Word SZKOLENIE W RAMACH WDN ZESPOŁU SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH DLA NAUCZYCIELI EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Transkrypt

1 Word SZKOLENIE W RAMACH WDN ZESPOŁU SZKÓŁ INTEGRACYJNYCH DLA NAUCZYCIELI EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ PEDAGOG W OBLICZU DZIECI I MŁODZIEŻY Z ZABURZONYM POPĘDEM ODŻYWIANIA SIĘ Autorzy: mgr Anna Banaś mgr Krystyna Ciesek Siemianowice Śląskie marzec 2011 Słowo wstępne Dysregulacja popędu odżywiania się następuję wtedy, gdy jedzenie i waga ciała stają się obsesyjnym centrum niezaspokojonych potrzeb psychicznych dziecka (człowieka). I tu nasuwa się pytanie: dlaczego ośrodkiem zainteresowania staję się jedzenia, a nie coś innego? Czym może być dla dziecka lub nastolatka pochłanianie dużej ilości jedzenia lub nie spożywanie go w ogóle? Na te pytania postaramy się wyczerpująco odpowiedzieć w poszczególnym studium. Jedzenie dla każdego człowieka może stanowić inne dobro, i tak wymienia się tu m.in.: - może stanowić oznakę miłości i akceptacji; - oddaję oznakę więzi międzyludzkich ta więź zaczyna się z chwilą karmienia dziecka, gdy matka trzymając dziecko w ramionach czule spogląda na swoje maleństwo. A ono zaczyna rozumieć, że jedzenie podawane przez matkę to coś bardzo przyjemnego. - może stanowić formę pocieszenia, gdy np. dziecko podczas jazdy na rowerze rozbije kolano, to po opatrzeniu ran opiekun daje mu na pocieszenie dobre ciasteczko, albo inna słodycz; - często jedzenie jest oznaką przyjemności i rozrywki dzieci kojarzą jedzenie z uroczystościami, przyjęciami rodzinnymi, gdzie spożywa się pokarmy z czystej przyjemności; Można by tu wymienić jeszcze wiele innych aspektów jedzenie, ale te przytoczone przez nas powyżej najczęściej dotykają naszych wychowanków. W poniższej pracy postaramy się przedstawić różne zaburzenia odżywiania się dzieci i 1 / 5

2 młodzieży i sposoby, jak my pedagodzy i wychowawcy możemy temu zaradzić, albo w pewien sposób wspomóc terapię prowadzoną przez rodzinę chorego dziecka. Rodzaje zaburzeń odżywiania się Klasyfikacja opracowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (DSM-IV) wyróżnia trzy główne kategorie zaburzeń odżywiania się: - jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) charakteryzuje się celową utratą wagi ciała wywołaną i podtrzymywaną przez pacjenta. Dotyczy w szczególności dziewcząt i kobiet, ale dotyka także chłopców przed osiągnięciem dojrzałości. Chorobie towarzyszą szczególne objawy, do których zalicza się lęk przed otyłością i zniekształceniem obrazu ciała, który przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Zazwyczaj stwierdza się niedożywienie różnego stopnia z wtórnymi zmianami hormonalnymi i metabolicznymi oraz zaburzeniami funkcjonowania organizmu. Do objawów jadłowstrętu psychicznego należą ponadto: ograniczenia w diecie, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, prowokowanie wymiotów oraz stosowanie leków tłumiących łaknienie i powodujące częste i długotrwałe biegunki, a także wyzwalające nadmierne wydalanie moczu z organizmu. - żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)- przejawia się okresowymi nawrotami nadmiernego jedzenia i nadmiernej koncentracji uwagi na kontroli wagi ciała. W zespole tym jest również typowe prowokowanie wymiotów lub zażywanie środków przeczyszczających po epizodzie przejedzenia się. Liczne objawy psychopatologiczne to: nadmierne zainteresowanie kształtem i wagą ciała, nadmierne i powtarzające się wymioty, które mogą doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych i powikłań somatycznych. Często, choć nie zawsze bulimia łączy się na przemian z anoreksją i czas dzielący te dwie choroby, wynosi od kilku tygodni do kilku lat. Żarłoczność psychiczna jest bezpośrednio związana z przejadaniem się, które najczęściej wywodzi się od innych czynników psychologicznych np. śmierć bliskiej osoby, żałoba w rodzinie, utrata pracy, osiąganie złych stopni w szkole, brak akceptacji wśród rówieśników. - zaburzenia odżywiania się najczęściej wiąże się z okresem niemowlęctwa i dzieciństwa. Polega na odmowie przyjmowania pokarmów i krańcowym wychudzeniu, przy braku choroby organicznej. Zaburzeniu temu może (ale nie musi) towarzyszyć ruminacja (ponownie połykanie zwróconego pokarmu) bez organicznych wymiotów lub choroby przewodu pokarmowego. W tym typie zaburzeń mieści się również PICA i objawia się w okresie niemowlęctwa i dzieciństwa. Pojęcie pica oznacza uporczywe jedzenie substancji niejadalnych, takich jak: farba ze ścian, atrament, plastikowe elementy i inne. Może występować jako jeden spośród wielu objawów stanowiących tylko część bardziej złożonego zaburzenia psychicznego (np. autyzmu), bądź jako izolowane patologiczne zachowanie. Zaburzenie to jest częstsze u dzieci upośledzonych umysłowo. 2 / 5

