Drodzy Czytelnicy, W NUMERZE. Redakcja

Transkrypt

1 Drodzy Czytelnicy, Oddajemy w wasze r ce pierwszy w 2004 roku numer Spo eczeƒstwa dla Wszystkich. Cieszymy si, e od teraz pismo b dzie tak e kolorowe w Êrodku. Ten numer zawiera informacje i podpowiedzi do jak najlepszej pracy z osobami niepe nosprawnymi intelektualnie, m.in.: dla dzieci w wieku szkolnym - przedstawiamy elementy Metody Montessori, we wczesnej interwencji - metod wideotreningu komunikacji, prezentujemy uwagi asystenta osobistego o wspieraniu osób doros ych i przyk ady zatrudnienia w Jeleniej Górze i Ko obrzegu, a tak e we Francji. W przeddzieƒ kwietniowych wyborów w adz Stowarzyszenia, polecamy opracowanie Andrzeja Janochy, sekretarza ZG PSOUU, dotyczàce kondycji Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym ( Dobra organizacja - str.2). W maju przypada Dzieƒ GodnoÊci Osoby z Niepe nosprawnoêcià Intelektualnà. Z tej okazji w Warszawie (16.05.) odb dà si centralne obchody - Ogólnopolski Piknik Integracyjny, na który zapraszamy wszystkie Ko a. W Êrodku numeru polecamy tekst atwy do czytania ( Doros y czy dziecko ), poêwi cony cechom doros ego cz owieka. Mo e on pos u yç do rozmowy z uczestnikami Warsztatów Terapii Zaj ciowej lub Ârodowiskowych Domów Samopomocy na temat ich odczuwania i prze ywania doros oêci. Zapraszamy do lektury, a z okazji Âwi ta Zmartwychwstania Paƒskiego yczymy wszystkim radoêci i spe nienia w yciu osobistym i w pracy. Redakcja Pracownicy dzia u sitodruku ZAZ w Ko obrzegu: Krzysztof Socha (siedzi), Rafa W odarczyk i Arkadiusz WrzeÊniewski. 2 5 W NUMERZE Andrzej Janocha Dobra organizacja Barbara Ewa Abramowska Rozmroziç serduszko Kaja Wydawca: Zarzàd G ówny Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym Adres: Warszawa, ul. G ogowa 2B Tel.: (22) , , Fax: (22) wyzwanie@free.ngo.pl Konto: Bank Przemys owo-handlowy PBK SA Oddzia w Warszawie Redaguje: Zespó. Sekretarz Redakcji: Barbara Ewa Abramowska Og oszenia: W sprawie umieszczenia og oszeƒ prosimy o kontakt z Redakcjà. Materia ów nie zamówionych Redakcja nie zwraca. W przypadku wykorzystania artyku ów lub ich fragmentów prosimy o zamieszczenie informacji: êród o: SPO ECZE STWO dla WSZYSTKICH, Marzec 2004, kwartalnik ZG PSOUU. Sk ad i druk: DG-GRAF Warszawa, tel./fax: (22) ; dg.graf@inetia.pl Niniejszy numer czasopisma SPO ECZE STWO DLA WSZYSTKICH jest dofinansowany przez Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe nosprawnych w ramach programu PAPIRUS Monika Kastory-Bronowska Wideotrening Komunikacji Monika Stràkowska-Âmietanka Powoli, ale do celu Dorota T oczkowska Doros y czy dziecko... Maria Kurek Asystent osobisty Joanna Erwiƒska-Lida Nie rodzic, nie terapeuta Danuta mijowska O warsztatach s ów kilka Halina Kryƒska Jeden ma y sukces Miros aw Szczeglik Pracownicy Lidia Czarkowska Konkretne propozycje Barbara Ewa Abramowska Âwiat w dà eniu do poszanowania godnoêci Ewelina Koêliƒska Wystawa Dziesi ciu 1

2 NASZE STOWARZYSZENIE W kwietniu przed Polskim Stowarzyszeniem na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym nie lada wyzwanie - wybory. Zarówno elektorom, którzy przyjadà do stolicy, jak i wszystkim dzia aczom Kó PSOUU, a tak e pracownikom mo e przydaç si lektura za o eƒ do analizy kondycji Stowarzyszenia, powsta a u progu 2004 roku. Jest to opracowanie zwracajàce szczególnà uwag na aspekt ekonomiczny, rynkowy Stowarzyszenia. Zawiera tak e podpowiedzi, na co nale y zwracaç szczególnà uwag w obecnej i przysz ej dzia alnoêci, w warunkach przystàpienia Polski do Unii Europejskiej, zw aszcza gdy chcemy osiàgaç sukcesy w staraniach o Êrodki na dalszà dzia alnoêç. Mamy nadziej, e mo liwoêç takiego spojrzenia na Stowarzyszenie zmobilizuje cz onków PSOUU do dyskusji nad przysz oêcià Kó. Poni ej obszerne fragmenty opracowania. DOBRA ORGANIZACJA Podstawà dzia ania ka dego dojrza ego Ko a PSOUU jest Program Ko a uchwalony przez Zarzàd i zaakceptowany przez Walne Zebranie Cz onków. Posiadanie takiego strategicznego wieloletniego planu dzia ania (Programu) jest niezwykle wa nym narz dziem znakomicie u atwiajàcym kierowanie i zarzàdzanie Ko em. Pozwala na stworzenie szczegó owego planu rocznego, rozdzia u zadaƒ z niego wynikajàcych wêród cz onków Zarzàdu i kadry kierowniczej oraz konsekwentnà jego realizacj. èród em do opracowania Programu jest analiza potrzeb, ocena s abych i mocnych stron Ko a oraz baza mo liwoêci realnych dzia aƒ czyli potencja Ko a. PSOUU stajàc si partnerem ró nych pot nych donatorów (rzàd, samorzàdy, PFRON, NFZ, UE), musi ciàgle udowadniaç, e jest powa nà, stabilnà i odpowiedzialnà organizacjà. Dowód taki przeprowadzany jest zgodnie ze standardami donatorów, wynikajàcymi z mechanizmu relacji us uga (towar) za pieniàdze. Poczàwszy od bie àcego roku finansowanie zadaƒ Kó z tych êróde odbywaç si b dzie tylko i wy àcznie na podstawie przedstawionych projektów. Ocena projektu sk ada si mi dzy innymi z analizy zgodnoêci Programu Ko a z potencja em organizacji a w dalszej kolejnoêci z wartoêci istoty i celu projektu. POTENCJA STOWARZYSZENIA Potencja ka dej organizacji zale y od za o onej misji i celów oraz intensywnoêci jej dzia ania. Powstanie ruchu rodziców dzieci specjalnej troski, jego ewolucja i rozwój uwieƒczony zaistnieniem Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym wynika o z istniejàcych luk w rozwiàzaniach systemowych i pró ni w ofercie dla tej grupy rodzin w ca ej Polsce, yjàcych w poczuciu g bokiego osamotnienia i wykluczenia. J zykiem ekonomicznym mo na powiedzieç, e z o ono na rynku bardzo trafnà ofert marketingo- wà, która mimo barier informacyjnych i wbrew ówczesnej ideologii, trafi a do konsumentów - rodzin osób niepe nosprawnych intelektualnie i odnios a sukces. JednoczeÊnie nie nale y zapomnieç o czynniku, który to w ogóle umo liwi - poczuciu wspólnoty. Ludzie, to najwa niejszy i najcenniejszy element ka dej organizacji. Wystarczy tylko przyjrzeç si dwóm z pozoru identycznym organizacjom posiadajàcym podobne zasoby finansowe i materialne, takà samà misj i cele dzia ania. Co powoduje, e jedna z nich odnosi sukcesy a druga jest przeci tna, bàdê pozostaje daleko w tyle? Bo ena Kowalczyk Tworzenie zespo u Na potencja organizacji sk adajà si zasoby materialne oraz niematerialne. Potencja PSOUU i wszystkich naszych Kó, podobnie jak i innych firm i organizacji jest oparty na bazie tych zasobów. Niezb dnymi dwoma czynnikami powstania nowego Ko a PSOUU sà: grupa ludzi (zasoby materialne) i przyj cie statutu poprzez akceptacj misji i celów (zasoby niematerialne). W miar rozwoju Ko a, wzbogaca si ono o sprz ty (majàtek nietrwa y, obrotowy) i budynki (majàtek trwa y) a realizujàc misj i cele PSOUU pozyskuje: klientów, ich zaufanie, zdobywa reputacj - czyli sk adniki zasobów niematerialnych. Zatem zasoby materialne sk adajà si z czynnika ludzkiego, majàtku trwa ego i obrotowego (rys.1). Poszczególne sk adniki tych zasobów kszta tujà si w ró ny sposób w ró nych Ko ach. Cz Êç Kó nie prowadzàca sta ych placówek, na ogó nie posiada majàtku trwa ego, co wià e si zazwyczaj tak e ze znikomym majàtkiem obrotowym, ale dzi ki aktywnej grupie liderów prowadzi wiele dzia aƒ samopomocowych, integracyjnych i formacyjnych. Inne, choç prowadzàce szerokà dzia alnoêç, tak e mogà nie posiadaç w asnego majàtku, ale majà prawa u ytkowania do niego (np. w postaci wieloletnich umów). Zasoby materialne posiada ka de rzeczywiêcie funkcjonujàce Ko o, z tym e struktura ich sk adników: majàtku trwa- ego, obrotowego i czynnika ludzkiego, jest ró na i zale y od lokalnych uwarunkowaƒ, przebojowoêci oraz dojrza oêci organizacyjnej, zw aszcza w zakresie umiej tnoêci kierowania organizacjà. Do zasobów niematerialnych zaliczamy: normy, wartoêci i zachowania spo- eczne, sk adajàce si na kultur organizacji, wiedz i kompetencje cz onków zarzàdu i pracowników, poczucie to samoêci, identyfikowanie si z normami, wartoêciami itd. (czyli: grupa Êwiadoma), a tak e reputacj organizacji, dane o klientach, standardy, w asne oryginalne pomys y i rozwiàzania oraz logo. Zasoby niematerialne majà trzy istotne cechy ró niàce je od zasobów materialnych 1 : r mogà byç wykorzystane jednoczeênie w wielu miejscach, przez ró nych ludzi, w ró nych celach, r w czasie wykorzystania nie deprecjonujà si, lecz najcz Êciej zyskujà na wartoêci, r nie mo na ich kupiç, trzeba wypracowywaç je latami. Bez zasobów niematerialnych, wspierajàcych zasoby materialne, ka da strategia i przewaga firmy b dzie chwilowa i niepewna. PSOUU jest organizacjà, która jest obecnie w szczytowej formie wi kszoêci zasobów niematerialnych (rys.2). Wa nym jest, aby ich nie traciç w przysz oêci, lecz wzmacniaç je i rozbudowywaç. Zanik jakiejkolwiek ich cz Êci, zachwia by wiarygodnoêcià PSOUU. 2

