Mechanizmy gospodarcze

Transkrypt

1 Mechanizmy gospodarcze niewidzialna ręka rynku struktury rynku metafora ilustrująca bezosobowy charakter procesów rynkowych, oznaczająca, że koordynacja działań ekonomicznych nie może być przypisana żadnej organizacji społeczno-politycznej, grupie osób ani jednostce Mechanizm działania niewidzialnej ręki rynku opisał po raz pierwszy A. Smith w Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776) zadaniem niewidzialnej ręki rynku jest harmonizowanie egoistycznych interesów jednostkowych we wspólne dobro gospodarującego społeczeństwa; zapewnia ona też najbardziej efektywny podział pracy przez lokowanie czynników produkcji w ich najbardziej produkcyjnych zastosowaniach konkurencja doskonała - model oparty na założeniach, że przedmiotem obrotu jest dobro homogeniczne, popyt i podaż są tak rozdrobnione, że konsumenci i producenci nie mają wpływu na cenę, nie występują bariery wejścia i wyjścia z gałęzi, ceny pełnią funkcję informacyjną; w takich warunkach produkcja jest największa, ceny najniższe konkurencja monopolistyczna - forma konkurencji niedoskonałej występująca między dostawcami zróżnicowanych produktów, posiadających siłę monopolową (zdolność do zwiększania cen przez ograniczenie podaży); Przykład: sklep w dobrym punkcie miasta korzystna lokalizacja pozwala na żądanie wyższych cen niż w supermarkecie położonym na peryferiach Oligopol - struktura rynku, w której ogromne przedsiębiorstwa powstałe wskutek procesów koncentracji konkurują ze sobą, a kilku dostawców tworzy tzw. grupę dominującą, dostarczającą ponad 80% podaży gałęzi Przykład: rynek samochodów osobowych w USA, zdominowany przez General Motors, Chrysler, Ford i Toyotę. Monopol - struktura rynku, jedna ze struktur konkurencji niedoskonałej, w której podaż jest dostarczana przez jedno przedsiębiorstwo monopolistę ruch okrężny Mechanizm transmisyjny polityki monetarnej Luka popytowa Kurs walutowy koszt alternatywny (koszt utraconych możliwości) Jest to system zależności, przepływów strumieni dóbr, usług, czynników produkcji i płatności za nie między wszystkimi uczestnikami życia gospodarczego. Pokazuje on, w jaki sposób funkcjonuje proces wymiany, w którym uczestniczą: rząd, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe łańcuch przyczynowych reakcji, którego używa bank centralny dla osiągnięcia celów swej polityki monetarnej mówi o tym, czy popyt w gospodarce przewyższa jej możliwości wytwórcze, czy nie. Jest ona równa różnicy między rzeczywistym PKB a PKB potencjalnym, który może być wytworzony przy normalnym wykorzystaniu mocy wytwórczych, tzn. gdy maszyny pracują w normalnym trybie, a pracownicy nie pozostają w pracy w godzinach nadliczbowych jako cena danej waluty wyrażona w innej walucie potencjalne możliwości utracone w skutek podjęcia określonej decyzji (rozwiązania), na rynku dóbr i usług: ilość jednego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe było wyprodukowanie (skonsumowanie) kolejnej jednostki innego dobra.

