. Różnice, zdaniem niektórych respondentów, wynikały z większej liczby uczniów nie zainteresowanych poprawianiem ocen, niższym poziomem intelektualnym niektórych uczniów. Podsumowanie Wypowiedzi wychowawców klas, dyrektorów szkół i pedagogów szkolnych są zbliżone (różnice nie są istotne statystycznie). Z dokonanych analiz statystycznych 9 wynika, że odsetki repetentów nie zależą ani od lokalizacji, ani od wielkości gimnazjum. K. Konarzewski uważa, że trzeba je przypisać trudności programu kształcenia i gorliwości nauczycieli w egzekwowaniu wiedzy Przedmioty, z których badani uczniowie nie uzyskali promocji Tabela 6 Przedmioty, z których uczniowie nie byli promowani do III klasy gimnazjów Dane uzyskane od wychowawców klas Przedmioty Liczba Procent uczniów uczniów 1. Matematyka Polski Historia Ibidem, s.22 12

13 13 4. Fizyka Język obcy Geografia Biologia WOS Inne przedmioty 5 8 Suma procentów jest większa od 100, ponieważ niektórzy uczniowie byli nie promowani z więcej niż jednego przedmiotu Z przedstawionych danych wynika, że najczęściej uczniowie nie byli promowani do III klasy gimnazjum z matematyki i języka polskiego. Z danych zaprezentowanych w tabeli 6 wynika, że repetenci zostali pozostawieni w II klasie z powodu uzyskania niedostatecznych ocen średnio z ponad 2 przedmiotów. Tabela 7 Przedmioty, które sprawiały największą trudność drugorocznym uczniom II klas Opinie uczniów Kategorie Liczba Procent 1. Matematyka Język polski Chemia Języki obce Fizyka Historia Biologia Geografia WOS Inne przedmioty 6 10 Suma procentów jest większa niż 100, ponieważ uczniowie mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Zdecydowana większość drugorocznych uczniów II klas gimnazjów miała trudności ze zrozumieniem matematyki (72%). Blisko połowa uczniów stwierdziła, że wystąpiły kłopoty z otrzymaniem pozytywnej oceny z języka polskiego. Wypowiedzi wychowawców i 13

14 14 uczniów są zbliżone. Wyjątek stanowi chemia, która została uznana za trudny przedmiot, przez co trzeciego repetenta, chociaż rzadko nie była przez nich zaliczana. Przedstawione dane są w przybliżeniu zgodne z konstatacjami A. Karpińskiej 10 wynikającymi z prowadzonych przez nią badań w szkołach podstawowych (przed wprowadzeniem reformy oświaty), która stwierdziła, że przedmioty nauczania w znacznym stopniu różnicują zasięg drugoroczności. Układają się one w charakterystyczne grupy: - przedmioty sprawcze najczęściej powodujące powtórzenie klasy; - przedmioty mające udział w powstawaniu drugoroczności; - przedmioty, które w zasadzie nie powodują drugoroczności. Głównymi przeszkodami w uzyskaniu promocji do następnej klasy są treści dwóch przedmiotów (zarówno w szkołach podstawowych jak i gimnazjach): matematyki i języka polskiego. W dalszej kolejności w szkołach obu typów znajduje się historia. Takie przedmioty jak: fizyka, język obcy, geografia, biologia i WOS - to następne przedmioty, z których uczniowie II klas gimnazjów nie zostali promowani Wybrane informacje o badanych uczniach drugorocznych Wychowawcy uczniów, którzy nie uzyskali promocji do III klasy, byli proszeni o przekazanie pewnych informacji o każdym z nich 11. Wypełnili kwestionariusze dotyczące 69 uczniów. Wiek uczniów 75 % uczniów drugorocznych urodziło się w 1986 roku, czyli byli to w ubiegłym roku piętnastolatkowie; 16% miało 16 lat; jeden uczeń był siedemnastolatkiem i jeden uczeńosiemnastolatkiem. Miejsce zamieszkania Miejscem zamieszkania 47% drugorocznych jest wieś, 38% mieszka w dużych a 14% w małych miastach Karpińska A., op. cit., s Wychowawcy wypełniali Kartę ucznia powtarzającego II klasę w roku szkolnym 2001/ Struktura miejsca zamieszkania uczniów drugorocznych nie różni się od struktury próbki drugoklasistów wylosowanych do badań K. Konarzewskiego ( 2001 ), op. cit. s.6 14