3 CZYNNIK LUDZKI Najwa niejszym sk adnikiem ka dej organizacji sà ludzie: dajà oni poczàtek, rozwijajà jà (lub prowadzà do upadku), tworzà nowe pomys y i skutecznie realizujà cele. Organizacja wi c to ludzie z pomys ami, motywacjà, wiedzà, kwalifikacjami, doêwiadczeniem, lojalnoêcià i kulturà. Ludzie PSOUU to zarzàdy (Zarzàd G ówny i Zarzàdy Kó ), cz onkowie Kó i pracownicy, a w pewnej mierze tak e niezatrudnieni w PSOUU sprzyjajàcy nam profesjonaliêci i zaprzyjaênieni decydenci, wolontariusze i przyjaciele z innych organizacji, w tym zagranicznych oraz sprzyjajàcy nam urz dnicy i niezale ni sponsorzy a tak e ludzie mediów. Organizacja jest mocna jeêli ludzie w zarzàdach i pracownicy sà lojalni, kreatywni, o wysokich kwalifikacjach i doêwiadczeniu, Êwiadomi wspólnoty celów. Jest s aba w przypadku niskich kwalifikacji, krótkiego sta u, nielojalnoêci, partykularnego nastawienia i niezdyscyplinowania. S aboêç pot gujà êle dobrani na poszczególne stanowiska pracownicy, nadmiar biurokracji i stanowisk pomocniczych. Wzmacniajà organizacj ludzie o kilku specjalizacjach (niekoniecznie potwierdzonych Êwiadectwami), ze znajomoêcià j zyków, obs ugi komputerów, zasad finansowania, budownictwa i z ote ràczki. Istotna jest te m oda ambitna za oga, z doêwiadczeniami woluntarystycznymi i organizatorskimi. Rys. 1 Zasoby materialne PSOUU Czynnik ludzki = Ludzie z ideami Majàtek obrotowy Majàtek trwa y Wszyscy a zw aszcza najwy sza kadra musi pami taç, e zleceniodawcami PSOUU sà samorzàdy, PFRON, NFZ i grupy rodziców oraz media, a produktem - zmieniona osoba niepe nosprawna, zmieniona postawa rodziców oraz Êwiadome, w àczajàce i akceptujàce spo eczeƒstwo. Kluczem do sukcesu organizacji jest dobre wspó dzia anie ludzi, a wi c umiej tnoêç pracy zespo owej. èle wspó pracujàce zespo y, z o one nawet z ponadprzeci tnych indywidualistów, mogà osiàgaç Rys. 2 Standardy Rozwiàzania systemowe Logo, nazwa o wiele ni sze efekty, ni zgrany zespó z o ony z jednostek mniej zdolnych, ale potrafiàcy bardziej efektywnie wykorzystaç i zagospodarowaç zdolnoêci swoich cz onków. Du ym plusem w ocenie organizacji jest stosowanie polityki zatrudnienia ukierunkowanej na zdobywanie osób, które zaj yby si rozpoznawaniem szans i mo liwoêci, a nie wy àcznie zagro eƒ w dzia alnoêci, jednostek twórczych a nie jedynie podporzàdkowanych. MAJÑTEK TRWA Y Majàtek trwa y obejmuje sk adniki rzeczowe oraz nie majàce rzeczowego charakteru prawa (wartoêci niematerialne i prawne oraz finansowe sk adniki majàtku trwa ego), czyli nieruchomoêci, budynki, Êrodki transportu oraz licencje, obligacje, udzia y w spó kach. Wieloletnie u yczenie budynku i dzia ki jest w zasadzie wartoêcià niematerialnà, ale w niektórych przypadkach mo na to prawo wymieniç w sàsiedztwie opisu majàtku trwa ego. Struktura majàtku Kó i ZG (w dobrym stanie technicznym i gotowoêci eksploatacyjnej) stanowi mocnà stron organizacji - jeêli odpowiada potrzebom. Budynki i urzàdzenia niewykorzystywane oraz o du ym stopniu zu ycia, nie nadajàce si do eksploatacji - to s aboêç organizacji. MAJÑTEK OBROTOWY Majàtek obrotowy obejmuje Êrodki rzeczowe nietrwa e, sprz t i zapasy oraz gotówk w banku i kasie. Mocnà strony organizacji jest posiadanie majàtku obrotowego o wielkoêci i strukturze odpowiadajàcej jej potrzebom us ugowym, zapewniajàcego ciàg à bie àcà obs ug jej produktów (uczestników w placówkach, miejscach terapii i pracy oraz akcji rekreacyjnych i medialnych). S aboêç objawia si niedoborami lub nadmiarami gotówki i materia ów oraz nale noêci. Zasoby niematerialne PSOUU Wizja WartoÊç Tradycja PSOUU LojalnoÊç cz onków, pracowników, przyjació Baza danych Dobre stosunki Wiedza W asne rozwiàzania Reputacja PSOUU KLIENCI PSOUU PSOUU jest partnerem spo ecznym i jednoczeênie zleceniobiorcà zadaƒ publicznych w adz rzàdowych, samorzàdowych i innych instytucji. Sà oni wi c naszymi klientami zewn trznymi. PSOUU jest organizacjà samopomocowà rodzin osób z upoêledzeniem umys owym, z tego wzgl du naszym klientem wewn trznym jest osoba niepe nosprawna intelektualnie. B dzie ona uczestniczyç w naszej ofercie, jeêli b dzie to najlepsza oferta i najlepszy program w Êrodowisku czyli na terenie dzia ania Ko a. Ca y wysi ek zarzàdów i pracowników realizujàcych zadania odpowiadajàce celom statutowym powinien koncentrowaç si na rozwoju i dà eniu do osiàgania najwy szego poziomu us ug, niezale nie czy na rynku lokalnym jest konkurencja, czy w danej chwili jej nie ma. Powinny byç temu podporzàdkowane wszelkie dzia- ania kadry kierowniczej PSOUU - poczynajàc od badania rynku, gromadzenia materialnych i niematerialnych sk adników majàtku, reklamowania, promowania, a do zapewnienia takiego wsparcia podopiecznemu, aby móg czuç si OSOBÑ w spo eczeƒstwie, cz owiekiem wartoêciowym, bezpiecznym i zadowolonym. Aby ON i jego bliscy byli przekonani, e ICH Ko o da o im wszystkie ku temu szanse i szanse te zosta y w pe ni wykorzystane. Trzeba tu dostrzec ró nice pomi dzy takim dynamicznym postrzeganiem osoby niepe nosprawnej a myêleniem wy àcznie w kategoriach miejsc w placówkach. Atutami PSOUU powinna byç oferta: - wzgl dnie tania, - o wysokiej jakoêci, - w àczajàca, minimalizujàca specjalne formy, - indywidualnie optymalna i dopasowana, - dostosowana do mo liwoêci finansowych i preferencji odbiorców, - cieszàca si uznaniem. S aboêcià b dzie oferta droga, niestaranna, izolujàca, nietrafna, êle zaadresowana, metodycznie wàtpliwa. S aboêcià b dzie tak e ograniczanie si do kierowania ofert do jednej kategorii osób niepe nosprawnych, czy do niewielkiej, sta ej grupy. Dzia ania powinny umo liwiaç 8 3

4 NASZE STOWARZYSZENIE osobie upoêledzonej lub jej rodzicom wybór i zmian formy uczestnictwa w zró nicowanej ofercie. METODY, TECHNIKI I TECHNOLOGIE Zgodnie ze Êwiatowymi standardami idealnym produktem PSOUU jest cz owiek szcz Êliwy (osoba niepe nosprawna i rodzic), choç nie wolny od trosk, od urodzenia, przez ycie pe nià ycia do godnej Êmierci. Dà enie do tego wymaga: < Êledzenia Êwiatowych trendów, < korzystania z badaƒ naukowych i wdro eniowych, < wyciàgania wniosków z praktyki w asnej i cudzej, < u ywania nowoczesnych materia ów, wynalazków i technik, < gotowoêci do twórczego podejêcia, nie zamykania si w stereotypach, utartych formach zaj ç i metodach, < minimalizacji nietrafionych decyzji, < zgodnoêci technik z wyznawanymi wartoêciami. Cz Êç us ug wymaga wysokiej klasy specjalistów, dlatego ich iloêç nie mo e byç powielana nieograniczenie. Dotyczy to zarówno us ug zwiàzanych z zarzàdzaniem organizacjà jak i specjalistycznych us ug medycznych, psychologicznych itp. (np. nie ma sensu tworzenie OÊrodków Wczesnej Interwencji w ka dym Kole, ani tworzenie Kó w ka dej gminie w Polsce. Nie ma te sensu powielanie w aêciwych dla dzieci typów aktywnoêci w pracy z doros ymi). MARKETING Marketing to zorganizowany proces polegajàcy na rozpoznaniu potrzeb i popytu na us ugi, i na zaspokajaniu ich poprzez tworzenie u ytecznych dla nabywców ofert rynkowych. Ta definicja w przypadku PSOUU pasuje do wielu naszych dotychczasowych dzia aƒ. Przyk adem by np. warszawski OWI, która to placówka przebojem pojawi a si na rynku polskim zarówno w wyniku rozpoznania potrzeb, jako kompleksowa wysokospecjalistyczna oferta, która po krótkim okresie dzia alnoêci podziemnej znalaz a paƒstwowego zleceniodawc (MZiOS) oraz profesjonalne i rodzicielskie uznanie dla programu. Specyfika naszej organizacji poszerza zakres definicyjny marketingu. Marketing, o którym tu mowa, to równie takie ukszta towanie postaw rodzicielskich i nacisku spo eczeƒstwa, aby osoba niepe nosprawna nie by a nadmiernie chroniona i izolowana. Drugim dzia aniem jest prze amywanie strachu przed nieznanym i walka z postawami pasywnymi (uaktywnianie bez wymuszania) samej osoby upoêledzonej. Ca a populacja, do której skierowana jest oferta powinna wziàç w niej udzia. Oferta (program) skierowana jest do wszystkich, a nie tylko do wybraƒców. Dzia ania marketingowe powinny uwzgl dniç równie mo liwà konkurencj. Konkurencja na pewno pojawi si jeêli mo liwoêci zleceniodawców b dà atrakcyjne. Taka zdrowa konkurencja wymusi na PSOUU odpowiednie kroki do optymalizacji kosztów (zbadanie mapy konkurentów), co przy posiadanej dobrej dotychczas reputacji pozwoli obroniç si na rynku i ten rynek poszerzyç. Ciàg e budowanie w asnego pozytywnego wizerunku i samodowartoêciowywanie jest normà Êwiatowà. Czynnikami hamujàcymi sà natomiast samozadowolenie, brak wizji i dzia aƒ skierowanych na rozwój. Nieuczciwa konkurencja oferujàca cudowne metody i drogi na skróty - to w dziale marketingu PSOUU walka medialna na argumenty poparte doêwiadczeniami Êwiatowymi i autorytetami profesjonalistów (w skrajnych wypadkach - walka sàdowa). Marketingowymi dzia aniami powinniêmy objàç te decydentów - ustawodawców i rzàdzàcych na wszystkich szczeblach; tak e dlatego, aby nie pozostawaç w tyle we wdra aniu nowych technik i rozwiàzaƒ Êwiatowych. Dzia- alnoêç lobbingowa pozwoli na zwi kszenie mo liwoêci finansowych naszych zleceniodawców. SYSTEM ZARZÑDZANIA Ze wzgl du na ogromnà z o onoêç, zmiennoêç i niepewnoêç warunków dzia- ania organizacja, która chce nie tylko przetrwaç, ale rozwijaç si musi nieustannie obserwowaç otoczenie, poznawaç problemy oraz ryzyko i na tej podstawie planowaç swój sposób post powania w przysz oêci, czyli strategi. Formu ujàc strategi Ko a planujà sposoby i Êrodki zmierzajàce do osiàgania celów Stowarzyszenia. Oprócz planu strategicznego (na ponad 5 lat), Ko o musi opracowaç plan bie àcy (roczny) i operacyjny (2-5 lat) czyli Program Ko a. Jest to równowa ne z planowaniem iloêci i struktury rodzajowej us ug, potrzebnych zasobów materialnych i niematerialnych, rozwiàzaƒ organizacyjnych, kosztów, zasobów finansowych i êróde ich pokrycia oraz zysków uzupe niajàcych fundusze bezpieczeƒstwa na za o ony okres. Aby plany te by y mocnà stronà powinny byç realne, elastyczne i korygowane stosownie do zmian w otoczeniu. Plany nierealne, ma o elastyczne, opracowane w prymitywny sposób, Êwiadczà o braku polityki rozwojowej Ko a, czyli w konsekwencji - o jego s aboêci. Plany sà niestety s aboêcià Kó PSOUU - niesprecyzowane, zapisane jedynie w g owach niektórych cz onków Zarzàdu, mogà poprzez brak jasnoêci i spójnoêci dà eƒ, doprowadziç do konfliktów i roz amów. Motywowanie to dzia ania przewodniczàcego Ko a, ukierunkowane na tworzenie warunków oraz sk anianie liderów i pracowników do realizacji celów. Cz onkowie zarzàdu majàcy realny udzia w zarzàdzaniu sà bardziej aktywni i kreatywni ni ci, którzy biorà tylko udzia poprzez g osowanie, ale ka demu, wed ug jego mo liwoêci, trzeba daç szans - kredyt zaufania w wykazaniu si dzia aniem. Narz dziami motywacyjnego oddzia ywania na pracowników sà: wynagrodzenia, nagrody i kary, umo liwianie samorozwoju oraz partnerska perswazja. Organizowanie to podejmowanie takich decyzji, aby stanowiska by y obcià- one pracà proporcjonalnie do ich mocy przerobowej, przy jednoczesnej zgodnej wspó pracy. S aboêcià mo e byç zbyt du e skoncentrowanie na górze wszystkich uprawnieƒ decyzyjnych lub brak jasnoêci w tej sferze a tak e niew aêciwy podzia zadaƒ pomi dzy stanowiska. Kontrolowanie to systematyczny monitoring wszystkich obszarów dzia ania Ko a (w tym realizacji Programu Ko a) przez: Zarzàd G ówny i jego delegatów, Komisje Rewizyjne (szczególnie w obszarze ekonomicznym i proceduralnym) oraz Zarzàd Ko a - w obszarze realizacji decyzji, za o onych celów i zadaƒ. JeÊli w systemie sà czytelne mechanizmy Êwiadczàce o tym, e wyniki kontroli wykorzystywane sà w zarzàdzaniu - ocena tej sfery jest pozytywna. System oparty jedynie na sporadycznym kontrolowaniu wycinków dzia aƒ Ko a, jest s abà stronà organizacji. ZASOBY NIEMATERIALNE Zasoby niematerialne przedstawione na rys. 2 sà przyk adami, których im wi cej tym lepiej. Unikalne zasoby i umiej tnoêci lub inne aspekty odró niajàce Stowarzyszenie w sposób pozytywny od innych organizacji sà jego mocnymi stronami (atutami). S abymi stronami sà te aspekty funkcjonowania, które ograniczajà sprawnoêç organizacji lub blokujà jej 4