2 specjalizacja produkcji wytwarzanie takich samych lub podobnych wyrobów w sposób skoncentrowany i w wielkich seriach globalizacja gospodarki złożony, wielowymiarowy proces pogłębiania międzynarodowego podziału pracy, zwiększania obrotów handlu międzynarodowego, nasilenia przepływów kapitału, ludzi, technologii i towarów, przenikania się kultur i narastania zależności między krajami, zapoczątkowany w latach 80. XX w. Wzrost gospodarczy, rynek pracy i inflacja PKB Produkt krajowy brutto (PKB) - (ang. Gross Domestic Product - GDP) jest to jeden z mierników makroekonomicznych stosowany w odniesieniu do dochodów narodowych, opisujący w określonej jednostce czasu (najczęściej jednego roku), łączną wartość wytworzonych dóbr i usług danego kraju. Do PKB wliczane są wszystkie dobra i usługi wytworzone na terenie danego kraju niezależnie od pochodzenia kapitału jaki je wytworzył PKB realny (ang. Real Gross Domestic Product) jest to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych na terytorium danego kraju w danym okresie czasowym, liczona w cenach obowiązujących w okresie bazowym (obliczane jest według realnej wartości pieniądza, czyli inflacja nie ma wpływu na jego wartość) PKB nominalny (ang. Nominal Gross Domestic Product) jest to łączna wartość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju obliczana według bieżącej wartości pieniądza (czyli wartość produkcji wyrażona jest w cenach obowiązujących w okresie, kiedy ta produkcja została wytworzona) PKB per capita (ang. GDP per capita) - Produkt Krajowy Brutto przypadający na jednego mieszkańca, jest to wskaźnik zamożności państwa. Obliczanie PKB (str. Popytowa) PKB = Ko + In + Wr + Ex Im + Zz gdzie: Ko - konsumpcja In - inwestycje Wr - wydatki rządowe Ex - eksport Im - import Zz - zmiana stanu zapasów Parytet siły nabywczej przy jego pomocy można ustalić rzeczywistą siłę nabywczą danej waluty; Wyznaczany jest w oparciu o porównanie cen sztywno ustalonego koszyka towarów i usług w różnych krajach w tym samym czasie, wyrażonych w walutach tych krajów. Kurs między walutami tych państw jest równy relacji poziomów cen sztywnych koszyków w tych krajach. Parytet siły nabywczej ułatwia międzynarodowe porównanie PKB. Parytet siły nabywczej jest lepszym wskaźnikiem od finansowego kursu walutowego, ponieważ uwzględnia on siłę nabywczą ludności czynniki wpływające na Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych; jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.

3 wzrost gospodarczy Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych. inflacja i jej pomiar rynek pracy bezrobocie wzrost średniego poziomu cen koszyka dóbr konsumpcyjnych w określonym czasie. Jest to zjawisko trwałego obniżenia wartości rynkowej pieniądza, jego siły nabywczej w danym kraju ogół form i procesów zatrudniania pracowników przez pracodawców, a także ogół instytucji, uwarunkowań oraz czynników negocjacji warunków zatrudnienia, pracy i płac; ekonomiczny, społeczny i polityczny obszar, na którym rozgrywają się wszelkie procesy z zakresu szeroko rozumianego zatrudnienia i bezrobocia. zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach płacowych występujących w gospodarce Rodzaje bezrobocia: Bezrobocie ukryte (ang. hidden unemployment) jest to rodzaj bezrobocia nie objętego oficjalnymi statystykami. Nie wszystkie osoby rejestrują się w urzędzie pracy. Ten typ bezrobocia najczęściej występuje na wsiach, dlatego też nazywa się je bezrobociem agrarnym. Bezrobocie sezonowe (ang. seasonal unemployment) jest to rodzaj bezrobocia, którego zmiany są wynikiem sezonowego zapotrzebowania na pracowników. W efekcie stopa bezrobocia zazwyczaj spada w okresie letnim, kiedy jest zwiększone zapotrzebowanie na pracowników w rolnictwie. Bezrobocie koniunkturalne (ang. cyclical unemployment) bezrobocie, którego zmiany charakteryzują się cykliczną powtarzalnością. Związane jest ono z cyklami koniunkturalnymi w gospodarce. Bezrobocie frykcyjne (ang. frictional unemployment) jest to rodzaj bezrobocia tworzonego przez osoby pozbawione pracy w krótkim okresie czasu, zazwyczaj w wyniku zmiany lub poszukiwania nowej, lepszej pracy. Państwo w gospodarce cele obecności państwa w gospodarce zapewnienie podaży dóbr tzw. publicznych, a wiec takich, których rynek nie dostarczyłby w należytej ilości, zapewnienie ładu i porządku wewnętrznego, organizacja systemu pieniężnego. stabilizacja gospodarki przy użyciu dostępnych narzędzi polityki fiskalnej i monetarnej, stymulowanie wzrostu gospodarczego, protekcjonizm socjalny i gospodarczy, redystrybucja dochodu, utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych w celu zapewnienia podaży niektórych dóbr prywatnych (np. w Polsce hutnictwo, górnictwo), interwencje ingerujące w mechanizm rynkowy (np. w Polsce, ale również w UE władze często interweniują na rynku rolnym).

