AKTUALIZACJA PROGRAMU OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI DLA GMINY ŁAZISKA GÓRNE

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do uchwały nr. AT GROUP S. A Krupski Młyn, ul. Główna 5 tel: +48 (32) fax: + 48 (32) atgroupsa@atgroupsa.pl Inwestor: Gmina Miejska Łaziska Górne Plac Ratuszowy Łaziska Górne Temat opracowania: AKTUALIZACJA PROGRAMU OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI DLA GMINY ŁAZISKA GÓRNE Zespół wykonawczy: JUSTYNA ZASTRZEŻYŃSKA MONIKA GOŁĘBIOWSKA Przy współpracy z przedstawicielami Urzędu Miejskiego w Łaziskach Górnych Data opracowania sierpień 2012 r.

2 SPIS TREŚCI 1 WPROWADZENIE Cel zadania oraz podstawowe przyczyny podjęcia jego realizacji Lokalizacja zadania Uwarunkowania prawne Analiza jakości powietrza w gminie Łaziska Górne Inwentaryzacja niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery w gminie Łaziska Górne Budynki jednorodzinne Budynki wielorodzinne komunalne Budynki użyteczności publicznej Analiza i ocena programu ograniczenia niskiej emisji realizowanego w latach ANALIZA TECHNICZNO-EKONOMICZNA PRZEDSIĘWZIĘĆ Zakres możliwych do realizacji modernizacji Analiza wariantów modernizacji budynków jednorodzinnych Analiza wariantów modernizacji budynków wielorodzinnych Analiza wariantów modernizacji budynków użyteczności publicznej Przewidywany efekt ekologiczny zadania Realizacja Programu Przewidywany okres realizacji Programu Procedury skutecznej realizacji Programu Analiza SWOT Programu PODSUMOWANIE BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKI

3 SPIS TABEL Tabela 1 Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin na terenie kraju, z wyłączeniem uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej... 9 Tabela 2 Raport roczny (stacja automatyczna w Gliwicach zlokalizowana przy ul. Mewy 34) 2010r. [źródło WIOŚ Katowice] Tabela 3 Raport roczny (stacja manualna w Knurowie przy ulicy Jedności Narodowej 5) 2010r. [źródło WIOŚ Katowice] Tabela 4 Harmonogram prac naprawczych, które zostały wymienione w POP, a które bezpośrednio dotyczą gminy Łaziska Górne Tabela 5 Charakterystyka standardowego budynku jednorodzinnego Tabela 6 Stan techniczny budynków wielorodzinnych komunalnych Tabela 7 Stan techniczny budynków użyteczności publicznej Tabela 8 Podsumowanie realizacji PONE w latach Tabela 9 Zabiegi termomodernizacyjne budowlane Tabela 10 Ocena ilościowa efektów działań termomodernizacyjnych Tabela 11 Budynek standardowy - cechy ekonomiczne i ekologiczne Tabela 12 Wymiana kotła węglowego na nowy węglowy z automatycznym podawaniem paliwa Tabela 13 Wymiana kotła węglowego na nowy węglowy z automatycznym podawaniem paliwa oraz zabudowa kolektora słonecznego Tabela 14 Wymiana kotła węglowego na nowy gazowy Tabela 15 Wymiana kotła węglowego na nowy olejowy Tabela 16 Wymiana kotła węglowego na nowy opalany biomasą Tabela 17 Wymiana kotła węglowego na pompę ciepła Tabela 18 Przewidywana ilość i koszty modernizacji w ramach budynków jednorodzinnych Tabela 19 Planowane prace termomodernizacyjne w zakresie budynków komunalnych Tabela 20 Planowane prace termomodernizacyjne w zakresie budynków użyteczności publicznej Tabela 21 Udział zadeklarowanego w ankietach paliwa po modernizacji Tabela 22 Emisja zanieczyszczeń przed i po modernizacji łącznie dla budynków jednorodzinnych, komunalnych i użyteczności publicznej

4 SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1 Lokalizacja gminy Łaziska Górne w regionie... 8 Rysunek 2 Wykaz stacji pomiarowych na terenie województwa śląskiego Rysunek 3 Struktura stosowanego paliwa przed planowaną modernizacją Rysunek 4 Struktura wiekowa kotłów grzewczych Rysunek 5 Porównanie kosztów eksploatacji Rysunek 6 Porównanie emisji pyłowo-gazowej Rysunek 7 Porównanie emisji dwutlenku węgla Rysunek 8 Prognozowane ceny nośników energii w latach

5 OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach GFOŚiGW Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej POP - Program ochrony powietrza dla strefy gliwicko mikołowskiej województwa śląskiego, w której stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu 4

6 1 WPROWADZENIE 1.1. Cel zadania oraz podstawowe przyczyny podjęcia jego realizacji Celem głównym opracowania jest zwrócenie uwagi na problem niskiej emisji w gminie Łaziska Górne, przedstawienie potrzeb i oczekiwań mieszkańców związanych z gospodarką cieplną oraz propozycja działań zmierzających do poprawy stanu obecnego w tym zakresie. Program jest odpowiedzią na potrzeby, wynikające z dbałości o środowisko naturalne na poziomie samorządu lokalnego i podejmowanych przez niego inicjatyw. Znaczna większość budynków indywidualnych objętych Programem wyposażonych jest w instalacje centralnego ogrzewania - kotły węglowe. Zastosowane do ogrzewania kotły są w głównej mierze opalane gorszymi gatunkami węgla, koksu oraz miału. Mieszkańcy wykorzystują różnego rodzaju kotły, często produkcji domowej, które nie spełniają norm ekologicznych, są nieefektywne, co powoduje duże zużycie paliwa i spalanie go w celu energetycznym z wytworzeniem znacznych ilości zanieczyszczeń pyłowo-gazowych m.in. CO, CO 2, SO 2, NO x, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny, furany oraz pyły i metale ciężkie. Kominy spalinowe są usytuowane nisko i często są niedrożne, niesprawne, co powoduje niewystarczające doprowadzanie powietrza do komory spalania oraz nieskuteczne odprowadzanie spalin. Oprócz źródeł zanieczyszczeń przemysłowych i komunikacyjnych znaczącym elementem kształtującym stan powietrza na rozważanym terenie jest tzw. niska emisja z kominów o wysokości poniżej 40 m. Działania z zakresu ograniczania tego rodzaju emisji są od dawna priorytetowymi w realizacji polityki ekologicznej gminy. Modernizacja istniejących systemów grzewczych wraz z termomodernizacją obiektów spowoduje znaczącą redukcję emisji substancji szkodliwych do powietrza, a wykorzystanie urządzeń opartych na odnawialnej energii jaką jest energia słoneczna pozwoli na osiągnięcie oszczędności paliwa, środowiska a także przyczyni się zwiększenia atrakcyjności gminy. Roczne redukcje stężeń składników zanieczyszczeń w dłuższym horyzoncie czasowym dadzą pozytywny wynik działań związanych z ograniczeniem niskiej emisji na terenie gminy oraz w regionie, a przyjęte w Programie założenia powinny przyczynić się do wymiernego obniżenia stężeń zanieczyszczeń powietrza. 5

7 Podstawą wykonania opracowania jest umowa Nr WOŚ/4b/27/12 zawarta w dniu r. z firmą AT GROUP S.A. z Krupskiego Młyna. Przygotowanie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji jest jednym z działań naprawczych wymienionych w Programie ochrony powietrza dla strefy gliwicko mikołowskiej województwa śląskiego, w której stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, zwanym w dalszej części POP. W roku 2003 został opracowany przez firmę EKOGENERACJA Program ochrony powietrza ograniczenie niskiej emisji dla Gminy Łaziska Górne. Na jego potrzeby zebrano ankiety wśród obiektów komunalnych oraz indywidualnych. Program nie został jednak przyjęty Uchwałą Rady Miejskiej. Ze względu na wystarczające środki finansowe, którymi dysponowała gmina nie zdecydowano się na dofinansowanie inwestycji w domkach jednorodzinnych ze współudziałem WFOŚiGW w Katowicach, a jedynie ze środków GFOŚiGW. Podsumowanie tych działań znajduje się w następnych rozdziałach Lokalizacja zadania Gmina Łaziska Górne administracyjnie przypisana do powiatu mikołowskiego, położona jest w południowej części śląskiej konurbacji zwanej również Górnośląskim Okręgiem Przemysłowym. Od północy gmina graniczy bezpośrednio z miastem Mikołów, od zachodu z gminą Orzesze, od wschodu oddziela gminę pas lasów od miasta Tychy, od południa graniczy z gminą Wyry-Gostyń. Z geograficznego punktu widzenia, gmina leży na granicy Równiny Pszczyńskiej i Wyżyny Śląskiej. Niewielkie cieki wodne związane są ze zlewnią rzeki Gostynki, która poprzez Jezioro Paprocańskie (w okolicach miasta Tychy), połączona jest ze zlewnią rzeki Wisła. Zasięg gminy określają granice dawnych dzielnic Łaziska Dolne, Średnie i Górne. Prawa miejskie Łaziska Górne otrzymały 1 stycznia 1951 roku. W 1954 roku przyłączono Łaziska Dolne do Łazisk Średnich nadając im status osiedla. Gmina Miejska Łaziska Górne w obecnym kształcie powstała 13 listopada 1973 roku, kiedy granice administracyjne objęły również osiedle Łaziska Średnie. Z gospodarczego punktu widzenia gmina Łaziska Górne jest gminą o charakterze przemysłowo-rolniczym. Bezpośrednie sąsiedztwo znacznych zakładów przemysłowych, 6

8 zlokalizowanych w miastach: Łaziska, Mikołów, i pozostałych miastach aglomeracji GOP powoduje, że głównym zajęciem mieszkańców jest praca w przemyśle, co nie umniejsza roli jaką stanowią zasoby rolne gminy. Przemysł zlokalizowany na terenie gminy (m.in. Tauron Wytwarzanie oddział Elektrownia Łaziska, Kompania Węglowa S.A. KWK Bolesław Śmiały, Huta Łaziska S.A., RE Alloys Sp. z o.o., ERG-System S.A.), stanowi podstawę utrzymania mieszkańców. Konsekwencją silnego uprzemysłowienia i zurbanizowania obszaru gminy Łaziska Górne jest znaczne przekształcenie środowiska przyrodniczego. Silnie została tu przeobrażona naturalna rzeźba terenu, zakłócone zostały stosunki wodne, wody powierzchniowe i podziemne uległy ponadto zanieczyszczeniu. Zanieczyszczone zostało powietrze, do zmian doszło w szacie roślinnej. Z ogólnej powierzchni gminy (2020 ha) użytki rolne zajmują 934 ha (46,2% powierzchni gminy). W strukturze użytków rolnych grunty orne stanowią 75,8% (707 ha), łąki 14,9% (139 ha), pastwiska 7,8% (73 ha) i sady 1,6% (15 ha). Łączna powierzchnia zajmowana przez lasy i grunty leśne obejmuje 197 ha. Miasto Łaziska Górne pod względem lesistości należy do obszarów o stosunkowo niskim wskaźniku lesistości, wynoszącym około 10% (średni, krajowy wskaźnik lesistości wynosi 28,8%). Przez miasto Łaziska Górne przebiegają linie kolejowe: Katowice - Rybnik (Racibórz, Wodzisław). Nie posiadają one jednak ważnego znaczenia gospodarczego dla gminy. Głównymi ciągami komunikacyjnymi są drogi publiczne. Pozostałe drogi traktowane są jako drogi lokalne. 7

9 Rysunek 1 Lokalizacja gminy Łaziska Górne w regionie 1.3. Uwarunkowania prawne Ustawa Prawo ochrony środowiska wprowadza ogólne zasady ochrony powietrza polegające na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości oraz obowiązki organów administracji w sprawie utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych poziomów lub co najmniej na tych poziomach, zaś rozporządzenia jako akty wykonawcze wprowadzają szczegółowe zasady. Ochrona powietrza w zakresie emisji zanieczyszczeń ze źródeł służących celom grzewczym realizowana jest w oparciu o następujące przepisy prawne: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U Nr 62, poz.627 z późn. zm.), Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity: Dz. U. z 1997 Nr 54, poz. 348 z późn. zm.) Ustawa z dnia 20 lipca 1991 o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jednolity: Dz. U Nr 77, poz. 335 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 poz. 647 t.j.), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U Nr 16, poz. 87), 8

