Klub Przyrodników Pracownia Ochrony Przyrody DOKUMENTACJA PROJEKTOWA REZERWATU PRZYRODY GUBIŃSKIE MOKRADŁA

Transkrypt

1 Klub Przyrodników Pracownia Ochrony Przyrody Andrzej Jermaczek, Albert Wiaderny Kamila Misztal, Piotr Wasiak DOKUMENTACJA PROJEKTOWA REZERWATU PRZYRODY GUBIŃSKIE MOKRADŁA Świebodzin, grudzień 2008

2 1. Wstęp Celem niniejszego opracowania jest zebranie dokumentacji koniecznej do objęcia ochroną w formie rezerwatu przyrody obszaru tzw. Gubińskich Mokradeł rozległego podmokłego obniżenia, fragmentu dawnego poligonu wojskowego, leżącego na krawędzi doliny Nysy Łużyckiej, na północny wschód od Gubina. Od początku lat 90. ubiegłego wieku obszar Gubińskich Mokradeł leży w centrum zainteresowania gubińskich przyrodników, którzy kilkakrotnie występowali z inicjatywą jego ochrony, pierwotnie w formie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego lub użytku ekologicznego, później w formie rezerwatu. Inicjatywa ta została podjęta przez aktualnego właściciela obszaru Remigiusza Wachowiaka, który w dniu 14 marca 2008 wystąpił z wnioskiem o utworzenia rezerwatu przyrody, obejmującego podmokłą część dawnego poligonu - działki nr 16 oraz 17/1. Inicjatywa, wraz z odpowiednim oświadczeniem woli, przekazana została Klubowi Przyrodników, który skierował odpowiedni wniosek do Wojewody Lubuskiego wraz z deklaracją opracowania niezbędnej dokumentacji projektowej. W październiku 2008 sprawa utworzenia rezerwatu została przedstawiona przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody Wojewódzkiej Radzie Ochrony Przyrody działającej przy Wojewodzie Lubuskim uzyskując jej pozytywną opinię. Opracowanie powstało w ramach prac Klubu Przyrodników i zostało wykonane przez zespół pracowników Klubu. Oprócz materiałów zebranych przez autorów, w opracowaniu wykorzystano informacje i dane gubińskich przyrodników członków Klubu, od dawna zaangażowanych w badania i ochronę obszaru Marcina Dziubka i Juliana Lewandowskiego, którym w tym miejscu składamy serdeczne podziękowania. 2

3 2. Położenie i ogólna charakterystyka terenu Omawiany w opracowaniu obszar stanowi kompleks terenów podmokłych leżący w niewielkim obniżeniu terenu, w dolinie lokalnego cieku o nazwie Budoradzanka, prawobrzeżnego dopływu Nysy Łużyckiej, około 2 km na południowy wschód od Gubina (woj. lubuskie). W okresie powojennym, do końca lat 80. ubiegłego wieku obszar projektowanego rezerwatu stanowił lokalny poligon wojskowy, miejsce ćwiczeń jednostek wojskowych stacjonujących w Gubinie. Po likwidacji jednostek teren przejęła Agencja Mienia Wojskowego, zbywając go osobie prywatnej - Remigiuszowi Wachowiakowi. Obszar leży w województwie lubuskim, w powiecie krośnieńskim, w granicach miasta Gubin, obrębu ewidencyjnego 1. Położenie projektowanego rezerwatu Rejestr powierzchniowy projektowanego rezerwatu Działka nr 16 pow. ogółem 63,6392 ha w tym: łąki trwałe IV kl. 16,3502 łąki trwałe V kl. 13,8480 łąki trwałe VI kl. 5,6049 pastwiska trwałe IV kl. 5,8105 pastwiska trwałe V kl. 12,9000 lasy i grunty leśne IV kl. 0,3050 tereny różne 4,1585 nieużytki 4,8565 drogi 0,1730 rowy 0,3430 Działka nr 17/1 pow. ogółem 46,1770 ha w tym: grunty orne IV kl. 6,2300 grunty orne V kl. 2,6006 grunty orne VI kl. 0,6320 łąki trwałe IV kl. 2,9720 3