4 podatki Budżet państwa Podatek jest nieodpłatnym, przymusowym, bezzwrotnym i pieniężnym świadczeniem o charakterze ogólnym, które jest nakładane jednostronnie przez związek publicznoprawny. Związkiem tym jest przede wszystkim państwo roczny plan dochodów i wydatków instytucji szczebla centralnego (tzn. instytucji rządowych), nazywany też często planem finansowym państwa. Budżet państwa uchwalany jest corocznie przez parlament w formie Ustawy Budżetowej. Według Konstytucji RP jest to jedyna ustawa, w stosunku do której prezydent nie ma prawa veta. Budżet państwa składa się z: założeń makroekonomicznych, stanowiących (wraz z założeniami co do wysokości stawek podatkowych) podstawę do prognozowania dochodów i wydatków; dochodów budżetu państwa, a więc prognozowanych wpływów z tytułu podatków bezpośrednich, podatków pośrednich, opłat celnych oraz innych dochodów (w tym m.in. wpłat z zysku banku centralnego, dywidendy z przedsiębiorstw państwowych, wpłat z budżetu Unii Europejskiej); wydatków budżetu państwa, czyli planowanych wydatków na płace pracowników administracji państwowej, zakup towarów i usług, obsługę zadłużenia Skarbu Państwa (długu publicznego powstałego w wyniku emisji skarbowych papierów wartościowych i zaciągnięcia przez instytucje rządowe kredytów i zobowiązań), subwencje i dotacje do innych jednostek i szczebli sektora publicznego oraz do przedsiębiorstw, transfery do gospodarstw domowych, wydatki majątkowe (głównie inwestycje publiczne); przewidywanego wyniku budżetu państwa (w przypadku wyższych wydatków niż dochodów deficytu budżetowego, w odwrotnej sytuacji nadwyżki budżetowej); sposobów sfinansowania deficytu budżetu (upoważnienie rządu do emisji skarbowych papierów wartościowych, zaciągania kredytów, realizacji przewidywanych dochodów z tytułu prywatyzacji) państwa lub rozdysponowania nadwyżki budżetowej. finanse publiczne procesy związane z pozyskiwaniem publicznych środków pieniężnych i ich rozdysponowaniem (tzn. wydatkowaniem, tworzeniem rezerw oraz lokowaniem w określony sposób), a także ramy instytucjonalne (również normy prawne), w których te procesy przebiegają Deficyt - przewaga wydatków nad przychodami; może występować w budżetach różnorodnych podmiotów, np. państwa, samorządów terytorialnych, przedsiębiorstw dług publiczny, dług państwowy, całkowita kwota zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych (w szczególności Skarbu Państwa), jednostek samorządu terytorialnego oraz funduszów celowych wobec wierzycieli zarówno krajowych (dług publiczny krajowy), jak i zagranicznych (dług publiczny zagraniczny), ustalona po dokonaniu konsolidacji, tzn. po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań tych podmiotów