15 15 Płeć Chłopcy stanowią 80% uczniów powtarzających II klasę. 13 Wykształcenie rodziców uczniów drugorocznych Tabela 8 Wykształcenie matki i wykształcenie ojca uczniów powtarzających II klasę gimnazjum Dane uzyskane od wychowawców klas Kategoria Matka Ojciec Podstawowe % Zasadnicze zawodowe % Średnie 7 5 % 10 7 Wyższe 4 1 % 6 2 Brak danych % Ogółem % Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 8 wychowawcy nie umieli określić poziomu wykształcenia rodziców około jednej trzeciej uczniów drugorocznych. Wśród rodziców, w stosunku do których wychowawcy potrafili podać informację przeważało wykształcenie poniżej średniego. Tylko 6% matek i 2% ojców skończyło wyższe studia. Sytuacja rodzinna Prawie wszyscy uczniowie drugoroczni (98% w stosunku do tych, o których wychowawcy przedstawili informację) wychowywali się w rodzinach (77% w pełnych rodzinach). W przypadku pięciu uczniów drugorocznych badani wychowawcy nie umieli odpowiedzieć na pytanie, czy dziecko mieszka razem z rodzicami, czy nie. Jest to niepokojąca informacja, zważywszy na małą wielkość próby uwzględnionej w badaniach. W opracowaniach poświęconych drugoroczności podkreśla się często, że uczniowie powtarzający klasę pochodzą w większości z rodzin wielodzietnych. I tak na przykład we wspominanych już badaniach prowadzonych przez A. Karpińską w szkołach podstawowych 13 Jest to zbieżne z danymi ogólnopolskimi. 15

16 16 większość uczniów z niepowodzeniami edukacyjnymi w szkole miejskiej, w której dokonano takich analiz, pochodziło z rodzin wielodzietnych (posiadających troje i więcej dzieci). Najniższy wskaźnik 5%, stanowiły rodziny z jednym dzieckiem. Autorka podkreśliła jednak, że uproszczone byłoby wnioskowanie o jednoznacznym wpływie liczby dzieci w rodzinie na ich niepowodzenia szkolne. Z dokonanych przez nią analiz wynika bowiem, że wśród uczniów drugorocznych 25 % pochodziło z rodzin posiadających dwoje dzieci, nie były to więc rodziny wielodzietne. Z wypowiedzi badanych wychowawców gimnazjów 14 wynika, że w 64% przypadków drugoroczni uczniowie klas drugich pochodzili z rodzin wielodzietnych posiadających czworo lub więcej dzieci i rodzin wychowujących troje dzieci. Charakteryzując środowisko domowe ucznia drugorocznego należy więc uwzględniać strukturę jego rodziny. Informacja o wielodzietności rodziny powinna być sygnałem dla wychowawców, iż należy uczniom pochodzących z tych rodzin poświęcić dużo uwagi by zapobiec (jeżeli wystąpi taka potrzeba), chociaż w niektórych przypadkach, ich niepowodzeniom szkolnym. W tym kontekście niepokój może budzić fakt braku wiedzy wychowawców o liczbie dzieci w rodzinie w odniesieniu do 17% uczniów drugorocznych. Warunki materialne Warunki materialne rodziny uczniów drugorocznych zostały ocenione przez badanych wychowawców jako: bardzo dobre w 5% przypadków, dobre w 19% rodzin, wystarczające w sytuacji 46% uczniów, złe w odniesieniu do 19% rodzin i bardzo złe w 5% przypadków (wychowawcy nie podjęli się oceny warunków materialnych 5% uczniów). W świetle przedstawionych danych nie można więc powiedzieć, że zdecydowana większość uczniów drugorocznych pochodzi z rodzin żyjących w złych warunkach materialnych. Należy jednak podkreślić, że w przeprowadzonych badaniach bazowano wyłącznie na opiniach wychowawców klas. Warunki mieszkaniowe Warunki mieszkaniowe są także uznawane jako jedna z barier utrudniających uczniom promocję. Wychowawcy, którzy odpowiedzieli na pytanie o warunki mieszkaniowe uczniów drugorocznych uznali, że: 43% uczniów dysponowało wystarczającymi lokalowymi warunkami do nauki; 19% uczniów ma dobre warunki do nauki; w 16% przypadków warunki 14 Procenty zostały obliczone od podstawy N= 57. W przypadku 12 ( 17% ) uczniów wychowawcy nie potrafili podać informacji o liczbie dzieci w ich rodzinach. 16