10 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U Nr 47, poz. 281), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 grudnia 2008r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (Dz. U Nr 5, poz. 31), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U Nr 130 poz. 880) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U Nr 52 poz. 310) Wyżej wymienione akty prawne zawierają przepisy określające zobowiązania użytkowników środowiska oraz administracji na rzecz ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza. Najbardziej uciążliwym dla mieszkańców rodzajem emisji jest tzw. niska emisja, która nie podlega żadnym uregulowaniom prawnym Analiza jakości powietrza w gminie Łaziska Górne Emisja zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego związana jest zarówno z działalnością człowieka, jak również z występowaniem naturalnych zjawisk zachodzących w przyrodzie. Tabela 1 Poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, zróżnicowane ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin na terenie kraju, z wyłączeniem uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej Lp. Nazwa substancji (Numer CAS) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu [ g/m 3 ] Dopuszczalna częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym [ g/m 3 ] Benzen ( ) rok kalendarzowy 5-2 Dwutlenek azotu ( ) Tlenki azotu ( ) jedna godzina razy rok kalendarzowy 40 - rok kalendarzowy 30-9

11 Dwutlenek siarki ( ) jedna godzina razy 3 24 godziny razy rok kalendarzowy i pora zimowa (okres od 01 X do 31 III) 20-4 Ołów ( ) rok kalendarzowy 0,5-5 6 Pył zawieszony PM10 Tlenek węgla ( ) 24 godziny razy rok kalendarzowy 40 - osiem godzin Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy spowodowane są przez następujące czynniki: emisję zorganizowaną pochodzącą ze źródeł z sektora mieszkaniowego jednorodzinnego, emisję zorganizowaną pochodzącą ze źródeł z sektora mieszkaniowego wielorodzinnego, emisję zorganizowaną pochodzącą ze źródeł przemysłowych, emisję niezorganizowaną pochodzącą bezpośrednio z procesów technologicznych, wypalania traw, z sektora transportowego. W roku 2009 województwo śląskie wprowadziło około 19% krajowej emisji zanieczyszczeń pyłowych, 19% gazowych ogółem, 18% emisji dwutlenku siarki i dwutlenku węgla, 19% tlenków azotu oraz 33% tlenku węgla. Emisja zanieczyszczeń gazowych bez dwutlenku węgla stanowiła 41% emisji krajowej tych zanieczyszczeń. W 2009 r., w porównaniu do 2000 roku, wzrosła o 10% emisja z zakładów szczególnie uciążliwych w przypadku dwutlenku węgla, zmniejszyła się o 70% emisja zanieczyszczeń pyłowych ogółem oraz o 74% ze spalania paliw. Wystąpił spadek o 25% emisji tlenków azotu, o ok. 45% dwutlenku siarki oraz o 30% tlenku węgla. Znaczące zmiany w emisji wystąpiły w 2009 r. w porównaniu do 2008 r., osiągając poziom 17% redukcji pyłu zawieszonego oraz 12% dwutlenku siarki, 4% tlenków azotu, 26% tlenku węgla oraz 11% dwutlenku węgla. Głównym składnikiem emitowanych do atmosfery zanieczyszczeń gazowych w gminie jest dwutlenek węgla, który jest głównym produktem reakcji spalania paliw kopalnych w celach energetycznych i technologicznych. Nie stanowi on zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin, jednak ma znaczący wpływ na zmiany klimatyczne ocieplenie globalne, które to zjawisko jest problemem ogólnoświatowym. Natomiast już takie związki jak: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia. W niewielkich ilościach emitowane są również związki chloropochodne, węglowodory aromatyczne 10

12 i alifatyczne oraz sadza. Razem z pyłem do atmosfery dostają się związki metali ciężkich, pierwiastki promieniotwórcze oraz benzo( )piren powszechnie uważany za substancję silnie kancerogenną, szkodliwą już w najmniejszych stężeniach. Znaczne przekroczenia dopuszczalnych wielkości występują przy pomiarze pyłu zawieszonego oraz benzo(a)pirenu. Ten ostatni wykazuje szczególnie wysokie stężenie w okresie zimowym (sezon grzewczy), kiedy to wzrasta emisja z domów jednorodzinnych przy spalaniu paliw dla celów grzewczych. Zgodnie z art. 87 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25 z 2008 roku, poz. 150) oceny jakości powietrza są dokonywane w strefach, w tym aglomeracjach. Strefę stanowi: aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy; obszar jednego lub więcej powiatów położonych na obszarze tego samego województwa, niewchodzący w skład aglomeracji, o której mowa w pkt 1. Klasyfikacja wg zanieczyszczeń polega na przypisaniu każdej strefie jednej klasy dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin. W ramach Dziewiątej rocznej oceny jakości powietrza w województwie śląskim, obejmującej 2010 rok wykonanej przez WIOŚ w Katowicach, powiat mikołowski został zaliczony do strefy gliwicko - mikołowskiej. Oceny jakości powietrza w danej strefie dokonuje, zgodnie z art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w oparciu o prowadzony monitoring stanu powietrza. Stanowi to podstawę do klasyfikacji stref na: strefy, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji (strefa C), strefy, w których poziom choćby jednej substancji mieści się między poziomem dopuszczalnym, a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji (strefa B), strefy, w których poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego (strefa A) Podstawę klasyfikacji stref, zgodnie z art. 89 w/w ustawy stanowiły dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu oraz poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji z dozwolonymi przypadkami przekroczeń, poziomy docelowe oraz poziomy celów długoterminowych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ochronę roślin, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. nr 47 poz. 281) oraz założeniach do projektu ustawy o zmianie ustawy prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. 11

13 Wyniki klasyfikacji poszczególnych stref w województwie śląskim przedstawiono poniżej uwzględniając kryteria: ze względu na ochronę zdrowia: - dla zanieczyszczeń takich jak: dwutlenek azotu, benzen, ołów, tlenek węgla, arsen, kadm i nikiel we wszystkich strefach klasa A, co oznacza konieczność utrzymania jakości powietrza na tym samym lub lepszym poziomie, - dla pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu klasa C w 5 strefach, - dla dwutlenku siarki i ozonu klasa C w strefie śląskiej ze względu na ochronę roślin: - brak przekroczeń wartości dopuszczalnych (klasa A) dla tlenków azotu i dwutlenku siarki, - przekroczenia poziomu docelowego ozonu wyrażonego jako AOT 40 (klasa D20, na stacji tła regionalnego wskaźnik ten uśredniony dla kolejnych 5 lat wyniósł (µg/m 3 )*h W wyniku rocznej oceny jakości powietrza w województwie śląskim dokonanej w 2009 roku, wyznaczono strefy, które zostały zakwalifikowane jako strefy C ze względu na ochronę zdrowia, a tym samym zostały zobligowane do opracowania Programu ochrony powietrza (POP). W województwie śląskim wyszczególniono 11 stref, dla których wystąpiły ponadnormatywne stężenia przynajmniej jednej z normowanych substancji. Do stref tych została zaliczona strefa gliwicko-mikołowska, gdzie należy opracować Program ochrony powietrza ze względu na: przekroczenie dopuszczalnej częstości przekroczeń dopuszczalnego poziomu 24-godz. pyłu PM10, przekroczenie poziomu docelowego benzo(a)pirenu w roku kalendarzowym. Dla benzo(a)pirenu program ochrony powietrza został opracowany w 2010 roku i przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 16 czerwca 2010 roku nr III/52/15/2010. Pomiary stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 na terenie strefy gliwickomikołowskiej prowadzone były w roku 2009 przez WIOŚ w Katowicach w manualnej stacji pomiarowej zlokalizowanej przy ulicy Jedności Narodowej 5 w Knurowie (kod stacji: SlKnuroKnu1_gliwi). Wyniki pomiarów stężeń pyłu zawieszonego PM10 wskazują na to, że ponad czterokrotnie przekroczona została dopuszczalna wartość stężenia 24-godzinnego. Również częstość przekraczania dopuszczalnego stężenia 24-godzinnego przekroczyła normatywną wartość 35 dni. Natomiast wartość dopuszczalnego stężenia średniorocznego nie została przekroczona. 12

14 Należy podkreślić, iż zdecydowanie wyższe stężenia pyłu zawieszonego PM10 występują w sezonie zimowym (okres grzewczy), niż w sezonie letnim. Średnia wartość stężenia 24-godzinnego pyłu PM10 z okresu zimowego jest około 2 razy wyższa od średniej z okresu letniego. Obszarem przekroczeń stężeń ponadnormatywnych pyłu PM10 objęty jest, wg obliczeń, teren strefy wzdłuż jej wschodniej granicy z aglomeracją górnośląską, południowa część gminy Mikołów, duża część gminy Łaziska Górne oraz obszar u styku gmin Ornontowice, Orzesze i Mikołów. Największe wartości stężeń 24-godzinnych w szczególności wzdłuż wschodniej granicy strefy oraz w mieście Łaziska Górne i Mikołów wyniosły nawet 80 μg/m 3. Wykonana analiza udziałów emisji w jakości powietrza na terenie strefy wskazała na największy udział emisji powierzchniowej na kształtowanie jakości powietrza na terenach powiatów należących do strefy, dlatego też część działań została skierowana na ten element emisji. Największy udział źródeł emisji powierzchniowej w stężeniach pyłu zawieszonego PM10 wynikających z dokonanej analizy występuje na obszarze gmin Mikołów, Łaziska Górne oraz na styku gmin Ornontowice, Orzesze i Mikołów. Najwyższe stężenia znajdują się w miastach Mikołów i Łaziska Górne. Najbliższą stacją pomiarową prowadzącą pomiary automatyczne dla gminy Łaziska Górne jest stacja w Gliwicach zlokalizowana przy ul. Mewy 34. Stacja zlokalizowana jest na terenie żłobka miejskiego na osiedlu Sikornik, w południowo zachodniej części Gliwic pomiędzy ulicami Mewy, Czajki i Sikornik. Otoczenie stacji stanowią bloki mieszkalne cztero i dziesięciopiętrowe ogrzewane centralnie. Jest to stacja automatyczna dokonująca oceny tła miejskiego na podstawie monitoringu automatycznego. Parametry mierzone na stacji to: parametry zanieczyszczenia powietrza: dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenki azotu, tlenek azotu, pył zawieszony PM10 parametry meteorologiczne: kierunek wiatru, prędkość wiatru, temperatura powietrza, wilgotność względna, opad atmosferyczny, promieniowanie słoneczne. Natomiast najbliższą stacją pomiarową manualną jest stacja w Knurowie przy ulicy Jedności Narodowej 5 (uruchomiona w kwietniu 2009 roku). Wyniki ze stacji manualnej dostępne są po dwóch miesiącach od czasu dostarczenia prób do analizy laboratoryjnej. 13

15 Rysunek 2 Wykaz stacji pomiarowych na terenie województwa śląskiego 14

16 Tabela 2 Raport roczny (stacja automatyczna w Gliwicach zlokalizowana przy ul. Mewy 34) 2010r. [źródło WIOŚ Katowice] Parametr Jednostka Poziom dopuszczalny Miesiąc Średnia Dwutlenek siarki (SO 2 ) µg/m Tlenek azotu (NO) µg/m Dwutlenek azotu (NO 2 ) µg/m Tlenki azotu (NO x ) µg/m Pył zawieszony (PM 10 ) µg/m Pył zawieszony (PM 2,5 ) µg/m 15

17 Tabela 3 Raport roczny (stacja manualna w Knurowie przy ulicy Jedności Narodowej 5) 2010r. [źródło WIOŚ Katowice] Parametr Jednostka Poziom dopuszczalny Miesiąc Pył zawieszony (PM 10 ) µg/m Benzo(a)piren ,6 2,6 1,9 0,94 0,44 0,49 0, µg/m Ołów (Pb) w 0,5 PM10 µg/m 3 0,04 0,03 0,04 0,03 0,02 0,03 0,02 0,02 0,01 0,31 0,1 0,06 Arsen (As) w PM10 µg/m ,5 4, ,9 2,6 1 4,4 17 3,1 Kadm (Cd) w PM10 µg/m 3 5 2,6 0,89 1,7 0,86 0,25 0,94 0,25 0,25 0,25 0,25 2,4 2,2 Nikiel (Ni) w PM10 µg/m , , ,4 1 16

