Postępowanie przed sądami cywilnymi

Transkrypt

1 Postępowanie przed sądami cywilnymi Użyte skróty: k.p.c. Kodeks postępowania cywilnego k.c. Kodeks cywilny Jakimi sprawami zajmują się sądy cywilne? Sądy cywilne, co do zasady, rozpoznają tzw. sprawy cywilne, które są związane z: prawem cywilnym (np. prawem własności, umowami, odszkodowaniami, darowiznami, spadkami, spółkami, ochroną posiadania, zasiedzeniem, zniesieniem współwłasności), prawem rodzinnym i opiekuńczym (rozwodami, separacją, alimentami, władzą rodzicielską, kuratelą i opieką, itd.), prawem pracy (roszczeniami ze stosunku pracy, ustalaniem istnienia stosunku pracy, odszkodowaniami z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych), ubezpieczeniami społecznymi (zasiłki, emerytury, renty, inne świadczenia ZUS), innymi (prawem gospodarczym, itd.). Od tej zasady zdarzają się jednak wyjątki. Sądy nie mogą rozpoznawać niektórych spraw, dopóki nie zostanie wyczerpana droga innej procedury. Jest to tzw. czasowa niedopuszczalność drogi sądowej. Oznacza to, że sąd cywilny nie przyjmie do rozpoznania sprawy dotyczącej rozgraniczenia nieruchomości, jeżeli wcześniej nie zostanie przeprowadzone postępowanie administracyjne; nie zostanie też rozpoznana sprawa z zakresu prawa przewozowego, jeżeli nie wyczerpano drogi reklamacji. Zakres spraw, którymi zajmują się sądy cywilne, jest bardzo szeroki łatwiej jest wskazać to, czym one nie mogą się zajmować. Tak więc sądy cywilne nie zajmują się sprawami karnymi (czyli rozstrzyganiem, czy popełniono przestępstwo i wymierzaniem ewentualnej kary) ani sprawami administracyjnymi (czyli związanymi z decyzjami administracyjnymi urzędowymi, z wyjątkiem decyzji w sprawach ubezpieczeń społecznych). Tryby w postępowaniu cywilnym Postępowanie cywilne toczy się w trybie procesowym albo nieprocesowym. I. W postępowaniu procesowym stronami są powód (lub kilku powodów), czyli osoba wnosząca pozew, oraz pozwany (albo kilku pozwanych) osoba, przeciwko której pozew jest skierowany. Wyjątkowo powód może równocześnie występować w roli pozwanego, a pozwany w roli powoda tak jest w przypadku tzw. powództwa wzajemnego (gdy powództwo wytoczy pozwany przeciwko powodowi). Istotą postępowania procesowego jest sporność (kontradyktoryjność). Pomiędzy powodem i pozwanym istnieje spór o charakterze cywilnym (sprawa cywilna), który władny jest rozstrzygnąć niezawisły sąd. W trybie procesowym toczą się wszelkie sprawy cywilne za wyjątkiem tych, które zostały wyraźnie zakwalifikowane do trybu nieprocesowego. Z reguły orzeczenia w postępowaniu procesowym zapadają w postaci wyroków. Jednak w toku postępowania procesowego często sąd wydaje postanowienia dotyczące kwestii proceduralnych (pobocznych w stosunku do głównego nurtu procesu) np. postanowienie o dopuszczeniu dowodu, czy postanowienie o zwolnieniu powoda od kosztów sądowych. W trybie procesowym toczą się przykładowo sprawy: o rozwód, o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, o naruszenie posiadania, o wykonanie umowy (np. o zapłatę). 1

2 II. W trybie nieprocesowym występują uczestnicy 1 (a nie jak poprzednio powód i pozwany). Do postępowania toczącego się w trybie nieprocesowym stosuje się w pierwszej kolejności przepisy regulujące określone zagadnienie w sposób szczególny, a zatem przepisy dotyczące konkretnej sprawy rozpatrywanej w tym trybie np. o wpis w księdze wieczystej. W pozostałym zakresie odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy regulujące postępowanie procesowe. Trudno wskazać cechy wspólne dla postępowania nieprocesowego, gdyż tak naprawdę jego istota tkwi w regulacji poszczególnych spraw rozpoznawanych w tym trybie. W przeciwieństwie do postępowania procesowego, w postępowaniu nieprocesowym nie występuje (a raczej nie