Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Katarzyna Dziugieł

Transkrypt

1 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Katarzyna Dziugieł Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Publikacja przygotowana w ramach projektu badawczego Aktywna polityka zatrudnienia analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa mazowieckiego. Projekt zrealizowany został w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki. Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie. Analiza opracowana przez: 4P Research Mix Sp. z o.o Warszawa ul. Puławska 12a lok. 5 mail@4prm.com tel.: Autor analizy: Katarzyna Dziugieł Publikacja bezpłatna: Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. ISBN Wydawca publikacji: 4P Research Mix Sp. z o.o Warszawa ul. Puławska 12a lok. 5 mail@4prm.com tel.: Druk: Ergo BTL s.c. DrukarniaCyfrowa.com Warszawa ul. Naddnieprzańska 7 info@drukarniacyfrowa.com tel.: Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji, wymaga pisemnej zgody Wydawcy. Warszawa 2011

3 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 3 Spis treści 1. Wprowadzenie Źródła danych wykorzystane w analizie Bezrobocie definicje, teorie Bezrobocie stosowane definicje Sposoby przedstawiania / obliczania bezrobocia Rodzaje bezrobocia Specyfika bezrobocia na wsi Charakterystyka mieszkańców obszarów wiejskich w województwie mazowieckim Rynek pracy na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Subiektywna ocena rynku pracy przez mieszkańców województwa Aktywność ekonomiczna ludności Bezrobocie w województwie mazowieckim Mazowiecka wieś na tle województwa Charakterystyczne zmiany we wskaźnikach bezrobocia Zróżnicowanie terytorialne bezrobocia Napływ i odpływ z bezrobocia ujęcie strumieniowe Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy Bezrobocie a płeć Bezrobocie a wiek Bezrobocie a wykształcenie Bezrobocie a staż pracy Bezrobocie a czas pozostawania bez pracy Sposoby radzenia sobie z bezrobociem Poszukiwanie pracy Trudności związane ze znalezieniem pracy Najskuteczniejsze sposoby poszukiwania pracy Podsumowanie Załączniki Bibliografia... 68

4 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 5 1. Wprowadzenie Niniejsza analiza jest częścią projektu Jak stymulować zatrudnienie analizy, prognozy i rekomendacje dotyczące rynku pracy województwa mazowieckiego, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Województwo mazowieckie jest najbogatszym województwem (biorąc pod uwagę PKB) i od wielu lat charakteryzuje je jedna z niższych stóp bezrobocia w Polsce. Jednak nie jest to województwo jednorodne, można tutaj obserwować wysokie zróżnicowanie terytorialne. Zróżnicowanie to jest widoczne nie tylko między Warszawą i jej okolicami a pozostałą częścią województwa, ale także między terenami wiejskimi i miejskimi. Na Mazowszu mamy do czynienia z nierównomiernym rozkładem siły roboczej, który to w dużym stopniu wpływa na rynek pracy. Według klasyfikacji OECD na 6 regionów w województwie mazowieckim, odnaleźć można 4 regiony przeważająco wiejskie czyli takie, gdzie przynajmniej połowa mieszkańców mieszka na terenach wiejskich. Ponad 1/3 ludności w województwie mazowieckim mieszka na obszarach wiejskich. Niniejsza analiza przedstawia bardzo obszerny problem jakim jest bezrobocie na obszarach wiejskich. Poza szczegółowym opisem zjawiska bezrobocia na terenach wiejskich, w analizie została przedstawiona także krótka charakterystyka mieszkańców województwa oraz postrzeganie przez nich lokalnego rynku pracy.

5 6 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 2. Źródła danych wykorzystane w analizie Dane przedstawione w niniejszej analizie pochodzą zarówno ze źródeł wtórnych (dostępnych danych zastanych - ekspertyz i raportów dotyczących bezrobocia na wsi w województwie mazowieckim) jak i pierwotnych (reprezentatywne badania kwestionariuszowe). Statystyki pozyskiwane z licznych źródeł wtórnych Urzędy Pracy, Główny Urząd Statystyczny i Wojewódzkie Urzędy Statystyczne - chociaż są bardzo istotnym źródłem wiedzy o rynku pracy, nie dostarczają pełnej informacji dotyczącej faktycznego bezrobocia na wsi w województwie mazowieckim. Dlatego też skonstruowane zostały narzędzia badawcze, kwestionariusze pozwalające na uzyskanie niezbędnych informacji, np.: czy płeć, wiek, wykształcenie różnicuje bezrobocie na wsi, jak mieszkańcy wsi postrzegają problemy związane z bezrobociem. W celu wypełnienia luki informacyjnej oraz dostarczenia szczegółowych danych, przeprowadzone zostały badania ankietowe z mieszkańcami województwa mazowieckiego. Wyniki badań prezentowane w niniejszej analizie poruszają następujące zagadnienia: Jak kształtuje się sytuacja na rynku pracy w województwie mazowieckim w opinii uczestników tego rynku? Jak przedstawia się aktywność ekonomiczna ludności województwa mazowieckiego według klasyfikacji Sinclaira? Jak mieszkańcy województwa mazowieckiego postrzegają sytuację wybranych grup na lokalnym rynku pracy? Jak przedstawia się sytuacja kobiet, osób młodszych, starszych, lepiej wykształconych, z doświadczeniem na rynku pracy? Czy w opinii mieszkańców województwa mazowieckiego poziom szkolnictwa jest dopasowany do potrzeb rynku pracy? W jaki sposób mieszkańcy województwa radzą sobie z bezrobociem? Jak długo poszukują pracy, z jakim trudnościami się spotkali, w jaki sposób najlepiej poszukiwać pracy na Mazowszu? Badaniem ankietowym objęta została reprezentatywna próba 4201 mieszkańców województwa mazowieckiego w wieku produkcyjnym (kobiety lat, mężczyźni lata), z obszarów miejskich i wiejskich. Wywiady zrealizowano w oparciu o kwestionariusz ankiety w dniach od 9 kwietnia do 28 maja 2010 roku. Czas trwania pojedynczego wywiadu wyniósł około 45 minut. Dobór próby oraz system wag zapewniły reprezentatywność otrzymanych wyników zarówno dla populacji całego województwa mazowieckiego, jak i dla mieszkańców poszczególnych powiatów. W pierwszym kroku została przeprowadzona analiza rozkładów kluczowych zmiennych, takich jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz wielkość miejscowości zamieszkania w poszczególnych powiatach województwa mazowieckiego. W kolejnym kroku przeprowadzono dobór kwotowy respondentów ze względu na zmienne demograficzne na podstawie rejestru PESEL oraz dane GUS, a następnie przeprowadzono losowanie punktów startowych w gminach województwa mazowieckiego. Próba została powiązkowana, a wielkość każdej wiązki wyniosła 5 wywiadów w obrębie jednego punktu startowego. Struktura próby celowo została zachwiana tak, aby w każdym z powiatów uzyskać minimum 100 wywiadów. Oznacza to, że w powiatach o najniższej liczbie ludności przeprowadzono więcej wywiadów niż wynikałoby to z doboru proporcjonalnego (analogicznie w powiatach o dużej liczbie ludności