18 Na przekroczenia zanieczyszczeń powietrza pyłem zawieszonym PM10 w tych miastach i gminach istotny wpływ ma emisja komunalna w szczególności pochodząca z wykorzystania do ogrzewania węgla i spalania go w małosprawnych urządzeniach grzewczych. Na emisję z tych miast i gmin nakłada się również napływ z sąsiedztwa (z pasa ok. 30 km) i tło zanieczyszczeń, w którym zawarte są zanieczyszczenia transgraniczne, tło naturalne i daleki napływ. POP wskazuje na konkretne działania naprawcze m.in. realizacja PONE, podłączanie budynków do sieci ciepłowniczej i gazowej. Eliminacja indywidualnych pieców węglowych szczególnie dotyczy dzielnic, gdzie istnieje jeszcze duża ilość budynków wielorodzinnych ogrzewanych prostymi, ceramicznymi piecami węglowymi, a także jednorodzinnych domów. Trzeba podkreślić, że zarówno doprowadzenie ciepła sieciowego, jak i utrzymanie i modernizacja sieci pociąga za sobą duże koszty. Dlatego kierunkiem rozwoju jest energetyka rozproszona. Małe sieci energetyczne mogą być rozbudowane w miejscach powstawania nowych obszarów zabudowy oraz w obszarach już istniejących eliminując indywidualne źródła spalania. Celowa jest rozbudowa sieci gazowych, szczególnie na kierunkach budownictwa rozproszonego, gdzie mniej opłacalne jest dostarczanie ciepła sieciowego. Do innych działań należą: Uwzględnianie w ramach planów zagospodarowania przestrzennego aspektów wpływających na jakość powietrza poprzez: wymogi dotyczące zaopatrywania mieszkań w ciepło na nowych osiedlach z nośników nie powodujących nadmiernej niskiej emisji PM10 (tj. podłączanie do sieci cieplnych tam gdzie jest to możliwe, stosowanie kotłów gazowych lub olejowych, wykorzystanie energii odnawialnej nie powodującej zwiększonej emisji pyłu, nie zezwalanie na instalowanie kotłów węglowych jeśli jest możliwe zastosowanie innych paliw niskoemisyjnych), wprowadzanie ograniczeń w stosowaniu paliw stałych w zwartej zabudowie miejskiej poprzez zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego; projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miast ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie; zwiększanie powierzchni terenów zielonych (nasadzanie drzew i krzewów); określanie stref przemysłowych. Prowadzenie działań promocyjnych i edukacyjnych: wypracowanie działań rozpowszechniających system informowania mieszkańców o prognozach i aktualnym stanie zanieczyszczenia powietrza oraz o jego wpływie na zdrowie, np. poprzez stronę internetową lub elektroniczne tablice informacyjne, i sieci telekomunikacyjne; prowadzenie akcji edukacyjnych przed sezonem grzewczym uświadamiających mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia jakie niesie ze sobą zanieczyszczenie powietrza obejmujących m.in.: opracowanie ulotek i plakatów, akcje szkolne, informacje w mediach lokalnych, akcje uświadamiające szkodliwość spalania odpadów w kotłach grzewczych 17

19 w celu zmiany przyzwolenia społecznego na tego rodzaju praktykę. Działania edukacyjne w tym zakresie powinny być prowadzone również przez Lokalne Grupy Działania; promowanie zapisów i kierunków działań zawartych w Programie ochrony powietrza poprzez wykorzystywanie haseł promujących ekologiczne rozwiązania chroniące powietrze, rozdawanie materiałów informacyjnych i inne działania rozszerzające świadomość społeczeństwa. Uwzględnienie w warunkach specyfikacji zamówień publicznych wymogów ochrony powietrza, np. zakup pojazdów o niskiej emisji, usługi transportowe z wykorzystaniem ekologicznie czystych pojazdów, stałe źródła energetycznego spalania o niskiej emisji, paliwa o niskiej emisji dla źródeł stałych i mobilnych, ograniczenie pylenia podczas prac budowlanych. Uwzględnienie możliwości stosowania tzw. zielonych zamówień publicznych. Poniżej przedstawiono harmonogram prac naprawczych, które zostały wymienione w POP, a które bezpośrednio dotyczą gminy Łaziska Górne: Tabela 4 Harmonogram prac naprawczych, które zostały wymienione w POP, a które bezpośrednio dotyczą gminy Łaziska Górne Działanie naprawcze Termin realizacji Przygotowanie Programu Ograniczenia Niskiej Emisji (PONE) i stworzenie systemu organizacyjnego w celu jego realizacji 2012 Likwidacja ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej zgodnie z przepisami obowiązującymi w tym zakresie Realizacja PONE na terenie Łazisk Górnych poprzez stworzenie systemu zachęt do wymiany systemów grzewczych do uzyskania wymaganego efektu ekologicznego Wdrożenie, koordynacja i monitoring działań naprawczych określonych w POP wykonywanych przez poszczególne jednostki Działania promocyjne i edukacyjne (ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje) kształtowania pozytywnych postaw mieszkańców w odniesieniu do korzystania z transportu publicznego, ścieżek rowerowych, ruchu pieszego, wspólnego podróżowania - carpooling (wskazywanie korzyści społecznoekologicznych i ekonomicznych, jak również zagrożeń związanych z ekspansywnym rozwojem komunikacji indywidualnej), kształtowania pozytywnych postaw mieszkańców w odniesieniu do poszanowania energii (racjonalnego korzystania z energii cieplnej i elektrycznej, wskazania możliwości oszczędności energii), możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii, uświadamiania mieszkańcom zagrożenia dla zdrowia, jaką

20 niesie ze sobą spalanie odpadów w piecach, kotłach domowych 1. Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników zasilanych paliwami takimi jak węgiel wysokiej jakości (wysoka wartość opałowa, mała zawartość popiołu), gaz, olej, miejska sieć ciepłownicza. 2. Projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie Promocja wprowadzania upraw roślin energetycznych na terenach zrekultywowanych w celu zapewnienia dodatkowego nośnika energii Kontrola gospodarstw domowych w zakresie obowiązujących przepisów gospodarki odpadami Prowadzenie planów rewitalizacji terenów miejskich i wiejskich obejmujących modernizacje budynków miejskich i wiejskich, terenów parków i zieleńców zmiany w układzie komunikacyjnym centrów miast, zmiany w infrastrukturze miejskiej zapewniając poprawę komfortu mieszkańców, wyłączenia ruchu poszczególnych ulic miasta w celu zmiany wykorzystania przestrzeni miejskich 2012 Aktualizacja planów zapotrzebowania w ciepło, energię elektryczna i paliwa gazowe przez gminy należące do strefy Inwentaryzacja niskiej emisji zanieczyszczeń do atmosfery w gminie Łaziska Górne Budynki jednorodzinne W celu zaproponowania rozwiązań mających na celu ograniczenie niskiej emisji w Gminie należało poznać stan obecny zasobów mieszkaniowych. W celu poznania potrzeb mieszkańców w zakresie modernizacji systemów grzewczych w ich domach jednorodzinnych zdecydowano się na rozpowszechnienie ankiet, o wypełnienie których poproszono mieszkańców. Są one podstawą do opracowania niniejszego dokumentu, a także pozwalają na zaplanowanie działań, które będą realizowane w ramach Programu. Na potrzeby Programu opracowano ankietę dla domków jednorodzinnych zlokalizowanych na terenie całej Gminy. Ankiety rozdysponowane były w formie papierowej za pośrednictwem Urzędu Gminy, poprzez stronę internetową Urzędu oraz poprzez stronę internetową która pozwalała w sposób wygodny i szybki udzielić 19

21 mieszkańcowi odpowiedzi na zadawane pytania. Zwrotnie otrzymano 102 ankiety, w tym 62 szt. w formie papierowej oraz 40 szt. poprzez stronę internetową. Wzór ankiety stanowi załącznik do Programu. Opierając się na wynikach ankietyzacji, można stwierdzić, że znaczna większość produkowanej energii do celów grzewczych wytwarzana jest w kotłach na węgiel kamienny ( 86% ). Użytkownicy oprócz węgla kamiennego o dużym sortymencie stosują w kotłach starych na szeroką skalę miał oraz koks, jako paliwo tańsze, lecz o gorszych właściwościach energetycznych i większej emisyjności. Ten obraz ma istotne znaczenie dla oceny ekologicznego wpływu obiektów zlokalizowanych na terenie gminy na zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Gaz oraz olej opałowy stanowi znikomą około 10% ogółu. Jest to paliwo ekologiczne i dużo bardziej wygodne w stosowaniu, jednak droższe. Rysunek 3 Struktura stosowanego paliwa przed planowaną modernizacją Analiza ankiet pozwoliła również ocenić wiek zamontowanych i funkcjonujących urządzeń grzewczych. Zdecydowana większość kotłów została zamontowana w okresie , gdzie duży wpływ miał również udział samorządu gminnego, ze względu na dopłaty z GFOŚiGW, natomiast pozostała część kotłów zamontowana została przed rokiem Ta grupa urządzeń kwalifikuje się do wymiany w ramach Programu w pierwszej kolejności. Średni wiek kotła to 8 lat. 20

22 Rysunek 4 Struktura wiekowa kotłów grzewczych Mieszkańcy wypowiedzieli się także co do stanu technicznego ich kotłów. W większości urządzenia grzewcze są w dobrym stanie, choć z wiadomych powodów część mieszkańców informuje o niezadawalającej kondycji kotła/pieca i chce go wymienić na nowy. Wysoka świadomość ekologiczna oraz wzrost cen paliw na rynkach światowych zmusza do wprowadzania bardziej racjonalnej gospodarki energetycznej. Uruchomienie Programu może zatem przyczynić się do uzyskania znaczącego efektu ekologicznego i przynieść wymierne oszczędności finansowe. Ankiety pozwalają także poznać sposób przygotowania ciepłej wody użytkowej w mieszkaniach. Ankietowani obecnie do przygotowania ciepłej wody wykorzystują w 50% kocioł centralnego ogrzewania wraz z bojlerami elektrycznymi, a 20% sam kocioł centralnego ogrzewania. Program daje możliwość montażu kolektorów słonecznych jako urządzeń służących przygotowaniu ciepłej wody. Poniżej przedstawiono charakterystykę techniczną i energetyczną standardowego budynku jednorodzinnego, którego cechy są średnimi z cech budynków opisanych w ankietach. Tabela 5 Charakterystyka standardowego budynku jednorodzinnego Wielkość charakterystyczna Jednostka Istniejący komfort cieplny Charakterystyka obiektu standardowego długość mb 8,84 szerokość mb 8,84 wysokość mb 7,5 21

23 ilość kondygnacji szt. 2 kubatura m powierzchnia użytkowa = ogrzewana m średni współczynnik przenikania ciepła dla przegród zewnętrznych budynku W/m 2 *K 0,99 ilość mieszkańców osób 4 Charakterystyka źródła energii cieplnej rodzaj źródła kocioł węglowy/ gazowy/ olejowy moc kotła - optymalnie kw 20 stosowane paliwo węgiel różny asortyment/ gaz ziemny / olej opałowy sprawność energetyczna źródła podst. % 70, 82 / 94 / 92 sprawność systemu grzewczego z pominięciem źródła (akumulacji, przesyłu, regulacji i wykorzystania) % 78 współczynnik uwzględniający przerwy w ogrzewaniu w okresie tygodnia / doby 1 / 0,98 parametry paliwa MJ/kg, MJ/m 3, MJ/kg 24, 26 / 35,7 / 42,7 Charakterystyka pracy systemu grzewczego temperatura wewnętrzna - dzień o C 20 temperatura wewnętrzna - noc o C 15 temperatura zewnętrzna obliczeniowa o C -20 ogrzewanie dzienne - czas pracy h 12 ogrzewanie nocne - czas pracy h 12 Charakterystyka energetyczna obiektu zapotrzebowanie na energię cieplną dla c.o. GJ/rok 121,8 zapotrzebowanie na moc dla c.o. kw 12,6 zapotrzebowanie na energię cieplną dla c.w.u. GJ/rok 14,0 zapotrzebowanie na moc dla c.w.u. kw 2,9 Łączne zapotrzebowanie na energię cieplną GJ/rok 135,8 Łączne zapotrzebowanie na moc kw 15,5 energia cieplna - bez uwzględnienia sprawności źródła ciepła, z uwzględnieniem sprawności akumulacji, przesyłu, regulacji i wykorzystania 22

24 Budynki wielorodzinne komunalne Z informacji pozyskanych od Zakładu Inżynierii Miejskiej w Łaziskach Górnych wynika, że pomimo iż ogrzewanie indywidualne piecami na paliwo stałe funkcjonuje w większej ilości budynków ( 9 na 15 ), to jednak w zestawieniu z ilością m 2 ogrzewanych w ten sposób udział tego ogrzewania stanowi jedynie 33%. Pozostałą część stanowią powierzchnie ogrzewane poprzez miejską sieć ciepłowniczą. W 40% w budynkach tych ocieplone są ściany, a w 23% dach/stropodach. W 40% stan okien oceniono jako dobry, w 53% jako dostateczny. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela: 23