5 TERAPIA rozwój. Mogà nimi byç np. przestarza e metody i technologie, niewiedz i brak umiej tnoêci, nieprzychylne otoczenie i nieprzychylni potencjalni klienci, niedopasowany styl i b dy w zarzàdzaniu, niestaranne procedury kancelaryjne i inne. Du a cz Êç zasobów niematerialnych zwiàzana jest z reputacjà Ko a 2, która wià e si z uznaniem klientów i wszystkich korzystajàcych z istnienia organizacji, i jej us ug. Marka organizacji, jej dotychczasowe doêwiadczenia i tradycje ( goodwill czyli w polskiej terminologii - dodatnia wartoêç organizacji ) to wartoêci, które budowane sà latami, przez solidne wykonywanie codziennych czynnoêci zgodnie z Programem Ko a. Ta nadwy ka w du ej cz Êci nale y do ca ego PSOUU 3. W tworzeniu i utrzymywaniu dobrych stosunków z otoczeniem pomocne jest public relations, czyli dzia ania s u àce wzbudzaniu i utrzymaniu zainteresowania organizacjà oraz pozytywnego nastawienia do niej uczestników rynku. Szczególnie cenne sà te dzia ania, które kszta tujà wizerunek organizacji w jej otoczeniu: < rzetelne i profesjonalne zawieranie i realizowanie umów, < respektowanie obowiàzujàcych zwyczajów w kontraktach, < profesjonalne przyjmowanie klientów (atmosfera, materia y informacyjne, kompetencja osób pierwszego kontaktu, konstruktywnoêç rozmów, godziny dy urów itp.), < dba oêç o budynek organizacji i jego otoczenie, dobre oznakowanie itp., < przestrzeganie jednolitej i kompleksowej identyfikacji organizacji (te same symbole itp.). Nale y jednak pami taç, e nawet najwspanialsza, potwierdzona dziesiàtkami lat tradycji reputacja nie b dzie stanowi a wystarczajàcej podstawy wysokiej oceny, jeêli perspektywy rozwoju organizacji b dà niepewne, czy wr cz z e. Andrzej Janocha Sekretarz ZG PSOUU 1 L. Kowalczyk, Biznesplan czyli jak poznaç kredytobiorc, TWIGGER S.A., Warszawa Reputacj buduje si Êrednio 8-12 lat, stàd m odsze Ko a nie zawsze mogà opieraç si na w asnych dowodach dobrej praktyki, korzystajà z wizerunku ca ego Stowarzyszenia. 3 Cz sto we wnioskach wymagane sà opinie instytucji i autorytetów dotyczàce reputacji i wizerunku organizacji. Znak Coca-coli wyceniany jest na 48 mld $, IBM -23,7 mld $, Nike - 11 mld $. ROZMROZIå SERDUSZKO KAJA PiotruÊ Siek skoƒczy w styczniu 3 lata. Do warszawskiego OÊrodka Wczesnej Interwencji przyje d a z mamà dwa razy w tygodniu od wrzeênia ubieg ego roku. Pierwszy OÊrodek Wczesnej Interwencji dzia a ju ponad çwierç wieku. Pod koniec lat siedemdziesiàtych ubieg ego wieku by odpowiedzià Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upo- Êledzeniem Umys owym na problem braku kompleksowej pomocy ma ym dzieciom z zaburzonym, nieprawid owym rozwojem a tak e ich rodzicom. Dzisiaj dzia a w Polsce 25 OWI Stowarzyszenia. Zmieni y si niektóre metody pracy, przyby o nowych technik oraz sposobów rehabilitacji i terapii, ale podstawowe za o enia sà ciàgle takie same: diagnoza stawiana przez wielospecjalistyczny zespó, opracowanie na jej podstawie indywidualnego programu i terapia dziecka oraz wspieranie jego rodziny. A póêniej, w miar rozwoju dziecka - ewaluacja programu i terapii. PiotruÊ Siek skoƒczy w styczniu 3 lata. Do warszawskiego OÊrodka Wczesnej Interwencji przyje d a z mamà dwa razy w tygodniu od wrzeênia ubieg ego roku. Kiedy skoƒczy dwa lata, rodzice zaniepokojeni jego zachowaniem, poprosili u pediatry o skierowanie do dzielnicowej poradni psychologicznej. Odczekawszy kilka miesi cy na wizyt paƒstwo Siekowie dowiedzieli si, e psycholog nie jest pewny, nie mo e postawiç diagnozy, a poniewa PiotruÊ w ogóle nie mówi, poradzono udaç si do OWI na ulic Pilickà, gdzie jest logopeda i mo e chocia z tym problemem coê poradzi. Mama Piotrusia, Anna Tylkowska-Siek wspomina: PiotruÊ chowa si do szafy, pod ó ko, szuka takich miejsc, gdzie móg by si odosobniç. Zamyka si tam i by szcz Êliwy sam ze sobà. Nie potrzebowa niczyjego towarzystwa. Wydawa o nam si to dziwne. Córka (starsza o trzy i pó roku) wr cz wymusza- a towarzystwo, ciàgn a za r k, eby bawiç si z nià i to w to, co ona wymyêli. A syn nie. Jego zabawy to by o przede wszystkim rozsypywanie czegoê i patrzenie jak to spada. Jak spad o, to ju w ogóle go nie interesowa o. Bra nast pne rzeczy i tak potrafi ca y dzieƒ. W ogóle na krótko skupia uwag na czymkolwiek. Cieszy- a go te piaskownica. Móg ca y dzieƒ w niej sp dziç, wychodzi i wraca, przesypywa piasek, albo bawi si b otem. Niepokoi o mnie te jego chodzenie. Z jednej strony - by bardzo spokojny, nie denerwowa si, tak jakby mu wszystko by o oboj tne, a z drugiej strony - potrafi ca y dzieƒ chodziç tak nerwowo. I nie mo na by o mu nic wyt umaczyç. Zachowywa si tak, jakby nie s ysza. Nawet zrobiliêmy mu badanie s uchu, bo on majàc 2 lata na nic nie reagowa : na swoje imi, na najprostsze polecenia - daj, przynieê. Pierwsza, wrzeêniowa wizyta w OÊrodku Wczesnej Interwencji by a dla rodziców wstrzàsem. Po badaniu neurologicznym, badanie u psychologa i pierwszy raz wypowiedziane s owo: autyzm. To jednak zupe nie co innego podejrzewaç, a co innego us yszeç g oêno wypowiedziane - mówi pani Anna. Potem by o jeszcze spotkanie u logopedy. Oprócz zaj ç logopedycznych i grupowych zaj ç metodà Veroniki Sherborne, zaproponowano rodzicom prac z synem metodà wideotreningu komunikacji. Przez kilka miesi cy terapeutka z kamerà przyje d a a do domu paƒstwa Sieków, teraz te spotkania odbywajà si ju w OÊrodku. W jednym tygodniu - filmowanie wspólnych zabaw i ró nych codziennych sytuacji, w drugim - omawianie tego, co zarejestrowano. Od niedawna PiotruÊ ma tak e zaj cia z panià pedagog, a jego mama zacz a uczestniczyç w spotkaniach grupy wsparcia rodziców. Min o dopiero pó roku pracy w OÊrodku i w domu, ale rodzice widzà ju post p. Nie osza amiajàcy, ale jednak. Na przyk ad PiotruÊ zaczyna ju mieç swoje ulubione zabawy. Ale w tym w aênie mama upatruje wp ywu podpowiedzi fachowców z OWI. WczeÊniej usi owa a mu narzuciç zabaw, teraz buduje zabaw 8 5

6 NASZE STOWARZYSZENIE gogiem, raz - na zaj cia metodà Sherborne) przez ca à Warszaw - najpierw autobusem, potem metrem, ucià liwe dla mamy, dla ch opca sà wed ug niej równie rozwijajàce i stymulujàce. Ca a ta rehabilitacja spada g ównie na mnie, mà pracuje ca ymi dniami, eby utrzymaç rodzin, ale jeêli tylko ma wolne, anga- uje si we wszystkie zaj cia z Piotrusiem. Jak mia niedawno dwa tygodnie wolnego, to na tym jego urlopie najbardziej ja odpocz am - Êmieje si pani Anna. PIOTRUÂ SIEK PODCZAS ZAJ å WIDEOTRENINGU KOMUNIKACJI Z TRENERKÑ MAGDALENÑ GADOMSKÑ PiotruÊ u ywa ju kilku s ów i zaczyna czerpaç przyjemnoêç z kontaktów z mamà, tatà i siostrà. Te kontakty z siostrà do tej pory nie uk ada y si najlepiej. Jak ona tylko podchodzi a do brata, od razu piszcza, by z y, nie chcia. Córka pyta a - opowiada pani Anna - mamo, dlaczego PiotruÊ nie chce si ze mnà bawiç? Ja chc coê z nim zrobiç, a on w ogóle nie chce! Odpowiedzia am jej, e to tak jak w baêni o Królowej Âniegu: PiotruÊ, tak jak Kaj ma zamarzni te serduszko, a ona (i my wszyscy) - tak jak Gerda - musimy bardzo go kochaç, eby to serduszko si rozmrozi o. I zaczynajà si ju razem bawiç. Co prawda trzeba bardzo uwa aç, bo w euforii zabawy PiotruÊ potrafi jà ugryêç, ale te zabawy ju sà. Ma gosia podchodzi i stara si zach ciç go do tego, eby zwróci na nià uwag. A on jest z tego zadowolony. Razem biegajà, robi im tory przeszkód z ró nych krzese, bawià si w chowanego. To w jaki sposób dzieci bawià si jest równie inspirowane zaj ciami w OWI. Ustawiany w domu z krzese tor przeszkód, to przecie nic innego jak zabawa z zaj ç WIDEOTRENING KOMUNIKACJI Jednym z celów naszej pracy terapeutycznej jest uzyskanie przez dziecko dobrego kontaktu z otoczeniem. Wspó czesne koncepcje psychologiczne dotyczàce rozwoju dziecka, wywodzàce si z teorii relacji z obiektem, psychologii interakcyjnej jak równie etologii podkre- Êlajà rol jakoêci kontaktu mi dzy rodzicami i dzieçmi oraz jego wp yw na rozwój psychiczny dziecka - jego emocje, aktywnoêç poznawczà i funkcjonowanie spo eczne. Ârodowiskiem, które ma najwi kszy wp yw na rozwój umiej tnoêci spo ecznych jest rodzina. W niej bowiem powstajà pierwsze i najbardziej trwa e wzorce komunikowania si. Dziecko przychodzi na Êwiat z gotowoêcià wchodzenia w kontakt. Równie matki odczuwajà potrzeb g bokiej bliskoêci. Jednak e w rodzinach, w których urodzi o si dziecko z problemami rozwojowymi wzajemny kontakt mo e byç znacznie utrudniony. Wiàzaç si to mo e z trudnoêciami adaptacyjnymi zarówno rodziców jak i dziecka. Niektóre dzieci nie nawiàzujà lub wr cz unikajà kontaktu wzrokowego. Mogà broniç si przed dotykaniem lub zbyt s abo reagujà na inicjatyw kontaktu ze strony otoczenia. Dzieje si tak cz sto w przypadku dzieci z dysfunkcjami w obr bie narzàdu ruchu czy zmys ów. Przyk adowo: trudnoêci ze skupieniem wzroku i utrzymaniem g owy w odpowiednim u o eniu mogà stanowiç podstaw braku odpowiedzi na sygna y rodziców. Nadwra liwoêç na bodêce zmys owe te mo e byç przyczynà obrony przed kontaktem. Inne dzieci, których rozwój jest znacznie opóêniony, mogà odpowiadaç, ale w sposób niezrozumia y dla rodziców, którzy oczekujà reakcji zgodnych z wiekiem metrykalnym. Problemy te mogà wynikaç z niewiedzy rodziców i wiàzaç si ze stanem dziecka, jak i z innymi czynnikami, które tkwià w rodzicach. JeÊli rodzice b dà znajdowaç si pod wp ywem negatywnych prze yç emocjonalnych, zwiàzanych z niepe nosprawnoêcià dziecka, mo e to po- wokó tego, czym syn sam si zainteresuje, czego on chce. Te zabawy sà niezwykle anga ujàce. Czasami to tylko 2-3 godziny dziennie, ale sà dni, e ca y dzieƒ mama poêwi ca Piotrusiowi. Pani Anna planuje przed u enie urlopu wychowawczego, który nied ugo skoƒczy by si. Wed ug opinii specjalistów lepiej dla ch opca przebywaç jeszcze z nim w domu ni wysy aç do przedszkola. A wyprawy do OÊrodka dwa razy w tygodniu (raz - na zaj cia indywidualne z pedawodowaç, e nie b dà oni w stanie dostroiç si do jego zachowaƒ. Mo emy wówczas obserwowaç równie z ich strony brak inicjatywy w interakcjach lub nadmiernà wra liwoêç i reaktywnoêç na sygna y nadawane przez dziecko. Wskutek sprz enia wzajemnych trudnoêci dochodzi do sytuacji, w której dziecko wycofuje si z kontaktu, rodzice zaê prze ywajà poczucie winy i brak wiary we w asne mo liwoêci a do rezygnacji. W skrajnych przypadkach mo e dojêç do zespo u wyuczonej bezradnoêci. Obserwujemy to wtedy, gdy terapeuta stara si przepracowaç ró ne propozycje zmian a rodzice nie korzystajà z tego, powtarzajàc takie zachowania, które nie prowadzà do rozwiàzania problemu. Wychodzà z za- o enia, e,,i tak nic si nie da zrobiç, albo e odpowiednie kompetencje posiada wy àcznie specjalista. W naszym OÊrodku, w pracy nad wspieraniem rodziców w nawiàzywaniu satysfakcjonujàcych kontaktów z dzieçmi, metodà z wyboru jest stosowanie Wideotreningu Komunikacji (Video Interaction Training). Metoda ta zosta- a opracowana w latach osiemdziesiàtych przez holenderskich psychologów Harrie Biemansa i Saskie van Rees, w oparciu o badania Trevarthena i jego teori komunikacji oraz nurt interakcyjny w psychologii rozwojowej, zwracajàcy uwag na fakt wczesnego tworzenia si emocjonalnych wi zi mi dzy matkà a dzieckiem i ich wp ywu na rozwój dziecka. Najogólniej, celem metody jest uczenie rodziców zasad podstawowej komunikacji i wykorzystanie ich do pozytywnych kontaktów z dzieckiem. Odbywa si to poprzez analiz struktury relacji interpersonalnych nagranych na wideo. Trener rejestruje na taêmie wideo ró ne, krótkie (kilkunastominutowe) sytuacje z udzia em ca ej rodziny, jak np. zabawa, posi ek czy ubieranie. Wa na jest mo liwoêç nagrywania w domu. Obraz powsta y dzi ki kamerze wideo jest noênikiem informacji, który cz sto znacznie lepiej ni samo s owo ukazuje sposoby rozwiàzywania problemów. Film jest analizowany przez trenera, a nast pnie wybrane fragmenty oglàdane sà z rodzicami. Wspólnie omawiane sà te momenty, które rejestrujà pozytywne kontakty. Trener ukazuje w ten sposób mo liwoêç nawiàzania dobrych relacji z dzieckiem. W ten sposób te uwypuklone zostajà umiej tnoêci wychowawcze rodziców (cz sto przez nich nieuêwiadomione). Trener nie ocenia rodziców ale wzmacnia to, co zrobili prawid owo, z pozytywnym dla dziecka skutkiem. W trudniejszych sytuacjach aktywizuje ich do szukania rozwiàzaƒ. Po ka dej sesji trener zach ca rodziców do powtarzania udanych interakcji w codziennych sytuacjach. Wideotrening komunikacji mo na zakoƒczyç gdy nowe, prawid owe wzorce komunikowania sà ju utrwalone. Celem jest nie tylko wsparcie rodziców w nawiàzywaniu satysfakcjonujàcych relacji z dzieckiem niepe nosprawnym, ale poprawa relacji w ca ej rodzinie, zw aszcza wtedy, gdy uwaga rodziców koncentruje si g ównie na rehabilitacji i potrzeby zdrowego rodzeƒstwa mogà byç pomijane. Analiza materia u wideo pozwala najcz Êciej uêwiadomiç sobie rodzicom, e ich dzieci wykazujà o wiele wi cej inicjatywy, ni to by o spostrzegane do tej pory. Równie oni sami mogà zauwa yç, e potrafià odpowiadaç na sygna y dzieci, obrazujàce ich potrzeb kontaktu i wewn trzny nap d do rozwoju. Mogà te zauwa yç jak dzieci rozwijajà si pod wp ywem odpowiedniego reagowania na nie. Komunikacja oparta na j zyku cia a dokonuje si bardzo szybko. Technika wideo daje mo liwoêci zatrzymania kadru, odtworzenia interesujàcego fragmentu, a nawet obejrzenia go w zwolnionym tempie. Obraz odtwarza rzeczywistoêç w sposób obiektywny, zmniejsza ryzyko powstania nieporozumieƒ, które mogà pojawiç si, gdy rozmawia si o sytuacjach majàcych miejsce w przesz oêci. Tak wi c rodzina uzyskuje dwa êród a wzmocnieƒ: od trenera i to p ynàce z obrazu ukazujàcego ich konstruktywne mo liwoêci. W pracy metodà wideotreningu komunikacji skupiamy si na maleƒkich inicjatywach b dàcych pomostem mi - 6