4 łąki trwałe V kl. 10,9456 łąki trwałe VI kl. 4,0397 pastwiska trwałe III 1,8955 pastwiska trwałe IV 1,8255 pastwiska trwałe V 1,0075 lasy i grunty leśne V 2,4560 lasy i grunty leśne VI 1,7115 nieużytki 8,0406 drogi 1,2655 rowy 0,6550 Razem pow. projektowanego rezerwatu: 109,8162 ha Granicę zachodnią obszaru, trudno widoczną w terenie, stanowią granice działek ewidencyjnych gruntów ornych należących do tego samego właściciela. Granicę południową stanowią tereny PKP torowisko linii kolejowej relacji Gubin Krosno Odrz.. Granicę północną stanowi rzeka Budoradzanka, a wschodnią rów melioracyjny odwadniający kompleks. Granica północna i wschodnia są zarazem granicami administracyjnymi miasta Gubina. Od wschodu do obszaru przylega kompleks dawnych, obecnie w większości nie użytkowanych łąk kilku właścicieli prywatnych, w dalszej perspektywie wskazane byłoby ich włączenie do rezerwatu, tym bardziej, że w granicach jednej z nich znajduje się jedyne w zachodniej Polsce stanowisko szachownicy kostkowatej Fritillaria meleagris. Granica projektowanego rezerwatu na mapie ewidencyjnej 4

5 Powierzchnia obszaru leży na poziomie około m npm, około 2-3 m ponad dnem niższej terasy doliny Nysy. Lokalne deniwelacje różnice pomiędzy dnem zabagnionych obniżeń ze stałymi zbiornikami wodnymi oraz zatorfień, a płaskimi wyniesieniami o charakterze grądzików, przekraczają 2 m. Jeszcze wyżej położone są południowe krawędzie kompleksu, stopniowo przechodzące w lasy. Zróżnicowanie to wpływa na różnorodność szaty roślinnej i fauny, będąc podstawą znacznego bogactwa przyrodniczego i wysokich walorów obszaru. W granicach obszaru znajdują się także ślady działalności człowieka niewielkie sztuczne wywyższenie przy jego zachodniej granicy, ślady dróg gruntowych, grobli oraz dawne rowy i niewielkie zagłębienia, prawdopodobnie leje po detonowanych tu pociskach. W północno zachodniej części działki nr 16 znajduje się także wybetonowany plac manewrowy o pow. kilkuset m 2. Obszar projektowanego rezerwatu zasilany jest wodami opadowymi, wodami powierzchniowymi spływającymi z wysoczyzny oraz, w znacznym stopniu, wodami podziemnymi, których wypływy widoczne są szczególnie przy jego południowej granicy. Charakter lokalnego obniżenia, oraz spowolniony ostatnio przez bobry odpływ wody, powoduje dominacje bagiennego charakteru obiektu. 5

6 3. Szata roślinna 3.1. Flora Na obszarze projektowanego rezerwatu "Mokradła Gubińskie" stwierdzono 182 taksony (większość w randze gatunku) roślin. Jest to liczba przeciętna w stosunku do wielkości obiektu i różnorodności występujących tu zbiorowisk. Dominują gatunki związane z szuwarami i łąkami, stosunkowo dużo jest również gatunków zaroślowych i leśnych, a także kserotermicznych. Taksony są zgrupowane w 48 rodzinach i 124 rodzajach. Rozkład przynależności taksonów do poszczególnych rodzin i rodzajów jest typowy - najliczniejszym w gatunki rodzajem jest turzyca Carex (9 gatunków), natomiast najliczniejszą rodziną są wiechlinowate Poaceae (27 gatunków), a następnie złożone Asteracaea (22 gatunki). Proces neofityzacji nie jest zaawansowany - 88,5% flory to taksony autochtoniczne, a z pozostałej części jedynie 2,7 % stanowią kenofity. Obszary rozległych szuwarów, wśród których dominują turzycowiska nie są siedliskami rzadkiej flory naczyniowej. W ogólnej liczbie 182 gatunków 21 zakwalifikowano jako cenne, co stanowi 11,5% flory. Nie są to jednak gatunki rzadkie w skali regionu, lecz wpisane (przeważnie z niskimi kategoriami zagrożenia) na czerwone listy sąsiednich regionów, bądź też objęte całkowitą lub częściową ochroną. Do elementów najcenniejszych należy zaliczyć turzycę piaskową Carex arenaria, namulnika brzegowego Limosella aquatica i klona polnego Acer campestre. Wszystkie te gatunki są jednak stosunkowo częste w granicach Ziemi Lubuskiej. Potencjalnym siedliskiem rzadkiej flory są występujące na tym terenie drobne zbiorniki eutroficzne. Najrzadsze i chronione notowane w nich gatunki to pływacz zwyczajny Utricularia vulgaris, który w województwie lubuskim jest rośliną pospolitą i nieco rzadszy włosienicznik wodny Ranunculus aquatilis. Zbiorniki tego typu mogą być siedliskiem znacznie cenniejszych gatunków - kotewki orzecha wodnego Trapa natans i salwinii pływającej Salvinia natans. Obydwa one mają duże zagęszczenie stanowisk w pobliskiej dolinie Odry w okolicach Krosna Odrzańskiego. Zwłaszcza w przypadku tego drugiego gatunku prawdopodobne jest jego pojawienie się w granicach rezerwatu z tamtejszych populacji. Struktura flory według rodzin Poaceae Wiechlinowate 27 Asteraceae Złożone 22 Fabaceae Motylkowate 12 Caryophyllaceae Goździkowate 10 Cyperaceae Tirzycowate 10 Apiaceae Baldaszkowate 8 Plantaginaceae Babkowate 8 Polygonaceae Rdestowate 8 Rosaceae Różowate 8 Lamiaceae Wargowe 7 Ranunculaceae Jaskrowate 5 Rubiaceae Marzanowate 5 Boraginaceae Szorstkolistne 4 Brassicaceae Krzyżowe 3 6