25 Tabela 6 Stan techniczny budynków wielorodzinnych komunalnych L.p. Adres Pow. ogrzewana [m 2 ] Ilość kondygnacji Rok budowy Ocieplenie ścian [Tak/Nie] Ocieplanie stropów [Tak/Nie] Stan okien [dobry, dostateczny, zły] Paliwo Źródła ciepła Stan techniczny Instalacja Stan techniczny 1 ul. Cieszyńska 2 261, r. Nie Nie dostateczny indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny 2 ul. Chopina , r. Tak Tak dobry węzeł cieplny dobry dobry 3 ul. Chopina , r. Tak Tak dobry węzeł cieplny dobry dobry 4 ul. Dworcowa , r. Nie Nie dostateczny 5 ul. Kolejowa 4 218, r. Nie Nie dostateczny indywidualne piece na paliwo stałe indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny dostateczny dobry dobry dobry 6 ul. 22 Lipca 8 139, r. Nie Nie dostateczny indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny dobry 7 ul. Moniuszki , r. Nie Nie dostateczny 8 ul. Wyrska ,80 3 przed 1945 Nie Nie dostateczny indywidualne piece na paliwo stałe indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny dostateczny dobry dobry 9 ul. Wyzwolenia ,56 4 po 1945r. Nie Nie dobry indywidualne piece c.o. etażowe dobry dobry 10 ul. Wyzwolenia , r. Nie Nie dostateczny indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny dobry 11 ul. Zwałowa 7 583, r. Tak Tak dostateczny węzeł cieplny dobry dobry 12 ul. Ogrodowa 46 97, r. Tak Nie dobry indywidualne piece na paliwo stałe dostateczny dobry 24

26 13 ul. Wyszyńskiego 8 (budynek główny) 684, r. (rozbud owa 1975r.) Tak Tak dobry węzeł cieplny dobry dobry 14 ul. Wyszyńskiego (część parterowa) 379, r. Nie Nie zły węzeł cieplny dobry dobry 15 ul. Staszica 4a 1 538, r. Tak Nie dobry węzeł cieplny dobry dobry Źródło: Zakład Inżynierii Miejskiej w Łaziskach Górnych 25

27 Budynki użyteczności publicznej Z informacji pozyskanych od Urzędu Miejskiego wynika, że w 3 na 16 budynkach źródło ciepła opalane jest węglem, w 4 gazem, a pozostałe otrzymują ciepło z sieci ciepłowniczej. W zestawieniu z ilością m 2 ogrzewanych w dany sposób przeważa poprzez miejską sieć ciepłowniczą ( 86% ). W 8 budynkach ocieplone są ściany, a w 1 dach/stropodach. Stan okien we wszystkich oceniono jako dobry. Szczegółowe dane przedstawia poniższa tabela: 26

28 Tabela 7 Stan techniczny budynków użyteczności publicznej Źródło ciepła Instalacja c.o. Lp. Nazwa instytucji Adres Pow. Ogrzewana [m 2 ] Ilość kondygnacji Rok budowy Ocieplenie ścian [tak/nie] Ocieplenie stropów [tak/nie] Stan okien [dobry, dostatecz ny, zły] Paliwo Rok powstania kotłowni/ źródła Stan techniczny [dobry, dostateczn y, zły] Stan techniczny [dobry, dostateczn y, zły] 1 Żłobek Miejski ul. Miodowa , TAK TAK dobry 2 Przedszkole nr 2 ul. Miodowa , TAK dobry 3 Przedszkole nr 3 ul. Zielona 9 512,36 2 ok. 1980r TAK dobry 4 Przedszkole nr 4 ul. Mokierska 4 972,40 2 ok. 1991r. TAK dobry 5 Przedszkole nr 5 ul. Chopina 938,16 1 ok. 1952r TAK dobry 6 Przedszkole nr 6 ul. Wyszyńskiego ,50 2 ok. 1956r. TAK dobry kocioł gazowy kocioł gazowy kotłownia gazowa kotłownia węglowa węzeł cieplny kotłownia gazowa 2011 dobry dobry 2011 dobry dobry dobry dobry dobry dobry dobry 7 Szkoła Podstawowa nr 1 ul. Dworcowa , r./1991r. NIE dobry węzeł cieplny dobry 8 Szkoła Podstawowa nr 5 ul. Szkolna 4 3 rok ok. 1961r. NIE dobry kotłownia węglowa dobry 9 Szkoła Podstawowa nr 6 ul. Wyrska ,00 3 rok 1997r NIE dobry węzeł cieplny dobry 10 Gimnazjum nr 1 ul. Ogrodowa , Gimnazjum nr 3 ul. Powstańców ,27 3 rok ok.1965r rok ok. 1928r. TAK NIE dobry dobry węzeł cieplny węzeł cieplny dobry dobry 12 Zespół Szkół im. Piastów Śląskich ul. Cieszyńska ,50 3 lata 1936/1937r NIE dobry kotłownia węglowa dobry 27

29 13 OSP Pl. Ratuszowy 349,92 2 przed 1939 NIE dobry węzeł cieplny dobry 14 Dom Kultury ul. Świerczewskiego NIE dobry węzeł cieplny 15 Biblioteka Miejska ul. Świerczewskiego 913, NIE dobry 16 Urząd Miasta Pl. Ratuszowy , TAK dobry węzeł cieplny węzeł cieplny dobry 28

30 1.6. Analiza i ocena programu ograniczenia niskiej emisji realizowanego w latach Ze względu na wystarczające środki finansowe budżetowe, którymi dysponowała gmina nie zdecydowano się na dofinansowanie inwestycji w domkach jednorodzinnych ze współudziałem WFOŚiGW w Katowicach, a jedynie ze środków GFOŚiGW. Obecnie nie ma już GFOŚiGW, ale wszystkie operacje finansowe dokonywane w ramach budżetu gminy z tytułu kar i opłat za korzystanie ze środowiska. Na terenie gminy w latach oraz od roku 2011 udzielono mieszkańcom dofinansowania (dotacja celowa) ze środków GFOŚiGW do zakupu kotłów centralnego ogrzewania poprzez (wymiana kotłów c.o. lub pieców węglowych na ekologiczne urządzenia grzewcze ograniczające emisję z tzw. niskich emitorów) oraz zakupu i montażu kolektorów słonecznych. Warunki szczegółowe otrzymania dotacji określają dwa regulaminy: określający zasady udzielania dotacji celowej z budżetu gminy na dofinansowanie kosztów inwestycji w ramach wymiany systemów grzewczych oraz określający zasady udzielania dotacji celowej z budżetu gminy na dofinansowanie kosztów inwestycji w ramach zakupu i montażu kolektorów słonecznych wytwarzających ciepło z energii odnawialnej. Obecnie wysokość dotacji wynosi 70% nakładów poniesionych przez wnioskodawcę, lecz nie więcej niż zł na zakup ekologicznych urządzeń grzewczych oraz zakup i montaż kolektorów słonecznych i nie więcej niż zł na przyłączenie do sieci ciepłowniczej. Dotacja przekazywana jest w formie zwrotu udokumentowanych kosztów realizacji zadania po jego zakończeniu. Do wsparcia w formie dotacji celowej uprawnione są osoby fizyczne, wspólnoty mieszkaniowe lub spółdzielnie mieszkaniowe będące właścicielami lub współwłaścicielami lokali/budynków o funkcji mieszkalnej. O dotację można ubiegać się co 8 lat przy każdej następnej wymianie systemu grzewczego, od dnia przyznania poprzedniej dotacji lub refundacji ze środków Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz po upływie 8 lat od dnia oddania do użytkowania nowego budynku mieszkalnego. W zakresie ekologicznych urządzeń grzewczych zastosować można kocioł elektryczny, olejowy, gazowy, pompę ciepła, wkład kominkowy zasilany drewnem, kocioł zasilany paliwem stałym z automatycznym dozownikiem paliwa posiadający świadectwo badań emisyjnych znak bezpieczeństwa ekologicznego bez możliwości pominięcia mechanicznego załadunku. Wnioskodawca składając wniosek o dotację oświadcza jednocześnie o likwidacji wymienionego kotła lub pieca węglowego. 29

31 Dofinansowaniem objęto w latach łącznie 905 budynków mieszkalnych i opiewa ono na kwotę ,84 zł. Szczegółowe zestawienie zamieszczono w tabeli poniżej. Od 2011r. udzielana jest również dotacji na wymianę kotłów c.o. w budynkach o funkcji kultu religijnego typu kościół lub dom modlitwy. Gmina Łaziska Górne udziela najwyższych dotacji na cele modernizacji źródeł ciepła w całym powiecie mikołowskim. 30

32 Tabela 8 Podsumowanie realizacji PONE w latach Rok Kotły na paliwo stałe Kotły gazowe Kotły elektryczne Kotły olejowe Kotły na drewno Sieć ciepłownicza Kotły razem Kolektory Kwota dofinansowania urządzeń grzewczych Kwota dofinansowania kolektorów słonecznych Kwota dofinansowania RAZEM , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , wstrzymanie udzielania dotacji, zmiana ustawy o finansach publicznych , , , , , ,81 SUMA , , ,84 Źródło: UM w Łaziskach Górnych 31

33 Na bieżąco termomodernizowane są również obiekty użyteczności publicznej. Według POP dla strefy gliwicko mikołowskiej województwa śląskiego poprzez dotychczasową realizację PONE w Łaziskach Górnych osiągnięto efekt ekologiczny: 10,97 Mg/rok redukcji emisji powierzchniowej pyłu PM10 i 0,0067 redukcji emisi powierzchniowej benzo(a)pirenu. Poniżej przedstawiono chronologicznie działania gminy z zakresu ochrony powietrza: Rok 1999 Wprowadzono częściową refundację nakładów finansowych poniesionych przez właścicieli budynków mieszkalnych na modernizacje systemów ogrzewania. Rok 2000 Kontynuowano realizację programu refundacji nakładów finansowych poniesionych przez właścicieli budynków mieszkalnych na modernizacje systemów ogrzewania. W ramach monitoringu jakości powietrza partycypowano w kosztach badań zanieczyszczenia atmosfery, prowadzonych na stacjach pomiarowych zlokalizowanych na terenie miasta SANEPID. Rok 2001 W ramach Sprzątania Świata przeprowadzono akcje jesiennej zbiórki liści od mieszkańców Łazisk Górnych akcja ma na celu ograniczenie przypadków palenia liści w ogrodach przydomowych i domowych kotłowniach zebrane liście zostały skompostowane. Opracowano Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Miasta Łaziska Górne. Kontynuowano program refundacji kosztów wymiany kotłów c.o., sfinansowano wymianę kotła c.o. w SP Nr 5. Rok 2002 W ramach Sprzątania Świata kontynuowano akcje jesiennej zbiórki liści od mieszkańców Łazisk Górnych. Kontynuowano program refundacji kosztów wymiany kotłów c.o., sfinansowano zakup pieca gazowego dla Gimnazjum Nr 1, współfinansowano badania zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego przeprowadzone przez Sanepid na stacjach pomiarowych zlokalizowanych na terenie Łazisk Górnych. Rok 2003 Zmodernizowano kotłownię w Zespole Szkół im. Piastów Śląskich przy ul. Cieszyńskiej. Podłączono budynki mieszkalne znajdujące się przy ul. Orzeskiej 6 oraz 8 do sieci ciepłowniczej, w ramach zadania wykonano nową wymiennikownię oraz nową instalację c.o. Kontynuowano udzielanie refundacji kosztów wymiany pieców c.o. 32

34 Rok 2004 Przeprowadzono na terenie miasta jesienną zbiórkę liści (zaopatrzono mieszkańców w worki biodegradacyjne i zapewniono transport). Kontynuowano udzielanie refundacji kosztów wymiany pieców c.o. Rok 2005 Kontynuowano jesienną akcję zbiórki liści od mieszkańców oraz refundację kosztów wymiany pieców c.o. Zwiększono kwotę refundacji do zł, wprowadzono jednak warunek, że kotły zasilane paliwem stałym (węgiel) powinny być wyposażone w automatyczne dozowanie paliwa (podajnik). Rok 2006 Przeprowadzono na terenie miasta jesienną zbiórkę liści (zaopatrzono mieszkańców w worki biodegradacyjne na zebrane liście i zapewniono transport). Kontynuowano refundację kosztów wymiany pieca c.o. Rok 2007 Przeprowadzono na terenie miasta jesienną zbiórkę liści (zaopatrzono mieszkańców w worki biodegradacyjne na zebrane liście i zapewniono transport). Kontynuowano dofinasowanie kosztów wymiany pieca c.o. Rok 2008 Kontynuowano dofinasowanie kosztów wymiany pieca c.o. W wyniku przeprowadzonych rozmów z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Katowicach w dniach od r. do r. był prowadzony monitoring immisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego ambulansem pomiarowym AI-10 w rejonie Huty "Łaziska" przy ul. Gostyńskiej. Pomiary zostały wykonane na koszt WIOŚ w Katowicach i stąd nie było potrzeby realizacji zadania z GFOŚiGW w Łaziskach Górnych. Wykonano termomodernizację budynku Przedszkola Nr 5. Rok 2009 Promowano edukację ekologiczną Gminy Łaziska Górne poprzez: organizację imprez proekologicznych (m. in. realizacja projektu Czyste powietrze dla Łazisk Górnych, udział w ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej "Kochasz dzieci nie pal śmieci"). Wymiana opraw oświetlenia ulicznego na ledowe oprawy energooszczędne. 33