7 EDUKACJA metodà Sherborne. A w tych zaj ciach w OÊrodku PiotruÊ ostatnio wcale tak ch tnie nie bierze udzia u. Trzy razy ju odmówi wspó pracy, sp dza ten czas chodzàc w kó ko albo siedzia na parapecie okna i patrzy przez szyb. Mama chcia a ju zrezygnowaç, gdy zaobserwowa a kiedyê w domu, jak PiotruÊ kr ci si na pod odze na pupie, a póêniej przewraca na boki - dok adnie tak jak podczas çwiczeƒ, w których nie bra udzia u i wydawa o si - wcale nimi nie interesowa. Cieszy mnie i to bardzo cieszy ka de pi ç minut, które on sp dza w OÊrodku. - mówi pani Anna. W tym poprzednim roku, kiedy jeszcze tu nie przychodziliêmy, ja nie zauwa a am adnej ró nicy, nic do przodu. Teraz po prostu widz, e sà post py. Minimalne, ale sà. JakieÊ nowe s owo, jakaê nowa zabawa, radoêç z czegoê. Dla rodzica, który ma normalne dziecko to sà sprawy tak oczywiste, e on tego nawet nie zauwa a; on to po prostu musi mieç. A my niczego nie musimy mieç. Wszystko jest prezentem. Barbara Ewa Abramowska Zdj cia: Marta Pokorska dzy rodzicami a dzieçmi. Poprzez zatrzymanie obrazu (stop-klatki) mo emy uchwyciç nawet kilkusekundowe spojrzenie w oczy matki. Jest to szczególnie wa ne dla rodziców dzieci z g bokimi problemami np. g bszym upoêledzeniem umys owym czy autyzmem. Wtedy, te krótkie momenty pozwalajà na podtrzymywanie relacji i prze ywanie satysfakcji nawet wtedy, gdy mi oêç rodziców ugina si pod ci arem problemów. Wzmacniamy ich w roli matki i ojca, nadajàc znaczenie temu, co dzieje si w relacji mi dzy nimi. Mamy nadzieje, e stanowi to równowag dla ró nych strategii usprawniania dziecka, kiedy koncentrujàc si na iloêci i jakoêci koniecznych çwiczeƒ mo na zagubiç to, co dla dziecka wa ne: np. to, e kontakt z rodzicem jest êród em przyjemnoêci i poczucia bezpieczeƒstwa, e zabawka mo e byç radoêcià a nie tylko przedmiotem stymulujàcym do pe zania. Metod wideotreningu stosujemy w OÊrodku od ok. 6. lat. Prac prowadzà przeszkoleni psychologowie i pedagodzy - certyfikowani trenerzy VIT. Szkolenie trenerskie trwa Êrednio 2 lata. Rodzice cenià sobie bardzo mo liwoêç nagrywania codziennych, naturalnych, domowych sytuacji. Wa ne jest równie to, e terapeuci starajà si dostosowaç czas swojej pracy do tego, aby ca a rodzina mog a si spotkaç. Czasami sà to póêne godziny wieczorne - jeêli dopiero wtedy rodzice przychodzà z pracy. Metod wideotreningu komunikacji wykorzystujemy równie w prowadzeniu grupowych warsztatów dla rodziców Wychowanie przez dobry kontakt. Staramy si, aby grupa pracowa a w oparciu o nagrania filmowe ilustrujàce codzienne domowe sytuacje. Celem jest wzmocnienie rodziców w ich umiej tnoêciach wychowawczych poprzez pokazanie tego, jak mo na nawiàzywaç satysfakcjonujàce kontakty z dzieçmi i wp ywaç na ich zachowanie stosujàc podstawowe zasady komunikacji. Udzia w warsztatach proponujemy wszystkim rodzinom, które zaczynajà z nami wspó prac. Monika Kastory-Bronowska Dyrektor OÊrodka Wczesnej Interwencji w Warszawie W ostatnim ubieg orocznym numerze Spo eczeƒstwa dla Wszystkich (Nr 4(14)/2003)w ramach prezentacji ró nych metod i technik pracy z dzieçmi niepe nosprawnymi intelektualnie w stopniu umiarkowanym i znacznym, zamieêciliêmy artyku Beaty Banasiak pt. Moje r ce rozmawiajà na temat Programu edukacji matematycznej opartej na metodyce prof. Edyty Gruszczyk-Kolczyƒskiej. Dzisiaj piszemy o tym, jak mo na wykorzystaç elementy Metody Montessori w edukacji dzieci z g bszym upoêledzeniem umys owym. POWOLI, ALE DO CELU Metoda Montessori w nauczaniu i wychowaniu dzieci z g bszà niepe nosprawnoêcià intelektualnà - z doêwiadczeƒ nauczyciela-wychowawcy Rozwój uczniów g biej upoêledzonych umys owo ma odmienny obraz i przebieg ni u dzieci z normà intelektualnà - we wszystkich sferach ich funkcjonowania. Specyficznà jego cechà jest dysproporcja mi dzy rozwojem biologicznym a psychicznym. Moi uczniowie posiadajà du e braki w samoobs udze, radzeniu sobie w czynnoêciach ycia codziennego, a co za tym idzie w prawid owym funkcjonowaniu spo ecznym. Trzeba tak e pami taç o konkretno-obrazowym charakterze myêlenia (stadium przedoperacyjne nie pozwalajàce wysuwaç hipotez, weryfikowaç sàdów), zaburzeniach myêlenia abstrakcyjnego lub zupe nego jego braku, upoêledzeniu mowy czynnej i biernej (porozumiewanie si za pomocà zdaƒ jedno lub kilkuwyrazowych bàdê tylko gestami), zaburzeniach myêlenia, prowadzàcych do trudnoêci w tworzeniu poj ç, zapami tywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu informacji. Na skutek zaburzenia dzia alnoêci receptorów, analizatorów (mankamenty w integracji sensorycznej) oraz wszystkich procesów psychicznych g biej upoêledzone umys owo dzieci majà trudnoêci w adekwatnym poznawaniu rzeczywistoêci. Nale y zdaç sobie spraw, e w przypadku takiego dziecka nigdy nie doprowadzimy do pe nej sprawnoêci psychofizycznej. Jednak drogà odpowiedniej korektury oraz kompensacji osobniczej i spo- ecznej mo na doprowadziç dziecko z g bszym upoêledzeniem umys owym do poziomu umo liwiajàcego prowadzenie wzgl dnie samodzielnego ycia. Pracujàc wiele lat w placówce specjalnej zauwa y am, e dzieci cz sto nie majà tzw. dojrza oêci szkolnej, która umo liwia aby prac na materiale literowym czy liczbowym. Nie majà gotowoêci i ch ci do nauki tak oczekiwanego przez ich rodziców pisania, czytania czy liczenia. Majà jednak wiele zapa u do pracy na poziomie ich rozumienia dziejàcych si rzeczy, majà w sobie wielkà potrzeb poznawania rzeczywistoêci, ale nie przez pryzmat s ów, liter czy cyfr. Dzieci w mojej klasie bardziej interesujà si czymê, co mo na powàchaç, posmakowaç, dotknàç, ani eli tym, o czym us yszà, czy zostanie im przeze mnie opowiedziane. Zacz am wi c przyglàdaç si ró nym metodom pracy z dzieçmi upoêledzonymi umys owo pod kàtem ich adaptacji na grunt szko y dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. I tak zacz a si moja przyjaêƒ z Metodà Montessori. Od wrzeênia 2000 roku elementy Metody Montessori wykorzystuj do pracy z ósemkà dzieci z zespo u I szko y przy ul. Czarnieckiego 49 w Warszawie. Metoda ta stosowana jest tak e w zespole 6. prowadzonym przez mojà kole ank, mgr Jolant Sikorskà. Nasz pomys pracy zosta zg oszony jako innowacja metodyczna w OÊrodku Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie. Metoda zaproponowana przez Mari Montessori daje dziecku g biej upoêledzonemu mo liwoêç poznawania Êwiata inaczej, bardziej go doêwiadczajàc na sobie ni przez nawet najlepsze surogaty. Montessoriaƒskie pomoce dydaktyczne kszta cà wszystkie zmys y dziecka pobudzajàc je w sposób naturalny, poprzez ich u ywanie. Dzieci mogà wi c wàchaç, smakowaç, s uchaç, patrzeç, dotykaç. Mogà przede wszystkim pracowaç w indywidualnym tempie i wed ug indywidualnej potrzeby. Same wybierajà miejsce pracy. Nauczyciel pe ni podczas tych zaj ç rol doradcy, przyjaciela, a nie kontrolera. Maria Montessori pisa a: ka da niepotrzebna pomoc jest przeszkodà w rozwoju. Dlatego te podczas tych zaj ç pozwalam dzieciom odkrywaç Êwiat wed ug ich pomys u i ch ci. Godne podkreêlenia jest to, e dziecko samo pokazuje na jakim jest poziomie rozwoju, czym si interesuje, 7 8

8 EDUKACJA Maria Montessori y a w latach Po ukoƒczeniu Êredniej szko y technicznej, podj a studia medyczne, które ukoƒczy a z wyró nieniem. Studiowa a tak e antropologi, psychologi eksperymentalnà, higien i filozofi na Uniwersytecie Rzymskim. Jak na tamte czasy by a osobà niezwykle i wszechstronnie wykszta conà, a nie nale y zapomnieç, e jako kobieta musia a walczyç o miejsce w Êwiecie naukowym opanowanym przez m czyzn. Uzyska a tytu doktora psychiatrii, po czym pracowa a z dzieçmi upoêledzonymi w szpitalu San Giovani - Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego. Obserwacje dzieci nasun y jej myêl, e posiadajà one wewn trznà si stymulujàcà je do rozwoju. Dosz a do wniosku, e problem rozwoju i kszta cenia dzieci upoêledzonych jest raczej natury pedagogicznej ni medycznej - dzieci te wymagajà jedynie odpowiednich warunków wychowawczych, czyli specjalnej metody pracy nad ich rozwojem. Wiosnà 1890 roku, w oska Narodowa Liga Wychowania Dzieci Upo- Êledzonych Umys owo, której aktywnym cz onkiem by a M. Montessori, otworzy a w Rzymie Instytut Medyczno-Pedagogiczny Kszta cenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umys owo UpoÊledzonych, po- àczony ze szko à çwiczeƒ. Kierowanie placówkà powierzono w aênie jej. Niebawem okaza o si, e nauczane przez nià dzieci upoêledzone umys owo, osiàga y lepsze wyniki w nauce ni dzieci normalne. Wed ug Montessori, przyczynà tego by y odmienne metody pracy dydaktycznej: jej wychowankom u atwiano rozwój, podczas gdy ich normalni rówieênicy byli kr powani a ich aktywnoêç t umiona. Panujàca na poczàtku XX wieku we W oszech atmosfera reform spowodowa a powstanie w Rzymie specjalnej instytucji zajmujàcej si rodzinami robotniczymi, w tym tak e dzieçmi. Placówki dla dzieci Maria Montessori nazwa a Case dei Bambini - Domy Dzieci ce. Pierwsze przedszkole pod tà nazwà zosta o otwarte w 1907 roku. M. Montessori wyposa a a placówk w meble dostosowane do potrzeb dzieci i stosowane w psychologii eksperymentalnej materia y w asnego projektu. Przygotowywa a opiekunki do pracy z dzieçmi i nowymi pomocami. Wprowadzi a te, jako zasad pedagogicznà swobodny wybór przez dzieci materia ów dydaktycznych, dowolnoêç miejsca i czasu pracy. Znios a nagrody i kary. Ograniczy a czynnoêci nauczyciela na rzecz samodzielnoêci dzieci. Wprowadzi a nauk czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces placówki spowodowa, e ros o zainteresowanie nowymi metodami pedagogicznymi, a to powodowa o z kolei powstawanie nast pnych placówek. W roku 1910 M. Montessori podj a decyzj o rezygnacji ze wszystkich innych zaj ç, àcznie z rezygnacjà z prawa do wykonywania zawodu lekarza. Od 1911 roku jej metod zacz to stosowaç w szko ach w ca ych W oszech, a tak e w Szwajcarii. Zacz y powstawaç (m. in. w Anglii i USA) komitety popierajàce jej pedagogik. W roku 1929 powstaje Associatio Montessori Internationale (AMI) - Mi dzynarodowe Stwarzyszenie Montessori, które staje si centralnà organizacjà koordynujàcà dzia alnoêç placówek i towarzystw montessoriaƒskich na Êwiecie oraz zajmujàcà si kszta ceniem nauczycieli. II wojna Êwiatowa i rzàdy faszystowskie nie sprzyja y rozwojowi metody (ksià ki M. Montessori by y np. palone w Niemczech). Po zakoƒczeniu dzia aƒ wojennych, M. Montessori ponownie podj a wysi ki w celu odrodzenia ruchu spo ecznego na rzecz swojej metody. Zaowocowa y one reaktywowaniem starych i powo ywaniem nowych stowarzyszeƒ, oêrodków szkoleniowych, przedszkoli i szkó montessoriaƒskich. Na osiemdziesiàte urodziny Marii Montessori zorganizowano spotkanie poêwi cone zagadnieniom jej pedagogiki. Przerodzi o si ono w mi dzynarodowà konferencj, podczas której Jubilatka wyg osi a trzy wyk ady. Zawar a w nich wszystkie podstawowe idee swojej teorii. Sformu owa a te s ynne zdanie, stanowiàce zasad wychowania metodà Montessori - pomó mi zrobiç to samodzielnie. Mo na powiedzieç, e Maria Montessori zrewolucjonizowa a podejêcie do nauczania i wychowania osób z niepe nosprawnoêcià intelektualnà. Pokaza a, e dla ka dego dziecka, niezale nie od tego, na jakim poziomie rozwojowym si znajduje, mo na znaleêç w aêciwà drog pomocy opierajàc si na choçby najmniejszym tkwiàcym w nim potencjale. Nale y tylko w aêciwie rozpoznaç jego zainteresowania, potrzeby i mo liwoêci. Jest to baza wyjêciowa do podejmowania dalszych dzia aƒ wychowawczych, dydaktycznych czy terapeutycznych. jakie sà jego preferencje. W czasie tej pracy ka de dziecko osiàga sukces, jak e wa ny w przypadku dzieci z upoêledzeniem umys owym, cz sto o obni onej samoocenie. Metoda Montessori ÊciÊle odpowiada etapom rozwojowym cz owieka, a przez to jest bliska ka demu dziecku, bo ka de dziecko - tak e upoêledzone umys owo przez nie przechodzi. POMÓ MI SAMEMU TO ZROBIå - w tych s owach zamyka si istota Metody Montessori. Punktem centralnym teorii pedagogicznej Montessori nie jest system zaplanowanych poczynaƒ osoby doros ej wobec dziecka, ale samo dziecko, jego rozwój w najkorzystniejszych wychowawczo warunkach. Istotnà rol w pracy Metodà Montessori odgrywa tzw. przygotowane otoczenie, a wi c pierwszym moim krokiem by o zapewnienie dzieciom dogodnych warunków pracy. Poniewa nie mia am wp ywu na przemeblowanie sali lekcyjnej wed ug zasad montessoriaƒskich (meble na miar wzrostu i w zasi gu wzroku oraz r ki dziecka, wszystkie przedmioty widoczne, w ka dej chwili dost pne) g ówny nacisk po o y am na przygotowanie tzw. rozwojowych pomocy typu montessoriaƒskiego. Przygotowujàc pomoce pami taç musia am o istotnych cechach ich budowy: < izolacji trudnoêci - jedna pomoc zawiera zawsze jeden problem do rozwiàzania, < kontroli b du - dziecko samo ma mo liwoêç sprawdzenia rezultatów swojej pracy bez pomocy nauczyciela, < stopniowaniu trudnoêci - pomoc mo e s u yç rozwiàzywaniu coraz trudniejszych problemów przez samo dziecko, < kontynuacji - logiczna konstrukcja pomocy, zgodna z prawami rozwoju dziecka. W przygotowaniu niektórych pomocy pomaga y mi dzieci, które nie wiedzàc jeszcze czemu majà s u yç zgromadzone przedmioty, przeêciga y si wr cz w odgadywaniu ich przeznaczenia. Musz z radoêcià powiedzieç, e bezb dnie pokazywa y, co mo na robiç z danà rzeczà, co Êwiadczy o o tym, e pomoc spe nia swoje zadanie. Du à pomocà s u yli tak e rodzice dzieci z mojej klasy. Montessoriaƒskie pomoce rozwojowe odpowiadajà pojawiajàcym si tzw. wra liwym fazom rozwoju dziecka, podczas których dziecko osiàga najwi kszà ch onnoêç umys u i wyst pujà w nast pujàcych grupach: - pomoce do praktycznych çwiczeƒ dnia codziennego, - pomoce do kszta cenia zmys ów, - pomoce do edukacji matematycznej, - pomoce do edukacji j zykowej, - pomoce do wychowania kosmicznego (przyroda o ywiona i nieo ywiona), - pomoce do wychowania religijnego, - inne pomoce spe niajàce zasady montessoriaƒskie. Pomoce, które przygotowa am s u à kszta ceniu okreêlonych umiej tnoêci i zdolnoêci uczniów. Pragn zwróciç uwag na kilka charakterystycznych, których nie spotkamy w adnej innej metodzie pracy. Sà to przede wszystkim pomoce do kszta cenia zmys ów: < puszki szmerowe zwane przez dzieci szmerkami (s uch) - fot. 1, < puszki w chowe zwane przez dzieci noskami (w ch) - fot. 2, < ko a o ró nej fakturze (dotyk) - fot. 3, < kubki smakowe s u àce rozpoznawaniu i nazywaniu podstawowych smaków (s odki, s ony, gorzki, kwaêny oraz woda), < kolorowa wanienka (wzrok) - fot. 4. 8