6 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 7 zrealizowano mniej wywiadów). Taki dobór próby zapewnia możliwość przeprowadzenia wybranych analiz także na poziomie każdego z powiatów, tj. zapewnia odpowiednią minimalną liczbę wywiadów w każdym z powiatów. Po zrealizowaniu wywiadów zostało przeprowadzone tzw. ważenie wieńcowe. Rozkłady zmiennych demograficznych do stworzenia wag pochodziły z dwóch źródeł GUS 2008 (płeć, wiek, wielkość powiatu) oraz z Diagnozy Społecznej (wykształcenie). Przygotowano dwie osobne wagi: dla powiatów (waga korekcyjna dostosowująca strukturę próby zrealizowanej do założonej) oraz dla województwa (waga dostosowująca strukturę próby do struktury populacji województwa mazowieckiego). Praca ankieterów realizujących wywiady była nadzorowana przez koordynatora terenowego, a następnie kontrolowana po zrealizowaniu badania. Zastosowano dwustopniowy schemat kontroli. Wszystkie zrealizowane ankiety sprawdzono w zakresie poprawności doboru respondentów oraz kompletności, spójności logicznej i merytorycznej uzyskanych wyników. Dodatkowo w przypadku 10% losowo wytypowanych wywiadów kontrolerzy ponownie kontaktowali się z osobami, które uczestniczyły w badaniu, aby stwierdzić czy ankieter rzeczywiście był i przeprowadził wywiad. Następnie zadawano respondentom wybrane pytania z kwestionariusza wywiadu, a uzyskane odpowiedzi były porównywane z wynikami uzyskanymi w trakcie wywiadu jaki przeprowadził ankieter. Na podstawie wyników kontroli wywiad był kwalifikowany lub odrzucany. Szczegółowe charakterystyki badanych respondentów zaprezentowano w poniższej tabeli (wyniki dla województwa mazowieckiego, dane ważone). W tabeli zawarto porównanie danych dla obszarów wiejskich i miejskich.

7 8 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Tabela 1. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów uczestniczących w badaniu województwo mazowieckie wieś w woj. mazowieckim Ogółem PŁEĆ mężczyzna 51,31% 54,00% kobieta 48,69% 46,00% WIEK do 21 lat 7,91% 11,17% lat 24,00% 20,15% lat 24,25% 22,34% lat 20,11% 22,49% lat 17,87% 18,37% 60+ lat 5,86% 5,50% WYKSZTAŁCENIE podstawowe 21,82% 39,57% zawodowe 20,35% 28,97% średnie 36,09% 24,20% wyższe 21,75% 7,26% MIEJSCE ZAMIESZKANIA wieś 34,06% 100,00% miasto < ,57% -- miasto ,18% -- miasto ,12% -- miasto ,77% -- miasto ,53% -- STATUS ZAWODOWY pracuje 65,74% 60,48% uczy się 10,04% 11,60% nie pracuje 21,01% 27,93% DOCHÓD NETTO RESPONDENTA do zł 11,58% 14,05% zł 31,64% 35,30% powyżej zł 36,04% 22,53% brak 20,73% 28,12% DOŚWIADCZENIA Z BEZROBOCIEM jest lub był 23,07% 24,91% nigdy nie był 76,93% 75,09% OCENA SYTUACJI NA RYNKU PRACY dobra 33,26% 20,94% średnia 39,95% 44,10% zła 26,79% 34,96% DOSTEP DO INTERNETU tak 74,33% 58,29% nie 25,67% 41,71% Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego.

8 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 9 3. Bezrobocie definicje, teorie Niniejsza analiza przedstawia bardzo obszerny problem jakim jest bezrobocie na obszarach wiejskich. Oprócz głównych definicji pojęć związanych z bezrobociem czy typologii, przedstawione zostały sposoby pomiaru bezrobocia. W dalszej kolejności opisane zostały różne teorie związane z bezrobociem na wsi, a także podjęta została próba wyodrębnienia czynników kształtujących bezrobocie na wsi Bezrobocie stosowane definicje Temat bezrobocia jest w ostatnich latach bardzo często podejmowany, jednak nie istnieje jedna, wspólna definicja bezrobocia, którą posługiwałyby się chociażby urzędy. GUS posługuje się dwoma definicjami: bezrobocie rejestrowane bezrobocie według BAEL i NSP 2002 Bezrobocie rejestrowane dotyczy wszystkich osób, które zarejestrowały się w powiatowym urzędzie pracy i spełniają następujące warunki: są w wieku produkcyjnym (kobiety 18-60, mężczyźni 18-65lat), nie są zatrudnione, ale poszukują pracy oraz są gotowe do podjęcia pracy w pełnym wymiarze. Wielkość bezrobocia rejestrowanego określa się na podstawie sprawozdań powiatowych urzędów pracy do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. 1 Bezrobocie według BAEL opiera się na wynikach ankiety przeprowadzanej w gospodarstwie domowym. Wywiad przeprowadzany jest z osobą reprezentującą gospodarstwo (obecną w trakcie przeprowadzania wywiadu). Zgodnie z tą definicją bezrobocie dotyczy wszystkich osób spełniających następujące warunki: są w wieku lat, nie pracowały w tygodniu, w którym przeprowadzano badanie, aktywnie poszukują pracy, co oznacza, iż w ciągu ostatnich 4 tygodni podjęły konkretne działania w celu podjęcia pracy. W przypadku osób oczekujących na rozpoczęcie pracy w ciągu najbliższych 3 miesięcy, warunek ten nie był konieczny, o ile rozpoczęcie pracy było pewne. były gotowe podjąć pracę (zgodnie z definicją BAEL w ciągu dwóch tygodni po badaniu, a według NSP 2002 w tygodniu, w którym przeprowadzano badanie lub następnym); 2 Analizując powyższe definicje można mówić o bezrobociu, jako o zjawisku polegającym na tym, iż osoby niepracujące (będące w wieku produkcyjnym lub zbliżonym), ale zdolne do pracy, poszuku- 1 Pojęcie stosowane w statystyce publicznej, GUS, 2 Pojęcie stosowane w statystyce publicznej, GUS,

