2. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej 5. Działania na rzecz ochrony środowiska

Transkrypt

1 V. Relacje człowiek - środowisko 2. Działania na rzecz odbudowania równowagi ekologicznej 5. Działania na rzecz ochrony środowiska

2 Międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony środowiska 1969r. powstaje raport ówczesnego sekretarza generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych U Thanta - Człowiek i jego środowisko, dotyczący globalnych zmian związanych z degradacją środowiska. 1972r. międzynarodowa organizacja Klub Rzymski w raporcie Granice wzrostu ostrzegła, że jeśli tempo eksploatacji zasobów naturalnych nie zmniejszy się, to w ciągu zaledwie półwiecza dojdzie do ich wyczerpania. 1972r. w Sztokholmie odbyła się konferencja, na której narodziła się koncepcja zrównoważonego rozwoju. 1992r. ONZ zorganizowała w Rio de Janeiro międzynarodową konferencję dotyczącą środowiska i rozwoju gospodarczego, nazwaną Szczytem Ziemi, w której uczestniczyli przedstawiciele 172 państw świata. Uznano za konieczne, aby rządy wszystkich krajów planowały rozwój z uwzględnieniem wymogów ekologicznych. Ustalenia zostały opisane w pięciu dokumentach, m.in. w Konwencji o różnorodności biologicznej oraz w Agendzie 21, zawierającej zasady zrównoważonego rozwoju oraz zalecenia dotyczące ich wprowadzania adresowane do władz, organizacji oraz mieszkańców. 1997r. protokół z Kioto, dotyczący walki z globalnych ociepleniem i redukującym emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.

3 Ocena działań międzynarodowych Konferencje i akty prawne tylko zwracają uwagę świata na problemy związane z degradacją środowiska, Najczęściej mają one charakter apeli, a nie zobowiązań. Wiele postanowień realizuje się najczęściej tylko wtedy, gdy nie stanowią zagrożenia dla interesów gospodarczych danego kraju. Działania w zakresie ochrony środowiska podejmują kraje bogate których jest znacznie mniej niż biednych. W krajach słabo rozwiniętych, borykających się z eksplozją demograficzną, głodem i chorobami, stanowią one temat drugorzędny. Ograniczenie wydobycia surowców mineralnych czy wylesiania na pewno wpłynęłoby pozytywnie na stan środowiska w tych krajach, jednak przyczyniłyby się równocześnie do zmniejszenia ich dochodów, co jeszcze bardziej pogłębiłoby biedę w tych państwach.

4 Strategie dotyczące ochrony środowiska W rozwiązywaniu problemów świata, dotyczących ochrony środowiska stosuje się trzy strategie: zachowawczą obejmującą działania zmierzające do zachowania środowiska w naturalnym stanie, poprzez np. normy, nakazy i zakazy oraz prawne formy ochrony przyrody, tj. rezerwaty, parki narodowe, parki narodowe i krajobrazowe; technologiczną realizującą przedsięwzięcia mające na celu ochronę przed szkodliwymi substancjami, poprzez np. montaż filtrów i budowę oczyszczalni ścieków; planistyczną obejmującą działania proekologiczne, ukierunkowane na świadome działania człowieka, minimalizujące jego oddziaływanie na środowisko przyrodnicze. Działania zapisane w powyższych strategiach najczęściej stosuje się jednocześnie: np. planując zakład przemysłowy, najpierw wybiera się jego lokalizację (jak najmniej oddziaływującą na środowisko), następnie na etapie realizacji projektu montuje się nowoczesne urządzenia minimalizujące zanieczyszczanie środowiska (np. filtry).

5 Działania w celu ratowania środowiska Jednym ze sposobów ratowania środowiska geograficznego jest racjonalne korzystanie z dóbr natury, które można osiągnąć m.in. poprzez: ograniczenie eksploatacji surowców mineralnych oraz zużycia energii poprzez zastosowanie energooszczędnych technologii, zmniejszenie strat ciepła w budownictwie poprzez ocieplanie budynków, zmniejszenie zużycia wody w rolnictwie i przemyśle, budowę nowoczesnych oczyszczalni ścieków, zakładanie filtrów ograniczających emisję pyłów i gazów do atmosfery, segregację i recykling odpadów w celu pozyskania surowców wtórnych, rekultywację terenów zdegradowanych w wyniku działalności człowieka, m.in. poprzez odtwarzanie gleby i nasadzanie roślinności. Należy jednak pamiętać, że problemy zanieczyszczenia i ochrony środowiska przyrodniczego nie dotyczą wyłącznie polityków, naukowców czy osób zarządzających zakładami przemysłowymi. W ich rozwiązanie powinien zaangażować się każdy mieszkaniec Ziemi, poprzez np.: regularne segregowanie odpadów w celu umożliwienia ich recyklingu, oszczędność wody i energii.