17 17 te są złe. W rodzinach 6% uczniów warunki mieszkaniowe zostały ocenione jako bardzo dobre. Sytuację tylko jednego ucznia określono jako bardzo złą. W odniesieniu do 14% uczniów wychowawcy uznali, że nie mogą się wypowiedzieć na ten temat. Atmosfera życia rodzinnego a drugoroczność Jest to niewymierny czynnik życia rodzinnego, który jest zazwyczaj rozumiany jako charakter wzajemnych stosunków między rodzicami, stopień zainteresowania rodziców sprawami dziecka, ich stosunek do niego 15. Badanych wychowawców proszono o ocenę atmosfery rodzinnej drugorocznych uczniów objętych badaniami. Wypowiedzi wychowawców dotyczyły 62 uczniów. Wychowawcy ocenili atmosferę w domach jako zaburzoną w przypadku 35% uczniów, w 27% jako zgodną. Aż 37% wychowawców w odpowiedzi na to pytanie wybrało odpowiedź trudno ocenić. Stan zdrowia dziecka a drugoroczność W odniesieniu do 17% uczniów wychowawcy nie potrafili udzielić odpowiedzi na pytanie o ogólny stan ich zdrowia. 72% uczniów drugorocznych, zdaniem wychowawców, charakteryzuje się zadowalającym zdrowiem a 10% - niezadowalającym. Dane te są w pewnym stopniu zbieżne z analizą dokumentacji 653 drugorocznych uczniów szkół podstawowych na wsi, dokonaną przez A. Karpińską 16 : W odniesieniu do 77 % dzieci nie było zastrzeżeń dotyczących ich stanu zdrowia. 17% uczniów często chorowało a u 6% stwierdzono choroby przewlekłe. Z kolei z badań prowadzonych przez tę autorkę w 3 podstawowych szkołach miejskich wynikało, że stan zdrowia uczniów drugorocznych nie był zadowalający, gdyż prawie połowa spośród nich cierpiała na różnego rodzaju choroby (40% chorowało często, 7% chorowało na choroby przewlekłe). Zdaniem autorki są rejony, w których prawie połowa uczniów drugorocznych choruje często i przewlekle, ale są również obszary, gdzie zachorowalność wśród drugorocznych uczniów szkół podstawowych jest bardzo niska. Badanym wychowawcom gimnazjów zadano także pytanie o diagnozę mikrodeficytów 17 u drugorocznych uczniów. W przypadku 38% uczniów ankietowani przyznali się do braku wiedzy na ten temat. W odniesieniu do 50% dzieci nie stwierdzono 15 Karpińska A., op. cit. s Karpińska A., op. cit., s Mikrodeficyty nazywane są także deficytami fragmentarycznymi. 17

18 18 występowania takich schorzeń. 12% uczniów zaklasyfikowano do grupy uczniów, u których zdiagnozowano mikrodeficyty. Poprzednie doświadczenia szkolne ucznia W przypadku 13% uczniów powtarzających II klasę gimnazjum wychowawcy nie dysponowali informacjami dotyczącymi ich sytuacji w szkole podstawowej. W stosunku do pozostałych uczniów (60) stwierdzili, że: 88% uczniów nie powtarzało żadnej klasy w szkole podstawowej; 12% uczniów powtarzało jakąś klasę w szkole podstawowej; Zdaniem wychowawców trzech uczniów nie uzyskało promocji do VI klasy szkoły podstawowej i po jednym: do klasy II, do klasy III i do klasy IV. Na pytanie dotyczące powtarzania I klasy gimnazjum 3 wychowawców (4%) nie umiało udzielić odpowiedzi. Z wypowiedzi pozostałych wychowawców wynika, że 3% uczniów powtarzało I klasę gimnazjum. Uczniowie przedstawili podobne dane (różnice nie są istotne statystycznie). Ogólna ocena ucznia 62% uczniów drugorocznych zostało zaklasyfikowanych przez wychowawców do kategorii dzieci mało zdolnych i mało pracowitych ; 23% repetentów wychowawcy określili jako dzieci zdolne, ale mało pracowite" a 3%- jako pracowite, ale mało zdolne". W stosunku do 12% uczniów nie wyrazili opinii Przyczyny występowania drugoroczności w gimnazjach Wypowiedzi pedagogów szkolnych Na pytanie o najczęstsze przyczyny powtarzania II klasy gimnazjów 21 respondentów spośród 26 badanych (81%) dokonało wyboru z zaproponowanej listy najczęstszych przyczyn powtarzania II klasy przez uczniów w gimnazjach 18. Największa liczba badanych wybrała następujące przyczyny drugoroczności: brak motywacji uczniów do nauki 71 % częste wagary 62% niekorzystna atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym 62% brak zainteresowania rodziców nauką dziecka 52% 18 Zob. Aneks 1 18

