Rozpoznanie stref zagrożenia gazogeodynamicznego metodą tomografii sejsmicznej na przykładzie pola XXVIII/1 w ZG Rudna

Transkrypt

1 107 CUPRUM Czasopismo Naukowo-Techniczne Górnictwa Rud nr 4 (77) 2015, s Rozpoznanie stref zagrożenia gazogeodynamicznego metodą tomografii sejsmicznej na przykładzie pola XXVIII/1 w ZG Rudna Zenon Pilecki 1), Mirosław Laskowski 2), Krzysztof Porębski 2), Elżbieta Pilecka 3), Dariusz Jach 2), Rafał Czarny 1), Jerzy Wróbel 2), Paweł Piasecki 2), Krzysztof Krawiec 1), Eugeniusz Koziarz 2), Paulina Harba 1) 1) Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Kraków, pilecki@meeri.eu 2) KGHM Polska Miedź S.A. O/ZG Rudna, Polkowice, e.koziarz@kghm.pl 3) Politechnika Krakowska, Kraków Streszczenie Badania miały na celu rozpoznanie właściwości górotworu w aspekcie występowania anomalii sejsmicznych, mających związek ze zjawiskami gazogeodynamicznymi w rejonie pola XXVIII/1 w ZG Rudna. Badania były ukierunkowane na rozpoznanie właściwości warstwy dolomitu w stropie wyrobisk górniczych. Zostały one przeprowadzone w rejonach o kilkusetmetrowych wymiarach, z wykorzystaniem 96 czujników, specjalnie rozmieszczonych i zainstalowanych oraz kilkudziesięciu otworów strzałowych, w których odpalano g ładunek MW. W wyniku badań obliczono i opracowano mapy izolinii zmian parametrów sejsmicznych. Posłużyły one do sformułowania wniosków odnośnie do zmian właściwości górotworu oraz do zaprojektowania i wykonania otworów kontrolnych. Wyniki badań można również wykorzystać przy prowadzeniu robót przygotowawczych i eksploatacyjnych w polu XXVIII/1. Słowa kluczowe: górnictwo rud miedzi, wyrzut gazów i skał, tomografia sejsmiczna, otworowa metoda georadarowa Recognition of gaso-geodynamic threat zones using seismic tomography in XXVIII/1 field in Rudna copper mine Abstract The study aimed to identify the properties of the rock mass in terms of seismic anomalies relevant to the recognition of gaso-geodynamic threat zones in the area of XXVIII/1 field in the Rudna copper ore mine. The research was carried out in dolomite layer in the roof of the mine workings. This was done in areas with several hundreds meters dimension, using 96 geophones, especially arranged and installed, and several tens of blast holes, which were fired grams of explosives. In the result, maps of seismic parameters' changes were calculated and performed. These were used to formulate conclusions about changes in the properties of the rock mass and for the design and construction of control boreholes. The test results can also be used to carry out preparatory and exploitation works in the XVIII/1 field in Rudna copper ore mine.