7 Sapindaceae Mydleńcowate 3 Violaceae Fiołkowate 3 Araceae Obrazkowate 2 Betulaceae Brzozowate 2 Campanulaceae Dzwonkowate 2 Convolvulaceae Powojowate 2 Crassulaceae Gruboszowate 2 Rhamnaceae Szakłakowate 2 Adoxaceae Piżmaczkowate 1 Alismataceae Żabieńcowate 1 Alliaceae Czosnkowate 1 Balsaminaceae Niecierpkowate 1 Dryopteridaceae Nerecznicowate 1 Equisetaceae Skrzypowate 1 Hydrocharitaceae Żabiściekowate 1 Hypericaceae Dziurawcowate 1 Iridaceae Kosaćcowate 1 Juncaceae Sitowate 1 Lentibulariaceae Pływaczowate 1 Lythraceae Krwawnicowate 1 Malvaceae Ślazowate 1 Myrsinaceae Myrsinowate 1 Oleaceae Oliwkowate 1 Onagraceae Wiesiołkowate 1 Oxalidaceae Szczawikowate 1 Pinaceae Sosnowate 1 Primulaceae Pierwiosnkowate 1 Salicaceae Wierzbowate 1 Santalaceae Sandałowcowate 1 Solanaceae Psiankowate 1 Sparganiaceae Jeżogłówkowate 1 Thelypteridaceae Zachylnikowate 1 Urticaceae Pokrzywowate 1 Valerianaceae Kozłkowate 1 7

8 88,50% 3,80% 2,70% 5% Autochtoniczne Archeofity - 9 Kenofity - 5 Niepewne ,50% Gatunki cenne - 21 Pozostałe ,50% Autochtoniczność i cenność flory projektowanego rezerwatu Pełna lista flory naczyniowej obszaru 8

9 Czerwona Lista Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Wielkopolski. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego. Rote Liste Farn- und Blutenpflanzen im Land Brandenburg Rote Liste der gefahrdeten Hoheren-Pflanzen Mecklenburg- Vorpommerns Ochrona gatunkowa w Polsce od "Rzadkie i zagrożone gatunki roślin naczyniowych na terenie RDLP Zielona Góra". Skala częstości występowania i tendencje dynamiczne gatunku (wg. Rutkowski 2007) Kategorie synantropów i gatunki rodzime we florze Polski (wg. Rutkowski 2007, uzupełnione) Kategorie synantropów i gatunki rodzime dla obszaru badań Oznaczenie formy życiowej Taksonomia Status Nazwa łacińska Nazwa polska Rodzina Acer campestre Klon polny Sapindaceae R R 3 T 3 R Au M Acer negundo Klon jesionolistny Sapindaceae 2 U,K K M Acer pseudoplatanus Klon jawor Sapindaceae 4 R (U,K) Au M Achillea millefolium Krwawnik pospolity Asteraceae 5 R Au H Achillea pannonica Krwawnik pannoński Asteraceae 3 3+ R Au H Aegopodium podagraria Podagrycznik pospolity Apiaceae 5+ R Au G, H Agrostis capillaris Mietlica zwyczajna Poaceae 5+ R (U) Au H Agrostis stolonifera Mietlica rozłogowa Poaceae 4 R Au H Alisma plantago-aquatica Żabieniec babka wodna Alismataceae 4/5+ R Au Hy Alliaria petiolata Czosnaczek pospolity Fabaceae 5+ R Au H Allium vineale Czosnek winnicowy Alliaceae 4 R Au G Alnus glutinosa Olsza czarna Betulaceae 5 R (U) Au M Alopecurus aequalis Wyczyniec czerwonożółty Poaceae 3 R Au H, T Alopecurus pratensis Wyczyniec łąkowy Poaceae 5 R (U) Au H Anchusa officinalis Farbownik lekarski Boraginaceae 4 A? A? H Anthriscus sylvestris Trybula leśna Apiaceae 5+ R Au H Arenaria serphyllifolia Piaskowiec macierzankowy Caryophyllaceae 5 R Au T