19 19 zaległości z I klasy gimnazjum 43% niski poziom inteligencji 24% wpływ kolegów spoza szkoły 19% Złe warunki materialne, niski poziom wykształcenia rodziców i zbyt trudne programy nauczania to przyczyny drugoroczności wskazywane przez 3 respondentów. Po 2 badanych wymieniało: złe warunki mieszkaniowe uczniów, picie alkoholu przez uczniów, zbyt dużą liczbę godzin lekcyjnych, błędy metodyczne i wychowawcze nauczycieli. Pojedynczy respondenci uznali, że do przyczyn drugoroczności można zaliczyć takie czynniki jak: duża odległość szkoły od miejsca zamieszkania uczniów, niski poziom wykształcenia nauczycieli, zbyt liczne klasy, brak klas terapeutycznych, brak godzin na zajęcia wyrównawcze i zbyt późno podjęte przez szkołę działania pomocowe. Żaden z respondentów nie wybrał następujących przyczyn drugoroczności: pochodzenie z rodziny wielodzietnej, przebyte choroby, konflikty z kolegami/koleżankami na terenie szkoły, zbyt dużą liczbę zadawanych prac domowych i zbyt późne poinformowanie rodziców o zagrożeniu drugorocznością ich dziecka. Reasumując, można stwierdzić, że badani pedagogowie, w odpowiedzi na to pytanie, za główne przyczyny drugoroczności uczniów drugich klas gimnazjów uznali dwie grupy czynników związanych z: niską motywacją do nauki i niewłaściwymi zachowaniami uczniów (dotyczy to głównie wagarów); niekorzystną sytuacją rodzinną uczniów (przede wszystkim złą atmosferą wychowawczą i brakiem zainteresowania rodziców nauką dziecka). A. Karpińska 19 przedstawiła kategoryzacje przyczyn drugoroczności opracowane przez różnych autorów. Można w nich odnaleźć wspólne elementy. Czynniki, które mogą wpływać na konieczność powtarzania klasy grupuje się zazwyczaj w trzech kategoriach: 1. Społeczno- ekonomicznych Termin przyczyny społeczno-ekonomiczne obejmuje zwykle względnie trwałe warunki materialne, społeczne i kulturowe, które mogą niekorzystnie wpływać na osiągnięcia szkolne. Wymienia się często następujące zagadnienia: niski poziom wykształcenia rodziców, złe warunki materialne, złe warunki mieszkaniowe, niekorzystną atmosferę w domu i/lub w środowisku sąsiedzkim, brak zainteresowania dzieckiem ze strony rodziców, niezaradność 19 Ibidem, s

20 20 wychowawczą rodziców, zbyt dużo obowiązków domowych, dużą liczbę rodzeństwa, rozłąkę rodziców itp. 2. Biopsychicznych (nazywanych czasem przyczynami tkwiącymi w uczniu ) W tej grupie czynników uwzględnia się najczęściej: zły stan zdrowia: częste zachorowania; choroby chroniczne; mikrodefekty; deficyty rozwojowe w zakresie pewnych funkcji; niski iloraz inteligencji; niski poziom motywacji do nauki; poczucie odrzucenia przez grupę rówieśniczą; poczucie niesprawiedliwości itp. 3. Pedagogicznych (określanych również jako przyczyny szkolne, uwarunkowania wewnątrzszkolne ) W zakresie tego kryterium opisuje się czynniki związane ze złą organizacją szkoły, z treściami kształcenia i brakiem indywidualnego nauczania; czynniki dydaktyczne i wychowawcze wynikające ze złej pracy nauczycieli itp. W przeprowadzonych badaniach przedstawiono respondentom kategoryzację w zaprezentowanej wyżej formie z prośbą o wskazanie kategorii przyczyn wpływających w największym stopniu na drugoroczność uczniów II klas gimnazjum, w którym pracują. Rozkład odpowiedzi był następujący: 68% pedagogów uznało, że główne przyczyny drugoroczności mają charakter społeczno-ekonomiczny, 21% stwierdziło, że najważniejsze są czynniki biopsychiczne, a 10% wyraziło pogląd, że przyczyny drugoroczności są natury pedagogicznej. Wyniki te nie odbiegają od danych, uzyskiwanych przez badaczy zajmujących się problematyką niepowodzeń szkolnych od dziesięcioleci. Sytuacja domowa uczniów była uznawana za najważniejszą determinantę drugoroczności uczniów. 20 Rozkład odpowiedzi na tak postawione pytanie odbiega od wyborów pedagogów dokonywanych ze szczegółowej listy przyczyn drugoroczności przedstawionej w poprzednim pytaniu: zwracano tam uwagę nie tylko na sytuację domową uczniów, lecz także na motywację uczniów i lekceważenie przez nich obowiązków szkolnych. Wydaje się, że badani oba te zjawiska potraktowali jako skutki niekorzystnej konfiguracji czynników społeczno-ekonomicznych. Umieszczenie pojęcia niski poziom motywacji do nauki w grupie przyczyn biopsychicznych, w której na pierwszych miejscach znajdowały się problemy zdrowotne uczniów również mogło wpłynąć 20 Np.badania H. Radlińskiej, J. Pietera, J. Konopnickiego, Cz. Kupisiewicza, Z. Kwiecińskiego, M. Szymańskiego, G. Pańtak, J. Jastrząb 20