9 10 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego jące pracy i gotowe ją podjąć nie znajdują zatrudnienia. Jednak wskaźniki bezrobocia w obu ujęciach (bezrobocie rejestrowane i bezrobocie BAEL) różnią się od siebie, co prezentuje poniższy wykres. Wykres 1. Porównanie wskaźników bezrobocia rejestrowanego i bezrobocia BAEL w województwie mazowieckim (stan na koniec grudnia danego roku) 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% bezrobocie rejestrowane bezrobocie BAEL Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Przyglądając się elementom różnicującym obie definicje widzimy, iż już sam sposób zbierania danych może generować różnice we wskaźnikach. Dane BAEL zbierane są przez ankieterów, na podstawie wywiadu z przedstawicielem gospodarstwa domowego co może być powodem pewnych nieścisłości np.: osoba odpowiadająca na pytania ankiety może nie być do końca świadoma statusu innych osób na rynku pracy lub też może ukrywać swój rzeczywisty status na rynku pracy przed innymi osobami w gospodarstwie. Natomiast w przypadku wskaźników dotyczących bezrobocia rejestrowanego do bezrobotnych zalicza się wszystkich zarejestrowanych w urzędach pracy, nawet tych, których jedynym celem rejestracji jest uzyskanie bezpłatnego dostępu do ubezpieczenia zdrowotnego. Pozostałe elementy, z których mogą wynikać różnice we wskaźnikach to reguła kwalifikowania osób jako bezrobotne. W zależności od wieku, który brany jest pod uwagę, zmieniać się będzie liczba bezrobotnych. Kolejny warunek to brak pracy. W badaniu BAEL do osób pracujących zaliczane są także osoby pracujące na czarno, które mogą być jednocześnie zarejestrowane jako bezrobotne. Także osoby, które pracują, ale w niepełnym wymiarze pracy nie mogą być zaliczone do bezrobotnych, nawet jeśli poszukują pracy na pełny etat. Powyższe rozważania skłaniają do wniosku, iż należy uszczegółowić wszystkie elementy, o których mowa w definicji wiek, fakt pozostawanie bez pracy, fakt poszukiwanie pracy, oraz gotowość do podjęcia pracy, aby precyzyjnie interpretować wskaźniki.

10 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 11 W połowie 2008 roku GUS zapowiedział rozpoczęcie prac nad nowym wskaźnikiem bezrobocia, który miałby zastąpić obecnie omawiane. W chwili obecnej jednak nadal funkcjonują powyżej opisane definicje. Która zatem z powyższych definicji trafniej diagnozuje stopień bezrobocia na wsi? Biorąc pod uwagę wcześniejsze rozważania wydawałoby się, że bardziej trafny będzie wskaźnik konstruowany na podstawie danych z urzędów pracy (bezrobocie rejestrowane). Należy jednak brać pod uwagę specyfikę życia na wsi ludzie częściej zmieniają status zawodowy, ponieważ bardziej dostępna jest tam praca sezonowa, dorywcza. W takim przypadku najczęściej osoby takie nie wyrejestrowują się i pracują na czarno przez jakiś czas, kiedy dostępna jest praca, a następnie znowu pozostają bezrobotnymi. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, iż nie wszystkie osoby mieszkające na wsi mogą się zarejestrować w urzędzie, np.: osoby pomagające w gospodarstwie zaliczane są do osób pracujących, a część z nich stanowi nadwyżkową siłę roboczą, są zbędni w gospodarstwie i mogli podjąć pracę poza nim, bez szkody dla gospodarstwa. W statystyce międzynarodowej wykorzystuje się wskaźniki skonstruowane w oparciu o badanie BAEL, co daje możliwość porównania wyników dla różnych krajów. Wskaźniki BAEL dają ponadto możliwość analiz na tak ograniczonym obszarze jakim są tereny wiejskie w województwie mazowieckim. Jednak dane uzyskiwane w badaniach BAEL pochodzą z deklaracji osób które nie zawsze muszą mówić prawdę. I tym sposobem można dojść do drugiego wniosku wynikającego z przedstawionych definicji żadna z nich nie opisuje trafnie sytuacji na wsi. Widać zatem, iż problem bezrobocia na wsi stanowi wyzwanie, skoro podział na pracujących i bezrobotnych nie do końca odpowiada rzeczywistości i nie uwzględnia specyfiki wsi. Należy bardzo ostrożnie podchodzić do danych dotyczących bezrobocia rejestrowanego oraz według BAEL, i jednocześnie należy też posiłkować się innymi definicjami bezrobocia. Jedno z podejść, które można stosować charakteryzując bezrobocie na wsi zaproponował P. J. Sinclair. Podejście to zostało szczegółowo opisane przez Eugeniusza Kwiatkowskiego w książce Bezrobocie podstawy teoretyczne. Dotyczy ono osób, które zakończyły naukę. Nie ogranicza się ono jedynie do przedstawienia definicji osób bezrobotnych, ale wyróżnia 5 grup osób aktywnych zawodowo. Uwzględnia ono także pojęcie pracy na pełny etat lub tylko na część, wprowadzając dodatkowo rozróżnienie na osoby, które chcą pracować więcej. Dodatkowo wśród osób bezrobotnych, wyróżnia osoby, które chcą podjąć pracę i jej poszukują oraz osoby, które wcale nie chcą pracować, wolą pozostać bezrobotnymi.

11 12 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Poniższy rysunek przedstawia graficznie klasyfikację Sinclaira. Rysunek 1. Taksonomia aktywności zawodowej LUDNOŚĆ W WIEKU STARSZYM NIŻ SZKOLNY TAK ZATRUDNIONY? NIE W PEŁNYM WYMIARZE? NIE TAK CHCE PRACOWAĆ? SZUKA OBECNIE PRACY? CHCE PRACOWAĆ DŁUŻEJ? TAK ROZPOCZĄŁBY TERAZ? TAK NIE TAK TAK JESZCZE NIE OBECNIE NIE W OGÓLE NIE NIE ZATRUDNIENI W PEŁNI ZATRUDNIENI NIE W PEŁNI BEZROBOTNI QUASI BEZROBOTNI ANI NIE ZATRUDNIENI, ANI NIE BEZROBOTNI ZATRUDNIENI ZAWODOWO CZYNNI Źródło: Sinclair (1987) 3 Sinclair wyróżnia 5 następujących grup aktywności zawodowej: osoby zatrudnione w pełni osoby pracujące na pełny etat oraz osoby zatrudnione na część etatu, ale takie, które chcą pracować więcej niż obecnie; osoby zatrudnione nie w pełni czyli osoby, które pracują na niepełny etat i chcą pracować więcej; osoby bezrobotne osoby, które w tej chwili nie pracują, ale chcą pracować, poszukują pracy i są gotowe jej rozpoczęcia; osoby quasi bezrobotne osoby, które nie pracują, chociaż by chciały, ale jednocześnie nie poszukujące w pracy, a także osoby, które co prawda poszukują pracy, ale z różnych względów nie mogą jej rozpocząć; osoby ani nie zatrudnione, ani nie bezrobotne osoby, które nie pracują i nie chcą pracować oraz osoby, które nie pracują, chociaż by chciały, ale nie poszukują w ogóle pracy. Zgodnie z tą klasyfikacją, zatrudnieni w pełni i nie w pełni to osoby zatrudnione, a po dodaniu do nich grupy bezrobotnych uzyskamy grupę osób zawodowo czynnych. 3 P. J. Sinclaire Unemployment; Economic Theory and Evidence na podstawie: Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Eugeniusz Kwiatkowski