10 Arrhenatherum elatius Rajgras wyniosły Poaceae 5+ R (U) Au H Artemisia absinthium Bylica piołun Asteraceae 5/4+ A A C Artemisia campestris Bylica polna Asteraceae 5+ R Au Ch Artemisia vulgaris Bylica pospolita Asteraceae 5 R Au C Berteroa incana Pyleniec pospolity Brassicaceae 5+ R (K?) Au (K?) T, H Berula erecta Potocznik wąskolistny Apiaceae 4 R Au Hy, H Betula pendula Brzoza brodawkowata Betulaceae 5 R (U) Au M Bidens tripartita Uczep tójlistkowy Asteraceae 5/4 R Au T Bromus hordaceus ssp. hordaceus Stokłosa miękka Poaceae 5+ R Au H, T Bromus sterilis Stokłosa płonna Poaceae 4+ A A T Calamagrostis canescens Trzcinnik lancetowaty Poaceae 4- R Au H Calamagrostis epigeios Trzcinnik piaskowy Poaceae 5+ R Au G Calystegia sepium Kielisznik zaroślowy Convolvulaceae 4+ R Au H Campanula patula Dzwonek rozpierzchły Campanulaceae 5/4 R Au H Cardamine amara Rzeżucha gorzka Brassicaceae 4- R Au H Carex acutiformis Turzyca błotna Cyperaceae 5- R Au G, Hy Carex arenaria Turzyca piaskowa Cyperaceae OCz 3+ R Au G Carex elata Turzyca sztywna Cyperaceae 4 R Au H, Hy Carex hirta Turzyca owłosiona Cyperaceae 5+ R Au G Carex muricata Turzyca najeżona Cyperaceae 3 3/4 R Au H Carex ovalis Turzyca zajęcza Cyperaceae 4+ R Au H Carex riparia Turzyca brzegowa Cyperaceae 4- R Au Hy, H Carex spicata Turzyca ścieśniona Cyperaceae 3 4+ R Au H Carex vulpina Turzyca lisia Cyperaceae 3 4- R Au H (G) Centaurea jacea Chaber łąkowy Asteraceae R Au H Centaurea stoebe Chaber nadreński Asteraceae 4 R Au H Cerastium arvense Rogownica polna Caryophyllaceae 5 R Au Ch 10

11 Cerastium semidecandrum Rogownica pięciopręcikowa Caryophyllaceae 5 R Au T (H) Chaerophyllum temulentum Świerząbek gajowy Apiaceae 4 R Au T, H Chamomilla recutita Rumianek pospolity Asteraceae 4 A (U) A T Chondrilla juncea Chondrilla sztywna Asteraceae 4/3+ R Au H Cirsium arvense Ostrożeń polny Asteraceae 5+ R Au G Cirsium oleraceum Ostrożeń warzywny Asteraceae 5/4 R Au H Cirsium palustre Ostrożeń błotny Asteraceae 5/4 R Au H Cirsium vulgare Ostrożeń lancetowaty Asteraceae 4+ R Au H Convolvulus arvensis Powój polny Convolvulaceae 5 R Au H (G) Corynephorus canescens Szczotlicha siwa Poaceae 5 R Au H Crataegus monogyna Głóg jednoszyjkowy Rosaceae 5 R (U) Au N/M Crepis paludosa Pępawa błotna Asteraceae R Au H Dactylis gleomerata Kupkówka pospolita Poaceae 5+ R (U) Au H Daucus carota Machew zwyczajna Apiaceae 5+ R, U Au H Deschampsia caespitosa Śmiałek darniowy Poaceae 5+ R Au H Dryopteris filix-mas Nerecznica samcza Dryopteridaceae 5 Au H Echium vulgare Żmijowiec zwyczajny Boraginaceae 4/5 A A H Elymus repens Perz właściwy Poaceae 5+ R Au G Epilobium palustre Wierzbownica błotna Onagraceae 3 4+/- R Au H Equisetum palustre Skrzyp błotny Equisetaceae 5 R Au G Erigeron annuus Przymiotno białe Asteraceae 4+ K (U) K H Fallopia convolvulus Rdestówka powojowata Polygonaceae 5 A A T Festuca ovina Kostrzewa owcza Poaceae 4/5+ R Au H Festuca psammophila Kostrzewa piaskowa Poaceae K K 3? 3+ R Au H Festuca rubra Kostrzewa czerwona Poaceae 5+ R, (U) Au H Festuca trachyphylla Kostrzewa szczeciniasta Poaceae 5+ R Au H Filipendula ulmaria Wiązówka błotna Rosaceae 5 R Au H 11