6 Działalność organizacji międzynarodowych Obecnie funkcjonuje wiele różnych organizacji międzynarodowych zajmujących się ochroną środowiska, wśród których należy wymienić: UNEP (Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych) wyspecjalizowaną agendę ONZ, której celem jest koordynowanie działań państw członkowskich na rzecz ochrony środowiska na świecie oraz stałe monitorowanie jego stanu. Wiele działań w zakresie ochrony przyrody podejmują także organizacje pozarządowe, skupiające przede wszystkim wolontariuszy, tj.: Fundacja WWF, Greenpeace, Klub Gaja, Liga Ochrony Przyrody. Ich główne cele to m.in.: wspieranie inicjatyw związanych z ochroną środowiska, propagowanie idei zrównoważonego rozwoju, prowadzenie kampanii edukacyjnych.

7 Międzynarodowe formy ochrony przyrody Obszarem chroniony zgodnie z definicją przyjętą przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody, to fragment lądu lub morza, na którym ochronie podlegają różnorodność biologiczna, zasoby naturalne oraz wartości kulturowe. Na tej podstawie wyróżniono siedem kategorii obszarów chronionych, biorąc pod uwagę, m.in. wielkość obszaru oraz stopień ingerencji człowieka w przyrodę. Kryteria zaliczania terenów lub obiektów do tych kategorii mogą się w poszczególnych krajach nieco różnić. Kategorie obszarów chronionych wg IUCN Kategoria Nazwa Cel ochrony Ia ścisły rezerwat przyrody naukowy Ib obszar dzikiej przyrody ochrona naturalnych ekosystemów II park narodowy ochrona ekosystemów, edukacja i rekreacja III pomnik przyrody ochrona pojedynczych i cennych obiektów przyrody IV obszar ochrony siedliskowej i gatunkowej ochrona siedlisk (biotopów) i gatunków V obszar chronionego krajobrazu zachowanie tradycyjnego krajobrazu i rekreacja VI obszar chroniony o użytkowanych zasobach zrównoważone użytkowanie ekosystemów

8 Rezerwaty biosfery Przykładem międzynarodowej współpracy w zakresie ochrony przyrody jest program UNESCO Człowiek i Biosfera (Man and the Biosphere Programme), który zakłada promowanie zrównoważonych relacji między człowiekiem a przyrodą poprzez tworzenie rezerwatów biosfery. Rezerwaty biosfery to miejsca szczególnie cenne pod względem przyrodniczym, w których rozwój gospodarczy nie zakłóca równowagi biologicznej, obejmujące wszystkie typy ekosystemów na Ziemi. W 2013r. na świecie istniało już 610 rezerwatów biosfery na terenie 117 krajów. Największa ich liczba występuje w USA, Meksyku, Hiszpanii oraz Rosji. W lipcu 2012r. włączono 20 nowych, w tym powołano Transgraniczny Rezerwat Biosfer (TRB) Polesie Zachodnie, w którego skład wchodzą rezerwaty z Polski, Białorusi i Ukrainy (funkcjonowały one dotychczas osobno jako rezerwaty biosfery). Rezerwat ten ma powierzchnię 140 tys. ha, a jego główną część stanowi Poleski Park Narodowy, w którym chroniony jest m.in. żółw błotny. Charakterystyczne są tu także torfowiska i bezodpływowe naturalne jeziora. Rezerwatem biosfery jest najstarszy park narodowy świata - Park Narodowy Yellowstone w USA. Poleski Park Narodowy wchodzący w skład Transgranicznego Rezerwatu Biosfer (TRB) Polesie Zachodnie.

9

10 W Polsce mamy następujące formy ochrony przyrody: Formy ochrony przyrody w Polsce rezerwaty biosfery powstałe w ramach programu UNESCO Człowiek i Biosfera ; parki narodowe najwyższa forma ochrony (o powierzchni ponad 1000ha), do której zaliczamy ekosystemy o charakterze naturalnym lub do niego zbliżonym, w Polsce obecnie mamy 23 parki narodowe; rezerwaty ścisłe wydzielone w obrębie parków narodowych, w których nie wolno prowadzić żadnych działań gospodarczych (stanowią one 21% powierzchni parków); rezerwaty przyrody chronią ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub o małym stopniu przekształcenia, np. określone gatunki roślin, zwierząt lub elementy przyrody nieożywionej (w 2013r. było ich 1469); parki krajobrazowe chronią obszary o szczególnych walorach krajobrazowych, głównie dla celów turystycznych i edukacyjnych (obecnie mamy 121 takich parków); obszary chronionego krajobrazu to inaczej korytarze ekologiczne stanowiące szlak wędrówek zwierząt, zabezpieczone w celu zachowania ich bioróżnorodności; ochrona gatunkowa roślin i zwierząt pod ochroną znajdują się wszystkie osobniki zaliczane do gatunków chronionych, zagrożonych wyginięciem; obszary Natura 2000 rodzaj ochrony przyrody w krajach UE chroniący elementy przyrody zagrożone w skali europejskiej.