2 108 Key words: copper ore mining, gases and rocks outburst, seismic tomography, borehole ground penetrating radar (BGPR) Wstęp W 2009 r. w ZG Rudna wystąpił wyrzut gazów i skał w rejonie prowadzonych robót przygotowawczych w nowej partii złoża w północno-zachodnim rejonie obszaru górniczego na głębokości około 1200 m [4]. W sytuacji powstałego zagrożenia wyrzutami gazów i skał podjęto działania w kierunku opracowania sposobu, pozwalającego na wyprzedzającą lokalizację stref koncentracji gazów. Sposób ten polega na wykonaniu specjalnie zaprojektowanych otworów badawczych oraz prześwietlań sejsmicznych, uzupełnianych w razie potrzeby badaniami georadarem otworowym [8, 10, 11]. W ramach badań sejsmicznych prowadzona jest identyfikacja stref spękań o zwiększonej porowatości w górotworze, nazwanych strefami osłabienia właściwości sprężystych. W strefach takich oprócz gazów często występuje woda. Cel badań sejsmicznych wynika z założeń, że pułapki gazu mogą znajdować się w strefach zwiększonej porowatości i bardziej intensywnych spękań w sąsiedztwie uskoków, fałdów, lub innych form tektonicznych. Zakłada się, że najprawdopodobniej gazy mogły przepłynąć piaskowcami czerwonego spągowca z utworów karbonu. Gazy migrowały systemem uskoków w utworach wapienia Ca1, a następnie wypełniły zeszczelinowaconą warstwę dolomitu, która, z kolei jest uszczelniona w części stropowej nieprzepuszczalną, masywną warstwą anhydrytu [3]. Przypuszczenia te potwierdza skład gazów w otworach badawczych, głównie azotu, przy kilkuprocentowej zawartości metanu i mniejszej obecności innych gazów. Badania prób gazowych wskazują, że jest on genetycznie najbardziej zbliżony do gazu ziemnego, akumulowanego w złożach znajdujących się w skałach zbiornikowych wapienia podstawowego i czerwonego spągowca na Niżu Polskim [7], w tym na obszarze przedsudeckim, a więc w odległości km od obszaru górniczego kopalni Rudna. Gaz ten powstał z substancji organicznej, zawartej w utworach karbonu i częściowo dewonu. Wysokie stężenie helu w badanym gazie (około 0,5%) również świadczy o jego migracyjnym pochodzeniu z utworów karbonu [7]. Dla potrzeb ogólnego rozpoznania budowy strukturalno-tektonicznej górotworu wykonano badania sejsmiczne 3D na powierzchni terenu [3]. Badania te dostarczyły informacji o strukturze utworów cechsztynu i stropowych utworów czerwonego spągowca oraz występowaniu stref anomalnych na granicy cechsztyn/czerwony spągowiec. Strefy anomalne mogły być związane ze wzrostem porowatości i szczelinowatości dolomitu oraz jego nasyceniem gazem [3]. Badania sejsmiczne z powierzchni terenu nie dostarczyły wystarczających informacji o stanie spękań warstwy dolomitu w bezpośrednim sąsiedztwie wyrobisk, dlatego zaszła potrzeba wykonania uszczegóławiających dołowych badań sejsmicznych, zwłaszcza w rejonie prowadzonych prac górniczych. Badania tomografii sejsmicznej w wyrobiskach są prowadzone w wybranych partiach górotworu, wytypowanych przez służbę geologiczną, jak zagrożonych wystąpieniem wyrzutu gazów i skał. Dostarczają one informacji o położeniu stref anomalnych właściwości sprężystych warstwy dolomitu. Wytypowane anomalie sejsmiczne są rozpoznawane specjalnie zaprojektowanymi otworami wiertniczymi, a w razie konieczności uściślenia danych również za pomocą georadaru otworowego. W artykule przedstawiono wyniki tomografii sejsmicznej, przeprowadzonej w celu rozpoznania właściwości górotworu w aspekcie występowania zagrożenia zjawiskami