12 Frangula alnus Kruszyna pospolita Rhamnaceae OCz 5/4 R Au N Fraxinus excelsior Jesion wyniosły Oleaceae 5/4 R (U) Au M Galeopsis pubescens Poziewnik miękkowłosy Lamiaceae 2 4+ R Au T Galeopsis tetrahit Poziewnik szorstki Lamiaceae 5+ R Au T Galium aparine Przytulia czepna Rubiaceae 5+ R Au T Galium mollugo Przytulia zwyczajna Rubiaceae? K? K? H Galium palustre Przytulia błotna Rubiaceae 5/4- R Au H Galium uliginosum Przytulia bagienna Rubiaceae 3 4 R Au H Galium verum Przytulia właściwa Rubiaceae 5 R Au H Geum urbanum Kuklik pospolity Rosaceae 5+ R Au H Glechoma hederacea Bluszczk kurdybanek Lamiaceae 5 R Au G Glyceria fluitans Manna jadalna Poaceae 5 R Au Hy Glyceria maxima Manna mielec Poaceae 4 R Au H, Hy Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe Asteraceae OCz 4/5- R Au H Heracleum sphondylium Barszcz zwyczajny Apiaceae 5 R Au H Holcus lanatus Kłosówka wełnista Poaceae 5+ R Au H Holosteum umbellatum Mokrzycznik baldaszkowy Caryophyllaceae 3 3/4 R Au T (H) Hordeum murinum Jęczmień płonny Poaceae 4+ A A T Hottonia palustris Okrężnica bagienna Primulaceae R Au Hy Hydrocharis morsus-ranae Żabiścieg pływający Hydrocharitaceae R Au Hy Hypericum perforatum Dziurawiec zwyczajny Hypericaceae 5 R Au H Impatiens parviflora Niecierpek drobnokwiatowy Balsaminaceae 3/4+ K K T Iris pseudacorus Kosaciec żółty Iridaceae 5- R Au Hy, G Jasione montana Jasieniec piaskowy Campanulaceae 4 R Au H Juncus articulatus Sit członowaty Juncaceae 5 R Au G Juncus effusus Sit rozpierzchły Juncaceae 5+ R Au H Lactuca serriola Sałata kompasowa Asteraceae 4+ A A H 12

13 Lamium album Jasnota biała Lamiaceae 5+ A A H Lathyrus pratensis Groszek łąkowy Fabaceae 5 R Au H Lemna minor Rzęsa drobna Araceae 5 R Au Hy Lemna trisulca Rzęsa tójowkowa Araceae 5/4 R Au Hy Leontodon autumnalis Brodawnik jesienny Asteraceae 5+ R Au H Limosella aquatica Namulnik brzegowy Plantaginaceae R Au T Linaria vulgaris Lnica pospolita Plantaginaceae 5+ R Au G Lotus uliginosus Komonica błotna Fabaceae 4- R Au H Lycopus europaeus Karbieniec pospolity Lamiaceae 4/5 R Au H, Hy Lysimachia vulgaris Tojeść pospolita Myrsinaceae 5 R Au H Lythrum salicaria Krwawnica pospolita Lythraceae 5 R (U) Au H Medicago lupulina Lucerna nerkowata Fabaceae 5+ R Au H Moehringia trinervia Możylinek trójnerwowy Caryophyllaceae 5 R Au T Mycelis muralis Sałatnik leśny Asteraceae 5/4+ R Au H Myosotis arvensis Niezapominajka polna Boraginaceae 5 A? A? T, H Oenanthe aquatica Kropidło wodne Apiaceae 4 R Au Hy, H Oxalis europea Szczawik żółty Oxalidaceae 4+ K K G Peucedanum palustre Gorysz błotny Apiaceae 4- R Au H Phalaris arundinacea Mozga trzcinowata Poaceae 4 R (U) Au Hy, H. G Phleum pratense Tymotka łąkowa Poaceae 5+ R (U) Au H Phragmites australis Trzcina pospolita Poaceae 5 R Au G, Hy Pinus sylvestris Sosna zwyczajna Pinaceae 5 R (U) Au M Plantago lanceolata Babka lancetowata Plantaginaceae 5 R (A) Au H Plantago lanceolata ssp. sphaerostachya Babka lancetowata główkowata Plantaginaceae 5 R (A) Au H Plantago major s.s. Babka zwyczajna Plantaginaceae 5 A? A? H Poa angustifolia Wiechlina wąskolistna Poaceae 4+/- R Au H Poa pratensis Wiechlina łąkowa Poaceae 5+ R (U) Au H 13