11 Pozostałe formy ochrony przyrody w Polsce Wyróżniamy także następujące indywidualne formy ochrony przyrody: pomniki przyrody obejmujące obiekty przyrody ożywionej i nieożywionej, np. stare drzewa, jaskinie, skały; stanowiska dokumentacyjne chroniące formy geologiczne o walorach naukowych i dydaktycznych, np. skamieniałości, kamieniołomy; użytki ekologiczne obejmujące stanowiska przyrody ożywionej ważne ze względów naukowych i dydaktycznych, np. starorzecza, oczka wodne, bagna i in.; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe chroniące cenne i wyjątkowo piękne lub ciekawe fragmenty krajobrazu.

12

13 Babiogórski Park Narodowy Obejmuje masyw Babiej Góry (Diablak 1725 m n.p.m.) z piętrowym układem roślinności. Północna część wytworzona została wskutek ruchów masowych obejmuje rumowiska skalne. Ostały się tu dziewicze fragmenty puszczy karpackiej. W reglu dolnym występują: jodły, świerki i buki, W reglu górnym: świerki i jawory. Reprezentantami fauny są m.in.: niedźwiedź, ryś, puchacz. Babia Góra

14 Białowieski Park Narodowy Jest to najstarszy park narodowy w kraju, utworzony w 1921 r. Zajmuje obszar staroglacjalnej wysoczyzny morenowej o mało urozmaiconej rzeźbie z najlepiej zachowanymi fragmentami pierwotnego europejskiego lasu niżowego. Dominują grądy, rzadsze są natomiast łęgi i bory mieszane. Znajduje się tu największy na świecie ośrodek hodowli żubra.

15 Park o największej powierzchni w kraju. Biebrzański Park Narodowy Obejmuje znaczną część Kotliny Biebrzańskiej wielkie obniżenie terenu o długości ponad 100 km wypełnione warstwą torfu kilkumetrowej grubości; Jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej kompleks torfowisk i bagien o powierzchni ok ha. Siedlisko wielu gatunków ptaków, np.: dubelt, wodniczka, rybitwa czarna i małoskrzydła, orlik grubodzioby, szablodziób.

16 Bieszczadzki Park Narodowy Obejmuje malowniczy obszar połonin wraz z otaczającymi je lasami bukowymi. Piętrowość roślinna jest charakterystyczna i unikalna: brak tutaj piętra boru górnoreglowego i kosodrzewiny. Faunę parku reprezentują m.in.: orzeł przedni, gadożer, puszczyk uralski, ryś, wilk, niedźwiedź. Tarnica

17 Park Narodowy Bory Tucholskie Obejmuje obszar piaszczystej polodowcowej równiny sandrowej (Wielki Sandr Brdy), urozmaiconej przez liczne wydmy, rynny polodowcowe (o przebiegu południkowym) i jeziora wytopiskowe. Występują tu bardzo rozległe bory sosnowe. Osobliwymi gatunkami są: wśród roślin: rosiczki, cis pospolity, wśród zwierząt: bielik, żmija zygzakowata, jenot. Fragment Jeziora Wielkie Gacno

18 Drawieński Park Narodowy Obejmuje część kompleksu leśnego Puszczy Drawskiej, rozciągniętej na rozległej polodowcowej równinie sandrowej (Równina Drawska), o urozmaiconej rzeźbie z głęboko wciętymi dolinami rzecznymi. W większości występują lasy bukowe i dębowo-bukowe, a także bory sosnowe. Reprezentantami fauny są: orzeł bielik, orlik krzykliwy, bocian czarny, zimorodek bóbr, wydra. Jezioro Ostrowieckie największe jezioro parku

19 Gorczański Park Narodowy Obejmuje centralną i północno wschodnia część pasma Gorców o łagodnych kopulastych szczytach, z których wystają ławice piaskowców. Występuje tu piętrowy układ roślinności z dominacją świerka, buku i jodły. Symbolem Gorczańskiego PN jest salamandra plamista