3 109 gazodynamicznymi w rejonie pola XXVIII/1 w oddziale G-25 w ZG Rudna na głębokości około 1200 m. Badania tomografii sejsmicznej zostały wykonane w dwóch seriach w czerwcu 2013 i październiku Wyniki badań zostały wykorzystywane do zaprojektowania i wykonania otworów kontrolnych oraz sposobu prowadzenia robót przygotowawczych i eksploatacyjnych w polu XXVIII/1 w ZG Rudna. 1. Założenia tomografii sejsmicznej w świetle warunków geologiczno-górniczych Na całym obszarze złoża rud miedzi występują naprzemianległe ciągi elewacji i depresji, tworząc jego charakterystyczny element morfologiczny [6, 12]. Elewacje są wałami piaszczystymi, jak na przykład piaskowiec białego spągowca o wysokości od 15 m do 35 m, długości do 25 km, szerokości około 1 km, a odległość pomiędzy kolejnymi grzbietami wynosi około 1,5-3,5 km. Ich NE skłony są bardzo strome, a SW skłony słabo zaznaczają się w morfologii stropu białego spągowca z powodu nachylenia monokliny przedsudeckiej [12]. Dotychczas w obszarze złożowym kopalni Rudna stwierdzono obecność pięciu elewacji. Ukształtowanie spągowej części serii dolomitycznej i łupków nie zawsze jest związane ze strukturami elewacyjnymi. Starsze (głębsze) partie cechsztyńskiej serii dolomitycznej wykazują mniejsze zaangażowanie tektoniczne niż nadległe utwory tej serii. Niestwierdzenie uskoków na powierzchni strukturalnej spągu cechsztynu nie oznacza braku działalności procesów tektonicznych, ponieważ struktura całej monokliny ma genezę tektoniczną. Znaczący wpływ na przebieg zachodzących tam procesów tektonicznych miała lokalizacja dolomitów, położonych między bardziej plastycznymi, odpornymi na redukcję skałami: od dołu piaskowce białego spągowca, od góry ewaporaty [5]. Umiejscowienie cienkoławicowej facji dolomitu cechsztyńskiego na piaskowcu o spoiwie ilastym oraz pod bardziej plastycznym anhydrytem powoduje, że tektonika tego obszaru wykazuje cechy pośrednie pomiędzy tektoniką nieciągłą a fałdową [6]. W obrębie cechsztyńskiej serii węglanowej obecne są pułapki gazowe. Zwiększone ciśnienie w pułapkach świadczy o ich izolacji. Gazy mogły przepłynąć szczelinami z niżej położonych warstw karbonu. Przyjmuje się, że gazy mogły również pochodzić z rekrystalizacji dolomitu, występującego nad charakteryzowaną serią węglanową, zbliżonego wyglądem do dolomitu smugowanego [12]. Charakterystyczną cechą dolomitu jest brak uławicenia, powierzchni podzielności, spękań i śladów zeszczelinowania, poza izolowanymi strefami, gdzie nastąpiło zeszczelinowanie, oraz wystąpienia świeżej, zdyspergowanej, drobnokrystalicznej, białej soli. Występowanie takiej soli jest przejawem występowania gazonośności. Wytrąca się ona w przypadku nagłego odgazowania roztworu. Nierzadko w strefie występowania szczelin i soli towarzyszy strefa dodatkowego wycieku wody [12]. Forma pułapki może nawiązywać do kliważowych struktur fałdowych bądź do sigmoidalnego fałdu ciągnionego. Charakter pułapek wskazuje, że mogą one występować głównie w skłonach wyniesień niż w ich osiach. Mogą też występować w obrębie poziomego lub słabo nachylonego obszaru powierzchni spągu cechsztynu, jeśli w pakiecie dolomitycznym mają miejsca nasunięcia lub struktury powstałe na bazie fałdów ciągnionych związanych z dużymi spękaniami i lokalnymi przesunięciami bloków dolomitu [1].

4 110 Występowanie pułapek powinno nawiązywać do kierunków struktur tektonicznych, związanych z ukształtowaniem głównych powierzchni strukturalnych oraz przebiegiem stref tektonicznych i elewacyjnych. Prawdopodobny przebieg powinien być kulisowy w stosunku do ważniejszych kierunków tektonicznych. Na ogół wyrobiska w przekroju obejmują łupki miedzionośne i piaskowce białego spągowca (partia stropowa czerwonego spągowca) oraz dolomity wapienia podstawowego Ca1, nad którymi występuje anhydryt (rys. 1). Rys. 1. Profile zmian wartości parametrów fizyczno-mechanicznych warstw skalnych w rejonie pola XXVIII/1 w ZG Rudna (na podstawie badań KGHM CUPRUM CBR [9]) Podstawowym problemem w interpretacji zapisów pola falowego jest identyfikacja fal w górotworze o złożonej budowie. W tym celu przeprowadzono modelowanie numeryczne propagacji fal w uproszczonym trójwarstwowym górotworze, składającym się z warstw piaskowca dolomitu i anhydrytu za pomocą programu opracowanego przez [2]. Dla przyjętych prędkości fal i parametrów fizyczno-mechanicznych, charakterystycznych dla rejonu badań (rys. 1), obliczono obrazy pola falowego, przedstawionego w wybranych fragmentach na rys. 2. W przypadku składowej Y charakteryzującej rozwój fali typu P widać, że pierwsze wejścia mogą być związane z falą bezpośrednią, propagującą na całej grubości warstwy dolomitu. Fala typu S (składowa X) rozwija się z opóźnieniem w stosunku do fali typu P, lecz analogicznie pierwsze wejście tej fali związane jest z falą bezpośrednią w dolomicie. Fale typu P i S, uwzględnione w interpretacji, są falami propagującymi w warstwie dolomitu. Wyróżnienie wejść tych fal nie było trudnym zadaniem, gdyż kilkusetmetrowej długości promienie sejsmiczne spowodowały wyraźne rozdzielenie tych fal w dolomicie i piaskowcu. Średnia prędkość fali typu P w dolomicie wyniosła 6305 m/s, a fali S 3320 m/s. Zróżnicowanie prędkości fal P i S w porównaniu z poprzednimi badaniami jest mniejsze i nie przekracza 10% wartości średniej.