35 W 2009r.gmina otrzymała tytuł EkoGminy2009 i ,00 zł w konkursie organizowanym przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach za najbardziej ekologiczną gminę w województwie śląskim. Rok 2010 Promowano edukację ekologiczną Gminy Łaziska Górne poprzez: organizację imprez proekologicznych m.in. akcja "Stop folii w sklepach" i kontynuacja projektu "My Łaziszczanie o środowisko dbamy i toreb ekologicznych używamy" toreb bawełnianych zostało rozdanych na tarasie przed Miejskim Domem Kultury 7 czerwca w Światowy Dzień Ochrony Środowiska. Przeprowadzono pomiary imisji substancji pyłowo-gazowych w wyznaczonych punktach referencyjnych na terenie Gminy Miejskiej Łaziska Górne. Wykazano że w okresie przeprowadzania badań w porze jesienno - zimowej: - wystąpiły przekroczenia stężeń w powietrzu pyłu zawieszonego PM10; - nie wystąpiły przekroczenia stężeń w powietrzu tlenku węgla, ditlenku siarki, ditlenku azotu, manganu; - nie wystąpiły przekroczenia opadu pyłu ogółem w powietrzu - nie stwierdzono występowania w powietrzu substancji takich jak: amoniak, benzen, chrom, kadm. Wymiana opraw oświetlenia ulicznego na ledowe oprawy energooszczędne. Rok 2011 Akcja "Stop folii w sklepach" i kontynuacja projektu "My Łaziszczanie o środowisko dbamy i toreb ekologicznych używamy" toreb bawełnianych zostało rozdanych na tarasie przed Miejskim Domem Kultury 5 czerwca w Światowy Dzień Ochrony Środowiska. Wznowiono udzielanie dotacji na wymianę systemów grzewczych oraz rozpoczęto udzielanie dotacji na solary i na wymianę kotłów c.o. w budynkach o funkcji kultu religijnego typu kościół lub dom modlitwy. Kwotę dofinansowania zmieniono z zł na zł, wprowadzono warunek, że kotły na paliwo stałe powinny być wyposażone w automatyczne dozowanie paliwa, bez możliwości jego pominięcia (kotły nie mogą być wyposażone w dodatkowy ruszt). Zrealizowano 41 wniosków, oraz zrealizowano 1 wniosek Rzymsko - Katolickiej Parafii p.w. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Łaziskach Dolnych. Modernizacja systemu grzewczego w ramach zakupu i montażu kotła c.o. dla SP5. Kontynuacja wymiany opraw oświetlenia ulicznego na ledowe oprawy energooszczędne. Realizację PONE w gminie Łaziska Górne należy oceniać jako bardzo dobrą. Akcja prowadzona jest sukcesywnie od kilkunastu już lat, gmina sama realizuje i rozlicza dotacje, 34

36 zasady udziału w PONE są jasne i gwarantują uzyskanie sporego efektu ekologicznego, a co najważniejsze program cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem mieszkańców. 35

37 2. ANALIZA TECHNICZNO-EKONOMICZNA PRZEDSIĘWZIĘĆ 2.1 Zakres możliwych do realizacji modernizacji Zgodnie z założeniami, podstawowym kierunkiem, jaki postawiono przed Programem jest obniżenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery poprzez wymianę niskosprawnych i nieekologicznych kotłów i pieców, na nowoczesne urządzenia grzewcze. Ponadto skutecznym sposobem na ograniczenie emisji ze spalania paliw jest zastosowanie odnawialnych źródeł energii. W przypadku gdy w budynku wymieniono już stare źródło ciepła na nowy kocioł gazowy, olejowy, na biomasę lub kocioł węglowy nowej generacji (m.in. z paleniskiem retortowym z podajnikiem ślimakowym lub tłokowym) możliwe jest zamontowanie układów solarnych dla przygotowywania ciepłej wody a w przypadku budynków komunalnych i użyteczności publicznej również termomodernizacja. Wymiana źródeł ciepła Wymiana niskosprawnego źródła ciepła jest w gospodarce komunalnej najbardziej efektywnym energetycznie przedsięwzięciem przy jego relatywnie niskich kosztach. Zapewnia więc największy efekt ekologiczny w stosunku do kosztów inwestycyjnych. Zastosowanie sprawniejszego urządzenia przyczynia się do zmniejszenia zużycia energii zawartej w paliwie, lecz niejednokrotnie zmniejszenie to może rekompensować (a nawet przekraczać) wzrost kosztów ogrzewania przy przejściu z węgla na bardziej przyjazny środowisku naturalnemu, ale droższy nośnik energii (gaz ziemny, olej opałowy). Najważniejszymi kryteriami wyboru urządzenia jest kryterium sprawności energetycznej oraz kryterium ekologiczne. kotły gazowe Kotły gazowe c.o. są urządzeniami o wysokiej sprawności energetycznej osiągającej nawet 96%. Ze względu na funkcje, jakie może spełniać gazowy kocioł c.o. mamy do wyboru: kotły jednofunkcyjne, służące wyłącznie do ogrzewania pomieszczeń (mogą być one jednak rozbudowane o zasobnik wody użytkowej), kotły gazowe dwufunkcyjne, które służą do ogrzewania pomieszczeń i dodatkowo do podgrzewania wody użytkowej (w okresie letnim pracują tylko w tym celu). Kotły dwufunkcyjne pracują z pierwszeństwem podgrzewu wody użytkowej (priorytet c.w.u.), tzn. kiedy pobierana jest ciepła woda, wstrzymana zostaje czasowo funkcja c.o. Biorąc pod uwagę rozwiązania techniczne, w ramach tych dwóch typów kotłów można wyróżnić: kotły stojące i wiszące. Ponadto mogą być wyposażone w otwartą komorę 36

38 spalania (powietrze do spalania pobierane z pomieszczenia, w którym się znajduje) i zamkniętą (powietrze spoza pomieszczenia, w którym się znajduje). W obu przypadkach spaliny wyprowadzane są poza budynek kanałem spalinowym. W ostatnich latach dużą popularnością cieszą się również kotły kondensacyjne. Uzyskuje się w nich wzrost sprawności kotła poprzez dodatkowe wykorzystanie ciepła ze skroplenia pary wodnej zawartej w odprowadzanych spalinach (kondensacja), co wpływa również na obniżenie emisji zanieczyszczeń w spalinach. kotły olejowe W przypadku braku doprowadzenia sieci gazowej do obiektu mieszkalnego, możliwe jest zastosowanie kotła z automatyką obsługi z zastosowaniem jako paliwa lekkiego oleju opałowego. Większość nowoczesnych konstrukcji olejowych kotłów grzewczych posiada sprawność energetyczną powyżej 92%, co spełnia wymogi Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 lutego 1999 roku w sprawie wymagań w zakresie efektywności energetycznej urządzeń dopuszczonych do obrotu rynkowego. Program nie wskazuje konkretnego producenta urządzenia pozostawiając dobór ostatecznemu użytkownikowi. Podstawowym wymogiem stawianym przez Program jest posiadanie przez urządzenie świadectwa badań energetycznych i ekologicznych. Kotły węglowe retortowe Na polskim rynku producenci kotłów oferują w sprzedaży jednostki o mocach od 15 kw do 1,5 MW. Na podstawie przeprowadzonych badań energetyczno emisyjnych w Instytucie Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu stwierdzono, że przy zastosowaniu odpowiedniego paliwa sprawność kotłów retortowych sięga nawet ponad 90%. Wydatki poniesione na wymianę kotła i adaptację kotłowni rekompensuje późniejsza tania eksploatacja. Koszt produkcji ciepła w kotłach niskoemisyjnych z zastosowaniem wysokogatunkowego paliwa jest do 40% niższy od ogrzewania za pomocą tradycyjnych kotłów węglowych. Praca kotła retortowego/tłokowego, podobnie jak w kotłach olejowych i gazowych, sterowana jest układem automatyki, pozwalającym utrzymać zadaną temperaturę w ogrzewanych pomieszczeniach oraz regulację temperatury w ciągu doby. Ponadto palenisko w tego typu kotłach wyposażone jest w samoczyszczący układ. W małych kotłach uzupełnianie zasobnika węglowego odbywa się raz na 3-6 dni, bez konieczności dodatkowej obsługi. Węgiel dozowany jest do paleniska za pomocą podajnika ślimakowego w dokładnych ilościach, gdzie następnie jest spalany pod nadmuchem powietrza zapewniając żądany komfort cieplny pomieszczeń. Ponadto ilość wytwarzanego popiołu jest niewielka, co jest spowodowane efektywnym spalaniem oraz tym, że kotły te przystosowane są do spalania odpowiednio przygotowanych wysokogatunkowych rodzajów węgla. Użycie paliwa złej jakości może spowodować zapchanie podajnika ślimakowego lub powstanie zbyt dużej zgorzeliny w palenisku, co grozi uszkodzeniem kotła. 37

39 W urządzeniach tych nie można spalać również odpadów komunalnych i bytowych, powodujących trudne do oszacowania emisje, w tym również związków bardzo szkodliwych (np. dioksyny i furany), a co nadal jest popularne przy stosowaniu tradycyjnych palenisk węglowych. W wielu urządzeniach producenci dopuszczają spalanie biomasy, ale tylko w formie odpowiednio przygotowanych peletów. W przypadku gdy mieszkaniec wybierze do montażu kocioł spalający węgiel wraz z biomasą efekt ekologiczny przedsięwzięcia obliczany jest jak w stosunku do kotła węglowego, a spalanie drewna czy innej biomasy jedynie powiększy efekt ekologiczny i zmniejszy emisję głownie dwutlenku węgla. Certyfikat energetyczno-emisyjny nie jest wymogiem do włączenia urządzenia grzewczego do obiegu handlowego, (o tym decydują odpowiednie normy), stanowi on bardzo ważną informację dla przyszłego użytkownika, który oprócz strony finansowej, interesuje się również ochroną powietrza atmosferycznego. Natomiast gmina dopuszcza do udziału w PONE jedynie kotły posiadające odpowiedni certyfikat energetyczno-emisyjny wydany przez akredytowane laboratorium. Kotły na biomasę W środowiskach wiejskich, silnie związanych z działalnością rolniczą można stosować źródła ciepła wykorzystujące odnawialne paliwa w postaci biomasy: słoma zbóż, zrębki drewniane, drewno opałowe. Ponieważ mowa w Programie o domkach jednorodzinnych to ich budowa limituje stosowane moce cieplne do wielkości rzędu maksymalnie 35 kw (najczęściej 25 kw). Paliwo - słoma zbóż Brak jest w chwili obecnej rozwiązań technicznych pozwalających na prowadzenie ciągłego procesu spalania słomy luzem w kotłach o tak małej mocy cieplnej. Istniejące i możliwe do zastosowania rozwiązanie to kotły z jednorazowym wsadem paliwa. Instalacja w tym rozwiązaniu wymaga zabudowy jednego lub więcej dużego zasobnika energii cieplnej, którego zadaniem jest zrównoważenie możliwości odbioru energii cieplnej do stałego poziomu. Mamy do czynienia z dwoma obiegami cieplnymi: jeden wiążący kocioł i zasobnik ciepła; oraz drugi pośredni wiążący zasobnik ciepła z instalacją wewnętrzną domu. W tym przypadku trudno wprowadzić odpowiednią automatykę sterowania procesem spalania jak również automatykę systemu grzewczego. Dodatkowym warunkiem jest odizolowanie źródła od budownictwa mieszkalnego z uwagi na infrastrukturę paliwową i przepisy p-poż. O wiele wygodniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie kotła na brykiet wykonywany ze słomy. Dzięki sprasowaniu oraz poddaniu podwyższonej temperaturze uzyskujemy paliwo o zadawalającej wartości opałowej oraz mniejszej zawartości chloru. Paliwo - zrębki drewniane 38