musi występować) spór, o jakim była mowa powyżej. Kolejną cechą odróżniającą ten tryb postępowania jest fakt, że wszczęcie postępowania może nastąpić z urzędu (brak takiej możliwości w trybie procesowym) albo na wniosek. W procesie pismem wszczynającym postępowanie jest pozew, natomiast w postępowaniu nieprocesowym jest to wniosek. Uczestnik wnoszący wniosek, nazwany jest wnioskodawcą. W postępowaniu nieprocesowym występują dwa rodzaje postanowień: 1. postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty, które są odpowiednikami wyroków w postępowaniu procesowym. Środkiem prawnym służącym ich zaskarżeniu jest apelacja. 2. postanowienia nie dotyczące istoty sprawy (toku postępowania). Są one zaskarżalne zażaleniem (gdy przepis tak stanowi). Sprawami rozpoznawanymi w trybie nieprocesowym są np. sprawy o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, przysposobienie, o wpis w księdze wieczystej, o ubezwłasnowolnienie, zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie niemającej ukończonych lat osiemnastu, o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, zniesienie współwłasności, przyjęcie lub odrzucenie spadku, ogłoszenie testamentu, stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku. Do jakiego sądu się zwrócić? Co do zasady do rozpoznania sprawy w pierwszej instancji właściwy jest sąd rejonowy. Jednak, w drodze wyjątku, określone typy spraw przeznaczone są do rozpoznania przez sądy okręgowe. W procesie są to sprawy o: prawa niemajątkowe i związane z nimi roszczenia majątkowe (np.: ochrona dóbr osobistych, rozwód, unieważnienie małżeństwa, z wyjątkiem jednak spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka, a także oprócz spraw o rozwiązanie przysposobienia), ochronę praw autorskich i pokrewnych, roszczenia wynikające z prawa prasowego, prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tys. zł., a w postępowaniu w sprawach gospodarczych 100 tys. zł. (z wyłączeniem spraw o alimenty, naruszenie posiadania, zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami, uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym), wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni, uchylenie, stwierdzenie nieważności albo o ustalenie nieistnienia uchwał organów osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Natomiast w postępowaniu nieprocesowym, w pierwszej instancji przed sądem okręgowym toczą się sprawy o ubezwłasnowolnienie. 1 zob. rozdział Podmioty w postępowaniu cywilnym. 2

3 W jaki sposób obliczyć wartość przedmiotu sporu? Co do zasady wartość przedmiotu sporu jest równa kwocie żądanej w pozwie bez odsetek, bez pożytków i bez dodatkowych kosztów (np. nie wolno do wartości przedmiotu sporu doliczać kosztów postępowania). Jeżeli pozew obejmuje kilka żądań, to sumuje się ich wartość. W sprawach, gdzie dochodzone są prawa do świadczeń powtarzających się, przyjmuje się za wartość przedmiotu sporu sumę tych świadczeń za jeden rok. Jednak, gdy świadczenia trwają krócej niż rok, to sumuje się ich wartość za cały czas ich trwania. Sąd może sprawdzić oznaczoną w pozwie wartość przedmiotu sporu. Może także poprowadzić w tym zakresie dochodzenie. W jakiej miejscowości wybrać sąd? Gdy już określimy, jaki sąd jest właściwy do rozpoznania danej sprawy rejonowy czy okręgowy to musimy ustalić, w jakiej miejscowości powinno być prowadzone postępowanie. Właściwość miejscową sądów regulują zasadniczo art oraz art. 508 k.p.c. W procesie: Jeżeli pozwanym jest osoba fizyczna, to powództwo wytacza się w sądzie, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania, czyli tam gdzie on przebywa z zamiarem stałego pobytu. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, to właściwy jest sąd, w okręgu którego pozwany przebywa lub gdzie znajduje się ostatnie miejsce jego zamieszkania w Polsce. Jeżeli pozwanym jest Skarb Państwa, to pozew należy złożyć w sądzie, w okręgu którego znajduje się siedziba urzędu (jednostki organizacyjnej), z której działalnością wiąże się dana sprawa. Jeżeli pozwanym jest osoba prawna (np. spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) lub inny podmiot niebędący osobą fizyczną (np. spółka jawna, spółka partnerska), to powództwo wytacza się w sądzie, w okręgu którego znajduje się ich siedziba. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także sytuacje, gdy można złożyć pozew w różnych miejscowościach. Tak jest np. w przypadku spraw związanych z alimentami, umowami, najmem i dzierżawą (ustawa wskazuje kilka sądów, przed którymi sprawa może się toczyć, a wybór należy do powoda). Z drugiej jednak strony są sprawy, których można dochodzić wyłącznie w ściśle określonym sądzie, bez względu na wcześniej przedstawione zasady. Tak jest w przypadku spraw związanych z nieruchomościami, których można dochodzić tylko w sądzie miejsca ich położenia. Gdy sprawa dotyczy stosunku członkostwa w spółdzielni, spółce lub stowarzyszeniu, postępowanie może prowadzić jedynie sąd miejsca ich siedziby. Kiedy proces dotyczy spraw małżeńskich to toczyć się może wyłącznie przed sądem, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno w tym okręgu stale przebywa (gdy nie można w ten sposób określić sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy, to właściwy jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego, a gdy i tego nie uda się określić, to sąd właściwy według miejsca zamieszkania powoda). Sprawy między rodzicami a dziećmi lub osobami adoptowanymi powinien prowadzić sąd właściwy według wyżej przedstawionych zasad ogólnych (a jeżeli to jest niemożliwe, właściwym jest sąd miejsca zamieszkania tego, kto składa pozew do sądu). W postępowaniu nieprocesowym: 3

4 W postępowaniu nieprocesowym, co do zasady, właściwy jest sąd miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Jeżeli wnioskodawca nie ma miejsca zamieszkania, to właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd miejsca jego pobytu. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje jednak szereg wyjątków od wyżej przedstawionej zasady np.: w sprawach spadkowych postępowanie może być prowadzone w sądzie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (tego, kto zostawił po sobie spadek), a jeżeli nie da się tego ustalić, przed sądem miejsca, w którym znajduje się spadek lub jego część, w sprawach o ubezwłasnowolnienie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania sąd miejsca jej pobytu, w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (tzn.: w sprawach dotyczących stosunków między rodzicami a dziećmi, przysposobienia adopcji oraz odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką) wyłącznie właściwy jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowania ma dotyczyć, a w przypadku braku miejsca zamieszkania sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy właściwy jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, w sprawach z zakresu prawa rzeczowego (tj. w sprawach o stwierdzenie zasiedzenia, przepadek rzeczy, oraz sprawach dotyczących zarządu związanego ze współwłasnością i użytkowaniem, zniesienia współwłasności, ustanowienia drogi koniecznej i postępowania wieczystoksięgowego) właściwy jest sąd położenia rzeczy. Co się stanie gdy wybierzemy niewłaściwy sąd? Jeżeli skierujemy pozew (złożymy wniosek) do niewłaściwego sądu, to sąd ten z urzędu przekaże sprawę do sądu właściwego. Jeżeli jednak dane pismo procesowe powinno być złożone w odpowiednim terminie (np. środek zaskarżenia), to kierując pismo do niewłaściwego sądu ryzykujemy uchybienie terminowi. Datą wniesienia pisma