5 111 Rys. 2. Fazy rozwoju pola falowego modelowanego numerycznie w trójwarstwowym górotworze anhydryt dolomit piaskowiec 2. Metodyka badań tomografii sejsmicznej 2.1. Metodyka pomiarowa Badania tomografii sejsmicznej polegały na specjalnym rozmieszczeniu czujników i punktów wzbudzenia według zaprojektowanego schematu (rys. 3). Profile pomiarowe znajdowały się w dwóch wyrobiskach. Profil I zainstalowany w chodniku T-270a składał się z 1 rozstawu i 24 czujników. Profil II zainstalowany w chodniku W- 269a składał się z trzech rozstawów i 72 czujników. W sumie w badaniach zastosowano 96 geofonów, w czterech zestawach aparatur Geode 24. Geofony instalowano co 5,0 m w ociosie, w części stropowej wyrobiska. Dla wszystkich rejestracji próbkowanie sygnału wynosiło 0,125 ms, a czas rejestracji 2 s. Fala sejsmiczna była wzbudzana odpaleniem g ładunku materiału wybuchowego, umieszczonego w krótkich 2-metrowych otworach, rozmieszczonych co około 15 m, pokazanych na rys. 3. Obszar badań miał wymiary około 600 m na około 400 m. Łączność utrzymywano telefonem stacjonarnym oraz radiotelefonami.

6 112 Rys. 3. Schemat pomiarowy dwóch serii pomiarowych wykonanych w czerwcu 2013 r. i październiku 2014 r. w polu XXVIII/1 w ZG Rudna 2.2. Metodyka przetwarzania i interpretacji Wynikiem przetwarzania i interpretacji danych były mapy zmienności parametrów sejsmicznych. Przetwarzanie danych polegało na: a) filtracji częstotliwościowej i analizie tras pod kątem identyfikacji różnych typów fal sejsmicznych (rys. 4a); b) wyznaczeniu czasów pierwszych wstąpień fali podłużnej i poprzecznej; c) wprowadzeniu geometrii pomiaru; d) zadeklarowaniu początkowego modelu prędkości oraz dyskretyzacji badanego obszaru na skończoną liczbę cel. W dalszej kolejności przeprowadzono interpretację, która w ogólnym ujęciu polegała na: e) obliczeniach inwersyjnych dla krzywoliniowego przebiegu promieni sejsmicznych; f) obliczeniach wartości błędów dopasowania czasów obliczonych dla modelu wynikowego z czasami pomierzonymi (rys. 4b). Błędy dopasowania przedstawiane są w postaci dwóch uogólnionych parametrów statystycznych: sumy różnic pomiędzy czasem obliczonym a czasem pomierzonym dla wszystkich promieni oraz pierwiastka średniego kwadratowego (RMS); g) przeprowadzeniu kolejnych obliczeń inwersyjnych dla poprawionych danych. Etapy powtarzane są do momentu uzyskania zadawalającego rezultatu; h) opracowaniu mapy zmienności parametrów sejsmicznych za pomocą procedur interpolacyjnych.