14 Polygonum amphibium fo. terrestre Rdest ziemnowodny Polygonaceae 4 R Au H Polygonum aviculare Rdest ptasi Polygonaceae 5+ R Au T Polygonum persicaria Rdest plamisty Polygonaceae 5 R Au T Populus nigra Topola czarna Salicaceae R V 1 3/4- R (U) Au M Potentilla anserina Pięciornik gęsi Rosaceae 5+ R Au H Potentilla argentea ssp. tenuiloba Pięciornik wąskolistkowy Rosaceae 5 R Au H Potentilla reptans Pięciornik rozłogowy Rosaceae 5+ R Au H Prunella vulgaris Głowienka pospolita Lamiaceae 5 R Au H Prunus serotina Czeremcha późna Rosaceae 2/4+ K K M (N) Ranunculus acris Jaskier ostry Ranunculaceae 5 R Au H Ranunculus aquatilis Włosienicznik wodny Ranunculaceae 3 2 T 4 R Au T, Hy Ranunculus lanuginosus Jaskier kosmaty Ranunculaceae 4 R Au H Ranunculus repens Jaskier rozłogowy Ranunculaceae 5 R Au H Ranunculus scelerathus Jaskier jadowity Ranunculaceae 4 R Au T Rhamnus catharticus Szakłak pospolity Rhamnaceae 4 R Au N (M) Rubus idaeus Malina właściwa Rosaceae 5 R (U) Au N Rumex acetosa Szczaw zwyczjny Polygonaceae 5 R Au H Rumex acetosella Szczaw polny Polygonaceae 5 R Au G, H Rumex crispus Szczaw kędzierzawy Polygonaceae 5 R Au H Rumex hydrolapathum Szczaw lancetowaty Polygonaceae 4- R Au Hy, H Sagina procumbens Karmnik rozesłany Caryophyllaceae 5 R Au Ch Sambucus nigra Dziki bez czarny Adoxaceae 5+ R Au N, M Sarothamnus scoparius Żarnowiec miotlasty Fabaceae 3/4 R (U, K) Au N Scirpus sylvaticus Sitowie leśne Cyperaceae 5 R Au G Scutelaria galericulata Tarczyca pospolita Lamiaceae 4- R Au H Sedum acre Rozchodnik ostry Crassulaceae 5+ R Au C Sedum maximum Rozchodnik wielki Crassulaceae 4 R Au G, H 14

15 Silene latifolia ssp. alba Lepnica biała Caryophyllaceae 5 R Au T Solanum dulcamara Psianka słodkogórz Solanaceae 4/5+ R Au Ch, L Sparganium erectum Jeżogłówka gałęzista Sparganiaceae 4- R Au Hy Spergula morisonii Sporek wiosenny Caryophyllaceae 3 R Au T Stellaria graminea Gwiazdnica trawiasta Caryophyllaceae 5 R Au H Stellaria media Gwiazdnica pospolita Caryophyllaceae 5 R Au T Symphytum officinale Żywokost lekarski Boraginaceae 5/4 R Au H Tanacetum vulgare Wrotycz pospolity Asteraceae 5 R Au H Taraxacum officinle (s.l) Mniszek lekarski Asteraceae 5 R Au H Teesdalia nudicaulis Chroszcz nagołodygowy Brassicaceae 4 R Au T (H) Thelypteris palustris Zachylnik błotny Thelypteridaceae 4 R Au G Tilia cordata Lipa drobnolistna Malvaceae 4/5 R (U) Au M Trifolium campestre Koniczyna różnoogonkowa Fabaceae 5/4 R Au T Trifolium dubium Koniczyna drobnogłówkowa Fabaceae 5 R Au T Trifolium pratense Koniczyna łąkowa Fabaceae 5 R (U) Au H Typha latifolia Pałka szerokolistna Poaceae 4 R Au Hy, H Urtica dioica Pokrzywa zwyczajna Urticaceae 5 R Au H Utricularia vulgaris Pływacz zwyczajny Lentibulariaceae 4 R Au Hy Valeriana officinalis Kozłek lekarski Valerianaceae 4 R Au H Veronica angallis-aquatica Przetacznik bobownik Plantaginaceae 4+ R Au H, Hy Veronica chamaedrys Przetacznik ożankowy Plantaginaceae 5 R Au C Veronica hederifolia Przetacznik bluszykowy Plantaginaceae 5+ R Au T Vicia cracca Wyka ptasia Fabaceae 5 R Au H Vicia hirsuta Wyka drobnokwiatowa Fabaceae 5 A A T Vicia sepium Wyka płotowa Fabaceae 5 R Au H Vicia tetrasperma Wyka czteronasienna Fabaceae 4/5 A? A? T Viola arvensis Fiołek polny Violaceae 5 A? A? T 15