20 Park Narodowy Gór Stołowych Obejmuje środkową część Sudetów z unikatową rzeźbą płytową zbudowaną z piaskowców (tzw. ciosowych) i margli, w których wytworzyły się osobliwe formy rzeźby z licznymi labiryntami oraz głębokimi rozpadlinami, np. Błędne Skały, Szczeliniec. W parku dominują lasy świerkowe. Wśród roślinności chronionej spotkać można: dziewięćsił bezłodygowy wawrzynek wilcze łyko. Zwierzęta występujące w parku to m.in.: bocian czarny, trzmielojad, żmija zygzakowata. Szczeliniec Wielki

21 Kampinoski Park Narodowy Obejmuje fragment Puszczy Kampinoskiej w pradolinie Wisły w zachodniej części Kotliny Warszawskiej. Występują tu charakterystyczne wydmy śródlądowe, powstałe wskutek działania procesów eolicznych, porośnięte borem sosnowym. W niżej położonych fragmentach parku występują bagna, porośnięte roślinnością łąkową, turzycami i lasami bagiennymi. Najważniejsze zwierzęta parku to m.in.: Łoś (symbol parku), ryś, bóbr, borsuk, bocian czarny.

22 Karkonoski Park Narodowy Obejmuje najwyższe pasmo Sudetów Karkonosze, zbudowane ze skał metamorficznych i magmowych, z charakterystycznymi elementami rzeźby wysokogórskiej (kotły polodowcowe, głębokie doliny), licznymi ostańcami granitowymi (np. Słonecznik, Końskie Łby, Pielgrzymy) i wodospadami (Kamieńczyk, 27 m). Spotykamy tu piętrowy układ roślinności z subalpejskim piętrem roślinnym. Spośród licznych gatunków zwierząt najlepiej rozpoznawalny jest muflon. Wodospad Szklarki

23 Magurski Park Narodowy Obejmuje znaczną część obszaru źródłowego Wisłoki masyw Magury Witkowskiej, będący fragmentem głównego grzbietu karpackiego, silnie pocięty licznymi potokami, które tworzą głębokie wąwozy, z dominującą roślinnością leśną. Występuje tu piętrowy układ roślinności. Spotykamy tu m in.: dziewięćsił bezłodygowy, wilczą jagodę, storczyki. Świat zwierząt reprezentują: orzeł przedni, bocian czarny, niedźwiedź brunatny, ryś, żbik, niepylak mnemozyna.

24 Narwiański Park Narodowy Obejmuje malowniczą, bagienną dolinę Narwi wykształconą w kompleksie osadów lodowcowych na wysoczyźnie morenowej. Narew płynie licznymi korytarzami, meandrując i tworząc liczne jeziora okresowe - starorzecza. W parku znajdują się siedliska licznych gatunków ptaków, m.in.: rokitniczki, brzęczki, trzcinniczka, bąka, cyranki, derkacza.

25 Ojcowski Park Narodowy Obejmuje płd. część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej z charakterystyczną rzeźbą krasową rozwiniętą w obrębie wapieni jurajskich. Występują tu jaskinie, z których najbardziej znana jest Jaskinia Łokietka. Reprezentantami flory są m.in.: storczyk obuwik, ostnica Jana, Reprezentantami fauny są m.in.: krogulec, pluszcz, borsuk, gronostaj. Maczuga Herkulesa

26 Pieniński Park Narodowy Obejmuje pasmo Pienin z nagimi ścianami skalnymi i pojedynczymi skałkami (często w postaci iglic) oraz zaokrąglonymi garbami i łagodnymi stokami pokrytymi łąkami. Największą atrakcją turystyczną w obrębie parku jest przełom Dunajca. Występują tu endemity, np.: mniszek pieniński, pszonak pieniński, złocień Zawadzkiego. Faunę reprezentują m.in.: dzięcioł czarny, bocian czarny, zębiełek karliczek, ryś. Przełom Dunajca oraz Trzy Korony (po lewej) i Facimiech (po prawej)

27 Poleski Park Narodowy Obejmuje zachodnią część Polesia Lubelskiego fragment Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego o równinnej rzeźbie z jeziorami krasowymi, torfowiskami i bagnami. Specyficzna roślinność tundrowa: wierzba lapońska i borówkolistna, turzyce. Liczne gatunki: ryb (strzebla błotna, różanka,piskorz, koza), ptaków (orzeł przedni i bielik, orlik grubodzioby). Występuje tu ponadto: żółw błotny, żmija zygzakowata, traszki (zwyczajna i grzebiniasta).