7 113 Przykład parametrów obliczeniowych tomografii dla fali podłużnej i poprzecznej dla serii 2 zestawiono w tabeli 1. Rys. 4c pokazuje mapę gęstości promieni sejsmicznych dla badanego obszaru w zależności od typu fali. Przyjęte parametry tomografii oraz ich błędy wskazują na stosunkową wysoką jakość i wiarygodność jej wyników. Przetwarzanie i interpretację danych wykonano za pomocą dwóch programów komputerowych: PickWin z pakietu oprogramowania sejsmicznego SeisImager oraz GeoTomCG. Mapy zmienności parametrów sejsmicznych opracowano za pomocą programu Surfer. a) b) c) Rys. 4. Przykład sejsmogramu wraz z identyfikacją fal sejsmicznych (A fala podłużna w dolomicie, B fala podłużna w piaskowcu, C fala poprzeczna w dolomicie) a); Przykład histogramu błędów dopasowania czasu obliczonego i pomierzonego dla fali podłużnej w serii 2 b); Przykład mapy gęstości promieni sejsmicznych dla fali podłużnej i poprzecznej w serii 2 c) Tabela 1. Przykład parametrów obliczeniowych tomografii sejsmicznej w serii 2 Parametry Fala P Fala S Liczba promieni sejsmicznych Wymiary oczka siatki m m Liczba iteracji dla ustabilizowania modelu końcowego Suma odchyłek rezydualnych 3,9 6,7 Błąd RMS 0,62 1,2 Maksymalny błąd dopasowania czasu obliczonego 2,09 ms 3,1 ms i pomierzonego dla pojedynczego promienia sejsmicznego Średnia liczba promieni sejsmicznych w pojedynczym oczku 68 57

8 Wyniki badań i ich analiza Podstawowym wynikiem tomografii sejsmicznej są mapy prędkości fali podłużnej (P) (rys. 5) i prędkości fali poprzecznej (S) (rys. 6) w warstwie dolomitu. Na podstawie zmian wartości prędkości fali P i S opracowano również mapy takich parametrów, jak: stosunku prędkości fali P do fali S (Vp/Vs), dynamicznego współczynnika Poissona oraz dynamicznego modułu sprężystości Younga (rys. 7). Na opracowanych mapach zestawiono wyniki badań tomografii sejsmicznej dla obydwu serii pomiarowych wykonanych w czerwcu 2013 r. i październiku 2014 r. w polu XXVIII/1. Konstruując mapy pola prędkości i innych parametrów sejsmicznych, posłużono się identyczną skalą dla obu serii pomiarowych, w celu porównania ich wyników. Ważniejsze anomalie opisano numerami. Zestawienie wyników obu serii pomiarowych wskazuje wyraźnie, że izolinie wartości parametrów sejsmicznych nie mogą być łączone, gdyż na ich przebieg ma wpływ wtórne pole naprężenia, związane z postępem eksploatacji. W strefie frontu ścianowego obserwuje się wyraźne anomalie, związane z dodatkowym obciążeniem ze strony uginających się warstw stropowych nad zrobami. W szczególności wpływ ten jest widoczny w północno-wschodnim narożniku obszaru badań ze względu na większą intensywność eksploatacji (rys. 5-7). Stwierdzone anomalie tzw. dodatnie, o większych wartościach prędkości, są efektem wzrostu sztywności w warstwie dolomitu, w związku z zaciskaniem istniejących porów i spękań. W warunkach rozwoju zniszczenia taka anomalia może być ujemna, w związku z wytworzeniem dodatkowych spękań i rozluźnień. Na mapie pola prędkości fali podłużnej (rys. 5), w serii pomiarowej 1 zaznacza się ujemna anomalia 1. W wykonanym otworze kontrolnym w tej strefie stwierdzono obecność gazów, lecz wypływ był niewielki. W przypadku serii 2 zaznacza się anomalia 1, dla której wartości prędkości w niewielkim stopniu odbiegają od wartości w niezaburzonym polu i zawierają się w granicy błędu pomiarowego. Zaproponowano wykonanie jednego z dwóch otworów kontrolnych C1 lub C2 do tej strefy. W wykonanym otworze C2 nie stwierdzono obecności gazów, lecz jedynie wypływ wody do 3 l/min w stropowej części warstwy dolomitu. W obu seriach anomalia 2 związana jest ze wzrostem prędkości fali sejsmicznej w strefie wpływu eksploatacji, w wyniku obciążenia ze strony uginających się warstw stropowych. Podobne anomalie wyinterpretowano na mapach pozostałych parametrów sejsmicznych. Na mapie pola prędkości fali poprzecznej (rys. 6) zaznaczono dwie anomalie: oznaczoną jako 1 małych prędkości i 2 większych prędkości. Obydwie anomalie są podobnie położone, jak anomalie na mapie pola prędkości fali podłużnej. Po stronie prawego skrzydła frontu ścianowego zaznacza się niewielki, porównywalny z błędem pomiarowym wzrost prędkości fali. Wykonany przez ZG Rudna otwór H-35 w strefie tej anomalii nie wykazał zagrożenia gazogeodynamicznego. Geneza anomalii na tej mapie jest taka sama, jak anomalii fali podłużnej. Na mapie zmian dynamicznego modułu sprężystości Younga zaznaczono anomalię 1 o mniejszej sprężystości ośrodka i 2 anomalię o większej sprężystości. Obraz izolinii wartości modułu E jest najbardziej zbliżony do obrazu pola prędkości fali S.