będzie bowiem data, w jakiej pismo wpłynęło do właściwego sądu (przekazane przez inny sąd). Podmioty w postępowaniu cywilnym W postępowaniu cywilnym podmioty mogą występować w różnych rolach procesowych; czasem ten sam podmiot może występować w kilku rolach równocześnie. Podstawową grupą podmiotów postępowania cywilnego są strony i uczestnicy. W postępowaniu procesowym występują strony, którymi są powód (osoba wnosząca pozew) oraz pozwany (osoba, przeciwko której pozew jest skierowany). W postępowaniu nieprocesowym nie występują strony, a uczestnicy. Zgodnie z art k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem. Na odmowę dopuszczenia do wzięcia udziału w sprawie przysługuje zażalenie. Wśród uczestników wyróżnia się wnioskodawcę o ile postępowanie nie zostało wszczęte z urzędu. Z zagadnieniem stron i uczestników postępowania cywilnego ściśle łączy się problem kto może być stroną postępowania (zdolności sądowej) oraz zagadnienie kto może samodzielnie podejmować skuteczne czynności procesowe (zdolności procesowej). Przepis art. 64 k.p.c. stanowi: 1. Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność występowania w procesie jako strona (zdolność sądowa). 4

5 2. Zdolność sądową mają także organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej. Jeżeli postępowanie przeprowadzono z udziałem podmiotu, który nie ma zdolności sądowej, dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt 2 k.p.c.). Natomiast zdolność procesowa oznacza, że strona (uczestnik) może dokonywać samodzielnie skutecznych czynności procesowych. Przepis art. 65 k.p.c. stanowi: 1. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje, o których mowa w artykule poprzedzającym. 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie. W świetle powołanego przepisu zdolność procesowa przysługuje, w szczególności pełnoletnim (nieubezwłasnowolnionym) osobom fizycznym oraz przykładowo małoletniemu w wieku od lat, w przypadku postępowania związanego z zawarciem przez niego umowy należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (zob. art. 20 k.c.). Należy mieć na uwadze powyższe rozróżnienie, gdyż niejednokrotnie osoba, której przysługuje zdolność sądowa, nie jest jednocześnie uprawniona do samodzielnego podejmowania czynności procesowych. Zgodnie z art. 66 k.p.c. za osobę, której nie przysługuje zdolność procesowa czynności procesowe podejmuje przedstawiciel ustawowy (rodzic, opiekun). Przykładowo dziecko, które nie ukończyło lat 13 posiada zdolność sądową (jest np. spadkobiercą), jednakże nie ma zdolności procesowej i działać w jego imieniu będzie przedstawiciel ustawowy (np. rodzic). Rodzic ma zdolność procesową w tym postępowaniu, więc może działać sam, może jednak ustanowić pełnomocnika. Zdolność sądowa i procesowa są przesłankami formalnymi, dlatego jeżeli sąd już na etapie wniesienia pozwu (złożenia wniosku) ustali, że brak którejkolwiek z nich, powinien odrzucić pozew (wniosek). Uczestnikiem postępowania nieprocesowego może być tylko taki podmiot, który ma tzw. interes prawny w rozstrzygnięciu konkretnej sprawy. Przez interes prawny należy rozumieć pewną obiektywną korzyść płynącą z rozstrzygnięcia sprawy (przy czym korzyść ta nie musi być wyrażona w pieniądzu). W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego, z dnia 19 lutego 1981 r., III CZP 2/81, OSNCP 1981/8 poz. 144, przyjęto, że: Interes prawny w postępowaniu nieprocesowym nie wynika z reguły, tak jak w procesie, z naruszenia lub zagrożenia sfery prawnej wnioskodawcy, lecz z pewnych zdarzeń prawnych, takich jak zaginięcie lub śmierć osoby itp. Zdarzenia te wywołują konieczność uregulowania pewnych wiążących się z nimi stosunków prawnych i rodzą obiektywną potrzebę wszczęcia postępowania ( ). Przykładowo: - interes prawny w zgłoszeniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku mają spadkobiercy, wierzyciele spadkodawcy, osoby uprawnione do zachowku, także wierzyciele spadkobierców; - współwłaściciel ma interes prawny w zniesieniu współwłasności; - nie ma interesu prawnego w rozgraniczeniu nieruchomości osoba niebędąca właścicielem (użytkownikiem) żadnej z sąsiadujących działek. Brak interesu prawnego powoduje, że sąd z reguły oddala wniosek będący podstawą wszczęcia postępowania nieprocesowego. Czym jest pismo procesowe? 5