21 21 na wybory respondentów (prawie nikt nie wiązał kłopotów szkolnych ze stanem zdrowia uczniów). Charakterystyka ucznia, który nie uzyskał promocji do III klasy gimnazjum w sytuacji typowej i ucznia, którego przyczyny drugoroczności były nietypowe Badani pedagogowie byli proszeni o scharakteryzowanie dwóch uczniów, którzy nie zostali promowani do III klasy w roku szkolnym 2000/01: ucznia, którego przyczyny drugoroczności były typowe i ucznia, który został repetentem w sytuacji nietypowej. 17 pedagogów charakteryzujących typowe sytuacje uczniów, którzy nie uzyskali promocji do III klasy gimnazjum, najczęściej uważało, że głównymi przyczynami drugoroczności tych uczniów są ich problemy rodzinne oraz wagary i opuszczanie lekcji. Zdaniem blisko połowy respondentów ważnym, typowym czynnikiem sprzyjającym drugoroczności jest nikłe zainteresowanie ucznia nauką szkolną. Rozbudowany opis sytuacji jednego z uczniów powtarzających klasę przedstawia się następująco: Wagary, rodzina patologiczna (alkoholizm, bezrobocie), palenie papierosów, niski poziom inteligencji chłopca, niski poziom wykształcenia rodziców, brak zainteresowania rodziców nauką chłopca, podważanie autorytetu nauczycieli przez rodziców, duże błędy wychowawcze rodziców. Opisów przyczyn powtarzania klasy uczniów, którzy nie uzyskali promocji w sytuacji nietypowej dokonało tylko 6 pedagogów. Najczęściej podkreślali w nich brak zainteresowania rodziców nauką szkolną dziecka, które posiada wysoki iloraz inteligencji. Przykładem takiej oceny jest wypowiedź jednej z respondentek: Poziom inteligencji powyżej przeciętnej, uczeń z tak zwanego dobrego domu, często wagarował, rodzice dawali mu nieograniczoną swobodę. Pod koniec roku próbował zaliczyć przedmioty, ale mu się to nie udało. W jednej z wypowiedzi uwzględniono złe warunki socjalne, w których żyje uczeń: Jest to uczeń wysoko inteligentny, ale złe warunki socjalne w domu powodują, że nie ma motywacji do pracy Opinie wychowawców klas 47 nauczycieli- wychowawców uczniów, którzy nie uzyskali promocji do trzeciej klasy, dokonywali wyborów najczęstszych przyczyn drugoroczności z tej samej listy, którą przedstawiono pedagogom szkolnym 21. Największa liczba badanych 22 wybrała następujące przyczyny drugoroczności: 21 Zob. Aneks 1 22 Badani mogli wybrać więcej niż jedną przyczynę. 21

22 22 brak motywacji uczniów do nauki 94% częste wagary 79% brak zainteresowania rodziców nauką dziecka 68% niekorzystna atmosfera wychowawcza w domu dziecka 55% zaległości z pierwszej klasy gimnazjum 49% niski poziom wykształcenia rodziców 34% wpływ kolegów spoza szkoły 32% złe warunki materialne 21% złe warunki mieszkaniowe / picie alkoholu po 17% zbyt trudne programy nauczania 13% branie narkotyków 8% duża odległość szkoły od miejsca zamieszkania uczniów/pochodzenie z rodziny wielodzietnej po 6% przebyte przez ucznia choroby/ zbyt dużo lekcji po 4% Pojedynczy nauczyciele wymieniali takie przyczyny jak: konflikty z kolegami bądź koleżankami na terenie szkoły; wpływ rodzeństwa; zbyt duże obciążenie uczniów zadawanymi pracami domowymi; zbyt późno podjęte działania pomocowe; zbyt późne poinformowanie rodziców o zagrożeniu ucznia drugorocznością. Żaden z wychowawców nie wymienił takich przyczyn drugoroczności jak: zbyt duża liczba godzin lekcyjnych, zbyt dużo zadawanych prac domowych, niski pozom wykształcenia nauczycieli, oraz ich błędy metodyczne i wychowawcze 23. Wybory najczęstszych przyczyn drugoroczności uczniów II klas gimnazjum, dokonane przez wychowawców były zbliżone do rozkładu odpowiedzi pedagogów szkolnych. Na pięciu pierwszych miejscach uplasowały się te same czynniki: brak motywacji uczniów do nauki i częste wagary; niekorzystna atmosfera wychowawcza w domu rodzinnym; brak zainteresowania rodziców nauką dziecka; zaległości z I klasy gimnazjum; 23 Łączna liczba wyborów przyczyn drugoroczności z przedstawionej listy, dokonanych przez wychowawców wynosiła 259 (średnia wyborów =5,4). 22