9 115 Średnia wartość dynamicznego modułu sprężystości Younga wyniosła 81 GPa. Do obliczeń tego parametru założono gęstość dolomitu równą 2800 kg/m 3. Podobny układ anomalii sejsmicznych uzyskano w przypadku pozostałych parametrów sejsmicznych: dynamicznego współczynnika Poissona oraz stosunku prędkości fali P do fali S (Vp/Vs). Rys. 5. Mapa zmienności prędkości fali podłużnej opracowana na podstawie dwóch serii pomiarowych w czerwcu 2013 r. i październiku 2014 r. w polu XXVIII/1 w ZG Rudna Rys. 6. Mapa zmienności prędkości fali poprzecznej opracowana na podstawie dwóch serii pomiarowych w czerwcu 2013 r. i październiku 2014 r. w polu XXVIII/1 w ZG Rudna

10 116 Rys. 7. Mapa zmienności dynamicznego modułu Younga opracowana na podstawie dwóch serii pomiarowych w czerwcu 2013 r. i październiku 2014 r. w polu XXVIII/1 w ZG Rudna Rozpoznane anomalne wartości parametrów sejsmicznych świadczą o niewielkich zmianach w sztywności warstwy dolomitu w niezaburzonych wpływem eksploatacji partii górotworu, z wyjątkiem anomalii 1 w serii pomiarowej 1. Wykonany otwór w rejonie tej anomalii wykazał największą obecność gazów, lecz nie stwarzał większego zagrożenia gazogeodynamicznego. Pozostałe anomalie pochodzenia naturalnego są niewielkie, porównywalne z błędem pomiarowym. Otwory kontrolne, wykonane w strefach anomalii pochodzenia eksploatacyjnego, nie wykazały zagrożenia gazogeodynamicznego. Podsumowanie i wnioski W pracy przedstawiono wyniki badań tomografii sejsmicznej, przeprowadzonych dla rozpoznania właściwości górotworu w aspekcie zagrożenia zjawiskami gazogeodynamicznymi w dwóch seriach pomiarowych w polu XXVIII/1 w ZG Rudna. Badania były ukierunkowane na rozpoznanie zmian sztywności warstwy dolomitu w stropie wyrobisk górniczych, ze względu na położenie pułapek gazowych. Zostały one przeprowadzone na obszarze o bardzo dużej powierzchni w polu o kilkusetmetrowych długościach z wykorzystaniem czterech zestawów aparatur sejsmicznych połączonych ze sobą. Źródłem fali był niewielki ładunek MW ( g) specjalnie rozmieszczonych i zainstalowanych w krótkich 1,5-2-metrowych otworach strzałowych. Przetwarzanie i interpretacja danych pomiarowych nie sprawiały większych problemów w związku z korzystniejszymi właściwościami sprężystymi warstwy dolomitu, w porównaniu z sąsiednimi warstwami anhydrytu i piaskowca, wyraźną identyfikacją fal P i S, wynikającą z wystarczająco dużej energii źródła oraz większego czasu propagacji fal.