6 Pismem procesowym są wszystkie wnioski i oświadczenia składane przez strony na piśmie poza rozprawą. Pisma te mogą być formą przygotowania rozprawy albo uzupełniać to, czego strona zapomniała powiedzieć w czasie posiedzenia w sądzie. Jak sporządzić pismo procesowe? Czasami dla konkretnego pisma przewidziana jest forma formularza urzędowego zwłaszcza dla pozwu i innych pism w postępowaniu uproszczonym, zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Formularze są dostępne nieodpłatnie w budynkach wszystkich sądów rejonowych i okręgowych. Wzory formularzy udostępniane są także na stronie za pośrednictwem Internetu. W pozostałych sytuacjach pisma procesowe należy sporządzić odręcznie, na maszynie lub na komputerze. Każde pismo procesowe powinno zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowane (w prawym górnym rogu), imiona i nazwiska stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników (po lewej stronie, zawsze w pierwszej kolejności podaje się dane powoda tego, kto złożył pozew a następnie pozwanego). Jeżeli jest to pierwsze pismo w sprawie, należy podać adresy stron. Poniżej zazwyczaj wpisuje się wartość przedmiotu sporu, oraz, w późniejszych pismach w sprawie, sygnaturę akt (po lewej stronie kartki). Później należy oznaczyć rodzaj pisma (na środku strony), np. pozew, odpowiedź na pozew, wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Następnie trzeba zwięźle i konkretnie przedstawić o co w danym piśmie chodzi (osnowę wniosku lub oświadczenia) oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności. Każde pismo musi być własnoręcznie podpisane przez stronę lub jej pełnomocnika. Pod podpisem należy wymienić wszystkie załączniki do pisma. Jak sporządzić pozew? Pozew jest szczególnym rodzajem pisma procesowego. Musi on spełniać wszystkie wyżej wymienione warunki pisma procesowego oraz dodatkowo zawierać dokładnie określone żądanie (zwięzłe sformułowanie tego, co składający pozew chce od pozwanego np. zapłaty, zaniechania naruszeń, odszkodowania) oraz okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. W pozwie można także zawrzeć wniosek: o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności, przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda. Ponadto można w pozwie zamieścić wnioski służące do przygotowania rozprawy np. wniosek o wezwanie wskazanych świadków lub biegłych, dokonanie oględzin, polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich. Jak sporządzić wniosek? Zasadniczo wniosek powinien zawierać takie same dane jak pozew. Jedyne różnice dotyczą oznaczenia osób biorących udział w postępowaniu. Zamiast powoda we wniosku oznacza się wnioskodawcę, a zamiast pozwanego wymienia się wszystkie osoby zainteresowane w sprawie. Czy pisma procesowe należy opłacać? Niektóre pisma procesowe trzeba opłacać. Pozew i wniosek, co do zasady, podlegają opłacie. Opłata może być stała i wtedy należy sprawdzić jej wysokość w ustawie o kosztach 6