23 23 Badani wychowawcy zostali poproszeni również o wybór (z tej samej listy) najważniejszych przyczyn powtarzania klasy przez poszczególnych uczniów, których byli wychowawcami w ubiegłym roku szkolnym. Tabela 9 Główne przyczyny powtarzania II klasy gimnazjum przez poszczególnych uczniów Opinie wychowawców klas (N= 47) Kategorie Liczba Procent odpowiedzi 1. Brak motywacji do nauki 2. Częste wagary Zaległości z I klasy gimnazjum 4. Niski poziom inteligencji Brak zainteresowania rodziców nauką szkolną dziecka 6. Niekorzystna atmosfera wychowawcza w domu 7. Niski poziom wykształcenia rodziców 8. Wpływ kolegów spoza szkoły Zbyt trudne programy Złe warunki materialne 9 13 Suma procentów jest większa od 100, ponieważ wychowawcy mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź Prawie wszyscy wychowawcy uznali, że główną przyczyną drugoroczności uczniów II klas gimnazjów był niski poziom motywacji osiągnięć szkolnych (brak chęci do nauki). W drugiej kolejności wymieniali częste wagary. Zaległości z pierwszej klasy gimnazjum były, ich zdaniem, ważną przyczyną konieczności powtarzania klasy przez swoich byłych wychowanków. Znacznie częściej, niż wtedy, gdy wypowiadali się na temat całej grupy drugorocznych, zwracali uwagę na obniżony poziom inteligencji dzieci, powodujący trudności z uzyskaniem promocji. Relatywnie rzadziej wskazywali na: niewystarczający stopień zainteresowania rodziców nauką dziecka i niekorzystną atmosferę wychowawczą w jego domu rodzinnym jako determinanty drugoroczności. 23

24 Opinie uczniów powtarzających II klasę gimnazjum Ankiety zostały wypełnione przez 61 uczniów 24. Badanym zadano dwa pytania, dotyczące przyczyn drugoroczności: Jakie są Twoim zdaniem najczęstsze przyczyny powtarzania klas przez niektórych uczniów gimnazjów? i A jak to było w Twoim przypadku? Były to pytania otwarte. Rozkłady odpowiedzi na te pytania zostały przedstawione w tabelach 10 i 11. Tabela 10 Najczęstsze przyczyny powtarzania klas przez niektórych uczniów gimnazjów Opinie drugorocznych uczniów II klas gimnazjów ( N= 59 ) Kategorie odpowiedzi Liczba Procent 1. Wagary i opuszczanie lekcji Brak motywacji do nauki Wpływ kolegów Problemy w domu Nieodpowiednie zachowanie Zaległości w nauce Lenistwo Zbyt trudne programy/ zbyt wysoki 5 8 poziom nauczania 9. Surowi nauczyciele/ konflikty z 4 7 nauczycielami 10. Brak zdolności Brak zainteresowania niektórymi 2 3 przedmiotami 12. Inne 1 2 Suma procentów jest większa od 100, ponieważ uczniowie mogli wymienić więcej niż jedną przyczynę drugoroczności w II klasach gimnazjów Z wyborów dwóch trzecich badanych uczniów wynika, że najczęstszymi przyczynami powtarzania klas w gimnazjum są wagary i uciekanie z lekcji. Blisko 60% repetentów stwierdziło, że do najważniejszych powodów powtarzania klasy przez uczniów jest brak 24 88% w stosunku do liczby Kart uczniów wypełnianych przez wychowawców klas. 24