11 117 W efekcie obliczono i opracowano mapy zmian takich parametrów, jak prędkość fali podłużnej, prędkość fali poprzecznej, stosunek prędkości fali P do fali S (Vp/Vs), dynamicznego współczynnika Poissona oraz dynamicznego modułu sprężystości Younga. Błędy wykonanych obliczeń tomograficznych są stosunkowo niewielkie maksymalny błąd dopasowania czasu obliczonego i pomierzonego dla pojedynczego promienia sejsmicznego dla fali P wynosi 2,09 ms, a dla fali S 3,1 ms. Błąd pomiarowy nie przekraczał 50 m/s dla fali P. Wykonane badania tomografii sejsmicznej w polu XXVIII/1 w ZG Rudna pozwoliły na sformułowanie następujących spostrzeżeń: 1. Wyinterpretowane zmiany parametrów sejsmicznych, na przeważającym obszarze badań są niewielkie, co świadczy o względnie korzystnym stanie geomechanicznym górotworu, charakteryzującym się słabą zmiennością intensywności spękań warstwy dolomitu. 2. W narożniku rejonu badań w sąsiedztwie frontu ścianowego występuje anomalia sejsmiczna związana z wpływem eksploatacji. Charakter anomalii wskazuje, że w strefie tej anomalii zachodzi zaciskanie przestrzeni porowej i spękań i w konsekwencji wzrost sztywności warstwy dolomitu. Główną przyczyną jest obciążenie ze strony uginających się warstw stropowych. 3. Na mapach izolinii wartości parametrów sejsmicznych zaznacza się wyraźniej jedna ujemna anomalia. Wykonany otwór kontrolny wykazał niewielką obecność gazów i wody w stropowej części warstwy dolomitu. Wyniki badań uzupełniają dotychczasową wiedzę o występowaniu zjawisk geodynamicznych w aspekcie zmian parametrów sejsmicznych w górotworze, lecz wymagają dalszych obserwacji w różnych warunkach geologiczno-górniczych. Bibliografia [1] Błaszczyk J.K., 1981, Wpływ paleomorfologii stropu białego spągowca na zmienność facjalną serii złożowej w zagłębiu lubińskim, Geol. Sudetica XVI/1, s [2] Bohlen T., 2002, Parallel 3-D Viscoelastic Finite-Difference Seismic Modelling, Computers & Geosciences, 28(8), s [3] Dec, J., Pietsch, K., Marzec, P., 2011, Application of seismic methods to identify potential gas concentration zones at the Zechstein limestone level in the Rudna mining area, Annales Societatis Geologorum Poloniae, 81, s [4] Informacja Wyższego Urzędu Górniczego, nr 70/2009/EW, wrzesień [5] Jerzykiewicz T., Kijewski P., Mroczkowski J., Teisseyre A.K., 1976, Geneza osadów białego spągowca monokliny przedsudeckiej, Geologia Sudetica, vol. XI, s [6] Kaczmarek W., 2006, Zróżnicowanie mineralizacji miedziowej a wykształcenie litologiczne białego spągowca w kopalniach LGOM, Niepublikowana praca doktorska. Arch. Bibl. ING UWr. [7] Kotarba M., 2010, Badania geochemiczne i interpretacja genetyczna gazu ziemnego z otworu badawczego JM-20-H-5, Dokumentacja Towarzystwa Badania Przemian Środowiska Geosfera, Kraków. [8] Łątka T., Czarny R., Krawiec K., Kudyk M., Pilecki Z., 2010, Eksperymentalne badania położenia nieciągłości, pustek i stref rozluźnień w górotworze za pomocą georadaru otworowego, Zeszyty Naukowe IGSMiE PAN, 77, s [9] Materiały dokumentacyjne KGHM Polska Miedź S.A.,

12 118 [10] Pilecki Z., Laskowski M., Hryciuk A., Pilecka E., Czarny R., Wróbel J., Koziarz E., Krawiec K., 2013, Identification of gaso-geodynamic zones in the structure of copper ore deposits using geophysical methods, Canadian Institute of Mining Journal, vol. 5, no. 3, s [11] Pilecki Z., Laskowski M., Czarny R., Wróbel J., Hryciuk A., Koziarz E., Krawiec K., Pilecka E., 2012, Możliwości identyfikacji stref osłabienia w strukturze złoża rud miedzi metodą prześwietlania sejsmicznego, II Międzynarodowy Kongres Górnictwa Rud Miedzi, Lubin lipca 2012, s [materiały elektroniczne [12] Suchan J., Rożek R., Hryciuk A., 2013, Warunki sedymentacji i zróżnicowanie facjalne wapienia cechsztyńskiego a zagrożenie gazowe i gazogeodynamiczne w O/ZG Rudna, KGHM Polska Miedź S.A., V Polska Konferencja Sedymentologiczna POKOS , maja 2013, Żywiec, s. 1-8.