40 Istniejące rozwiązania wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa wymagają dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest większa, co wymaga dodatkowych powierzchni przeznaczonych na ten cel. Istotną sprawą są również parametry paliwa a szczególnie jego wilgotność. W tym przypadku również wskazana jest odrębna zabudowa niezwiązana z domem mieszkalnym. Paliwo - pelety Pojawiają się kotły dedykowane peletom. Są to rozwiązania wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa, wymagające dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest zwykle większa (względy eksploatacyjne), co wymaga znacznej powierzchni na ten cel. Istotnymi cechami peletów są: dobre parametry paliwa, wysoka kaloryczność oraz możliwość stworzenia układu w automatyce niemal bezobsługowego. Obserwuje się niezwykle duży przyrost udziału tego paliwa na rynkach UE (głównie kraje Skandynawii oraz Niemcy, Austria). Paliwo - drewno opałowe Istniejące rozwiązania to głównie kotły komorowe o jednorazowym wsadzie. Istnieje możliwość zastosowania tego rozwiązania w Programie. Mankamentem dla Programu jest znacznie mniejsza podaż kotłów na drewno opałowe oraz brak jednoznacznej gwarancji ekologicznej. Kotły te umożliwiają bowiem spalanie innego paliwa (odpady) bez gwarancji niskiej emisyjności procesu spalania. Paliwo wyznaczone w tych kotłach jako podstawowe tj.: drewno opałowe kawałkowe jest paliwem jak najbardziej ekologicznym. Paliwo mieszanki węgla ze zrębkami drewnianymi Istniejące rozwiązania wykorzystujące ciągły proces spalania paliwa wymagają dodatkowej instalacji podawania paliwa, najczęściej podajniki ślimakowe, oraz odpowiednio zabudowanych zasobników na paliwo. Wielkość tych zasobników w porównaniu z paliwem węglowym jest większa, co wymaga dodatkowych powierzchni przeznaczonych na ten cel. Istotną sprawą są również parametry paliwa. Kotły automatyczne na pelety (paliwo granulowane) i brykiety drzewne wyposażone są w automatyczny system podawania paliwa oraz doprowadzania powietrza do spalania. Nie wymagają stałej obsługi, mogą współpracować z automatyką pogodową. Paliwo umieszcza się w specjalnym zasobniku, skąd jest pobierane przez podajnik z napędem elektrycznym sterowany automatycznie w zależności od warunków atmosferycznych. Automatycznie steruje także wentylatorem dozującym powietrze do spalania. Paliwo uzupełnia się co kilka dni, tym rzadziej, im większy jest zasobnik. 39

41 W niniejszym programie nie wskazano konkretnych producentów urządzeń pozostawiając ostateczny wybór użytkownikowi. Podstawowym wymogiem stawianym przez program jest, w przypadku urządzeń grzewczych, posiadanie certyfikatu energetyczno-emisyjnego wydanego przez akredytowane laboratorium. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii Zastosowanie kotłów na biomasę paliwo odnawialne omówiono powyżej. Dodatkowy efekt obniżający emisję zanieczyszczeń może dać zastosowanie kolektorów słonecznych stosowanych w instalacjach ciepłej wody użytkowej. Dostępne na rynku polskim kolektory słoneczne przy warunkach nasłonecznienia w warunkach Gminy, zapewniają wystarczającą ilość energii cieplnej potrzebnej do ogrzania wody praktycznie od miesiąca marca do października. Dodatkowy efekt obniżający emisję zanieczyszczeń, może dać zastosowanie pomp cieplnych. Rozwój nowoczesnych technologii w ostatnim czasie sprawił, że powszechnie dostępne stały się urządzenia przeznaczone dla obiektów indywidualnych domki jednorodzinne. Pompy cieplne są źródłem ciepła niskotemperaturowego, stąd przy odpowiedniej technologii rozprowadzającej energię po budynku (ogrzewanie podłogowe), możliwym jest zastosowanie pomp do całorocznego ogrzewania. W przypadku dokonywania modernizacji źródła energii cieplnej przy tradycyjnym rozprowadzeniu energii po budynku pompy ciepła mogą stanowić jedynie uzupełniające źródło ciepła, źródłem podstawowym jest wtedy kocioł gazowy lub olejowy. Dla lokalnych warunków klimatycznych pompy ciepła wymagać będą przy temperaturach ujemnych zbliżonych do normatywów obliczeniowych ( - 20 C; w zasadzie poniżej temperatury mniejszej niż 5 C) wspomagania dodatkowym wysokotemperaturowym źródłem ciepła. Termomodernizacja Termomodernizacja jest to poprawienie istniejących cech technicznych budynku, a jej efektem powinno być zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło. Termomodernizacja obejmuje najczęściej zmiany budowlane (ocieplenie) i zmiany w systemie grzewczym podnoszące jego sprawność i zmniejszające niepotrzebne straty. Termomodernizacja nie tylko ogranicza straty ciepła i zmniejsza koszty ogrzewania, ale także poprawia warunki użytkowania pomieszczeń w budynku. Poprawienie cech energetycznych struktury budowlanej obejmuje najczęściej następujące czynności: poprawa izolacyjności termicznej przegród budowlanych tj. ścian, dachu, stropu nad piwnicą lub podłogi na gruncie, okien, drzwi itp., 40

42 likwidacja mostków termicznych, czyli miejsc nieizolowanych lub słabiej izolowanych, w których występują szczególnie duże straty ciepła, uszczelnienie miejsc, w których występuje nadmierna infiltracja powietrza. Tabela 9 Zabiegi termomodernizacyjne budowlane Lp. Rodzaj elementu Cel zabiegu Sposób realizacji 1. Ściany zewnętrzne i ściany oddzielające pomieszczenia o różnych temperaturach Zwiększenie izolacyjności termicznej i likwidacja mostków cieplnych Ocieplenie dodatkową warstwą izolacji termicznej 2. Stropodachy i stropy pod poddaszem nie ogrzewanym Zwiększenie izolacyjności termicznej Ocieplenie dodatkową warstwą izolacji termicznej 3. Stropy nad piwnicami nie ogrzewanymi i podłogi parteru w budynkach nie podpiwniczonych Zwiększenie izolacyjności termicznej Ocieplenie dodatkową warstwą izolacji termicznej 4. Fragmenty ścian zewnętrznych przy grzejnikach Lepsze wykorzystanie ciepła od grzejników Założenie ekranów zagrzejnikowych 5. Okna Drzwi zewnętrzne 10. Zmniejszenie niekontrolowanej infiltracji Zwiększenie izolacyjności termicznej Zmniejszenie powierzchni przegród zewnętrznych o wysokich stratach ciepła Okresowe zmniejszenie strat ciepła w okresie najniższych dobowych temperatur Zmniejszenie niekontrolowanej infiltracji Ograniczenie strat użytkowych Uszczelnienie Wymiana na okna o wysokiej izolacyjności Częściowa zabudowa okien Okiennice, żaluzje, zasłony Uszczelnienie Zasłony, automatyczne zamykanie drzwi, przedsionki 41

43 Balkony 13. Loggie 14. Otoczenie budynku Zwiększenie izolacyjności termicznej Ograniczenie mostków termicznych Utworzenie przestrzeni izolującej Zmniejszenie oddziaływań klimatycznych (wiatru) Ocieplenie lub wymiana Ocieplenie warstwą izolacji termicznej Obudowa (ocieplenie) Osłony przeciwwiatrowe (ekrany), roślinność ochronna W każdym indywidualnym przypadku efekty realizacji poszczególnych przedsięwzięć modernizacyjnych są różne. Jednak na podstawie analizy danych z wielu realizacji można określić pewne przeciętne wartości tych efektów. Dokonując takich analiz należy uwzględnić wzajemne oddziaływania odmiennych sposobów uzyskania oszczędności energetycznych realizowanych jednocześnie, gdyż zazwyczaj nie prowadzi to do prostego sumowania ich skutków. Tabela 10 Ocena ilościowa efektów działań termomodernizacyjnych Lp Sposób uzyskania oszczędności Wprowadzenie w systemie cieplnym automatyki pogodowej oraz urządzeń regulacyjnych Wprowadzenie hermetyzacji instalacji i izolowanie przewodów, przeprowadzenie regulacji hydraulicznej i zamontowanie zaworów termostatycznych we wszystkich pomieszczeniach Obniżenie zużycia ciepła w stosunku do stanu poprzedniego 5-15% 10-20% 3. Wprowadzenie podzielników kosztów 10% 4. Wprowadzenie ekranów zagrzejnikowych 2-3% 5. Uszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych 3-5% 6. Wymiana okien na okna o niższym U i większej szczelności 10-15% 7. Ocieplenie zewnętrznych przegród budowlanych (ścian, dachu, stropodachu) 10-25% 42

44 2.2. Analiza wariantów modernizacji budynków jednorodzinnych Po analizie zebranych ankiet i na podstawie wstępnych założeń dotyczących budynku reprezentatywnego stworzono kilka opcji modernizacji istniejącego systemu grzewczego wraz z innymi pracami polepszającymi wykorzystanie energii. W rozdziale znalazły się informacje na temat charakterystyki ekonomicznej i ekologicznej przedsięwzięć, zmiany zużycia energii w wyniku wymiany kotła i montażu kolektorów słonecznych, zmiany rocznych kosztów ogrzewania w wyniku wymiany kotła i montażu kolektorów słonecznych, zmiany rocznych emisji zanieczyszczeń w wyniku wymiany kotła i montażu kolektorów słonecznych. Tabela 11 Budynek standardowy - cechy ekonomiczne i ekologiczne oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł węglowy komorowy moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo węgiel różny asortyment, miał, muły sprawność energetyczna źródła % 70 parametry paliwa MJ/kg 24 zużycie paliwa Mg/rok 7,3 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 164 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 346 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 604 emisja dwutlenku węgla kg/rok Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 329 dwutlenek siarki kg/rok 93 43

45 tlenek azotu kg/rok 7 pył kg/rok 175 B(a)P kg/rok 0,102 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 0 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok 0 Tabela 12 Wymiana kotła węglowego na nowy węglowy z automatycznym podawaniem paliwa oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł węglowy retortowy/ tłokowy moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo węgiel groszek sprawność energetyczna źródła % 82 parametry paliwa MJ/kg 26 zużycie paliwa Mg/rok 5,7 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 128 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 346 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 423 emisja dwutlenku węgla kg/rok Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 257 dwutlenek siarki kg/rok 46 44

46 tlenek azotu kg/rok 6 pył kg/rok 114 B(a)P kg/rok 0,080 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 181 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok 3200 Tabela 13 Wymiana kotła węglowego na nowy węglowy z automatycznym podawaniem paliwa oraz zabudowa kolektora słonecznego oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł węglowy retortowy/ tłokowy moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo węgiel groszek sprawność energetyczna źródła % 82 parametry paliwa MJ/kg 26 zużycie paliwa Mg/rok 5,4 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 122 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 547 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 399 emisja dwutlenku węgla kg/rok Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 243 dwutlenek siarki kg/rok 43 45

47 tlenek azotu kg/rok 5 pył kg/rok 108 B(a)P kg/rok 0,076 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 205 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok 3800 Tabela 14 Wymiana kotła węglowego na nowy gazowy oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł gazowy moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo gaz sprawność energetyczna źródła % 94 parametry paliwa MJ/kg 42,8 zużycie paliwa m 3 /rok 3629,5 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 0 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 1,03 emisja dwutlenku węgla kg/rok 7128 Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 0,98 dwutlenek siarki kg/rok 0,01 46

48 tlenek azotu kg/rok 0,00 pył kg/rok 0,04 B(a)P kg/rok 0,00 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 603 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok 7472 Tabela 15 Wymiana kotła węglowego na nowy olejowy oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł olejowy moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo olej opałowy lekki sprawność energetyczna źródła % 92 parametry paliwa MJ/kg 42,8 zużycie paliwa kg/rok 3708,4 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 0 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 346 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 115 emisja dwutlenku węgla kg/rok 7098 Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 3 dwutlenek siarki kg/rok 82 tlenek azotu kg/rok 22 47

49 pył kg/rok 8 B(a)P kg/rok 0,000 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 489 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok 7502 Tabela 16 Wymiana kotła węglowego na nowy opalany biomasą oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła kocioł na biomasę moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo biomasa sprawność energetyczna źródła % 85 parametry paliwa MJ/kg 12 zużycie paliwa Mg/rok 11,9 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 268 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 936 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 131,08 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 78,72 dwutlenek siarki kg/rok 2,38 tlenek azotu kg/rok 8,33 48