12 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Sposoby przedstawiania / obliczania bezrobocia Wyróżniamy dwa główne sposoby przedstawiania bezrobocia: ujęcie zasobowe ujęcie strumieniowe określające przepływy między trzema wyodrębnionymi grupami: zatrudnionymi, bezrobotnymi i biernymi zawodowo. W przypadku bezrobocia w ujęciu zasobowym mówimy o poziomie bezrobocia w wybranym okresie, np.: prezentując dane kwartalne, na koniec roku czy też dane średnioroczne. Zgodnie z tym ujęciem, bezrobotni razem z zatrudnionymi zaliczani są do grupy aktywnych zawodowo, która to grupa określana jest także jako zasób siły roboczej. Pozostałe osoby to bierni zawodowo. Ten sposób prezentowania danych zakłada związek między bezrobociem, a trzema czynnikami liczbą ludności w wieku produkcyjnym, współczynnikiem aktywności zawodowej i zatrudnieniem, które determinują wielkość bezrobocia. Poniżej przedstawiono graficzny podział zasobów związanych z rynkiem pracy, wg. E. Kwiatkowskiego. Rysunek 2. Graficzny podział zasobów związanych z rynkiem pracy Aktywni zawodowo (zasób siły roboczej) Zatrudnieni Ludność w wieku produkcyjnym Bezrobotni Bierni zawodowo Źródło: E. Kwiatkowski 4 Posługując się ujęciem zasobowym można o bezrobociu mówić w wielkościach absolutnych czyli o liczbie bezrobotnych lub stosując procentowy wskaźnik, tzw. stopę bezrobocia. Stopa bezrobocia to wskaźnik mówiący o stosunku liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo. Charakteryzując bezrobocie trzema czynnikami, o których wspomniano wcześniej, można stwierdzić, że w danym okresie bezrobocie kształtuje się na poziomie x (np.: 5,8%), a wzrost w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku wynosi 2 punkty procentowe. Jednak takie podejście nie daje pełnego obrazu rynku, który jest rynkiem dynamicznym, podlegającym ciągłym zmianom. W wyniku zmian na rynku pracy część osób zatrudnionych traci pracę i staje się bezrobotnymi, a część bezrobotnych uzyskuje pracę i przechodzą z grupy osób bezrobotnych do grupy zatrudnionych. W efekcie po- 4 Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Eugeniusz Kwiatkowski

13 14 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego ziom bezrobocia nie zmienia się, ale zachodzą wewnętrzne zmiany w charakterze czy strukturze bezrobotnych. Aby uchwycić te zmiany stosowane jest właśnie ujęcie strumieniowe. Podstawą analizy strumieniowej bezrobocia są przepływy między następującymi zasobami rynku pracy zatrudnionymi, bezrobotnymi i biernymi zawodowo. Można wyróżnić 6 rodzajów przepływów po 2 między każdą z grup, np.: przepływający z grupy zatrudnionych do bezrobotnych (osoby, które zostały zwolnione, straciły pracę) i przepływających z grupy bezrobotnych do zatrudnionych (osoby, które zyskały pracę, chociaż wcześniej były bezrobotne). Warto pamiętać, iż przepływy te mogą być trwałe (np.: przejście na emeryturę) lub przejściowe (np.: tymczasowy wyjazd). Sytuacja osób wchodzących na rynek pracy będzie zatem charakteryzował przepływ z grupy biernych zawodowo do zatrudnionych i bezrobotnych. Zatem szczegółowa analiza przepływów między tymi trzema grupami pozwala na określenie nie tylko ich skali, ale także kierunków i charakteru np.: jaka jest skala bezrobocia wśród osób, które dopiero wchodzą na rynek pracy, czy znajdują zatrudnienie czy przechodzą do grupy bezrobotnych, czy jest to przepływ stały czy tymczasowy. Rysunek 3. Graficzne przedstawienie przepływów między zasobami rynku pracy Bezrobotni Zatrudnieni Bierni zawodowo Źródło: E. Kwiatkowski 5 Niniejsza analiza, ze względu na dostępność danych dla obszarów wiejskich w województwie mazowieckim, objęła swoim zakresem przede wszystkim poziom zasobowy bezrobocia, chociaż przedstawione zostały także dane w ujęciu strumieniowym. 5 Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Eugeniusz Kwiatkowski

14 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Rodzaje bezrobocia Analizując zjawisko bezrobocia należy podkreślić, że nie wszystkie typy bezrobocia, które zostały przedstawione w niniejszym rozdziale to zjawiska negatywne. Przykładem jest bezrobocie frykcyjne, które wynika z przemieszczania się ludności zarówno w kontekście migracji, jak i samej zmiany pracy, zawodu, w celu poszukiwania jak najlepszej pracy. Na każdym rynku pracy istnieje, tzw. minimalny poziom bezrobocia, który jest zjawiskiem naturalnym i wynika z dynamiki rynku pracy, np.: likwidacją i tworzeniem nowych miejsc pracy, przemieszczaniem się ludności. Inne typy bezrobocia, wyróżniono biorąc pod uwagę czynniki takie jak czas trwania bezrobocia, jego formę czy powody pozostawania bezrobotnym. Biorąc pod uwagę czas trwania bezrobocia wyróżniamy bezrobocie krótko- i długookresowe. Według definicji GUS, zgodnej z zaleceniami Eurostatu, bezrobotni długotrwale to osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 2 lat. Szczególnym przypadkiem bezrobocia długookresowego jest bezrobocie chroniczne, które trwa ponad dwa lata. Największe zagrożenie stanowi bezrobocie długookresowe. Im dłużej osoba pozostaje bez pracy, tym niższe są jej kwalifikacje zawodowe (nie ma dostępu do najnowszych technologii) i jednocześnie spada jej motywacja do dalszego poszukiwania pracy (niższa efektywność). Tym samym zwiększa się prawdopodobieństwo pozostawania danej osoby w grupie bezrobotnych. Pod względem formy, jakie może przyjąć bezrobocie można wyróżnić trzy typy bezrobocia jawne, ukryte i fikcyjne. O bezrobociu jawnym mówić można gdy można je określić za pomocą wskaźników, na przykład bezrobocie rejestrowane lub bezrobocie wg BAEL. Bezrobocie ukryte dotyczy osób, które nie są zarejestrowane / zaliczane do grupy bezrobotnych, chociaż faktycznie osoby te nie posiadają pracy. Ten rodzaj bezrobocia często nazywany jest także bezrobociem agrarnym, ponieważ dotyka głównie mieszkańców wsi - do grupy bezrobotnych mogą nie być zaliczane osoby, które pracują we własnym gospodarstwie rolnym, chociaż nie osiągają z tego tytułu korzyści finansowych. Wyróżnić można także tak zwane bezrobocie fikcyjne, które polega na rejestrowaniu się jako osoba bezrobotna, chociaż celem rejestracji nie jest znalezienie pracy, tylko na przykład uzyskanie zasiłku. Skala bezrobocia fikcyjnego może nasilać się w sytuacji, gdy podnoszone są kwoty zasiłku. Rozważając powody pozostawania bezrobotnym, także można wyróżnić kilka rodzajów bezrobocia. Pierwsze z nich to bezrobocie dobrowolne, gdy osoby pozostające bez pracy nie chcą jej podjąć, np.: z powodu niekorzystnych warunków pracy. Jednym z typów bezrobocia dobrowolnego jest bezrobocie frykcyjne, które zostało przedstawione na początku rozdziału. Przeciwieństwem bezrobocia dobrowolnego jest bezrobocie przymusowe, kiedy osoba nie może znaleźć pracy, nawet jeśli akceptuje obowiązujące warunki pracy. Można mówić o bezrobociu przymusowym, kiedy zmniejsza się popyt na pracę, na przykład w okresie kryzysu, kiedy zazwyczaj zmniejszana jest produkcja. Kolejnym powodem pozostawania bezrobotnym jest niedopasowanie popytu do podaży na pracę. Mówi się wtedy o bezrobociu strukturalnym, które najczęściej jest związane ze zmianami na rynku pracy. Bezrobocie strukturalne występuje najczęściej na obszarach gdzie dominuje jeden rodzaj pracy, jeden pracodawca lub gałąź przemysłu. Do takich przypadków zalicza między innymi obszary wiejskie, gdzie likwidacja PGR spowodowała gwałtowne zwiększenie się liczby bezrobotnych, którzy nie