16 Viola odorata Fiołek wonny Violaceae 4+ R, U (K) Au H Viola reichenbachiana Fiołek leśny Violaceae 4/5 R Au H Viscum album ssp. Austiacum Jemioła rozpierzchła Santalaceae 2 T 4 R Au N LEGENDA Taksonomia Statut wg. systemu Reveal'a Reveal, James L: Reveal System of Classification (en). W: PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy [on-line]. Department of Plant Biology, University of Maryland 1999 Czerwona Lista Roślin Naczyniowych Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z., Ex - gatunki wymarłe i zaginione, przypuszczalnie wymarłe; E - gatunki wymierające; V - gatunki Zagrożonych w Polsce. eds narażone; R - gatunki rzadkie; I - gatunki o nieokreślonej kategorii zagrożenia. Ginące i zagrożone Ex - gatunki wymarłe, zaginione (przypuszczalnie wymarłe); E - gatunki wymierające (bezpośrednio rośliny naczyniowe zagrożone wymarciem); V - gatunki narażone; R - gatunki rzadkie i przez to potencjalnie zagrożone; I - Wielkopolski. Żukowski W., Jackowiak B., eds gatunki o nieokreślonym zagrożeniu; K - gatunki o zagro Ginące i zagrożone Ex - gatunki wymarłe, zaginione (przypuszczalnie wymarłe); E - gatunki wymierające (bezpośrednio rośliny naczyniowe zagrożone wymarciem); V - gatunki narażone; R - gatunki rzadkie i przez to potencjalnie zagrożone; I - Pomorza Zachodniego. Żukowski W., Jackowiak B., eds gatunki o nieokreślonym zagrożeniu; K - gatunki o zagrożeniu niedostatecznie poznanym. Rote Liste Farn- und zero - gatunki wymarłe i zaginione; 1 - gatunki wymierające, zagrożone wymarciem; 2 - gatunki Blutenpflanzen im Land narażone, silnie zagrożone; 3 - gatunki zagrożone; R - gatunki rzadkie i potencjalnie zagrożone;? - Brandenburg Benkert D., Klemm G., eds gatunki o zagrożeniu nieokreślonym. Rote Liste der gefahrdeten Hoheren- zero - gatunki wymarłe i zaginione; 1 - gatunki wymierające, zagrożone wymarciem; 2 - gatunki Pflanzen Mecklenburg- narażone; 3 - gatunki zagrożone; 4 - gatunki potencjalnie zagrożone;? - gatunki o zagrożeniu Vorpommerns Fukarek F., eds nieokreślonym. Ochrona gatunkowa w Polsce od OC ochrona całkowita, OCz ochrona częściowa Zero w ostatnich latach nie obserwowany, prawdopodobnie wymarły; 1 bardzo rzadki (1 10 stanowisk); 2 rzadki ( stanowisk); 3 dość częsty w niektórych regionach (ponad 100 Skala częstości stanowisk), 4 częsty w wielu regionach; 5 pospolity na całym (lub prawie całym) terenie; plus - występowania i tendencje Rutkowski L. Klucz do oznaczania roślin zajmujący nowe stanowiska; minus - ustępujący, +/- - jednocześnie zyskujący i tracący stanowiska;? - dynamiczne gatunku naczyniowych Polski niżowej 2007 nie wiadomo; 16

17 Kategorie synantropów i gatunki rodzime Oznaczenie formy życiowej R rodzimy Au autochtoniczny Ap apofit A archeofit Ef efemerofit U roślina uprawiana ( ) - słabo, rzadko / - charakter przejściowy C chamefit niezdrewniały Ch chamefit zdrewniały G geofit H hemikryptofit Hy hydrofit, helofit L liana, pnącze M megafanerofit N nanofanerofit P pasożyt PP półpasożyt T terofit

18 3.2. Roślinność Roślinność wód Zbiorowiska hydrofitów nie prezentują znacznego zróżnicowania. Wynika to w pewnym stopniu z charakteru zbiorników wodnych na obszarze projektowanego rezerwatu poza niewielkimi starorzeczami i innymi zagłębieniami terenu, które są zbiornikami trwałymi, większość zbiorowisk roślin wodnych wykształca się w niewielkich oczkach astatycznych i w rozlewiskach obecnych tutaj w sezonie wiosennym. W okresie letnim, kiedy poziom wody znacznie się obniża rośliny wodne utrzymują się tylko w starorzeczach, oraz nielicznie w kałużach lub na mule, między płatami szuwarów. Nie tworzą tam już jednak autonomicznych zbiorowisk. W starorzeczach dominuje roślinność pleustonowa, przy niewielkim udziale drobnych nymfeidów, głównie żabiścieku pływającego Hydrocharis morsus-ranae, niekiedy również elodeidów (Utricularia vulgaris). Wynika to głównie z niewielkiej powierzchni i głębokości tych zbiorników. Jedynym dającym się wyraźnie wyróżnić zespołem jest zbiorowisko rzęsy trójrowkowej Lemnetum tisulcae. Jest to zbiorowisko roślin zanurzonych, niezakorzenionych w dnie, na obszarze badań występujące w zubożałej postaci, gdyż budowane jest właściwie przez jeden tylko gatunek Lemna trisulca, natomiast brak jest typowych dla tej asocjacji taksonów z grupy Riccia fluitans. W niektórych płatach pojawiają się większe gatunki zanurzone z pędami kwiatowymi wyrastającymi ponad powierzchnię wody z klasy Potametea, związku Ranunculion fluitantis typowe dla niewielkich eutroficznych zbiorników wody stojącej (dawniej związek Hottonion) są to okrężnica bagienna Hottonia palustris i włosienicznik wodny Ranunculus aquatilis. Nigdzie jednak nie stwierdzono występowania ich w ilości pozwalającej na wyróżnienie zespołu Hottonietum palustris, mimo wyraźnych do niego nawiązań (zdjęcie w1). Powierzchnia lustra wody poza żabiściekiem porośnięta jest na większości zbiorników rzęsą drobną Lemna minor. Gatunek ten również nie tworzy nigdzie na obszarze badań autonomicznych asocjacji Lemnetum minoris. Zdjęcie w2 przedstawia przykład zbiorowiska Lemnetum trisulcae rozwiniętego na rozlewisku, w obrębie szuwarów. Zbiorowiska tego typu przestają istnieć po ustąpieniu rozlewisk (przeważnie lipiec sierpień). Z hydrofitów pozostaje wtedy Lemna minor, Hottonia palustris i Ranunculus aquatilis utrzymujące się na wilgotnym mule, a w dolinkach w których zostaje woda Lemna trisulca. W płaty te wkraczają wówczas gatunki namuliskowe, głównie z klasy Bidentetea tripartiti. 18