25 25 chęci do nauki. Na pytanie o przyczyny własnej drugoroczności odpowiedzi uczniów były podobne. Tabela 11 Główne przyczyny powtarzania II klasy gimnazjum we własnym przypadku Wypowiedzi drugorocznych uczniów II klasy gimnazjum ( N=60 ) Kategorie odpowiedzi Liczba Procent 1. Brak motywacji do nauki Wagary i opuszczanie lekcji lekcji 3. Zaległości w nauce Nieodpowiednie zachowanie Brak zainteresowania niektórymi 3 5 przedmiotami 6. Wpływ kolegów Lenistwo Surowi nauczyciele i konflikty z 2 2 nauczycielami 9. Brak zainteresowania szkołą Inne przyczyny 2 2 Suma procentów odpowiedzi jest większa od 100, ponieważ uczniowie mogli wymienić więcej niż jedną przyczynę własnej drugoroczności Uczniowie drugoroczni uznali, że najważniejsze przyczyny powtarzania przez nich II klasy gimnazjum to: wagary i opuszczanie lekcji oraz brak motywacji do nauki (brak chęci do nauki). W wypowiedziach uczniów zwraca uwagę fakt, że żaden z nich nie wspomniał o jakichkolwiek problemach we własnym domu, które mogłyby mu utrudniać naukę. W odniesieniu do innych drugorocznych, na takie uwarunkowanie porażki szkolnej wskazywało tylko 6 uczniów. Podsumowanie Badani pedagogowie szkolni, drugoroczni uczniowie i ich wychowawcy byli zgodni co do tego, że najważniejszymi przyczynami drugoroczności są wagary i brak motywacji osiągnięć 25

26 26 (brak chęci do nauki). Tylko nieliczni przedstawiciele wszystkich badanych grup wskazywali na czynniki pedagogiczne, które mogą wpływać na konieczność powtarzania klasy przez uczniów gimnazjów. Pomijanie rodzinnych przyczyn kłopotów w nauce w największym stopniu odróżnia odpowiedzi uczniów od poglądów ich wychowawców oraz pedagogów szkolnych na temat uwarunkowań drugoroczności Działania podejmowane przez szkołę w celu zapobiegania drugoroczności Relacje dyrektorów gimnazjów Badani dyrektorzy 37 gimnazjów wymienili następujące działania, których celem jest zapobieganie drugoroczności: organizowanie zespołów wyrównawczych 65% indywidualna pomoc nauczycieli dla uczniów zagrożonych drugorocznością 60% pomoc koleżeńska 38% współpraca z rodzicami 30% współpraca z poradnią psychologiczno- pedagogiczną 24% dodatkowe sprawdziany 16% pomoc pedagoga szkolnego 13% dodatkowe terminy zaliczeń 8% zróżnicowanie prac domowych 5% indywidualizacja pracy na lekcjach 5% współpraca z rodzicami uczniów 5% Ponadto, w pojedynczych szkołach stosowano inne jeszcze formy pomocowe takie jak: kierowanie bardzo słabych uczniów do klas uzawodowionych w innych gimnazjach lub do OHP; współpraca ze świetlicą socjoterapeutyczną; spotkania (dwa razy w roku) zespołów nauczycieli uczących w danej klasie w celu omówienia postępów każdego dziecka i wypracowania planu naprawczego; spotkania (raz w miesiącu) zespołu wychowawczego składającego się z wychowawców klas, opiekunów świetlic, pedagoga szkolnego i dyrektora szkoły; specjalne posiedzenia rady pedagogicznej poświęcone opracowaniu środków 26

27 27 zaradczych; przygotowanie materiałów pomocniczych; organizowanie pomocy licealistów z sąsiedniej szkoły Relacje pedagogów szkolnych Badanych pedagogów również zapytano o formy pomocy uczniom zagrożonych drugorocznością organizowane na terenie gimnazjów, w których pracują. Tabela 12 Jakie formy pomocy uczniom zagrożonym drugorocznością organizowane są w tym gimnazjum? Procentowe rozkłady odpowiedzi pedagogów szkolnych (N= 26) Kategorie odpowiedzi Tak Nie Brak odpowiedzi 1. Dodatkowe terminy zaliczania 96 4 poszczególnych przedmiotów 2. Dodatkowe sprawdziany Indywidualne formy pracy nauczyciela z uczniami 4. Zespoły wyrównawcze Zajęcia terapeutyczne Tworzenie klas wyrównawczych Inne formy pomocy Suma procentów jest większa od 100, ponieważ respondenci mogli wybrać więcej niż 1 odpowiedź Z danych przedstawionych w tabeli 12 wynika, że w prawie wszystkich szkołach, w których pracują badani pedagogowie, proponuje się uczniom zagrożonym drugorocznością dodatkowe terminy zaliczania poszczególnych przedmiotów i, w zdecydowanej większości gimnazjów, są dla nich przewidziane dodatkowe sprawdziany. Badani dyrektorzy rzadko o tych formach wspominali, być może traktując je jako działania podejmowane nie tylko w stosunku do uczniów zagrożonych drugorocznością. 58% respondentów wymieniało inne jeszcze formy pomocy uczniom mających trudności z zaliczeniem klasy, które są organizowane przez ich gimnazjum. Były to: pomoc 27