3 Psychologiczne przesłanki potrzeby przymusu nadmiernego odżywiania się bądź jego braku Złożone zjawiska psychiczne, prawidłowe bądź zaburzone, przechodzą ostatecznie w działanie, którego motywacją mogą być procesy myślowe albo procesy emocjonalne. Przy wzmożonym popędzie do odżywiania chorzy odznaczają się niezwykłą żarłocznością. Mimo, że bardzo dużą jedzą wciąż odczuwają głód i są przy tym zupełnie niewybredni. Bulimia może spotęgować się do tego stopnia, że chorzy połykają nieprzeżute pokarmy w wielkich ilościach, byle tylko jak najwięcej zjeść. Daleko częstszym i groźniejszym zdecydowanie dla chorego jest osłabienie lub zanik popędu odżywiania się. Jest wiele wyjaśnień tego zjawiska, Jednak żadne z nich nie może występować odrębnie, a tylko w powiązaniu z innymi. Wśród przyczyn psychologicznych zaburzeń odżywiania się: - fizjologiczne w okresie dojrzewania dziewczęta rozwijają się inaczej niż chłopcy. U chłopców rozwój polega na wzroście mięśni, a u dziewcząt zwiększa się głównie tkanka tłuszczowa, która może powodować u nich niezadowolenie z rozrostu masy ciała, co kłóci się z trendem szczupłej sylwetki u dziewcząt. - seksualne dla nieśmiałych i niedojrzałych emocjonalnie dziewczynek wizja zostania kobietą budzi wiele obaw i wręcz odstrasza, toteż poprzez zaniechania przyjmowania pokarmów, może opóźnić proces dojrzewania płciowego. Jeżeli młodej dziewczynie uda się doprowadzić do spadku wagi ciała o wiele kilogramów doprowadzi to do zatrzymania miesiączki, a co za tym idzie sylwetka ciała pozostanie dłużej dziewczęca. W ten sposób odsunie od siebie widmo wieku dorosłego. - feministyczne w dzisiejszych czasach przemysł kosmetyczny, odzieżowy i spożywczy żeruje na niezadowoleniu kobiety czy dziewczyny z wyglądu jej sylwetki i wymusza na niej ciągłe ograniczenie pokarmów i bycie na nieustającej diecie. - związane z samooceną zauważono, że dziewczyny, które chorują na jadłowstręt mają bardzo niską samoocenę i żeby dorównać swoim rówieśniczkom starają się poprzez bardzo szczupłą (niejednokrotnie odrażająco chudą) sylwetką pokazać otoczeniu, że są więcej warte. U chłopców tego typu zachowane występuje zdecydowanie rzadziej. Wpływ stosunków rodzinnych na występowanie zaburzeń odżywiania Chociaż każdy człowiek jest niepowtarzalną osobą, zarówno jako jednostka, jak i członek rodziny, specjaliści zajmujący się zaburzeniami odżywiania ustalili pewne ogólne prawidłowości dotyczące stosunków rodzinnych osób, których dotykają te zaburzenia. W roku 1970 Salvador Minuchin wraz z Bernice L. Rosmanem z Kliniki Dziecięcej w Filadelfii wyodrębnili pięć cech charakterystycznych dla rodzin, w których występują zaburzenia odżywiania: 3 / 5