15 16 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego posiadają wystarczających kwalifikacji do podjęcia pracy w danym regionie. Bezrobocie strukturalne będzie zatem utrzymywać się na podwyższonym poziomie przez dłuższy czas, ponieważ przy zwolnieniach dużej grupy osób, miejscowy rynek pracy nie jest w stanie zapewnić im zatrudnienia. Jedną z form bezrobocia strukturalnego jest bezrobocie sezonowe, wynikające z różnego zapotrzebowania na daną pracę w ciągu roku, np.: bardzo charakterystycznym trendem na rynku pracy jest zjawisko sezonowości bezrobocie wzrasta na końcu i na początku roku, kiedy to notuje się niższe zatrudnienie w budownictwie i rolnictwie. Kolejną odmianą bezrobocia strukturalnego jest bezrobocie technologiczne, które związane jest z wprowadzaniem nowych technologii, które mogą powodować zmniejszenie zatrudnienia. Najrzadziej występującym typem bezrobocia jest bezrobocie monopolistyczne, wynikające z ograniczenia dostępu do miejsca pracy. W dużych zakładach pracy istnieją różne organizacje, które mogą ograniczać zatrudnienie osobom nie związanym z daną grupą. Z bezrobociem monopolistycznym mamy do czynienia także w przypadku gdy na danym obszarze występuje jeden pracodawca, który oferuje ograniczoną liczbę miejsc pracy. Można także mówić o bezrobociu w ujęciu demograficzno-społecznym na wielkość bezrobocia wpływa na przykład wyż demograficzny. Wyróżniono także grupy, które należą do szczególnie zagrożonych bezrobociem, a także takie, których sytuacja na rynku pracy systematycznie pogarszała się. Do tych grup zaliczamy obecnie: kobiety, mieszkańców wsi, osoby do 25 roku życia i powyżej 50 roku życia, osoby z wykształceniem wyższym i średnim ogólnym, których odsetek rośnie z roku na rok oraz z wykształceniem zawodowym, którzy stanowią największą grupę, osoby niepełnosprawne, osoby długotrwale bezrobotne Specyfika bezrobocia na wsi Przeprowadzono szereg badań dotyczących wpływu cech społeczno-demograficznych na znalezienie pracy. Wśród nich badano także wpływ miejsca zamieszkania na szanse znalezienia pracy. W niniejszym opracowaniu przedstawione zostały wyniki badania opublikowane przez Narodowy Bank Polski, opierające się na analizie wyników badania BAEL w latach Zgodnie z nimi prawdopodobieństwo uzyskania pracy na wsi jest wyższe niż w mieście, czyli mieszkańcy wsi mają większą szansę na znalezienie pracy niż mieszkańcy miast. Biorąc pod uwagę, iż taki wynik jest niezgodny z opinią, iż lepszy dostęp do rynku pracy ma wpływ na szanse zdobycia pracy, autorzy tłumaczą to kilkoma czynnikami. Pierwszą przyczyną może być podejmowanie pracy dorywczej na wsi, praca sezonowa, co wpływa na częstszą zmianę statusu z bezrobotnego na pracującego. W momencie przeprowadzania badania dana osoba pracowała dorywczo, podczas gdy w następnym pozostawała już bezrobotną. Częstsze zmiany w statusie powodują błąd oszacowania wielkości populacji bezrobotnych na wsi. Drugim czynnikiem, który mógł wpłynąć na opisany wynik analizy jest częste określanie swojego statusu na rynku pracy jako pomagający członek rodziny, co zgodnie z definicją BAEL kwalifikuje daną osobę jako pracującą, chociaż w rzeczywistości, przynajmniej część z tych osób, można określić jako nadwyżkową siłę roboczą. Ten czynnik związany jest z nie do końca jasną różnicą mię-

16 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 17 dzy osobą bezrobotną, a pomagającym członkiem rodziny (chodzi o nieodpłatną pomoc). Przyglądając się zatem specyfice życia na wsi można dojść do wniosku, iż szansa uzyskania pracy na wsi, wcale nie jest wyższa niż w mieście, wręcz przeciwnie jest ona taka sama lub niższa niż w mieście. 6 Mówiąc o specyfice bezrobocia na wsi należy wspomnieć też o ludności zamieszkującej tereny wiejskie nie wszyscy prowadzą gospodarstwa rolne. W 2007 roku liczba pracujących w rolnictwie w województwie mazowieckim wyniosła 657 tysięcy osób. Większość z nich pracowała w gospodarstwach indywidualnych, jako rodzinna siła robocza (99%). Bezrobocie rejestrowane przez urzędy pracy, w małym stopniu dotyczy osób posiadających gospodarstwo rolne. Tylko niewielki odsetek z nich rejestruje się jako osoby bezrobotne. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat odsetek bezrobotnych posiadających gospodarstwo rolne w ogóle bezrobotnych kształtował się na niskim poziomie. W ostatnich latach obserwuje się wzrost odsetka bezrobotnych posiadających gospodarstwa rolne rejestrujących się w urzędach pracy jako bezrobotni, nadal jednak odsetek ten kształtuje się na niskim poziomie 5,8% (dane na koniec 2009 roku). Mogą to być kolejne dane popierające tezę o występowaniu bezrobocia ukrytego na wsi. Poniższy wykres przedstawia odsetek bezrobotnych posiadających gospodarstwo rolne w ogóle bezrobotnych zamieszkujących tereny wiejskie. Wykres 2. Procentowy udział bezrobotnych posiadających gospodarstwo rolne w ogóle bezrobotnych zamieszkałych na wsi(dane na koniec roku, dotyczące całej Polski) 10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 5,4% 5,4% 5,8% 4,0% 4,4% 4,9% 4,7% 3,9% 3,7% 3,6% 3,7% 4,1% 4,0% 4,2% 4,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Bezrobocie rejestrowane I kwartał 2010 r. 6 Na podstawie: Wpływ cech społeczno-demograficznych osób bezrobotnych na możliwość znalezienia pracy Badanie na podstawie danych BAEL w latach , Tomasz Daras, Maria Jerzak

