art k.p.c. Kaucja aktoryczna jest kaucją na zabezpieczenie przyszłych kosztów procesu, którą na żądanie pozwanego ma obowiązek złożyć

Transkrypt

1 KAUCJA AKTORYCZNA

2 art k.p.c. Kaucja aktoryczna jest kaucją na zabezpieczenie przyszłych kosztów procesu, którą na żądanie pozwanego ma obowiązek złożyć powód pod rygorem odrzucenia pozwu lub środka odwoławczego (art k.p.c.). Warunkiem dopuszczalności zgłoszenia takiego żądania przez pozwanego jest to, aby powód nie miał miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, a ustawa nie wykluczała obowiązku jej złożenia (sytuacje przewidziane w art. 1120). Regulacja ta jest niezależna od tego, czy pozwany jest obywatelem polskim albo czy sam ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu na terytorium Polski.

3 Celem kaucji aktorycznej jest ochrona finansowa pozwanego na wypadek, gdyby sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie nałożył na powoda przebywającego w innym państwie obowiązek poniesienia kosztów procesu, których ściągnięcie na rzecz pozwanego byłoby utrudnione albo niewykonalne. Obowiązek złożenia kaucji dotyczy osób fizycznych (mających miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu poza terytorium Unii Europejskiej), osób prawnych oraz innych podmiotów będących jednostkami organizacyjnymi niemających osobowości prawnej, jeżeli z mocy przepisów przysługuje im zdolność sądowa (mających siedzibę poza terytorium UE). Prawo żądania złożenia kaucji aktorycznej przysługuje pozwanemu (pozwanym) względem powoda (powodów), a także uczestnikowi (uczestnikom) postępowania względem wnioskodawcy (wnioskodawców) w postępowaniu nieprocesowym (art KPC). W przypadku gdy po stronie powodowej występuje współuczestnictwo procesowe, a niektórzy ze współuczestników mają miejsce zamieszkania poza Polską lub innym państwem UE, to tylko względem tych osób będzie przysługiwało prawo do żądania złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. W związku z tym, jedynie względem tych współuczestników, którzy nie złożyli kaucji, może dojść do odrzucenia pozwu. Odmiennie sytuacja będzie wyglądała w przypadku współuczestnictwa jednolitego po stronie powodowej, ponieważ uiszczenie kaucji choćby przez jednego ze współuczestników jednolitych wyklucza możliwość odrzucenia pozwu względem któregokolwiek z pozostałych (art KPC).

4 Instytucja kaucji aktorycznej ma zastosowanie przede wszystkim w postępowaniu procesowym, a także poprzez wyraźne odesłanie w art k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym. W doktrynie wyrażono zapatrywanie, że można stosować przepisy dotyczące kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w innych postępowaniach: o ustalenie, czy orzeczenie sądu zagranicznego podlega, czy nie podlega uznaniu (art k.p.c.), o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu państwa obcego (art k.p.c.), a także o uchylenie wyroku sądu polubownego (art i n. k.p.c.). Przemawia za tym treść art k.p.c. nakazującego stosować odpowiednio przepisy o procesie do innych rodzajów postępowań.

5 WYŁĄCZENIA ZŁOŻENIA KAUCJI Zgodnie z art k.p.c. powód nie ma obowiązku złożenia kaucji aktorycznej: 1) jeżeli ma w Rzeczypospolitej Polskiej majątek wystarczający na zapłatę kosztów; 2) jeżeli przysługuje mu lub uzyskał zwolnienie od kosztów sądowych; 3) w sprawach małżeńskich niemajątkowych, w sprawach z powództwa wzajemnego oraz w postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym; 4) w sprawach, które strony zgodnie poddały jurysdykcji sądów polskich; 5) jeżeli orzeczenie sądu polskiego zasądzające koszty procesu od powoda na rzecz pozwanego byłoby wykonalne w państwie, w którym powód ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę. Ograniczenia stosowania kaucji wynikają także z art k.p.c. Zgodnie z tym przepisem pozwany nie ma prawa domagać się złożenia kaucji, jeżeli uznana przez niego część roszczenia powoda wystarcza na zabezpieczenie kosztów.

6 TERMINY ZGŁOSZENIA ŻĄDANIA ZABEZPIECZENIA Pozwany może zgłosić żądanie zabezpieczenia kosztów przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art k.p.c.). Jednakże zgodnie z art k.p.c., późniejsze zgłoszenie żądania jest dopuszczalne, jeżeli dopiero w toku sprawy: 1) pozwany dowiedział się, że powód nie ma miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedziby w Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej; 2) ustała podstawa prawna do zwolnienia powoda od obowiązku złożenia kaucji.