5 kryzys ekonomiczny - gwałtowne zmniejszenie się aktywności gospodarczej (produkcji, zatrudnienia, inwestycji) obligacje zadania banku centralnego podział rynku finansowego papiery wartościowe stwierdzające dług emitenta obligacji wobec właściciela obligacji (obligatariusza) oraz zobowiązanie dłużnika do spełnienia określonego świadczenia Naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju; Bank centralny jest z reguły własnością skarbu państwa, a jego dochody są składnikiem dochodów budżetu państwa. Bank centralny spełnia cztery podstawowe funkcje: 1) jest bankiem emisyjnym, tzn. jedynym bankiem uprawnionym do emisji pieniądza 2) jest bankiem banków - nadzoruje operacje banków komercyjnych, udziela im pożyczek na rozszerzenie działalności kredytowej, ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych (polityka pieniężna); 3) jest bankiem państwa- gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu państwa, udziela rządowi kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego, zarządza długiem publicznym, dokonuje operacji otwartego rynku, gromadzi rezerwy złota i dewiz; 4) jest bankiem gospodarki narodowej- reguluje podaż pieniądza, utrzymując ją na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki, zapewnia dostępność i określa warunki kredytowania oraz reguluje wartość wymienną waluty Rynek finansowy i konsument miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi; przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej Rynek finansowy najogólniej można podzielić na: rynek pieniężny segment rynku finansowego, przez który podmioty gospodarcze finansują swoją bieżącą działalność, a okres tego finansowania nie przekracza jednego roku, rynek kapitałowy segment rynku finansowego, na którym zawierane są transakcje instrumentami finansowymi o terminie wykupu powyżej roku, z przeznaczeniem uzyskano środków na cele rozwojowe, rynek instrumentów pochodnych najnowszy segment rynku finansowego, na którym zawierane są transakcje terminowe bezwarunkowe (forwards, futures) oraz transakcje terminowe warunkowe (opcje) działanie banków komercyjnych określenie banków handlowych, hipotecznych i inwestycyjnych, które gromadząc wkłady i udzielając kredytów powodują kreację pieniądza procent składany rynek kapitałowy sposób oprocentowania kapitału polegający na tym, że roczny (kwartalny) dochód z kapitału jest doliczany do kapitału i wraz z nim procentuje w roku następnym segment rynku finansowego, na którym są dokonywane transakcje

6 długoterminowymi instrumentami finansowymi: akcjami, obligacjami oraz instrumentami pochodnymi opartymi bezpośrednio lub pośrednio na akcjach, obligacjach oraz indeksach giełdowych kalkulowanych na ich podstawie akcje GPW w Warszawie papiery wartościowe, dokumenty stwierdzające udział ich właściciela w kapitale spółki akcyjnej Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA (GPW), instytucja zapewniająca publiczny obrót papierami wartościowymi Na GPW jest dokonywany obrót akcjami, obligacjami oraz instrumentami pochodnymi, opartymi m.in. na papierach wartościowych i walutach. Notowania odbywają się na 3 rynkach: podstawowym (najwyższe wymagania), równoległym i wolnym (najniższe wymagania). Indeks giełdowy - wskaźnik, za pomocą którego obrazuje się sytuację na GPW przez opisanie tendencji występujących na rynku akcji i tym samym ułatwienie inwestorom trafniejszego prognozowania zmian kursów. Indeks jest najczęściej średnią ważoną kursów akcji największych spółek na giełdzie, korygowaną w taki sposób, aby zmiany kursów wynikające z naliczanych i wypłaconych dywidend, nowych emisji oraz emisji wycofanych nie wywierały wpływu na wysokość indeksu. prawa konsumenta Prawo bezpieczeństwa zapewnia konsumentowi kontrolę przez PIS (Państwowa Inspekcja Sanitarna) bądź PIH (Państwowa Inspekcja Handlowa) Prawo dostępu do informacji konsument powinien znać warunki sprzedaży i gwarancji, być poinformowany o niebezpieczeństwach związanych z korzystaniem z danej usługi, uzyskać dokładne informacje o kupowanym przedmiocie.