17 18 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Przedstawione wcześniej wyniki badań i dane dotyczące bezrobocia rejestrowanego na wsi wskazują, iż bezrobocie na wsi można podzielić na 2 kategorie: bezrobocie rejestrowane dotyczące głównie ludności poza rolniczej, którego skalę można określić na podstawie danych z urzędów pracy; bezrobocie ukryte które występuje przede wszystkim wśród osób posiadających gospodarstwo rolne; Dla kształtowania się bezrobocia na wsi kluczowe były lata dziewięćdziesiąte, kiedy to nastąpiła likwidacja PGRów i innych związanych z nimi przedsiębiorstw, takich jak Samopomoc Chłopska. Rozwojowi bezrobocia ukrytego na wsi sprzyjały następujące warunki 7 : duże rozdrobnienie agrarne zgodnie z danymi z 2009 roku, blisko ¼ gospodarstw w Polsce to najmniejsze gospodarstwa o powierzchni 1-2 ha, a 1/3 to gospodarstwa o powierzchni 2-5 ha. Taka struktura pozwoliła na zagospodarowanie dodatkowych zasobów siły roboczej. mniejsza mobilność mieszkańców wsi na co w głównej mierze wpływa gorsza sieć komunikacyjna niż w mieście oraz dalekie dojazdy do pracy. wzrost demograficzny i powrót na wieś absolwentów szkół spowodowało to duży napływ ludności na tereny wiejskie, które nie miały zapewnionych miejsc pracy i w związku z tym powiększały zasób siły roboczej na wsi. zmniejszenie zatrudnienia w gospodarce, dużych zakładach pracy - następstwem były zwolnienia, tzw. chłopo-robotników. Spowodowało to powrót chłopo-robotników na wieś i ich zaangażowanie w pracę w gospodarstwie. trudność zarejestrowaniu się w urzędach pracy jako osoby bezrobotne jak już wcześniej opisano, osoby pomagające w gospodarstwach rolnych kwalifikowane są przez urzędy pracy jako osoby pracujące, nawet jeśli nie uzyskują z tego tytułu dochodu. Bezrobocie ukryte można mierzyć na dwa sposoby według kryterium obiektywnego lub subiektywnego. Zgodnie z definicją stosowaną przez GUS, bezrobotni ukryci według kryterium obiektywnego to osoby w wieku produkcyjnym, pracujące wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym, (działce rolnej), które w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie pracowały 3 miesiące lub mniej lub powyżej 3 miesięcy, ale przeciętnie 3 godziny dziennie lub mniej. Natomiast w ujęciu subiektywnym, stosowanym w Powszechnym Spisie Rolnym, o bezrobociu ukrytym mówi się jeśli osoby w wieku produkcyjnym pracujące wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym, (działce rolnej), które - według opinii użytkownika gospodarstwa rolnego (działki rolnej) - mogłyby podjąć pracę wyłącznie poza gospodarstwem. Praca tych osób w gospodarstwie rolnym (działce rolnej) mogłaby być wykonana przez innego członka gospodarstwa domowego. 8 7 Na podstawie: Problemy bezrobocia ukrytego w rolnictwie chłopskim, Janusz Mszczyszyn 8 Pojęcie stosowane w statystyce publicznej, GUS,

18 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Charakterystyka mieszkańców obszarów wiejskich w województwie mazowieckim Województwo mazowieckie jest największym województwem w Polsce, o powierzchni km 2, co stanowi 11,4% powierzchni kraju. Na Mazowszu mieszka osób, co stanowi 13,6% ludności Polski. W ciągu ostatnich 9 lat w województwie mazowieckim liczba ludności zwiększyła się o ponad 100 tysięcy osób, co stanowi przyrost na poziomie 2,09%. Spowodowany był on w głównej mierze dodatnim saldem migracji do Warszawy i okolic przybywali nowi mieszkańcy w poszukiwaniu pracy, a także dodatnim przyrostem naturalnym. Podobnie sytuacja kształtowała się na terenach wiejskich województwa mazowieckiego, tam również można obserwować dodatnie saldo migracji oraz dodatni przyrost naturalny. Zgodnie z prognozami ludności 9, liczba mieszkańców będzie się zwiększać aż do 2030 roku. Wykres 3. Liczba mieszkańców województwa mazowieckiego w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Bank Danych Lokalnych Wskaźniki gęstości zaludnienia dla województwa mazowieckiego przewyższają te dla całej Polski (z roku 2008) i wynoszą odpowiednio 146 dla Mazowsza i 122 dla całego kraju. Liczba osób przypadająca na 1 km 2 na Mazowszu była znacznie wyższa w miastach (1560) niż na wsi (55). Ponad 1/3 ludności na Mazowszu mieszka na obszarach wiejskich (35,4%). W województwie mazowieckim odsetek ludności mieszkającej na wsi jest nieco mniejszy niż w całym kraju (39%). Zgodnie z prognozami GUS, stopień urbanizacji, w województwie mazowieckim będzie coraz wyższy, co oznacza mniejszą liczbę mieszkańców wsi, w perspektywie do 2035 różnica może wynieść nawet około 1,74 punktu procentowego Na podstawie: Prognoza ludności na lata , GUS, Warszawa, Na podstawie: Prognoza ludności na lata , GUS, Warszawa, 2009

19 20 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Według klasyfikacji OECD wyróżnia się 3 typy regionów, w zależności od stopnia zurbanizowania: region przeważająco wiejski w taki sposób można określać region, jeśli przynajmniej połowa mieszkańców danego regionu mieszka na terenach wiejskich; region pośredni - gdy mieszkańcy terenów wiejskich w danym regionie stanowią od 15% do 50% wszystkich mieszkańców; region przeważająco miejski jeśli tereny wiejskie zamieszkuje mniej niż 15% mieszkańców; Stosując powyższą klasyfikację w województwie mazowieckim można wyróżnić 4 regiony przeważająco wiejskie (ciechanowsko-płocki, ostrołęcko-siedlecki, radomski oraz warszawski zachodni), 1 region miejski (miasto Warszawa) oraz 1 region pośredni (warszawski wschodni). Wykres 4. Poziom zurbanizowania podregionów województwa mazowieckiego 2009 roku mieszkańcy miast mieszkańcy wsi 39,0% 35,4% 61,8% 53,6% 50,9% 50,1% 46,8% 100,0% 61,0% 64,6% 38,2% 46,4% 49,1% 49,9% 53,2% POLSKA MAZOWSZE ostroł.-siedl. ciechan.-płocki warszaw. zach. radomski warszaw. wsch. m. Warszawa Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Bank Danych Lokalnych Jak wcześniej wskazano, cechy demograficzne to jeden z czynników wpływających na poziom bezrobocia, dlatego też warto przyjrzeć się dokładniej mieszkańcom Mazowsza pod względem cech takich jak płeć, wiek. Wśród mieszkańców województwa mazowieckiego odnaleźć można nieco więcej kobiet niż mężczyzn (52% vs 47%). Różnica ta jest bardzo wyraźna na terenach miejskich, prawie niewidoczna natomiast na wsi. Prognozy GUS dotyczące struktury płci w Polsce nie przewidują znaczących zmian w tym zakresie. Nadal współczynniki feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) będą wyższe w miastach niż na wsi. Obecnie wynoszą one odpowiednio 109,2 dla całego regionu Mazowsza, 114,1 dla terenów miejskich i 100,8 dla terenów wiejskich. Mieszkańcy województwa mazowieckiego, pod względem struktury wieku nie odbiegają znacząco od populacji Polaków, zarówno biorąc pod uwagę całe województwo, jak i tereny wiejskie. Przyglądając się poszczególnym regionom wchodzącym w skład Mazowsza można zaobserwować duże zróżnicowanie terytorialne pod względem wieku. W Warszawie odnaleźć można znacznie więcej osób w wieku poprodukcyjnym niż w innych miastach Polski (20,8% vs 17,6%) i najmniej w wieku przed-