9 EDUKACJA Znajàc braki dzieci w samoobs udze, umiej tnoêciach codziennych, pomoce te dajà mo liwoêç çwiczenia zwyk ych, potrzebnych w yciu sprawnoêci, cz sto zaniedbywanych przez rodziców. Najbardziej lubiane przez dzieci sà zaj cia zwane przelewaniem wody (fot. 5), podczas których najwa niejsze jest skupienie i opanowanie. Pierwszym krokiem, który symbolizowa poczàtek pracy montessoriaƒskiej w naszym zespole by o wykonanie wielkiego Êlimaka z kolorowej krepiny i zawieszenie go w centralnym, widocznym miejscu naszej klasy. Teraz jesteêmy klasà I- Montessori, a moje dzieci pokazujàc na Êlimaka z dumà recytujà nasze has o: NASZ ZNAK TO ÂLIMAK. POWOLI, ALE DO CELU. Zgodnie z za o eniami, zorganizowa- am w naszej klasie tzw. prac wolnà typu montessoriaƒskiego opartà o szczególne zasady, które zawsze rozpoczynajà nasze zaj cia. Po kilku miesiàcach moje dzieci zna y je na pami ç: 1. nie przeszkadzaj innym w pracy, 2. nie mów g oêno, wystarczy szept, 3. doprowadê ka dà prac do koƒca, 4. bàdê rzetelny w samokontroli, 5. nie przeszkadzaj, kiedy nauczyciel objaênia coê innemu dziecku, 6. ch tnie pomagaj innym w pracy, 7. ka dà pomoc odstawiaj na swoje miejsce. O rozumieniu tych zasad Êwiadczy fakt ich stosowania: nikt nie ha asuje, nie ma sytuacji konfliktowych, ka de dziecko wie, z czym chce pracowaç podczas zaj ç. Praca wolna odbywa si zawsze w ciszy lub przy cichej muzyce relaksacyjnej, wszystkie pomoce sà do dyspozycji dzieci i to one wybierajà dla siebie rodzaj pracy. Moja rola polega na pomocy, jeêli pojawi si jakiê problem, na pochwaleniu efektu pracy dziecka oraz ewentualnym podpowiedzeniu czegoê. Nie kontroluj, nie ponaglam, jestem blisko, jestem obok, wspomagam je w ich wysi ku. Dzieci komunikujà si ze mnà w ÊciÊle okreêlony sposób - przez podniesienie r ki. Cz sto bywa tak, e kilkoro dzieci sygnalizuje w tym samym czasie potrzeb kontaktu. Nie stanowi to adnego problemu - dzieci potrafià cierpliwie czekaç w ciszy na swojà kolej. W metodzie Montessori bowiem, cisza odgrywa szczególnà rol. To jest jak magia, to naprawd dzia a. åwiczenia ciszy tzw. lekcje ciszy pomagajà dzieciom odnaleêç spokój, umo- liwiajà skupienie, wyciszenie wewn trzne. Trudno jest uwierzyç, e dzieci z g bszym upoêledzeniem umys owym potrafià s uchaç nie tylko tego, co dzieje si woko o, ale potrafià s uchaç siebie. Za ka dym razem odwo ujàc si do jednego ze zmys ów - wzroku, s uchu, w chu, smaku, dotyku - mo na przygotowaç zmys y do utrzymywania swoistej równowagi i pracy. Wiemy, jak bardzo zaburzone sà zmys y u tych dzieci, jak cz sto nie niosà one adnych informacji lub dziecko nie potrafi odczytaç przekazywanych przez nie bodêców. Lekcje ciszy pozwalajà kszta towaç postaw s yszenia, widzenia, odczuwania otaczajàcego Êwiata. Dzi ki tym lekcjom dzieci stajà si bardziej otwarte na Êwiat, potrafià rozpoznaç komunikaty wysy ane przez w asne cia o (somatognozja). Cz sto po takich zaj ciach dzieci szepcà. Dzieci uspokajajà si, wyciszajà, a niekiedy znikajà ró ne napi cia i problemy. Dlatego te lekcje ciszy pomagajà mi uzyskaç swoisty kontakt z dzieçmi, pomagajà zobaczyç je od innej, cz sto nieznanej strony. Maria Montessori pisa a: cisza przynosi nam cz sto wiedz, której jeszcze ca kiem nie poj liêmy, e posiadamy ycie wewn trzne. Poprzez cisz dziecko byç mo e po raz pierwszy spostrzega w asne ycie wewn trzne.(...) Cisza przygotowuje dusz na okreêlone wewn trzne doêwiadczenia. (...) Po doêwiadczeniu ciszy nie jest si tym, kim by o si wczeêniej. Z moich doêwiadczeƒ wynika, e fenomen ciszy dzia a. Dzi ki lekcjom ciszy zwi kszamy potencjalne mo liwoêci odbioru wra eƒ poprzez wszystkie zmys y. Metoda Montessori daje mo liwoêç zbli enia si do otaczajàcego Êwiata, który dzi ki temu staje si bardziej przyst pny i zrozumia y. Z ca à pewnoêcià przynosi dzieciom radoêç i zadowolenie, e mogà robiç coê, w czym osiàgajà sukces. Po trzech latach pracy mog jednoznacznie stwierdziç, e ten sposób przynosi wymierne efekty. Zaj cia montessoriaƒskiej pracy wolnej odbywajà si 1 raz w tygodniu. 1 raz w tygodniu pracuj tak e z okreêlonà pomocà typu montessoriaƒskiego wed ug w asnego scenariusza zaj ç. Dzieci wesz y w rytm pracy montessoriaƒskiej nadzwyczaj ch tnie. Wiedzà, e jest to coê innego, e sà to zaj cia podczas których tak e si uczymy, chocia nie mamy zeszytów i ksià ek (fot. 6). Zadziwia mnie wewn trzna dyscyplina dzieci podczas tych zaj ç. Cisza, jak makiem zasia. Ka de z nich rozumie, odczuwa wewn trznà potrzeb skupienia. Tylko b yszczàce oczy Êwiadczà o ci kiej pracy i wielkim wysi ku umys owym przez nie wykonywanym. Podniesiona r ka wo a mnie w chwilach radoêci, zadowolenia, ale tak e, kiedy wystàpi jakiê 8 Fot. 1 Fot. 2 Fot. 3 Fot. 4 Fot. 5 9

10 EDUKACJA SCENARIUSZ ZAJ å Z POMOCAMI TYPU MONTESSORIA SKIEGO - PUSZKAMI SZMEROWYMI Fot. 6 Temat zaj ç: Przedmiot: Czas: Formy pracy: Metody pracy: Ârodki dydaktyczne: Doskonalimy zmys s uchu pracujàc z puszkami szmerowymi. Funkcjonowanie w Êrodowisku (prowadzone metodà Montessori). 2 godziny tygodniowo zbiorowa, indywidualna oparte na s owie (rozmowa kierowana), elementy metody Montessori tablica informacyjna o zmys ach, p yta CD z muzykà relaksacyjnà, puszki szmerowe, etykiety z cyframi. Scenariusz stosowany jest wielokrotnie ze wzgl du na koniecznoêç systematycznego çwiczenia zmys u s uchu u dzieci niepe nosprawnych intelektualnie. Modyfikowany jest w zale noêci od stopnia zainteresowania dzieci, skupienia uwagi i koncentracji dzieci na zadaniu. Podczas jednej jednostki dydaktycznej wyst pujà wszystkie lub tylko cz Êç proponowanych w scenariuszu çwiczeƒ, co uzale nione jest od dyspozycji psychiczno-fizycznej dzieci. Po zaj ciach uczeƒ powinien: <zapami taç - s owa piosenki Ka de dziecko uszy ma..., - zabaw ruchowà z klaskaniem, <rozumieç - poj cie pary w teorii i praktyce, <umieç - nazwaç zmys y cz owieka i pokazaç je na swoim ciele, - rozpoznawaç odg osy proponowane przez nauczyciela i znaleêç odpowiednie ich pary, - samodzielnie pracowaç z puszkami szmerowymi, - pracowaç z puszkami szmerowymi razem z innymi dzieçmi. PRZEBIEG ZAJ å: 1. CzynnoÊci wst pne (zaj cia organizacyjne przy muzyce relaksacyjnej): - nauczyciel rozmawia z dzieçmi nt. zmys ów cz owieka w oparciu o tablic informacyjnà, - dzieci podajà nazwy zmys ów cz owieka, jw., - dzieci umiejscawiajà poszczególne zmys y na swoim ciele 2. OkreÊlenie tematu i celu zaj ç (przy muzyce relaksacyjnej): - nauczyciel podczas rozmowy z dzieçmi ustala, jaki zmys b dzie g ównie pracowa podczas zaj ç, a dzieci okreêlajà, jak nazywa si pomoc potrzebna do pracy, - dzieci organizujà tzw. przygotowane otoczenie tj. wyjmujà potrzebnà do zaj ç pomoc montessoriaƒskà - puszki szmerowe (szmerki), - nauczyciel podaje dzieciom cel zaj ç (werbalizacja celu) - b dziemy doskonaliç zmys s uchu poprzez prac z puszkami szmerowymi, - nauczyciel rozmawia z dzieçmi nt. poznawania Êwiata za pomocà zmys u s uchu, 3.Opracowanie materia u (zaj cia w aêciwe): - nauczyciel wspólnie z dzieçmi przypominajà sobie zasady pracy montessoriaƒskiej i przyst pujà do çwiczeƒ zmys u s uchu, - çwiczenie1: dzieci samodzielnie, swobodnie poznajà odg osy szmerków, - çwiczenie 2: dzieci dostajà po jednej puszce szmerowej od nauczyciela i szukajà par odg osów po prezentacji odg osu przez nauczyciela, przypomnienie poj cia para, - zabawa ruchowa: Ka de dziecko uszy ma... - przypomnienie zabawy bez Êpiewu i bez gestykulacji, a potem wspólna zabawa ze Êpiewem i gestykulacjà w parach, - çwiczenie 3: zadanie dydaktyczne - nauczyciel pokazuje dzieciom etykiety z cyframi od 1 do 10 (w przypadkowej kolejnoêci), dzieci majà za zadanie tyle razy zaszemraç swojà puszkà, ile wskazuje cyfra na etykiecie (wszystkie dzieci widzà t samà cyfr, praca indywidualna), - çwiczenie 4: zabawa kto odgadnie ile razy? - nauczyciel pokazuje ka demu dziecku etykiet z innà cyfrà, dziecko wystukuje tyle razy, ile wskazuje podana mu cyfra, inne dzieci majà za zadanie policzyç stukanie i podaç w aêciwà cyfr, - çwiczenie 5: doskonalenie pami ci s uchowej - puszki szmerowe na awce, dziecko szuka pary zapami tujàc odg os i podchodzàc do puszek umieszczonych z dala od niego. 4. Utrwalanie materia u (samodzielna praca dzieci): - dzieci samodzielnie wykonujà wczeêniej pokazane çwiczenia (nauczyciel pomaga instrukta em s ownym), - zabawa ruchowa doskonalàca koordynacj wzrokowo-ruchowà Ka de dziecko uszy ma Ocena pracy dzieci: nauczyciel udziela dzieciom pochwa y za aktywny udzia w zaj ciach. 6. Zakoƒczenie zaj ç: dzieci porzàdkujà warsztat pracy i wspólnie z nauczycielem przygotowujà si do nast pnych zaj ç. 8 problem. Dzieci wiedzà, e zawsze jestem na miejscu, e pomog, ale potrafià cierpliwie czekaç, kiedy objaêniam coê innemu dziecku. Nie ma krzyków, k ótni, wzajemnych roszczeƒ. Zaj cia z pomocami typu montessoriaƒskiego to ca e nabo- eƒstwo, ceremonia, która im si nie nudzi. Dzieci pracujà - wielka chwila trwa. Ruchy sà dok adne, wypracowane, ka dy wie z czym chce dzisiaj pracowaç. Wewn trzny porzàdek rozwijany i piel gnowany na lekcjach ciszy ma tak e swoje odzwierciedlenie w porzàdku zewn trznym. Dzieci szanujà pomoce, korzystajà z nich w aêciwie, zawsze u ywajà ich zgodnie z przeznaczeniem. A po skoƒczonej pracy nie musz przypominaç o porzàdkowaniu sali - wszystkie pomoce wracajà na swoje miejsce. Droga wychowania jest d ugà drogà... - tak mówi a wiele lat temu Maria Montessori. Ale nie nale y wàtpiç, e warto iêç tà drogà, szczególnie je eli widaç efekty naszej pracy. Dlatego te pracujàc ze swoimi dzieçmi Metodà Montessori g boko wierz, e osiàgniemy sukces - bo powoli, ale zawsze do celu. Mam nadziej, e tych kilka s ów zach ci nauczycieli do podejmowania ró nej aktywnoêci wychowawczo-dydaktycznej. Nie twierdz, e sposób pracy obrany przeze mnie jest jedyny i najskuteczniejszy. Nie ka demu bowiem musi odpowiadaç ta metoda pracy. àczy si bowiem z pewnym wysi kiem fizyczno-umys owym podczas organizowania tzw. przygotowanego otoczenia oraz koniecznoêcià cz Êciowej zmiany sposobu codziennej pracy z dzieçmi. Zapewniam jednak, e warto, bo metoda przez to, e jest tak bliska dziecku przynosi wymierne efekty w postaci jego lepszego funkcjonowania, a przecie na tym - nam pedagogom specjalnym - najbardziej zale y. Tekst i zdj cia: Monika Stràkowska-Âmietanka nauczycielka w Zespole Szkó Specjalnych nr 10 w Warszawie 10