28 Roztoczański Park Narodowy Obejmuje część Roztocza Środkowego będącego garbem o dość zróżnicowanej budowie geologicznej (skały górnokredowe: opoki, gezy i margle). Charakterystyczne są tu liczne wąwozy lessowe i zróżnicowane lasy, spośród których cenne są bór jodłowy i buczyna karpacka. Rzadkim już gatunkiem występującym w parku jest wąż Eskulapa. Prowadzi się tu także hodowlę konika polskiego. Koniki polskie

29 Słowiński Park Narodowy Obejmuje część wybrzeża środkowego z ruchomymi wydmami nadmorskimi oraz strefową roślinnością (przebiegającą równolegle do wybrzeża). Malowniczy piaszczysty pas plaży pokryty jest tzw. roślinnością pionierską. Roślinność typowo nadmorska: mikołajek nadmorski, turzyca piaskowa. Spośród zwierząt na uwagę zasługują ptaki: bielik, orlik krzykliwy, kruk. Ruchome wydmy Jezioro Łebsko

30 Świętokrzyski Park Narodowy Obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich Łysogóry, z charakterystycznymi gołoborzami, czyli rumowiskiem głazów kwarcytowych pochodzących z kambru, praktycznie niepokrytych roślinnością. Występują w nim zwarte drzewostany jodły. Charakterystyczne rośliny to np.: kosaciec syberyjski, pełnik europejski, pióropusznik strusi. Spośród zwierząt spotkać można m.in.: cietrzewia, gniewosza plamistego. Gołoborze na Łysej Górze

31 Tatrzański Park Narodowy Leży w najmłodszych polskich górach fałdowych o charakterze alpejskim, cechujących się bardzo zróżnicowaną rzeźbą i dużymi różnicami wysokości. Tatry Wysokie (Wschodnie) zbudowane głównie ze skał krystalicznych, są wyższe, z ostrymi szczytami i graniami. Tatry Zachodnie zbudowane głównie ze skał osadowych, są niższe, z jaskiniami. Roślinność parku ma charakter piętrowy. gatunkami charakterystycznymi są m.in.: limba i szarotka. Zwierzęta reprezentują m.in.: niedźwiedź brunatny, kozica, głuszec, Świstak. Dolina Pięciu Stawów Polskich w Tatrach Wysokich

32 Zajmuje obszar podmokły ujścia Warty do Odry. Bogata roślinność wodna reprezentowana m.in. przez: grzybień biały, grążel żółty. Liczne gatunki ptaków, np.: wodniczka, derkacz, rycyk, bąk, bączek, żuraw, gęś gęgawa, łabędź niemy. Park Narodowy Ujście Warty

33 Wielkopolski Park Narodowy Obejmuje obszar polodowcowy zbudowany z lepiszczu polodowcowego: glin, piasków i żwirów zwałowych południowej części Niziny Wielkopolskiej z licznymi rynnami polodowcowymi, kemami, ozami i głazami narzutowymi. Silnie przekształcone liczne lasy gatunkiem nasadzonym jest w nich sosna, zaś gatunkiem pierwotnym dąb. Reprezentantami fauny są np.: gniewosze, zaskrońce, liczne chrząszcze: jelonek rogacz, kozioróg dębosz. Jezioro Kociołek

34 Wigierski Park Narodowy Obejmuje fragment Pojezierza Mazurskiego obszar rzeźby młodoglacjalnej z licznymi kemami, ozami, polami sandrowymi, nierównościami moreny dennej poprzecinanej rynnami lodowcowymi. Występują to zbiorowiska torfowiskowe z: brzozą niską, wełnianeczką alpejską, rosiczką okrągłolistną i długolistną, żurawiną drobnolistną, bażyną czarną, skalnicą torfowiskową. Można tu spotkać bardzo liczne stanowiska bobra, który jest symbolem parku. Jezioro Wigry Bóbr

35 Woliński Park Narodowy Usytuowany jest w zachodniej części wyspy Wolin z bardzo charakterystycznym cofającym się wybrzeżem klifowym. Występuje tutaj: roślinność nadmorska: mikołajek nadmorski; rośliny płytkiego dna morskiego: zielenice, brunatnice, krasnorosty. Licznie reprezentowane są ptaki: orzeł bielik kobuz, pszczołojad, wodniczka, biegus zmienny, muchołówka mała.

36 KONIEC Materiały pomocnicze do nauki Opracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych) Opracowanie i redakcja: Sławomir Dmowski Kontakt: kontakt@norwid24.waw.pl WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE - KOPIOWANIE ZABRONIONE -