7 sądowych 2 lub zapytać o jej wysokość w okienku informacyjnym w sądzie. Opłata może także być stosunkowa wtedy wynosi zazwyczaj 5% od wartości przedmiotu sporu (nie mniej jednak niż 30 zł). W ilu egzemplarzach należy składać pisma procesowe? Każde pismo procesowe oraz załączniki należy złożyć w jednym egzemplarzu dla sądu oraz dodatkowo po jednym egzemplarzu dla poszczególnych uczestników postępowania. Brak odpisów dla drugiej strony oraz ewentualnych współuczestników sprawi, że sąd najpierw wezwie do uzupełnienia braku, a gdy nadal kopia nie zostanie dostarczona, zwróci pismo (jeśli pismo jest środkiem zaskarżenia, sąd pismo odrzuci i nie będzie go można wnieść ponownie). Środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym Środkiem zaskarżenia jest każdy środek prawny mający na celu zakwestionowanie zapadłego rozstrzygnięcia (orzeczenia lub zarządzenia). Środki zaskarżenia mają bardzo zróżnicowany charakter prawny, różne są wymogi dotyczące dopuszczalności ich wniesienia, formy jaką powinny przybrać, terminu oraz skutków prawnych, jakie wywołuje ich skuteczne wniesienie. Najogólniej środki zaskarżenia należy podzielić na zwyczajne, szczególne, nadzwyczajne oraz środek swoisty (skarga na przewlekłość postępowania) 3. Środki zwyczajne przysługują od rozstrzygnięć nieprawomocnych, natomiast środki nadzwyczajne od rozstrzygnięć prawomocnych. Z uwagi na charakter niniejszego poradnika, należy wskazać jedynie podstawowe i praktyczne informacje, które mogą być przydatne osobie zainteresowanej zakwestionowaniem rozstrzygnięcia. I. Podmiot zainteresowany zaskarżeniem rozstrzygnięcia powinien zwrócić uwagę: jaką formę prawną posiada zapadłe rozstrzygnięcie (czy jest to wyrok, postanowienie, zarządzenie, nakaz zapłaty itp.), w jakim przedmiocie zapadło (czego dotyczy; np. postanowienie w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych) oraz w jakim trybie zostało wydane (w postępowaniu procesowym czy nieprocesowym). Informacje te są niezbędne do ustalenia, czy przysługuje środek zaskarżenia, ewentualnie komu i jaki (np. apelacja albo zażalenie). Regułą jest, że w procesie wyroki są zaskarżalne apelacją (wszystkie wyroki sądu I instancji są zaskarżalne), zaś postanowienia są zaskarżalne zażaleniem i to tylko wówczas, gdy ustawa wyraźnie to przewiduje. W postępowaniu nieprocesowym postanowienia będące odpowiednikami wyroków (czyli rozstrzygające istotę meritum sprawy) są zaskarżalne apelacją, natomiast postanowienia dotyczące kwestii procesowych, są zaskarżalne zażaleniem. II. Bardzo istotną kwestią jest dochowanie terminu do wniesienia środka zaskarżenia. Strona 4 musi w tym celu dokonać kilku ważnych ustaleń. Regułą jest, że orzeczenia nie są z urzędu doręczane (np. jeżeli strona była obecna podczas ogłoszenia) ani uzasadniane. Strona powinna zatem natychmiast po dowiedzeniu się o zapadłym rozstrzygnięciu złożyć 2 ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. nr 167, poz ze zmianami). 3 Podział taki wprowadza H. Pietrzkowski w: Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2006, str również uczestnik postępowania. 7

8 wniosek o doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem (chyba że o rozstrzygnięciu dowiedziała się otrzymując właśnie odpis rozstrzygnięcia z uzasadnieniem). Wniosek taki powinien zawierać również dane dotyczące wnioskodawcy, sygnaturę sprawy oraz powinien być podpisany. Jeżeli strona zgłosiła wniosek w terminie (tygodniowym od dnia ogłoszenia w przypadku postanowienia 5 oraz tygodniowym od dnia ogłoszenia lub doręczenia sentencji w przypadku wyroku 6 ), wówczas termin do wniesienia środka zaskarżenia biegnie dopiero od dnia doręczenia stronie odpisu rozstrzygnięcia z uzasadnieniem. Przykładowo, jeżeli wyrok ogłoszono 7 kwietnia 2006 r., strona może do 14 kwietnia zgłosić wspomniany wniosek. Jeżeli strona otrzymała odpis wyroku wraz z uzasadnieniem przykładowo 4 maja 2006 roku, to termin do wniesienia apelacji (wynoszący w tej sytuacji 2 tygodnie) upłynie dnia 18 maja 2006 r. Jeżeli natomiast strona nie wnosi o