20 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 21 produkcyjnym (12,4% vs 15,3%). Można także mówić o różnicy w strukturze wieku na terenach wiejskich i miejskich na terenie Mazowsza - na wsi mieszka więcej osób w wieku przedprodukcyjnym niż w miastach (17,1% vs 14,1%). Tabela 2. Wybrane charakterystyki dla województwa mazowieckiego i jego terenów wiejskich zestawione z danymi dla całej Polski (stan na 31XII2010). POLSKA województwo mazowieckie tereny wiejskie na Mazowszu POWIERZCHNIA km km km 2 % TERENÓW WIEJSKICH 93% 94% 100% LICZBA MIESZKAŃCÓW gęstość zaludnienia 122 osoby na km osób na km 2 55 osób na km 2 mieszkańcy miast 60,99% 64,62% 0,00% mieszkańcy wsi 39,01% 35,38% 100,00% PŁEĆ MIESZKAŃCÓW Mężczyźni 48,28% 47,83% 49,81% Kobiety 51,72% 52,17% 50,19% WIEK osoby w wieku do lat 14 15,15% 15,13% 17,07% osoby w wieku lata 68,31% 67,29% 66,42% osoby w wieku 65 i więcej lat 16,54% 17,58% 16,51% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Bank Danych Lokalnych Województwo mazowieckie jest największym i najgęściej zaludnionym województwem Polski, jednak tak wysoką pozycję w rankingach, w głównej mierze przypisać należy Warszawie. Sytuacja poza stolicą, oraz w innych podregionach i miastach wygląda zupełnie odmiennie, także pod względem gospodarczym. W 2008 roku wkład województwa mazowieckiego w produkt krajowy brutto wynosił 21,5%. Jeśli jednak przyjrzymy się dokładnie sytuacji w regionie można zauważyć, iż w głównej mierze to zasługa Warszawy i ościennych gmin. PKB dla województwa mazowieckiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosił w 2008 roku zł. Tylko jeden podregion przekroczył PKB i była to Warszawa, PKB w pozostałych podregiony kształtowało się na znacznie niższym poziomie, co zostało zaprezentowane na poniższym wykresie.

21 22 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego Wykres 5. Zróżnicowanie PKB w podregionach województwa mazowieckiego POLSKA MAZOWSZE m. Warszawa warszaw. zach. ciechan.-płocki warszaw. wsch. ostroł.-siedl. radomski Źródło: Opracowanie własne na podstawie publikacji GUS 11 Można zatem mówić o dużej dysproporcji między Warszawą, a pozostałymi podregionami województwa mazowieckiego w poziomie rozwoju gospodarczego. Udział rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej brutto wynosił w 2008 roku 3,6% i zmniejszał się w ciągu ostatnich lat. Jeszcze innym elementem, który może wpływać na wysokość bezrobocia jest infrastruktura drogowa. Tylko część osób mieszkających na wsi posiada gospodarstwa rolne lub pracuje w rolnictwie, większość posiada pracę poza miejscem zamieszkania (poza rolnictwem), a praca w innym miejscu generuje w ich przypadku zwiększone nakłady czasu i koszty związane z dojazdami do pracy. Według danych GUS z 2006 roku, mieszkańcy wsi wyjeżdżający do pracy poza miejsce zamieszkania stanowią 72%, podczas gdy przyjeżdżający 28% do pracy na wieś. 12 Dlatego też szczególnie ważne jest w jaki sposób mieszkańcy wsi postrzegają transport w swojej okolicy. Z przeprowadzonych badań wynika, iż ponad połowa mieszkańców województwa mazowieckiego postrzega publiczne środki transportu pozytywnie, natomiast wśród mieszkańców wsi odsetek ten spada do 33%. Na wsi, w porównaniu z miastem wzrasta też odsetek osób, które twierdzą, iż transport publiczny nie dojeżdża tam, gdzie trzeba i we właściwym czasie (21% vs 11% w mieście). Na wsi, opinii negatywnych dotyczących transportu kolejowego i autobusowego jest znacznie więcej niż w mieście. Może to być kolejną przyczyną pogłębiających się różnic między wsią a miastem w województwem. Jedynie w poglądach dotyczących stanu dróg mieszkańcy wsi i miast w województwie mazowieckim nie różnią się od siebie. 11 Portret województwa mazowieckiego Urząd Statystyczny w Warszawie. 12 Struktura ludności dojeżdżającej do pracy według miejsca zamieszkania w: Charakterystyka obszarów wiejskich 2008, GUS.

22 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 23 Wykres 6. Postrzeganie transportu drogowego, autobusowego i kolejowego przez ogół mieszkańców województwa mazowieckiego i mieszkańców wsi. 6% 8% 12% 20% 28% 26% 3% 3% 1% 1% 9% 15% 30% 32% 29% 28% 30% 29% 55% 46% 60% 53% 38% 38% ogółem wieś ogółem wieś ogółem wieś transport kolejowy transport autobusowy stan dróg / połączeń dobra ocena przeciętna ocena zła ocena brak zdania Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201 / mieszkańców wsi województwa mazowieckiego N=1431 Także inne elementy infrastruktury technicznej, takie jak wodociągi, kanalizacja, telefonizacja, mogą w dużym stopniu wpływać na poziom zatrudnienia na terenach wiejskich. Niedobory w zakresie wodociągów czy kanalizacji mogą zmniejszać zainteresowanie przedsiębiorców inwestycjami w nowe miejsca pracy na terenach wiejskich. Infrastruktura techniczna na polskiej wsi przedstawia się coraz lepiej. Na Mazowszu w 2008 roku długość sieci wodociągowej wyniosła km i była znacznie dłuższa niż w 2003 roku. Z sieci wodociągowej korzystało 68,6% mieszkańców wsi w województwie mazowieckim, co stanowiło 83,1% gospodarstw. Długość sieci kanalizacyjnej także zwiększyła się w porównaniu do 2003 roku i wynosi obecnie 3324,8 km, a korzysta z niej 15,2% ludności wiejskiej Mazowsza. Poprawa dotycząca infrastruktury technicznej wsi była możliwa dzięki wysokim nakładom finansowym, najwyższym na Mazowszu, które w 2008 roku wynosiły ,1 tys. złotych.