11 TEKST ATWY DO CZYTANIA Doros y czy dziecko... Do Warsztatu Terapii Zaj ciowej w Warszawie zosta przyj ty nowy uczestnik. Ma na imi Micha. W ubieg ym roku skoƒczy szko. Teraz ma 20 lat. Jest w Warsztacie najm odszy. Pierwszy dzieƒ w Warsztacie jest pe en niespodzianek. Przypomnij sobie jak to by o... - najpierw nikogo nie zna eê, potem po kolei poznawa eê kolegów i kole anki; - najpierw nie wiedzia eê, gdzie jest azienka, kuchnia, a potem nauczy eê si do nich trafiaç; - najpierw nie zna eê planu dnia, a potem zrozumia eê jak przebiegajà zaj cia. Dla ka dego pierwszy dzieƒ w Warsztacie mo e byç trudny... A jak wyglàda pierwszy dzieƒ Micha a? Rano, przed Êniadaniem, kierownik Warsztatu przedstawi Micha a uczestnikom. Micha przywita si z ka dym podajàc r k. Przy stole usiad obok Jarka i Magdy. Zaczà z nimi rozmawiaç. Po Êniadaniu koledzy i kole anki oprowadzili go po wszystkich pracowniach w Warsztacie. Przed rozpocz ciem zaj ç Micha rozmawia z kierownikiem. 8

12 TEKST ATWY DO CZYTANIA Kierownik wyt umaczy mu, jakie ma zadanie do wykonania podczas pierwszego miesiàca zaj ç. Zadaniem Micha a by o poznaç wszystkie pracownie w Warsztacie i wybraç t, która najbardziej mu odpowiada. Pierwszego dnia Micha mia wiele trudnoêci. W trakcie Êniadania nie umia zrobiç sobie kanapki. Nie umia posmarowaç chleba mas em. Na talerz na o y tyle w dliny, e nie wystarczy o dla innych. Rozla herbat. Nie odniós talerza do kuchni. Ala powiedzia a o Michale, e jest jak dziecko. Jest doros y, a nie umie nic sam zrobiç. W jadalni by o goràco. Micha otworzy okno. Zrobi si przeciàg. Zarówno Micha jak i jego koledzy mogli si zazi biç. Kiedy wszyscy zacz li zaj cia w pracowni plastycznej, Micha wyjà magazyn motoryzacyjny i zaczà przeglàdaç. Nie chcia pracowaç tak jak inni. Joasia powiedzia a, e jest doros y, a doroêli majà obowiàzki. W Warsztacie ma si obowiàzki. Po kilku minutach Micha zaczà rozmawiaç z instruktorem. Powiedzia, e interesuje go sport i wyêcigi samochodowe. Razem z instruktorem ustalili, e Micha namaluje obraz ulubionego samochodu. Swojà prac rozpocznie od robienia szkiców.

13 TEKST ATWY DO CZYTANIA W czasie przerwy koledzy poszli do cukierni po ciastka. Spytali Micha a, czy pójdzie z nimi. Micha nic nie odpowiedzia. Nie wiedzia, czy mo e iêç do cukierni. Ba si spytaç instruktora. Jarek powiedzia mu, e jest doros y. Sam mo e decydowaç o pójêciu do sklepu w wolnym czasie. Jak b dzie dobrze pracowa, to zarobi pieniàdze. B dzie móg kupiç sobie, co b dzie chcia. W czasie obiadu Micha te mia trudnoêci. Na obiad by a zupa pomidorowa, a Micha zamiast du ej y ki wzià ma à y eczk do herbaty. Beata powiedzia a: zup je si du à y kà. Ty jesteê jak dziecko. Micha nie czu si dobrze po pierwszym dniu zaj ç w Warsztacie. Mia trudnoêci ze zwyk ymi sprawami, które dla doros ych nie sà trudne. Nie wiedzia, jak si zachowaç. Ciàgle coê robi nie tak jak potrzeba i koledzy go poprawiali. Gdy przyszed do domu, mama powiedzia a do niego: - Dobrze, e ju jesteê z powrotem, moje dziecko.? Micha sam ju nie wiedzia, czy jest cz owiekiem doros ym czy dzieckiem? 8

14 TEKST ATWY DO CZYTANIA n Cz owiek doros y jest odpowiedzialny za swoje zachowanie. Czy Micha zachowa si odpowiedzialnie otwierajàc okno? n Cz owiek doros y samodzielnie wykonuje codzienne czynnoêci. Czy Micha umia samodzielnie przygotowaç sobie jedzenie? n Cz owiek doros y sam decyduje o tym, co i kiedy b dzie robi. Czy Micha potrafi sam zdecydowaç o pójêciu do cukierni? n Cz owiek, który skoƒczy 18 lat jest uwa any za doros ego, pe noletniego. Czy Micha by pe noletni? n Cz owiek doros y planuje swojà prac i czas wolny. Czy Micha zaplanowa, jak b dzie malowa obraz ulubionego samochodu? n Cz owiek doros y ma swoje pieniàdze i wydaje je na swoje potrzeby. Czy Micha mia swoje zarobione pieniàdze? Czy Twoim zdaniem Micha jest osobà doros à czy dzieckiem? Kiedy mo na powiedzieç, e cz owiek jest doros y? Czym ró ni si zachowanie cz owieka doros ego od zachowania dziecka? Napisz do nas o tym. Czekamy na Twój list. Pisz na adres: Spo eczeƒstwo dla Wszystkich ul. G ogowa 2b Warszawa tekst: Dorota T oczkowska rysunki: Joanna Krukowska zdj cia: uczestnicy WTZ ZG PSOUU w Warszawie

15 ASYSTENT OSOBISTY Ka da niepotrzebna pomoc jest przeszkodà w rozwoju NIE RODZIC, NIE TERAPEUTA Maria Montessori Wszyscy wiemy, e osoba z niepe nosprawnoêcià intelektualnà ma takie same prawa jak inni ludzie, ale jak sprawiç by te prawa mog y byç realizowane i prze ywane przez osob niepe nosprawnà w godnoêci i szacunku? NAUKA GRY W BILARD MO E BYå ZNACZNIE ATWIEJSZA, GDY TOWARZYSZY NAM ASYSTENT OSOBISTY Od marca do sierpnia 2003 roku bra am udzia w pó rocznym szkoleniu Asystent Osobisty Osoby z Niepe nosprawnoêcià Intelektualnà zorganizowanym przez OÊrodek Edukacyjno-Szkoleniowy Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym - Ko- o w Szczecinie, finansowanym w ramach Programu Phare ACCESS Podczas szkolenia mogliêmy poznaç prac asystenta i specyficzne potrzeby osób z niepe nosprawnoêcià intelektualnà - zarówno od strony teoretycznej, jak i praktycznej. Najcenniejsza by a dla mnie praktyka oraz ywy kontakt z drugim cz owiekiem. Pó roku bliskich kontaktów by o nie tylko êród em nauki, ale równie du ej satysfakcji i przyjemnoêci. Ka dy z przysz ych asystentów wspó pracowa z trzema klientami, poznajàc ich charakter, potrzeby i mo liwoêci oraz sposób sp dzania czasu - zarówno podczas dziennego pobytu w placówkach, jak i w Êrodowisku domowym czy spo ecznym. Bogatym êród em doêwiadczenia by kilkudniowy, wspólny wyjazd w góry oraz dwa pi ciodniowe pobyty w Pensjonacie, gdzie przebywaliêmy ze swoimi klientami po ich zaj ciach dziennych (od godz do rana). By to czas najintensywniejszej nauki oraz weryfikacji swoich wyobra eƒ o mo liwoêci pracy w tym zawodzie. Okaza o si to zaj ciem trudnym, mocno absorbujàcym i poch aniajàcym, ale dla wielu - dajàcym du o radoêci i satysfakcji. Prze amywaliêmy nasze wewn trzne bariery, obawy czy zahamowania, uczyliêmy wra liwoêci na (cz sto) specyficznà form komunikacji oraz zwyczajnie nawiàzywaliêmy kontakt z drugim cz owiekiem, z którym jak si okazywa o mamy wi cej wspólnego ni sàdziliêmy. MieliÊmy byç wsparciem, podporà i pomocà, ale tak e przyjacielem. Byç kimê, kto nie jest rodzicem ani terapeutà pracujàcym w okreêlonych godzinach i formach. Asystent powinien wspieraç codziennà aktywnoêç doros ej osoby niepe nosprawnej intelektualnie, by mog a prowadziç w miar normalne ycie spo eczne, tak jak na to zas uguje. W zale noêci od mo liwoêci i potrzeb jest to wspieranie w robieniu zakupów, za atwianiu spraw urz dowych, robieniu herbaty (i ogólnie - edukacji), czynnoêciach higienicznych czy sp dzaniu wolnego czasu (realizowanie hobby, spacery, kontakty ze znajomymi itd.). Sà to sprawy codzienne, które ka da 8 Asystent osobisty osoby niepe nosprawnej to osoba, która ma jej pomagaç w wykonywaniu tych czynnoêci lub ich fragmentów, które mog aby ona wykonywaç sama, gdyby nie niepe nosprawnoêç fizyczna, czuciowa, psychiczna czy intelektualna. Przymiotnik osobisty oznacza, e asystencja ma byç dostosowana do indywidualnych (osobistych) wymagaƒ osoby potrzebujàcej, do jej osobistych celów. Oznacza to równie, e osoba niepe nosprawna lub jej prawny przedstawiciel decyduje o tym, w jakich czynnoêciach czy ich sekwencjach jej potrzebuje, kogo wybiera sobie na asystenta, od jakiego us ugodawcy na rynku chce otrzymaç pomoc, gdzie i kiedy ma byç wykonywana praca, w jakim czasie i zakresie. Wypracowanie takiego modelu asystencji w przypadku osób z niepe nosprawnoêcià intelektualnà wymaga spe nienia pewnych warunków. Po pierwsze: asystent musi charakteryzowaç si okreêlonymi cechami psychicznymi i osobowoêciowymi, posiadaç umiej tnoêci: n nawiàzywania kontaktu z drugà osobà, zauwa ania i poszanowania jej potrzeb, wyborów, odczytywania komunikatów, szczególnie niewerbalnych, n s uchania i obserwowania drugiej osoby, n wchodzenia w relacje podmiotowe typu wzajemna wymiana, n okreêlania i udzielania minimalnego koniecznego wsparcia, trzymania si z ty u, powstrzymywania si przed narzucaniem swojej pomocy, n oceny w asnych mo liwoêci pomocy osobie wspieranej. Po drugie: asystent powinien posiadaç zakres wiedzy i umiej tnoêci dotyczàcy udzielania pierwszej pomocy w przypadku zagro enia ycia lub zdrowia, wyszukiwania i wskazywania placówek i instytucji, w których osoba z niepe nosprawnoêcià intelektualnà mo e otrzymaç pomoc, oraz udzielania pomocy w trakcie korzystania z placówek i instytucji bàdê konkretnych procedur (np. uzyskiwanie pomocy socjalnej, rehabilitacyjnej, lekarskiej). Po trzecie: asystent powinien uto samiaç si z przekonaniami oraz wartoêciami, z którymi identyfikuje si grupa spo eczna lub osoba, którà wspiera. Asystenci powinni byç przygotowani do Êwiadczenia us ug dla danej grupy niepe nosprawnych przez osoby z tej grupy, a w przypadku niepe nosprawnoêci intelektualnej przez selfadwokatów, rodziców, opiekunów osób z niepe nosprawnoêcià intelektualnà. Asystent osobisty pomaga osobie z niepe nosprawnoêcià w wykonywaniu czynnoêci, których realizacja jest utrudniona lub uniemo liwiona na skutek niepe nosprawnoêci. Nie jest jednak terapeutà, rehabilitantem ani nauczycielem osoby z niepe nosprawnoêcià intelektualnà, stàd nie musi posiadaç wiedzy z zakresu metodyki, rehabilitacji i edukacji. Maria Kurek Dyrektor OÊrodka Rehabilitacyjno- Edukacyjno-Wychowawczego w Szczecinie 15