doręczenie odpisu rozstrzygnięcia z uzasadnieniem (a odpisu takiego nie otrzymała z urzędu), termin wniesienia środka zaskarżenia zaczyna biec od dnia ogłoszenia rozstrzygnięcia. W podanym przykładzie, termin do wniesienia apelacji zacznie biec 7 kwietnia i wynosząc 3 tygodnie upłynie 28 kwietnia. W razie uchybienia terminowi, strona może wnosić o jego przywrócenie 7, (jeżeli niezachowanie terminu nastąpiło bez jej winy) składając jednocześnie środek zaskarżenia, którego terminu wniesienia nie dochowano. Jednakże przywrócenie terminu jest instytucją wyjątkową. Terminy do wniesienia środków zaskarżenia: zażalenie tydzień od doręczenia albo ogłoszenia (gdy strona nie żądała doręczenia w terminie) zob. art k.p.c. apelacja 2 tygodnie od doręczenia wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem, lub 3 tygodnie od ogłoszenia (gdy strona nie wniosła o doręczenie) zob. art. 369 k.p.c. zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym 2 tygodnie od doręczenia zob. art k.p.c. sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym 2 tygodnie od doręczenia zob. art k.p.c. sprzeciw od wyroku zaocznego tydzień od doręczenia zob. art k.p.c. skarga kasacyjna 2 miesiące od doręczenia (termin dla strony) oraz 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia albo od doręczenia stronie (gdy skargę wnosi Prokurator Generalny albo Rzecznik Praw Obywatelskich) zob. art k.p.c. skarga o wznowienie postępowania w zależności od podstawy wznowienia 3 miesiące od dowiedzenia się o okolicznościach uzasadniających skargę, lecz nie później niż 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia lub nawet po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia zob. art. 407 i 408 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia do 2 lat od uprawomocnienia się orzeczenia zob. art k.p.c. skarga na orzeczenie referendarza sądowego tydzień od doręczenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej zob. art k.p.c. skarga na przewlekłość postępowania dopóki toczy się postępowanie zob. art. 4 ust. 2 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. 8 5 zob. art. 357 kpc. 6 zob. art. 328 kpc. 7 zob. art. 168 i nast. kpc. 8 Dz. U. z 2004 r. Nr 179, poz

9 III. Środek zaskarżenia musi spełniać pewne kryteria. Po pierwsze musi być dopuszczalny i wniesiony przez osobę, której on przysługuje. Musi również spełniać ogólne wymogi dotyczące pism procesowych. Ponadto środek zaskarżenia musi spełniać wymogi szczególne właściwe dla danego rodzaju środka zaskarżenia (np. apelacja musi oprócz wskazanych wymogów zawierać m.in. wniosek o uchylenie lub zmianę wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia 9 ). Najważniejszą kwestią jest jednak precyzyjne i zwięzłe określenie żądania innymi słowy, czego skarżący się domaga i w jakim zakresie. Przykładowo: - Zaskarżam wyrok w części dotyczącej (...) wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości (...), albo - Wnoszę o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Jeżeli skarżącego nie zastępuje zawodowy pełnomocnik, wówczas apelacja albo zażalenie będą wywoływać skutki prawne, jeżeli strona sformułuje czego się domaga (żądanie), określi zaskarżone rozstrzygnięcie oraz dane pozwalające na identyfikację skarżącego (imię, nazwisko, adres zamieszkania). Sąd wskaże wówczas w razie potrzeby skarżącemu braki pisma oraz wezwie go do ich uzupełnienia w określonym terminie. Opracowanie: Katarzyna Fiejtek i Katarzyna Marek Sekcja Prawa Cywilnego Uniwersyteckiej Poradni Prawnej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w ramach Umowy o współpracy zawartej między Uniwersytecką Poradnią Prawną UJ a Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich. Stan prawny na dzień: 30 czerwca 2007 r. 9 zob. art. 368 k.p.c. 9