7 WYSOKOŚĆ KAUCJI O zastosowaniu kaucji sąd nigdy nie orzeka z urzędu, w każdym przypadku konieczny jest wniosek pozwanego. We wniosku tym pozwany powinien przedstawić własne stanowisko co do wysokości prawdopodobnych kosztów, które zmuszony będzie ponieść w toku procesu (kosztów celowej obrony). Kalkulacja prawdopodobnych przyszłych kosztów na tym etapie postępowania jest hipotetyczna. Określając wysokość kaucji, sąd uwzględnia najbardziej prawdopodobne koszty, które poniesie pozwany, mogą to być jednak tylko koszty niezbędne dla celowej obrony (art. 98, 98 1 i 99 k.p.c.). Będą to zatem przede wszystkim już poniesione i mogące powstać w przyszłości koszty osobistego udziału pozwanego w postępowaniu, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika pozwanego oraz ewentualne koszty sądowe, które mogą obciążać pozwanego (zwłaszcza opłaty, ale także przewidywane wydatki pozwanego związane z prowadzeniem postępowania dowodowego, których poniesienie będzie konieczne, np. koszty przeprowadzenia zgłoszonych przez niego dowodów). Kaucja co do zasady nie obejmuje opłaty od pozwu, ponieważ tę ponosi powód. Ustawa wyraźnie wyłącza koszty powództwa wzajemnego, które obciążają pozwanego (jako powoda wzajemnego) i nie są objęte kaucją aktoryczną (art pkt 3, art k.p.c.).

8 Na postanowienie sądu oznaczające wysokość kaucji i wyznaczające powodowi termin do jej złożenia nie przysługuje zażalenie (orz. SN z 28 czerwca1961 r., IV CZ 58/61). Jeżeli powód uzna postanowienie za niesłuszne, może nie wpłacić kaucji, co w konsekwencji doprowadzi do odrzucenia pozwu (art k.p.c.). Jeżeli w toku sprawy okaże się, że kaucja nie wystarcza, pozwany może żądać dodatkowego zabezpieczenia (art k.p.c.). Kaucję składa się na rachunek depozytowy Ministra Finansów, chyba że sąd określi inny sposób jej złożenia (art k.p.c.). Wysokość kaucji sąd oznacza w walucie polskiej.

9 Zgłaszając w przepisanym czasie wniosek o zabezpieczenie kosztów, pozwany nie ma obowiązku składać wyjaśnień co do istoty sprawy przed rozstrzygnięciem tego wniosku (art k.p.c.). Zgodnie z art k.p.c., sąd wyznaczy powodowi termin do złożenia kaucji. W razie gdy powód w wyznaczonym terminie nie złoży kaucji albo też złoży ją po terminie lub w niepełnej wysokości, sąd odrzuci pozew lub środek zaskarżenia z urzędu (względna przesłanka procesowa). Odrzucając pozew albo środek odwoławczy, sąd orzeka o kosztach jak w przypadku cofnięcia pozwu. Pozwany może zatem domagać się od powoda zwrotu poniesionych kosztów (art zd. 2 k.p.c.)

10 Zmiana okoliczności faktycznych w toku postępowania może prowadzić zarówno do powstania lub zwiększenia obowiązku zabezpieczenia kosztów procesu (art , art k.p.c.), jak i do ustania lub ograniczenia tego obowiązku (art k.p.c.). Jeżeli w toku postępowania ustanie przyczyna zabezpieczenia, sąd na wniosek powoda, po wysłuchaniu pozwanego, zwolni powoda od obowiązku zabezpieczenia kosztów i zarządzi zwrot złożonej kaucji. Zwrot złożonej kaucji może dotyczyć całej kaucji lub jej części. Zwolnienie powoda od obowiązku złożenia zabezpieczenia i zarządzenie zwrotu uiszczonej przez niego kaucji następuje wyłącznie na wniosek powoda. Sąd nie działa w tym zakresie z urzędu.

11 Zabezpieczenie kosztów procesu trwa do chwili wydania przez sąd prawomocnego orzeczenia, w którym nastąpiło rozstrzygnięcie o kosztach procesu (zob. art. 108 k.p.c.). Rozstrzygnięcie sądu o złożonej kaucji zależy bezpośrednio od rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w szczególności od tego, czy i jaką kwotę tytułem zwrotu kosztów przyznano w orzeczeniu kończącym postępowanie powodowi lub pozwanemu. Co do zasady, zgodnie z art k.p.c., koszty procesu zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie strona przegrywająca sprawę. Zaspokojenie pozwanego z kaucji złożonej przez powoda może nastąpić wówczas, gdy sąd w prawomocnym orzeczeniu przyznał mu zwrot kosztów procesu od powoda. W takiej sytuacji sąd, działając zgodnie z art k.p.c., na wniosek pozwanego zarządzi zaspokojenie z kaucji przyznanych mu kosztów. Wniosek taki powinien być zgłoszony w ciągu miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia. Jeżeli wniosku nie zgłoszono, sąd po upływie tego terminu zarządzi wydanie kaucji powodowi na jego żądanie. Z kolei w przypadku kiedy pozwanemu kosztów nie przyznano, sąd zarządzi wydanie powodowi kaucji natychmiast po uprawomocnieniu się orzeczenia (art k.p.c.)

12 Pierwszeństwo zaspokojenia z kaucji złożonej przez powoda przysługuje pozwanemu przed wszystkimi innymi wierzycielami powoda (art k.p.c.).

13 ŹRÓDŁA Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Komentarz. Art , pod red. A Marciniaka, Warszawa Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 5, pod red. T. Erecińskiego, Warszawa 2012.