16 ASYSTENT OSOBISTY PODCZAS PODRÓ Y AUTOKAREM PRZYDAJE SI POMOC ASYSTENTA W PODSTAWOWYCH CZYNNOÂCIACH pe nosprawna osoba wype nia posiadajàc wielki, czasem niedoceniany, dar samodzielnoêci. aden cz owiek nie zas uguje na to, by z przyczyn niezale nych od niego byç pozbawionym szansy prowadzenia normalnego ycia. Podczas pó rocznej wspó pracy wielu naszych klientów z drobnà pomocà asystenta mia o mo liwoêç spe nienia swoich oczekiwaƒ, potrzeb czy marzeƒ. By y to pierwsze wyjêcia do pubu, na koncert, do kawiarni czy kina. By y odwiedziny u siebie nawzajem, robienie zakupów, oglàdanie sukni Êlubnych w salonie mody, pisanie i wysy anie kartek z gór, nawiàzywanie kontaktów i prze amywanie barier, rozmowy z asystentem-m czyznà na temat relacji damsko-m skich, nakrywanie do sto u, zmywanie itd. Wiele z tych rzeczy robionych po raz pierwszy, z wielkim zaanga owaniem i pasjà. Sta e wsparcie, yczliwoêç i szacunek asystenta owocowa y prze amywaniem ró nych ograniczeƒ, które utrudnia y samorealizacj. Jaka to radoêç widzieç kiedy osoba majàca problemy z mówieniem i unikajàca tego zaczyna Êpiewaç podczas górskiej w drówki! Zaczyna mówiç do innych, wo aç kogoê... Lata pracy z logopedà nie zastàpià prze amania bariery w ywym kontakcie z ludêmi nie zwiàzanymi z rehabilitacjà. Podobnie lata nauki golenia nie by y tak efektywne, jak wyjazd z asystentem b dàcym autorytetem i przyjacielem swojego klienta. To tylko dwa z wielu przyk adów naturalnych sytuacji i koniecznoêci z tym zwiàzanych, gdzie udzia w programie zapoczàtkowa trwa e zmiany w jakoêci ycia. Rodzice czy opiekunowie osób niepe nosprawnych intelektualnie bardzo cz sto swoje ycie podporzàdkowujà opiece, wsparciu czy rehabilitacji swoich bliskich. Dla wielu z nich udzia podopiecznego w programie Asystent by jednà z niewielu okazji do odpoczynku i regeneracji si. U trojga moich klientów trud piel gnowania i wspierania podejmowa samotny opiekun, nie majàc pomocy wspó ma onka. By o wi c za atwianie zaleg ych spraw, pierwszy od wielu lat wyjazd do rodziny, noce przespane bez koniecznej czujnoêci, porzàdny relaks po pracy w miejsce szybkiego dojazdu na kolejne zaj cia rehabilitacyjne, pierwsze samotne spacery bez koniecznoêci ciàg ej uwagi i wiele z pozoru drobnych rzeczy, które okazywa y si wielkà pomocà w odzyskaniu energii na dalszà drog. Odpowiadajàc na pytanie czy praca asystenta jest potrzebna, trzeba sobie wyobraziç ile znaczy pomoc dla ok. 80-letniej pani majàcej bardzo absorbujàcà 50-letnià córk. Jak mo na byç zm czonym wieloletnià pracà bez urlopu i dni wolnych? Niezale nie od tego jak bardzo kochamy swoje dziecko, bycie 24 godziny na dob przez wiele lat pozbawi energii najbardziej oddanych rodziców. Trzeba równie pami taç, e rodzice nie sà wieczni, e cz sto nie mogà zajmowaç si dzieckiem w tak poch aniajàcy sposób, czasem sami chorujà bàdê muszà utrzymywaç rodzin. Nie zawsze udaje si znaleêç wyjêcie korzystne dla wszystkich, gdy nie ma zbyt wielu mo liwoêci. Praca asystenta otwiera nowà drog i nieco rozszerza skromnà ofert wsparcia osób niepe nosprawnych intelektualnie. I cz sto jest to taƒsze rozwiàzanie ni umieszczenie w Domu Pomocy Spo ecznej, gdzie utrzymanie jednej osoby kosztuje oko o 2000 z miesi cznie. Przez pó roku pracy wiele si nauczy am, wiele doêwiadczy am, pozna am nowy kawa ek Êwiata i interesujàcych ludzi. Ka dy z moich klientów jest ciekawym cz owiekiem, który ma swoje mocne strony, specyficzny charakter i umiej tnoêci. Niezale nie od swoich ograniczeƒ jest wartoêciowà osobà majàcà prawo do korzystania z przywilejów ycia i realizowania si w zale noêci od potrzeb czy mo liwoêci. Ka dego darz du à sympatià i staram si podtrzymywaç kontakt. Niezale nie od dalszej drogi moje ycie zosta o wzbogacone o nowy wizerunek osoby z upoêledzeniem umys owym, którym z pewnoêcià podziel si z ludêmi bez podobnych doêwiadczeƒ. Joanna Erwiƒska-Lida Zdj cia: Archiwum Ko a w Szczecinie O WARSZTATACH S ÓW KILKA Warsztaty Terapii Zaj ciowej w Jeleniej Górze to jedna z pi ciu tego typu placówek Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym na Dolnym Âlàsku. Warsztaty funkcjonujà od 1 stycznia 1998 roku. Poczàtkowo by o to 6 pracowni tematycznych: plastyczna, krawiecka, introligatorska, gospodarstwa domowego, stolarska, ceramiczna. Od 1 lutego 1999 roku uruchomiliêmy dwie dodatkowe pracownie: ogrodniczà i poligraficzno - multimedialnà. Terapia i rehabilitacja prowadzone w ramach pracowni sà wspomagane przez rehabilitacj ruchowà, muzykoterapi, zaj cia muzyczne, terapi psychologicznà, zaj cia z kinezjologii edukacyjnej. W warsztatach dzia a zespó wokalny Akcent i sekcja Olimpiad Specjalnych RadoÊç. W ramach wspó pracy z Olimpiadami Specjalnymi uczestnicy korzystajà z zaj ç w basenie i hipoterapii. Kadra WTZ koncentruje si na przygotowaniu uczestników do maksymalnie samodzielnego, aktywnego i niezale nego ycia w otwartym Êrodowisku. W ramach przeniesienia dzia alnoêci, dwa razy w roku wyje d amy na kilkudniowe pobyty do ró nych oêrodków w kraju, co daje uczestnikom szans zaistnienia w ró nych sytuacjach yciowych i sprawdzenia w asnych umiej tnoêci z dala od domu rodzinnego, rodzicom pozwala na kilkudniowy odpoczynek, a kadrze mo liwoêç pe niejszego poznania ka dego cz owieka. Wyje d aliêmy równie do W och, Grecji, jesteêmy w sta ym kontakcie z zaprzyjaênionymi warsztatami w Niemczech. Bierzemy udzia w plenerach, wystawach, konkursach, zawodach, czego dowodem sà liczne dyplomy, nagrody, medale i wyró nienia zdobiàce wn trza warsztatów. Z perspektywy szeêciu lat mo na powiedzieç, e nasi uczestnicy to sà zupe nie inni ludzie ni ci, którzy przyszli tu w 1998 roku. Nauczyli si wielu umiej tnoêci i zachowaƒ, nabrali pewnoêci siebie, rozwin li si w ka dej dziedzinie, nabyli pewnych umiej tnoêci zawodowych. KilkanaÊcie osób zosta o przygotowanych do podj cia pracy. Czy zdrowa cz Êç spo eczeƒstwa dojrza a do przyj cia ich do swego grona - to zupe nie inny temat. Danuta mijowska Kierownik WTZ PSOUU w Jeleniej Górze 16

17 AKTYWIZACJA ZAWODOWA JEDEN MA Y SUKCES Nowoczesne tendencje W pracy terapeutycznej nad aktywizacjà zawodowà uczestników pracujàcych w podejêciu do aktywizacji zawodowej osób niepe nosprawnych intelektualnie by o zdiagnozowanie ich indywidual- w mojej pracowni istotnym elementem nych mo liwoêci, uzdolnieƒ i upodobaƒ. koncentrujà si na poszerzeniu Uczestnicy z racji wolniejszego tempa bazy wiedzy teoretycznej dojrzewania spo ecznego, majà mo liwoêç przed u enia o czas pobytu i uczest- i praktycznej, a tym samym na odchodzeniu od wàsko nictwa w Warsztatach Terapii Zaj ciowej, momentu wyboru kierunku i specy- poj tego zawodu i specjalnoêci. W zwiàzku z tym moim za o eniem fiki pracy, którà chcieliby wykonywaç. w aktywizacji zawodowej osób pracujàcych w pracowni poligraficzno-multist pnie odbyliêmy kilka wizyt w Woje- W zwiàzku z tym zaplanowaliêmy, a namedialnej by o rozwini cie w procesie wódzkim Urz dzie Pracy. Wizyty w terapeutycznym optymalnie szerokich Centrum Wspierania Kariery umo liwi y kompetencji spo ecznych i zawodowych. uczestnikom poznanie w sensie ogólnym Zbudowania niejako bazy podobnych specyfiki takich zawodów, jak: umiej tnoêci u atwiajàcych uczestnikom < pomocnik kucharza, podj cie i wykonywanie w przysz oêci < pomocnik pracownika biurowego, czynnoêci z ró nych pokrewnych sobie < ogrodnik, zawodów (z uwzgl dnieniem w ten sposób potrzeb zmieniajàcego si rynku pracy). < opiekun, < masa ysta, < cukiernik. Jako osoba wspierajàca stara am si ukazaç uczestnikom znaczenie i rol ka dego z tych zawodów dla ludzi i gospodarki, a tak e ogólnà charakterystyk czynnoêci wchodzàcych w ich sk ad (tym samym - wytworów konkretnego zaj cia), a tak e zakres czynnoêci, niezb dnych do zaistnienia w danym zawodzie. Mo liwoêç podj cia pracy przez osob z g bszym stopniem niepe nosprawnoêci intelektualnej na zasadzie wolontariatu, zmobilizowa a nas do intensywnych poszukiwaƒ w obszarach wczeêniej niedostrzeganych. Pomys podj cia pracy przez PIOTR POKS ZAMIENIA INSTRUKTORK Tomasza Kubusa w charakterze pomocnika w bibliotece powiód si i uczestnik ANN BONIKOWSKÑ W DZIE O ARTYSTYCZNE od grudnia 2003 roku rozpoczà prac, ZAJ CIA PRACOWNI OGRODNICZEJ W TERENIE: OWIENIE RYB W STAWACH PODGÓRZY SKICH. na razie nieformalnie. 8 PREZENTACJA DZIA A ZMIERZAJÑCYCH DO ZNALEZIENIA I PODJ CIA PRZEZ PANA TOMASZA PRACY ZOSTA A NAPISANA PRZEZ NIEGO OSOBIÂCIE PRZY WSPARCIU INSTRUKTORA DAWIDA URA. 17

18 AKTYWIZACJA ZAWODOWA Pan Tomasz jest prekursorem dzia aƒ w zakresie aktywizacji zawodowej w naszej placówce i dlatego przyk ad ten jest szczególnie wa ny w aspekcie ca ego warsztatu. BARTOSZ PODD BSKI PODCZAS OBCHODÓW DNIA GODNOÂCI OSOBY Z NIEPE NO- SPRAWNOÂCIÑ INTELEKTUALNÑ. SEZON TRUSKAWKOWY W PRACOWNI GOSPODARSTWA DOMOWEGO Spodziewamy si, e pomo e to w pewnym sensie znieêç bariery, które niewàtpliwie pi trzà si przed pozosta ymi uczestnikami, ale równie w jeleniogórskim Êrodowisku niepe nosprawnych, a przyk ad pana Tomasza Kubusa zmotywuje innych uczestników. Cieszy mnie - cz onka Stowarzyszenia - ten ma y sukces, gdy zaczyna zmieniaç si powoli podejêcie do osoby niepe nosprawnej intelektualnie w ma- ych Êrodowiskach. Kompetencje z zakresu inteligencji emocjonalnej cz sto bywajà mocnà stronà osób niepe nosprawnych intelektualnie, tak e w procesie przetwarzania informacji, rozwiàzywania problemów i mechanizmów le àcych u podstaw porozumiewania si. Warto wspomnieç równie o zjawisku tzw. zdrowego rozsàdku, które daje szanse niepe nosprawnym, umo liwiajàc im podejmowanie poprawnych decyzji yciowych. Utrwala si te przekonanie o pozytywnym dla rozwoju psychicznego wp ywie w asnej aktywnoêci i jej autentycznych doêwiadczeƒ, p ynàcych z rozwiàzywania codziennych problemów. Dla mnie, jako terapeuty, te zmiany sà czymê szczególnie istotnym, bowiem jest to dowodem na poprawnoêç i skutecznoêç nowego podejêcia do osób z niepe nosprawnoêcià intelektualnà w aspekcie praktycznej realizacji praw cz owieka - niezale nie od stopnia niepe nosprawnoêci. Halina Kryƒska Instruktor pracowni poligraficzno -multimedialnej Zdj cia: Archiwum Ko a PSOUU w Jeleniej Górze - To nasz wspólny sukces! - podkreêlajà ko obrze anie pracujàcy w miejscowym Kole Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym. Z ca à pewnoêcià mo na mówiç, e to podwójny sukces. Po pierwsze - gospodarczy... Na trudnym ko obrzeskim rynku powsta nowy zak ad pracy zatrudniajàcy 51 osób. W pi ciu dzia ach produkcyjnych powstajà wyêmienite domowe obiady, tania i efektowna galanteria krawiecka, wyroby z tworzyw sztucznych. Klienci poligrafii i sitodruku nie wierzà, e ich zlecenia sà realizowane za tak ma e pieniàdze i w bardzo krótkich terminach. Jeden z miejscowych hoteli uzdrowiskowych chwalàc pierwsze prace ogrodników, podpisa z zak adem d ugoterminowà sta à umow na prace porzàdkowe i piel gnacj swojej zieleni. Po trzech miesiàcach funkcjonowania firma wygra a tak e dwa du e przetargi na zamówienia publiczne, ze zleceniami przez ca y okràg y rok. A dziw, e tyle mogà zdzia aç osoby niepe nosprawne! I to w aênie ten drugi sukces... Powsta a placówka przywracajàca osobom uznawanym za niepe nosprawne wiar w swoje w asne umiej tnoêci i wskazujàca pe noprawne miejsce w lokalnej spo ecznoêci. Karol Kawecki podpisuje si pod umowà o prac z trudem rysujàc kó ka, a przed nim jeszcze komplet dokumentów z przepisami bhp, pokwitowania pobrania ubraƒ roboczych, rozliczenia pierwszej wyp aty. Rafa owi W odarczykowi dr à r ce, kiedy podchodzi do kserokopiarki kopiowaç dokumenty dla klienta, ale potrafi ju bardzo wiele i szybko si uczy. Pawe Moszczyƒski, ko obrzeski z oty olimpijczyk, pracowa w kuchni. Podoba o mu si to, i to bardzo, ale lepiej sprawdza si przy liczeniu i pakowaniu w foliowe r kawy plastykowych pojemników na artyku y spo ywcze. Ze zdumienia przecierano oczy, kiedy przed sylwestrowymi szaleƒstwami w dziale krawieckim powsta a na zamówienie czarna d uga suknia wieczorowa. Wioleta Rabiej (z sitodruku) z zazdroêcià patrzy na kole anki krawcowe. Jej dzia - choç wyposa ony bardzo nowoczeênie - ma na razie najmniej zleceƒ. Obecnie wykonuje nadruki na koszulkach dla miejscowego stowarzyszenia rowerzystów. Pan Krzysztof, pracujàc przy odênie- aniu parkingu przed hotelem przyjmujàcym niemieckich kuracjuszy, nauczy si ju kilku obcoj zycznych zwrotów. Szybko zyska sympati goêci nadmorskiego kurortu. Marcin Racinowski pi ç 18