50 pył kg/rok 41,65 B(a)P kg/rok 0,00 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 473 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok Tabela 17 Wymiana kotła węglowego na pompę ciepła oznaczenie parametru jednostka wartość Charakterystyka źródła ciepła rodzaj źródła pompa ciepła moc kotła - optymalna kw 15,5 stosowane paliwo en. elektryczna sprawność energetyczna źródła % 420 parametry paliwa zużycie paliwa kwh/rok 8033,0 Charakterystyka kosztów eksploatacji koszt paliwa zł koszt wywozu odpadów zł 0 robocizna własna zł 0 łączny koszt eksploatacji zł Efekt ekonomiczny oszczędność kosztów eksploatacji zł 564 Charakterystyka emisyjna źródła łączna emisja zanieczyszczeń (pyłowo - gazowa) kg/rok 0,00 emisja dwutlenku węgla kg/rok 0 Emisja gazowo - pyłowa w tym: tlenek węgla kg/rok 0,00 dwutlenek siarki kg/rok 0,00 tlenek azotu kg/rok 0,00 49

51 pył kg/rok 0,00 B(a)P kg/rok 0,00 Efekt ekologiczny w odniesieniu do stanu istniejącego zmniejszenie emisji zanieczyszczeń (pyłowo - gazowe) kg/rok 604 zmniejszenie emisji dwutlenku węgla kg/rok Wszystkie zaprezentowane rozwiązania z ekologicznego punktu widzenia są dopuszczalne oraz gwarantują wyraźny efekt obniżenia emisji zanieczyszczeń. Dopuszczając do Programu warianty nie wymagające wymiany źródła ciepła, należy zwrócić uwagę na fakt, iż warto, aby w takich budynkach był zamontowany kocioł z wymaganymi atestami oraz w dobrym stanie technicznym. Uwzględniając warunek optymalizacji rozwiązań inwestycyjnych paliwo olejowe, gazowe powoduje uzyskanie maksymalnego efektu obniżenia emisji zarówno dla gazów cieplarnianych jak i zanieczyszczeń pyłowo - gazowych. Źródła energii oparte na paliwach kopalnych w połączeniu ze źródłami energii odnawialnej, wyraźnie poprawiają efekt ekologiczny modernizacji. Generalnie założyć można, że kotły węglowe (retortowe, tłokowe), dominować będą z przyczyn ekonomicznych - nie sposób nie uwzględniać w Programie poziomu zamożności mieszkańców Gminy. Oczywiście na potrzeby Programu należy promować także pozostałe przedstawione rozwiązania, jeżeli taka będzie wola właścicieli posesji. Uwzględnione w analizie ekonomicznej inwestycje należy traktować poglądowo. W wyniku analizy rezultatu niniejszego Programu Władze Gminy mogą ustalić inne kryterium jego realizacji. W dużej mierze jest to zależne od zasobów finansowych Gminy jak również preferencji mieszkańców. Przystępując do wnioskowania o dofinansowanie na realizację Programu należy określić dokładnie zakres i ilość przeprowadzanych modernizacji na podstawie zapisów mieszkańców na konkretne warianty. grzewczych: Poniżej przedstawiono porównanie cech ekploatacyjnych poszczególnych urządzeń 50

52 Rysunek 5 Porównanie kosztów eksploatacji Rysunek 6 Porównanie emisji pyłowo-gazowej 51

53 Rysunek 7 Porównanie emisji dwutlenku węgla Z ankiet wyłania się zakres i ilości pożądanych przez mieszkańców modernizacji. Zdecydowano, aby mając na uwadze ilość rocznie realizowanych wniosków zwiększyć ilość inwestycji na rok przewidzianych w Programie. Szczegółowe informacji przedstawia tabela poniżej: 52

54 Tabela 18 Przewidywana ilość i koszty modernizacji w ramach budynków jednorodzinnych Rok wykonania Koszty [zł] Zakres prac Później RAZEM Koszty jednostkowe [zł] Dotacja Urzędu (maksymalnie) [zł] koszty całkowite [zł] wymiana kotła wymiana kotła + montaż kolektorów słonecznych montaż kolektorów słonecznych RAZEM

55 2.3. Analiza wariantów modernizacji budynków wielorodzinnych Poniżej przedstawiono plany modernizacji budynków komunalnych określone przez Zakład Inżynierii Mieszkaniowej z Łazisk Górnych. Tabela 19 Planowane prace termomodernizacyjne w zakresie budynków komunalnych Planowany zakres prac do wykonania L.p. Adres Prace Planowany termin przeprowadzenia modernizacji (zakres-termin) Zaawansowanie przygotowań do wykonania prac 1 ul. Cieszyńska 2 2 ul. Chopina 13 3 ul. Chopina 17 4 ul. Dworcowa 41 5 ul. Kolejowa 4 częściowe ogrzewanie gazowe do 3 lokali 2012r. przekazanie placu budowy 6 ul. 22 Lipca 8 wymiana stolarki okiennej 2012r. przekazanie placu budowy 7 ul. Moniuszki 14 8 ul. Wyrska 30 9 ul. Wyzwolenia 25 Termomodernizacja budynku 2015r. 10 ul. Wyzwolenia 36 Wymiana stolarki okiennej 2012r. 11 ul. Zwałowa 7 12 ul. Ogrodowa 46 ogrzewanie gazowe 2012r. przekazanie planu budowy 13 ul. Wyszyńskiego 8 (budynek główny) 14 ul. Wyszyńskiego (część parterowa) termomodernizacja 2013r.-2015r. 54

56 15 ul. Staszica 4a Dokładne koszty modernizacji będą znane po wyłonieniu wykonawcy prac Analiza wariantów modernizacji budynków użyteczności publicznej Poniżej przedstawiono plany modernizacji budynków komunalnych określone przez Urząd Miejski. Tabela 20 Planowane prace termomodernizacyjne w zakresie budynków użyteczności publicznej Planowany zakres prac do wykonania Lp. Nazwa instytucji Adres Prace Planowany termin przeprowadzenia modernizacji (zakres - termin) Informacje dodatkowe, uwagi 1 Żłobek Miejski ul. Miodowa 11 Przedszkole nr 2 ul. Miodowa 11 2 Przedszkole nr 3 ul. Zielona 9 3 Przedszkole nr 4 ul. Mokierska 4 4 Przedszkole nr 5 ul. Chopina 5 Przedszkole nr ul. Wyszyńskiego Szkoła Podstawowa nr 1 Szkoła Podstawowa nr 5 ul. Dworcowa 4 ul. Szkolna 4 wymiana pozostałej części stolarki okiennej, modernizacja instalacji c.o., wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie ścian budynku modernizacja instalacji c.o., wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie ścian i stropodachu budynku

57 9 Szkoła Podstawowa nr 6 ul. Wyrska 4 10 Gimnazjum nr 1 ul. Ogrodowa Gimnazjum nr 3 ul. Powstańców 6 12 Zespół Szkół im. Piastów Śląskich ul. Cieszyńska OSP Pl. Ratuszowy 14 Dom Kultury 15 Biblioteka Miejska ul. Świerczewskiego ul. Świerczewskiego 16 Urząd Miasta Pl. Ratuszowy 1 wymiana stolarki okiennej, wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie ścian i dachu budynku wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie ścian i dachu budynku wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie ścian budynku wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie dachu budynku wykonanie izolacji przeciwwilgociowej ścian fundamentowych, docieplenie dachu budynku remont 2011/2012 Dokładne koszty modernizacji będą znane po wyłonieniu wykonawcy prac Przewidywany efekt ekologiczny zadania Proces ankietyzacji zakładał dobrowolne i niezobowiązujące wypełnianie ankiet. Mieszkańcy mogli podawać informacje dotyczące swoich potrzeb nie deklarując jednocześnie, iż na akurat taki zakres ich stać i taki będą chcieli realizować. Ocena ekologiczna uwzględnia kocioł istniejący nowy lub do wymiany (stan przed modernizacją) oraz dla stanu po modernizacji nowy kocioł, kolektory słoneczne. W efekcie ekologicznym uwzględniono również budynki komunalne i użyteczności publicznej, które ogrzewane są źródłami ciepła na paliwo stałe i gazowe. Ogrzewanie budynku poprzez sieć ciepłowniczą nie powoduje emisji w miejscu zamieszkania ludzi, a jedynie w miejscu wytwarzania energii, a jest to już emisja wysoka, stąd tego rodzaju ogrzewania nie uwzględniono w obliczeniach. 56

58 Poniżej przedstawiono zadeklarowane paliwo po modernizacji oraz jego udział % w ogóle ankiet. Taki udział został uwzględniony w obliczeniach dla domków jednorodzinnych. Tabela 21 Udział zadeklarowanego w ankietach paliwa po modernizacji Paliwo % gaz 17,9 węgiel 73,2 olej 1,8 pompa ciepła 5,4 energia elektryczna 1,8 Tabela 22 Emisja zanieczyszczeń przed i po modernizacji łącznie dla budynków jednorodzinnych, komunalnych i użyteczności publicznej Zanieczyszczenie emisja przed modernizacją E [kg] emisja po modernizacji E [kg] efekt ekologiczny [kg] % zanieczyszczenia pyłowo-gazowe dwutlenek węgla Całkowity efekt ekologiczny uzależniony jest od ostatecznego zakresu prac. Im szerszy, bardziej kompleksowy zakres, tym większy efekt ekologiczny. Ujemny wynik dla dwutlenku 57

59 węgla spowodowany jest tym, iż po modernizacji większy jest udział paliw ciekłych i gazowych, które mają większy wskaźnik emisji dla CO 2 od węgla. Wielkość jednostkowego efektu ekologicznego wynika z porównania wielkości emisji w stanie istniejącym oraz po modernizacji. Tak duża redukcja zanieczyszczeń wynika z faktu, iż największy spadek emisji uzyskujemy przy wymianie starego kotła węglowego na nowoczesny retortowy. Przy uzupełnieniu wymiany źródła ciepła o dodatkowe prace modernizacyjne uzyskany efekt ekologiczny jest jeszcze większy. Wielkość emisji zanieczyszczeń w stanie po modernizacji wynika bezpośrednio z rzeczywistej emisji zastosowanych urządzeń, którą potwierdzają producenci. Obecnie stosowane kotły na paliwa stałe muszą spełniać stosowne wymagania dotyczące ekologii. Jednym z ważniejszych dokumentów potwierdzających oddziaływanie kotła węglowego na środowisko jest certyfikat emisyjno-energetyczny wydany przez akredytowane laboratorium. Ze względu na to, że niektóre Inwestycje nie daja dodatniego efektu ekologicznego, nie mogą one być realizowane z udziałem środków Gminy, są to m.in. zabudowa kotła do nowego budynku, przejście z gazu na węgiel, przejście z sieci ciepłowniczej na kocioł na gaz. Z uwagi na specyficzny charakter Programu nie można potwierdzić w sposób bezpośredni efektu ekologicznego, poprzez dokonanie pomiarów na poszczególnych emiterach zanieczyszczeń. Pomocą w potwierdzeniu efektu ekologicznego mogą służyć dane zbierane na potrzeby Regionalnego Systemu Monitoringu Zanieczyszczeń Powietrza bądź opracowywania raportów o stanie środowiska. Zarówno WSSE w Katowicach jak i WIOŚ w Katowicach w sposób ciągły dokonują pomiarów w całym regionie, poprzez wyspecjalizowaną sieć punktów badawczych. Skala efektu ekologicznego po realizacji Programu, choć w skali globalnej niewielka, jest na tyle znaczna, że powinna znaleźć odzwierciedlenie w wynikach monitoringu, a z pewnością w znaczącym stopniu w poprawie warunków bytowania mieszkańców. Również badania wykonywane w ramach corocznych sprawozdań dla POP dadzą wiedzę o uzyskanym efekcie ekologicznym. 58