28 28 koleżeńska; zajęcia korekcyjno-kompensacyjne dla uczniów, u których stwierdzono deficyty rozwojowe; rozmowy z rodzicami; terapię rodzinną; opiekę ze strony poradni psychologiczno-pedagogicznej i pomoc udzielaną uczniom przez nauczycieli, pracujących w świetlicy szkolnej. Nie wszystkie wspomniane formy są organizowane we wszystkich tych gimnazjach. W każdym z nich funkcjonuje jedna lub dwie z nich. Odpowiedzi pedagogów szkolnych na pytanie związane z opisem własnej roli w zapobieganiu drugoroczności w gimnazjum, w którym pracują przedstawione są w tabeli 13. Tabela 13 Jaka jest Pani rola w zapobieganiu drugoroczności uczniów? Procentowy rozkład odpowiedzi pedagogów szkolnych (N= 24) Kategoria odpowiedzi Procent 1. Kontakty z nauczycielami Kontakty z rodzicami Współpraca z poradnią Rozmowy z uczniami Kontrola frekwencji uczniów Organizowanie pomocy uczniom Prowadzenie zajęć z uczniami Inne formy działań na rzecz uczniów 17 Suma procentów jest wyższa od 100, ponieważ respondenci mogli wyrazić więcej niż jedną opinię Swoją rolę w zapobieganiu drugoroczności uczniów pedagodzy upatrywali przede wszystkim w kontaktach z nauczycielami i rodzicami, współpracy z poradniami psychologicznopedagogicznymi oraz rozmowach z uczniami. Wychowawcy klas informowali pedagoga szkolnego o zagrożeniu drugorocznością uczniów II klas najczęściej (96 % przypadków) bezpośrednio po zakończeniu pierwszego semestru. Blisko trzy czwarte pedagogów oświadczyło, że z prośbą o pomoc zgłaszali się do nich z własnej inicjatywy (bez interwencji wychowawców lub któregoś nauczycieli) niektórzy uczniowie, którzy mieli trudności z zaliczeniem II klasy i ich rodzice. Z analizy wypowiedzi 16 respondentów (tabela 14) wynika, że w roku szkolnym 2000/ 01 mieli doczynienia łącznie z 130 przypadkami kontaktowania się z nimi rodziców z 28

29 29 własnej inicjatywy. Jeden z pedagogów stwierdził, że zgłosiło się do niego aż 50 rodziców, podkreślił jednak, że zgłaszali się oni w ostatniej chwili z prośbą o obronę dziecka przed powtarzaniem klasy. 73% pedagogów szkolnych powiedziało, że również uczniowie, którzy mają kłopoty z nauką, zwracają się do nich z własnej inicjatywy. Czternastu pedagogów odpowiedziało na pytanie o liczbę uczniów II klas, którzy zgłosili się do nich z własnej inicjatywy z prośbą o pomoc. Ośmiu spośród nich stwierdziło, że były to sporadyczne przypadki (1-5 uczniów) a trzech mówiło aż o 30 takich sytuacjach. Tabela 14 Liczba rodziców uczniów zagrożonych drugorocznością w II klasie gimnazjum, którzy z własnej inicjatywy zgłosili się do pedagoga szkolnego z prośbą o pomoc (rok szkolny 2000/01) Odpowiedzi pedagogów (N= 16) Liczba rodziców Liczba pedagogów wymieniających poszczególne liczby rodziców Ogółem Procent pedagogów wymieniających poszczególne liczby rodziców 2.6 Ocena skuteczności poszczególnych form pomocy uczniom zagrożonych drugorocznością - opinie pedagogów szkolnych Jedno z pytań zawartych w kwestionariuszu wywiadu z pedagogiem szkolnym dotyczyło oceny skuteczności poszczególnych form zapobiegania drugoroczności uczniów gimnazjów. Za najbardziej skuteczną formę respondenci uznali indywidualną pomoc nauczycieli uczniom zagrożonym drugorocznością (90% wypowiedzi). Pozytywnie oceniane były również zajęcia terapeutyczne (82% odpowiedzi). 29