19 NASZE STOWARZYSZENIE PRACOWNICY NAK ADANIE FARBY NA TORBY P ÓCIENNE - DZIA SITODRUKU W DZIALE KRAWIECTWA I SZWALNI POWSTAJÑ RÓWNIE SUKNIE WIECZOROWE lat temu w wypadku samochodowym z ama kr gos up, dziê ma niedow ad nóg i jeêdzi na wózku. Obs uguje wtryskarki. - Razem z kr gos upem z ama si ca y mój Êwiat, ale nie podda em si. Zaczà em trenowaç, graç w koszykówk i walczyç z siedmioma schodami w klatce, w której mieszkam - opowiada, kiedy pytam o prac w zak adzie. - O normalnej pracy mog em co najwy ej tylko marzyç. Ka dy widzi, jaki jest teraz rynek zatrudnienia. A pracy dla niepe nosprawnych w Ko- obrzegu nie ma wcale. Wiem o tym, bo sam jej d ugo szuka em, nie rezygnowa- em. Pozostawa a tylko jakaê swoja w asna dzia alnoêç, handel przed cmentarzem itp. Tu jest inaczej, tak jak powinno byç. Ciesz si, choç to zbyt ma o powiedziane. - Nasz zak ad jest siódmym w kraju, ale najbardziej wszechstronnym - uwa a Agnieszka Maciejewska, kierownik Zak adu AktywnoÊci Zawodowej (od dziesi ciu lat pracujàca w Ko obrzegu z osobami niepe nosprawnymi, wczeêniej mi dzy innymi by a zast pcà kierownika Warsztatów Terapii Zaj ciowej). - W województwie zachodniopomorskim podobny dzia a jedynie w Stargardzie Szczeciƒskim, prowadzàc dzia alnoêç gastronomicznà i swój w asny sklep. Na brak zleceƒ trudno im narzekaç. Liczymy, e podobnie b dzie u nas. Poczàtki sà jednak trudne. Ko obrzeski ZAZ zatrudniajàc 35. pracowników o znacznym stopniu niepe nosprawnoêci, dzia a w oparciu o ustaw o rehabilitacji zawodowej i spo ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe nosprawnych. Jest kolejnà placówkà miejscowego Ko a Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym, któremu od poczàtku istnienia przewodniczy Marian Jagie ka. Dok adnie 5 listopada ubieg ego roku, po prawie czterech latach przygotowaƒ, badania rynku i opracowywania dokumentacji finansowej, firma rozpocz a dzia alnoêç. Bez szyldu, w wyremontowanym dawnym budynku wojskowych koszar przy ulicy Mazowieckiej. - Obiekt Stowarzyszenie wykupi o od wojska za pi ç procent jego wartoêci, pieniàdze na remont i wyposa enie pochodzi y z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe nosprawnych. Ko obrze anie, którzy pami tajà jak by on zdewastowany, z zazdroêcià spoglàdajà na to, co uda o si nam zrobiç. Sàdzimy, e b dziemy takà pierwszà dobrà jaskó kà i pobliskie tereny szybko o yjà. To tak e potencjalny rynek zbytu dla naszych produktów - podkreêlajà pracownicy ZAZ. Tu obok ma powstaç osiedle mieszkalne, budynki remontujà wy sze uczelnie i lokalne firmy. Kiedy to wszystko powstanie, b dzie atwiej. Dzisiaj 8 Co zapisa kronikarz... W grudniu 1982 roku pi tnastu rodziców powo uje do ycia Ko o Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski przy Towarzystwie Przyjació Dzieci w Ko obrzegu. I choç plany sà olbrzymie, pierwsze dzia ania tak naprawd nie wychodzà. Ograniczajà si jedynie do spotkaƒ i wspólnych wyjazdów za miasto. Jednak ju szeêç lat póêniej, w wynaj tych pi çdziesi ciu metrach kwadratowych, rozpoczyna prac Dzienny OÊrodek Rehabilitacyjno - Zaj ciowy dla m odzie y z upoêledzeniem umys owym. Ruszajà tak e przygotowania do rejestracji spó dzielni mieszkaniowej, której celem jest zapewnienie mieszkaƒ dla rodzin z dzieçmi niepe nosprawnymi. Zgodnie z planami na parterze budynku ma zaczàç dzia aç - ju na powa nie - wczeêniej utworzony oêrodek. W paêdzierniku 1989 roku sàd rejestruje Spó dzielni Mieszkaniowà Pomocy w Budownictwie Lokali Mieszkalnych w Budynkach Wielorodzinnych Brzozowa w Ko obrzegu. Po kilkunastu miesiàcach staraƒ udaje si pozyskaç od miasta plac pod przysz à budow. Przy ulicy Katedralnej, przy ogromnym wsparciu sponsorów i ró nych fundacji, zaczyna rosnàç dom. Szybko jednak czar pryska. Marzenia zderzajà si z szarà rzeczywistoêcià. Z kronikarskich kart: Koszty budowy bardzo rosnà. Rodzice nie wytrzymujà i rezygnujà z mieszkaƒ. Na ich miejsce wchodzà ludzie bogaci, którzy nigdy nie interesowali si naszymi problemami i obcy jest im problem dzieci niepe nosprawnych. Wielu jest takich, którzy chcà si poddaç i ostatecznie wi kszoêç mieszkaƒ sprzedanych zostaje na wolnym rynku. Nikt nie chce jednak zrezygnowaç z za o enia w tym miejscu oêrodka. Pod koniec 1991 roku zapada decyzja o przekszta ceniu si w ko o terenowe Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UpoÊledzeniem Umys owym. SzeÊç miesi cy formalnoêci sàdowych i pozytywna decyzja... Powstaje Ko o Stowarzyszenia w Ko obrzegu, które skupia 94. cz onków. Pod koniec 1993 roku koƒczy si wreszcie budowa i oficjalnie zostajà otwarte Warsztaty Terapii Zaj ciowej. W pi ciu pracowniach znajduje swoje miejsce trzydziestu podopiecznych. Teraz ju idzie atwiej i troch szybciej (co nie znaczy, e bez problemów ). Z roku na rok powstajà kolejne placówki: OÊrodek Wczesnej Interwencji, hostel i Dom Pomocy Spo ecznej. Ko o liczy blisko dwustu cz onków, a wspiera ponad trzysta osób - od najm odszych do ju powa nie zaawansowanych wiekiem. Ale to nie koniec... W listopadzie 2003 roku rusza Zak ad AktywnoÊci Zawodowej, a myêli si coraz powa niej o mieszkalnictwie chronionym. 19

20 NASZE STOWARZYSZENIE Poza pracà Zak ad realizuje ró ne formy terapii. Pracownicy korzystajà z basenu i sal gimnastycznych, zabiegów rehabilitacyjnych oraz porad lekarzy specjalistów. Raz w tygodniu serwowana jest dla ka dego muzykoterapia. Latem planowany jest turnus rehabilitacyjny, mi dzy innymi z pieni dzy z wypracowanego zysku przedsi biorstwa. Nied ugo zacznie tak e dzia aç przy ZAZ-ie pracownicza sekcja koszykówki na wózkach oraz sekcja gry we frisby (wspólny projekt polsko - niemiecki). PRACA PRZY WTRYSKARCE - DZIA PRZETWÓRSTWA TWORZYW SZTUCZNYCH zak ad, jak ka dy, szuka swego miejsca na mapie gospodarczej miasta. Przedstawia swe oferty, negocjuje zlecenia, szuka rynku zbytu, walczy o klienta. Gwarantuje jakoêç i solidnoêç realizacji zleceƒ, krótkie terminy, du à elastycznoêç. Kontrahenci, oprócz atrakcyjnych i negocjowanych cen, mogà liczyç na dodatkowe korzyêci w postaci odpisów z przekazywanych przez siebie sk adek na Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe nosprawnych. - Cieszymy si, e ju na poczàtku naszej dzia alnoêci zaufa y nam du e lokalne firmy i instytucje. NawiàzaliÊmy bardzo dobrà wspó prac ze Starostwem Powiatowym, Miejskim OÊrodkiem Sportu i Rekreacji, Miejskim OÊrodkiem Pomocy Spo ecznej, Polskà eglugà Ba tyckà, hotelem Medyk i Pro-vita, firmà Brokat. A z dnia na dzieƒ coraz wi cej i ma ych przedsi biorstw zauwa a nasze us ugi, wzajemnie szukamy mo liwoêci kooperacji. Dzia a tak e jakaê si a rozp du... Stan liêmy do dwóch du ych przetargów publicznych i dwa wygraliêmy. Oby tak dalej! - podkreêla pani kierownik. Po udanym debiucie gastronomicznym podczas Dni Województwa Zachodniopomorskiego, gdzie ZAZ zapewnia katering dla goêci hotelu Milenium, przyszed czas na spotkania wigilijne z obecnoêcià w adz miasta i bal karnawa owy. Z poczàtkiem roku zak ad wszed na rynek równie z ofertà tanich obiadów regeneracyjnych dla przedsi biorstw i firm z miasta, i najbli szej okolicy. Mo na tu tak e zamówiç pe ny obiad (za 6,5 z ) z dowozem pod wskazany adres. Firma nie boi si tak e wi kszych zleceƒ. - Wszyscy potrafià si wówczas mocno zmobilizowaç, przy produkcji stajà obok siebie pracownicy niepe nosprawni i ich instruktorzy. Pierogi wszys- Ko o PSOUU w Ko obrzegu Data powstania: grudzieƒ 1982 Adres: ul. Katedralna Ko obrzeg Przewodniczàcy: Marian Jagie ka Ko o prowadzi: 1. OÊrodek Wczesnej Interwencji osób dzia a od 1998 kierownik - Halina Piskorska - Siek 2. Warsztaty Terapii Zaj ciowej - 50 uczestników dzia a od 1993 kierownik - Ludomira Kaczyƒska 3. Grupowe Mieszkalnictwo Chronione (Dom Pomocy Spo ecznej) - 14 uczestników dzia a od 1998 kierownik - Barbara Szczeglik 4. Zak ad AktywnoÊci Zawodowej - 35 niepe nosprawnych pracowników dzia a od kierownik - Agnieszka Maciejewska cy klejà identycznie - Êmiejà si w kuchni. Taka mobilizacja zosta a og oszona równie w listopadzie, kiedy to wr cz na skal przemys owà odzyskiwano na wielkiej kuchennej patelni sól z ko obrzeskiej solanki i pakowano jà do lnianych woreczków z reklamowym nadrukiem Powiatu Ko obrzeskiego, albo przy produkcji Êwiàtecznych anio ków (ozdób choinkowych) czy stroików. W DZIALE GASTRONOMII CODZIENNIE POWSTAJE PONAD DWIEÂCIE POSI KÓW Czy coê pisaliêmy o podwójnym sukcesie? W przypadku Zak adu AktywnoÊci Zawodowej jest jeszcze jeden... Oprócz sta ej, comiesi cznej wyp aty, po którà ustawia si tu d uga kolejka, ka da z otówka wypracowanego zysku trafia równie (i tylko) do kieszeni osoby niepe nosprawnej. Wszystkie pieniàdze, które zarobi zak ad sà odprowadzane na Zak adowy Fundusz AktywnoÊci. O ich podziale dyskutuje póêniej powo ana spoêród niepe nosprawnych komisja. Robert Kucharycz, jej przewodniczàcy, ju dziê biegle pos uguje si przepisami i analizuje jak mo na dzieliç ten fundusz. Trzeba b dzie wybraç: na co przeznaczyç te Êrodki. Mo liwoêci jest wiele - po yczki dla niepe nosprawnych pracowników na dostosowanie mieszkania, turnusy rehabilitacyjne, wspólne wyjazdy do teatru czy galerii, zakup dodatkowego oprzyrzàdowania usprawniajàcego prac w firmie itp. Potrzeb jest bardzo du o, oby tylko pieni dzy by o jak najwi cej! Miros aw Szczeglik Zdj cia: Krzysztof Warzocha Patrz tak e IV strona ok adki. 20