23 24 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 5. Rynek pracy na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 5.1. Subiektywna ocena rynku pracy przez mieszkańców województwa Przed przedstawieniem szczegółowych wskaźniki dotyczących bezrobocia na Mazowszu, scharakteryzowano sposób w jaki mieszkańcy Mazowsza subiektywnie oceniają rynek pracy. W opinii mieszkańców, sytuacja na mazowieckim rynku pracy jest lepsza lub przynajmniej podobna do sytuacji w innych regionach Polski. Jednak optymizm mieszkańców wsi nie jest już tak wyraźnie zarysowany znacznie mniej osób twierdzi, że na Mazowszu łatwiej znaleźć pracę niż w innych województwach. Na terenach wiejskich odsetek mieszkańców negatywnie oceniających szanse znalezienia pracy na tle innych regionów Polski wzrasta do 13,1% (podczas gdy wskaźnik ten dla ogółu mieszkańców Mazowsza wynosi 9,3%). Szczegółowy rozkład odpowiedzi zaprezentowano na poniższym wykresie. Wykres 7. Rozkład odpowiedzi na pytanie A porównując z sytuacją ogólnie w Polsce to czy Pana(i) zdaniem w województwie mazowieckim jest Mazowsze 42,8% 41,9% 6,0% 9,3% wieś 31,3% 46,1% 13,1% 9,4% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% łatwiej znaleźć pracę (bardzo / raczej) trudniej znaleźć pracę (bardzo / raczej) podobnie jak w innych regionach trudno powiedzieć Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201/ 1431 Chociaż w opinii mieszkańców Mazowsza sytuacja na rynku pracy jest w tym regionie lepsza niż w innych województwach, to nie jest ona oceniana dobrze. Połowa mieszkańców Mazowsza twierdzi, iż w województwie, w którym mieszkają trudno znaleźć pracę, a tylko jedna piąta uważa przeciwnie. Na terenach wiejskich to jeszcze wyraźniej widać przewagę negatywnych ocen nad pozytywnymi 58,5% vs. 14,1%. Szczegółowe wyniki prezentuje poniższy wykres.

24 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego 25 Wykres 8. Rozkład odpowiedzi na pytanie Czy Pana(i) zdaniem w chwili obecnej łatwo czy trudno jest znaleźć pracę w województwie mazowieckim? Mazowsze 20,9% 24,9% 49,5% 4,7% wieś 14,1% 20,5% 58,5% 6,8% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% łatwo (bardzo / raczej) ani łatwo, ani trudno trudno (bardzo / raczej) trudno powiedzieć Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201/ 1431 Powyżej prezentowane dane znajdują także potwierdzenie w innych wynikach badania mieszkańcy Mazowsza zostali zapytani o wyrażenie opinii na temat czy na wsi jest trudniej o pracę niż w mieście. Ponad 3/4 mieszkańców zgadza się z tą opinią, bez względu na miejsce zamieszkania. Jednak poglądy mieszkańców wsi są wyrażane w sposób bardziej zdecydowany wśród nich 46,4% zdecydowanie zgadza się z tą opinią, podczas gdy wśród mieszkańców miast odsetek ten wynosi 37,8%. Odsetek osób, które nie zgadzają się z tą opinią wynosi tylko 4,4%. Kolejną powszechną opinią jest twierdzenie, iż na Mazowszu praca jest tylko w Warszawie zgadza się z nią 43,1% mieszkańców województwa. Pogląd ten jest bliższy mieszkańcom terenów wiejskich niż miejskich. Tabela 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie Proszę powiedzieć czy zgadza się Pan(i) z następującymi stwierdzeniami na wsi jest zdecydowanie trudniej o pracę niż w mieście? OGÓŁEM WIEŚ MIASTO tak 43,1% 47,0% 41,0% ani tak ani nie 24,5% 28,6% 22,3% nie 30,6% 21,4% 35,4% trudno powiedzieć 1,8% 3,0% 1,2% Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201/ 1431 Główną barierą w znalezieniu pracy jest wysokie bezrobocie oraz zbyt mała liczba miejsc pracy. Te przyczyny wymieniają na pierwszym miejscu zarówno mieszkańcy wsi, jak i miast na Mazowszu. Można także zaobserwować pewne różnice między mieszkańcami regionów miejskich i wiejskich. Na wsi problemy w znalezieniu pracy związane są przede wszystkim z wyższym bezrobociem, czy też brakiem ofert pracy, natomiast w miastach dużą rolę mieszkańcy przypisują kryzysowi oraz ludności

25 26 Bezrobocie na obszarach wiejskich województwa mazowieckiego napływowej, która zajmuje miejsca pracy. W miastach ludzie częściej niż na wsi wskazują jako przyczynę trudności brak ofert dobrze płatnej pracy. Tabela 4. Rozkład odpowiedzi na pytanie Dlaczego w chwili obecnej trudno znaleźć pracę w województwie mazowieckim? OGÓŁEM WIEŚ MIASTO wysokie bezrobocie 8,9% 10,9% 7,6% brak ofert pracy 13,2% 12,8% 13,4% mało miejsc pracy 15,9% 16,1% 15,8% to zależy od znajomości 4,4% 4,7% 4,2% nie ma pracy 6,1% 8,2% 4,6% zależy od wykształcenia 4,3% 4,3% 4,2% wiem z własnego doświadczenia, znajomych 6,7% 7,9% 5,9% nie ma pracy przez kryzys 7,2% 5,2% 8,6% trudno o dobrze płatną pracę 7,0% 3,5% 9,3% zależy od miejsca zamieszkania 1,8% 2,6% 1,2% miejsca pracy zajmują przyjezdni 2,0%,8% 2,8% Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201/ 1431 W opinii mieszkańców Mazowsza w ciągu ostatnich 3 lat sytuacja na rynku pracy uległa raczej pogorszeniu trudniej znaleźć pracę lub jest podobnie jak przed trzema laty. Nie zaobserwowano także różnic w postrzeganiu zmian na rynku pracy wśród mieszkańców terenów miejskich i wiejskich. Szczegółowe wyniki prezentuje poniższy wykres. Wykres 9. Rozkład odpowiedzi na pytanie A porównując z sytuacją w województwie sprzed trzech lat to czy w chwili obecnej w województwie mazowieckim jest? Mazowsze 10,9% 43,5% 39,5% 6,2% wieś 10,7% 42,7% 37,3% 9,2% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0% łatwiej znaleźć pracę (bardzo / raczej) trudniej znaleźć pracę (bardzo / raczej) podobnie jak było przed trzema laty trudno powiedzieć Źródło: 4P Research Mix, badanie wśród mieszkańców województwa mazowieckiego, N=4201/ 1431