4 - usidlenie; - nadopiekuńczość; - sztywność; - unikanie konfliktów; - nierozwiązywanie konfliktów; Wszystkie wymienione przyczyny mają silny wpływ na młodego człowieka, która nie potrafi sobie poradzić ze swoimi wewnętrznymi rozterkami, a jego rodzice są tak zaabsorbowani codziennymi obowiązkami, że nie dostrzegają problemu do momentu kiedy jest on już zdecydowanie przerysowany i potrzebna jest wówczas bardzo specjalistyczna pomoc. Sposoby leczenia chorób związanych z zaburzeniami odżywiania Leczenie zaburzeń łaknienie nie jest łatwe. Istnieje wiele form pomocy takim osobom. Jedną nich jest psychoterapia. Wyróżnia się kilka typów psychoterapii: - psychoanalityczna; - rodzinna; - indywidualna; - grupowa; - szpitalna; - środowiskowa; Celem nadrzędnym wymienionych form terapeutycznych nie jest doprowadzenie do tego, by młoda osoba skontrolowała swoje nawyki żywieniowe, lecz pomaganie jej w odnalezieniu powodów uczuciowych, które stały się przyczyną głodowania, objadania się i przeczyszczania albo przymusu nadmiernego jedzenia. NALEŻY LECZYĆ CZŁOWIEKA, A NIE CHOROBĘ, I W OSTATECZNYM ROZRACHUNKU CZŁOWIEK MUSI BYĆ WAŻNIEJSZY OD OBJAWU!! Symptomy sygnalizują jedynie istnienie choroby, a jej przyczyny tkwią w sytuacjach rodzinnych, szkolnych, rówieśniczych i innych. Jeżeli terapia ma być skuteczna potrzebna jest współpraca wszystkich zainteresowanych: rodziców, nauczycieli, wychowawców, lekarza, psychologa. Podczas trwania terapii należy wziąć pod uwagę uczucia i problemy psychiczne osoby chorej, ma bowiem ona prawo nie chcieć przybrać na wadze, ale nie ma prawa w ogóle nie przybierać na wadzę. Stąd przyjmuje się, że musi ona podporządkować się zasadom terapii, choć dozwolony jest też sprzeciw z jej strony. Chociaż leczenie zarówno anoreksji, jak i bulimii polega na analizie i modyfikacji więzi międzyludzkich, to jednak postępowanie terapeutyczne w każdym z tych przypadków jest inne, a różnice zwiększają się z powodu wieku określonej osoby oraz czasu trwania osoby. Leczenie obu chorób wymaga szerokiego wachlarza zjawisk szkolnych takich jak: właściwe relacje z rówieśnikami i wychowawcą, aktywny udział w zajęciach lekcyjnych, spotkania towarzyskie w szkole i poza nią, sposób odżywiania się podczas przerw szkolnych, spożywanie pokarmów wraz z innymi nauka jedzenia znowu w normalny właściwie zbilansowany sposób. 4 / 5

5 Ponadto pedagog musi wiedzieć, że jego nadrzędnym celem leczenia jest pomoc choremu uczniowi / uczennicy w poznaniu samego siebie w celu wyzbycia się poczucia winy i zmian patologicznych w dotychczasowym obrazie ciała chorej osoby. Nauczyciel nie powinien też zbytnio cieszyć się z pierwszych oznak poprawy wobec pożywienia, musi bowiem być przygotowany na remisje choroby i momenty kiedy nauczyciel będzie musiał w zdwojony sposób pomóc choremu prowadząc regularne zajęcia edukacyjne i wspierając go pod względem psychologicznym. Leczenie chorób związanych z niewłaściwym odżywianiem się wymaga od każdego nauczyciela niekończącej się cierpliwości i szeroko rozumianej empatii. Tego też życzymy wszystkim nauczycielom, którzy kiedykolwiek zetkną się z problemami tej natury wśród swoich wychowanków. Powodzenia!! BIBLIOGRAFIA: - Barker P.: Podstawy psychiatrii dziecięcej, Warszawa PZWL 1974; - Bogdanowicz M. : Metoda Dobrego Startu w pracy z dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat, Warszawa WSiP, 1985; - Cekiera Cz.: Toksykomania, Warszawa PWN, 1985; - Gurycka A.: Błąd w wychowaniu, Warszawa UW, 1990; - Hertl M., Hertl R.: Chore dziecko, Warszawa PZWL 1995; - Jablow M.M.: Na bakier z jedzeniem, anoreksja, bulimia, otyłość, Gdańsk Wydawnictwo Psychologiczne, 1993; - Maslow A.H.: Motywacja i osobowość, Warszawa Wydawnictwo PAX, 1990; - Obuchowska I.: Okres dorastania, Warszawa Nasza Księgarnia 1983; - Pecyna S. Maria Bogumiła: Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej, Warszawa Wydawnictwo Akademickie Żak 2001; - Ringel E.: Gdy życie traci sens, rozważania o samobójstwie, Szczecin Glob, 1987; - Świątek S.: Choroba dziecka i ty, Warszawa PZWL, 1986; - Wegscheider-Cruse Sh.: Jak pokochać siebie, Gdańsk Wydawnictwo ATEXT, 1996; - Ziemska M.: Postawy rodzicielskie, Warszawa Wiedza Powszechna 1969; 5 / 5