60 2.6 Realizacja Programu Podstawowym kryterium stawianym przed Programem, jest obniżenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery w Gminie z kotłowni indywidualnych działających w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych. W zakres rozwiązań Programu spełniających powyższe kryterium wchodzi: wymiana źródła energii cieplnej na energooszczędne i ekologiczne, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii przede wszystkim kolektory słoneczne, ale i biomasa, termomodernizacja (docieplenie ścian, dachu/stropodachu, wymiana stolarki okiennej) dla budynków komunalnych i użyteczności publicznej. Najszybszym przedsięwzięciem (uwzględniając okres zwrotu nakładów) oraz najefektywniejszym (pod kątem ekologicznego efektu), jest wymiana źródła ciepła. Dotychczas stosowane tradycyjne węglowe źródła energii posiadają sprawność energetyczną rzędu 82%. Obecnie produkowane kotły grzewcze mają znacznie wyższą sprawność bez względu na rodzaj zastosowanego paliwa. Inżynieria finansowa Programu została opracowana pod kątem optymalizacji ekonomicznej z uwzględnieniem struktury zamierzeń Gminy Miejskiej oraz właścicieli posesji (w zakresie obiektów indywidualnych). Dobór urządzenia przez ostatecznego użytkownika, winien być przeprowadzony pod kątem: kryterium sprawności energetycznej, kryterium automatyki pracy, kryterium ekologicznego. Poziom dofinansowania z Gminy obecnie zdaje się być optymalny gminę stać na realizację znacznej ilości wniosków, a zainteresowanie mieszkańców nie maleje z roku na rok. Mieszkaniec znacznie korzysta finansowo, gdyż nawet przy wzroście kosztów za paliwo inwestycja jest w dalszym ciągu opłacalna, gdyż uzyskano sporą dotację bezzwrotną na urządzenia. Z pewnością taki system zachęt do Inwestycji proekologicznych dla mieszkańców jest korzystny zarówno dla mieszkańca, gminy jak i środowiska. Warto wykonywać coroczne sprawozdania z realizacji Programu, aby oceniać jego efekty i w porę reagować na potrzeby mieszkańców (zmieniające się ceny paliwa i urządzeń, nasycenie nowoczesnymi urządzeniami, chęć mieszkańca skorzystania z dotacji ponownie tym razem na kolektory słoneczne). 59

61 Rysunek 8 Prognozowane ceny nośników energii w latach Mieszkańcy zgłosili potrzebę wymiany kotłów zabudowanych w różnych okresach, głównie ze względu na zły stan techniczny. Mieszkańcy będą chcieli również montować urządzenia nowszej generacji, osiągające większą sprawność spalania paliwa, jak i posiadające regulacje pracy urządzenia co zapewnia stałe podawanie paliwa, kontrolę warunków spalania jak i większą wygodę użytkowania. Należy wziąć pod uwagę, iż w czasie realizacji Programu kolejne jednostki kotłowe będą ulegały starzeniu i można będzie je włączyć w realizację. Ilość realizowanych obiektów w ramach Programu zależeć od realnych możliwości gminy oraz ilości złożonych wniosków mieszkańców. Realizacja Programu w zakresie podstawowym wymiana źródła ciepła, co daje osiągniecie największego efektu ekologicznego Przewidywany okres realizacji Programu Władze Gminy zakładają przeprowadzenie Programu w latach i później. Optymalnym rozwiązaniem jest rozłożenie inwestycji na trzy lata. Jednak może okazać się, że możliwości finansowe Gminy spowodują realizację Programu w zakresie mniejszym niż oczekiwany przez mieszkańców lub też w kolejnych etapach rozciągniętych w czasie. Nie jest wykluczone, że w momencie zaistnienia korzystnych warunków finansowych lub przy dużym 60

62 zainteresowaniu mieszkańców Gmina podejmie decyzję o przystąpieniu do kolejnego etapu Programu. Program może być także prowadzony w cyklach, np. po trzy roczne etapy, z roczną przerwą i przystąpieniem do kolejnych rocznych etapów. Niniejszy dokument został opracowany na podstawie zebranych ankiet oraz z perspektywą realizacji Programu w okresie lub później. Jednak ze względu na okoliczności dużego zainteresowania Programem, inną niż na początku w ankietach deklarowaną ilością osób, zmianę warunków finansowych, Gmina może realizować Program w nieco innej formie, jednak wszystkie te działania będą miały na celu sprawne przeprowadzenie prac i osiągnięcie jak największego efektu ekologicznego Procedury skutecznej realizacji Programu Prywatne inwestycje dokonywane z domowego budżetu zwykle opierają się na zasadzie minimum kosztów inwestycyjnych. Do eksploatacji wykorzystywane są więc kotły mało efektywne, spalające najgorsze dostępne nośniki energii. Wykorzystanie preferencyjnych kredytów na termomodernizację, szczególnie przez indywidualne gospodarstwa jest znikome. Wynika to z powszechnie znanej nadmiernej dbałości banków o tzw. zabezpieczenia. Poza tym bardzo trudno przygotować część technicznoekonomiczną wniosku. Istnieje zatem potrzeba wdrażania programowych rozwiązań, które umożliwią wykorzystanie nowych technologii wpływających na zmniejszenie zużycia paliw i co się z tym wiąże ograniczenie emisji szkodliwych zanieczyszczeń. Programowe rozwiązania to szereg różnorodnych, precyzyjnie realizowanych działań (skoordynowanych w czasie), do których należą między innymi: - zorganizowanie i przeprowadzenie akcji informacyjnej wśród mieszkańców objętych Programem, - inwentaryzacja stanu istniejącego oraz pomoc w przygotowaniu projektów i wniosków koniecznych do przystąpienia do programu, - ustalenie harmonogramów rzeczowych i finansowych, - sprawdzenie zgodności wykonania indywidualnych projektów z wymogami Programu, - nadzór nad realizacją oraz sprawdzenie zgodności z wymogami, - rozliczenie rzeczowe i finansowe Programu. Niniejsze opracowanie jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym by skutecznie obniżyć poziom niskiej emisji w Gminie. Przyjęcie Programu przez Radę Miejską Łaziska Górne 61

63 Podstawowym elementem wdrożenia Programu jest nadanie mu mocy prawnej, co sprowadza się do podjęcia przez Radę Miejska stosownej uchwały. Treść tego dokumentu wyraża akceptację działań zawartych w Programie. Często określa również okres jego trwania oraz przybliżony plan finansowania działań inwestycyjnych. Regulamin Programu Regulamin Programu ONE na chwilę obecna wydaje się sprawdzać w praktyce. Jest klarowny i logiczny, przejrzysty dla mieszkańca. Można jednak zastanowić się nad dokładniejszym omówieniem wariantów, które możliwe są do realizacji w ramach PONE (np. niemożność przejścia z gazu na węgiel). Realizacja inwestycji Główne założenia realizacji inwestycji dla zabudowy rozproszonej: w gestii inwestora leży: wybór typu inwestycji, wybór typu urządzenia i rodzaju paliwa, wybór wykonawcy, inwestycja zakończona utworzeniem stosownej dokumentacji, nad poprawnością realizacji inwestycji czuwa gmina, wykonawca ponosi odpowiedzialność za poprawne działanie systemu, wartość inwestycji zaakceptowana przez inwestora i gminę, Etapy realizacji inwestycji dla zabudowy rozproszonej: wniosek inwestora o udział w programie, wybór wykonawców i dostawców, przeprowadzenie inwentaryzacji obiektu, przez wykonawcę, przez operatora programu, uzyskanie stosownych zezwoleń i opinii projekt instalacji gazowej pozwolenie na budowę opinia kominiarska itp. wykonanie oferty inwestycyjnej i kosztorysu, realizacja inwestycji zgodnie z przedstawioną dokumentacją, likwidacja starego kotła zakończenie inwestycji (uruchomienie systemu, szkolenie) 62

64 kompletacja dokumentów inwestycyjnych, odbiór techniczny. uzyskanie dotacji Analiza SWOT Programu Realizacja Programu będzie ogromnym przedsięwzięciem, które zaangażować będzie musiała wielu uczestników i duże środki finansowe. Z pewnością inwestycja ta ma wiele atutów i mocnych stron ale i wiele przeszkód. Poniżej przedstawiono analizę SWOT realizacji Programu: Mocne strony chęć realizacji Programu ograniczenia niskiej emisji śladem pozostałych gmin woj. śląskiego, bardzo duże doświadczenie gminy wykonanie planu pozwoli osiągnąć efekt na długi czas, Słabe strony brak narzędzi prawnych umożliwiających kontrolę i egzekucję nakazów związanych ze stosowaniem paliw niskiej jakości, przyzwolenie społeczne/ brak sprzeciwu na spalanie odpadów w domowych źródłach ciepła, powietrze atmosferyczne jest materią w ciągłym ruchu, co utrudnia jednoznaczne określenie stanu zanieczyszczenia w danym punkcie, zbyt mała ilość punktów pomiarowych w okolicach gminy, mały udział źródeł odnawialnych w pokrywaniu zapotrzebowania na ciepło. Szanse działania edukacyjne zwiększające świadomość ekologiczną mieszkańców, możliwość uzyskania dotacji na działania edukacyjne, zmiany legislacyjne umożliwiające przekazanie odpadów komunalnych samorządom oraz wprowadzenie ryczałtowej opłaty za wywóz odpadów komunalnych, 63

65 zapis w planach zagospodarowania przestrzennego o zakazie stosowania węgla jako paliwa. Zagrożenia niska zamożność społeczeństwa, spalanie paliwa o złej i niskiej jakości, spalanie odpadów komunalnych, wysokie ceny paliw, wykorzystanie pieców/ kotłów o małej sprawności, niskie tempo wykonywania prac termomodernizacyjnych budynków (ocieplenie, wymiana okien, modernizacja instalacji co i cwu) duże zapotrzebowanie na ciepło, niskie emitory, duże zagęszczenie źródeł niskiej emisji. 64

66 3. PODSUMOWANIE Program Ograniczenia Niskiej Emisji ma na celu poprawę jakości powietrza atmosferycznego. Wpływ eksploatacji systemów grzewczych szczególnie w okresie zimowym na jakość powietrza jest duży, co często można zobaczyć obserwując kominy budynków zabudowy indywidualnej. Ponadto przedłożony Program, po wprowadzeniu w życie łączy ze sobą kilka pozytywnych aspektów o charakterze gospodarczym i nie tylko: wpływ na poprawę warunków życia dla społeczeństwa, poprzez ochronę środowiska naturalnego - został w Programie wskazany jednoznacznie, Program oparty o lokalny potencjał gospodarczy jest elementem stymulującym aktywizację zawodową lokalnej społeczności na dłuższy okres czasowy, Program poprawia kondycję techniczną indywidualnych zasobów właścicieli posesji, wpływ na świadomość ekologiczną mieszkańców gminy pogłębienie wiedzy na temat efektywnego wykorzystania, oszczędzania energii, pozyskiwania jej ze źródeł odnawialnych. zwiększa prestiż i atrakcyjność gminy ze względu na otwartość na nowe, ekologiczne technologie. Program wykonany został w oparciu o przeprowadzoną ankietyzację dotyczącą zabudowy jednorodzinnej. Przeprowadzona ankietyzacja dała szereg informacji dotyczących stanu istniejącego systemów grzewczych oraz potrzeb inwestycyjnych mieszkańców. Wynika z niej, że większość mieszkańców gminy użytkujących indywidualne budynki jednorodzinne wykorzystuje do ogrzewania węgiel kamienny. Ma to zasadniczy wpływ na środowisko lokalne, głównie z uwagi na jakość źródła ciepła, w jakim węgiel jest spalany. Efekt ekologiczny prowadzonych działań wynika głównie z wprowadzenia systemów grzewczych, w których następuje pełna kontrola procesu spalania. Nie bez znaczenia jest również poprawa sprawności wytwarzania ciepła. Przewiduje się, że większość środków na realizację Programu będzie pochodzić z dotacji celowej z budżetu Gminy oraz środków mieszkańców. Realizacja Programu zapewni realizację niektórych zadań określonych w Programie ochrony powietrza dla strefy gliwicko mikołowskiej województwa śląskiego, w której 65

67 stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu. Gmina Łaziska Górne realizowała część tych zadań na długo przez uchwaleniem POP. 66

68 4. BIBLIOGRAFIA 1. Materiały informacyjno-instruktażowe pn.: "Wskaźniki emisji substancji zanieczyszczających wprowadzanych do powietrza z procesów energetycznego spalania paliw" wydane przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. 2. Termomodernizacja budynków dla poprawy jakości środowiska Jan Norwisz, Gliwice Podstawy energetyki cieplnej Jan Szargut, A. Ziębik. Wydawnictwo PWN, Warszawa Program Ochrony Środowiska Gminy Łaziska Górne, maj Program Ochrony Środowiska Województwa Śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r. 6. Program Ochrony Powietrza dla stref Województwa Śląskiego, w których stwierdzone zostały ponadnormatywne poziomy substancji w powietrzu, Stan środowiska w Województwie Śląskim w 2006, 2007, 2008, 2009 roku. WIOŚ Katowice. 8. Polskie Normy * PN-EN ISO 6946 "Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła", * PN-91/B "Ochrona cieplna budynków", * PN-94/B "Obliczanie zapotrzebowania na ciepło pomieszczeń o kubaturze do 600 m 3 ", * PN-B "Obliczanie sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzania budynków mieszkalnych", * PN-82/B "Temperatury ogrzewanych pomieszczeń w budynkach", * PN-82/B "Temperatury obliczeniowe zewnętrzne". 9. Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata Strony

69 5. ZAŁĄCZNIKI Załącznik Nr 1 - ankieta rozprowadzana w ramach ankietyzacji do PONE 68