19 Zbiorowiska roślinnosci wodnej na obszarze projektowanego rezerwatu Numer zdjęcia w1 w2 Numer zdjęcia w terenie 7 23 Powierzchnia Data Wykonał A. Jermaczek, A. A. Jermaczek, A. Wiaderny Wiaderny B - - C C C D - - Zbiorowisko Lemnetum trisulcae Lemnetum trisulcae ChAss. Lemna trisulca (C3) 4,4 5,5 ChAll. Hydrocharition Hydrocharis morsus-ranae (C2) 3,4. ChCl/O/All. Lemnetea minoris Lemna minor (C2) 2,3. ChAll. Bidention tripatiti Alopecurus aequalis +. ChAll. Ranunculion fluitantis Hottonia palustris (C2) 2,1. Hottonia palustris (C3) 1,1 2,2 Ranunculus aquatilis (C2) +. ChCl. Potametea Utricularia vulgaris (C3) 3,3. ChAll. Phagmition Oenanthe aquatica R. Oenanthe aquatica (C2). + Rorippa amphibia 2,2. ChAll. Magnocaricion Carex elata. + Galium palustre +. ChO. Phragmitetalia Glyceria maxima. 2,2 Typha latifolia. + ChCl.Phragmitetea Alisma plantago-aquatica +. Iris pseudacorus. 2,2 CHCl/O/All Alnatea glutinosae Solanum dulcamara + 2,2 19

20 Szuwary Zbiorowiska szuwarów zajmują na obszarze objetym badaniemi największą powierzchnię. Wykształciły się w dość znacznej różnorodności na skutek corocznych zalewów i stałej obecności wody powierzchniowej, przy braku form użytkowania, które mogłyby doprowadzić do ich przekształcania w zbiorowiska łąkowe. Ich występowanie ma istotne znaczenie dla dużej części gatunków ptaków, związanych właśnie z tego typu siedliskami. Dominują szuwary niskie, głównie wielkoturzycowe ze związku Magnocaricion są to zbiorowiska typowe, wykształcające się w obrębie niewielkich zbiorników eutroficznych. Na obszarze Mokradeł Gubińskich są to dwa zespoły turzycy błotnej Caricetum acutiformis i turzycy brzegowej Caricetum ripariae. Fizjonomia tych dwóch rodzajów zbiorowisk jest bardzo zbliżona w obydwu jest to jeden gatunek turzycy tworzący łany, z nieliczną domieszką innych roślin szuwarowych, które w typowo wykształconych płatach nie przekraczają stopnia pokrycia 1 w skali Braun-Blanqueta. Caricetum ripariae przeważnie wykształca się w miejscach bardziej wilgotnych, tam gdzie przez cały rok stoi woda, natomiast Caricetum acutiformis może zajmować miejsca które w lecie przesychają. Zaznacza się przy tym wyraźnie różnica w składzie florystycznym fitocenoz szuwar turzycy brzegowej to zazwyczaj wyłącznie gatunek charakterystyczny, niekiedy w dolnej warstwie, czyli w wodzie (c3), mogą być obecne hydrofity Lemna trisulca czy Utricularia vulgaris (zdjęcia s5, s6), czasem w miejscach nieco przesuszonych może zaznaczać się obecnością ostrożeń polny Cirsium arense. Szuwar turzycy błotnej cechuje się większym udziałem gatunków nie tylko z klasy Phragmitetea, ale również typowych dla wilgotnych łąk, głównie ze związku Calthion. Częstymi elementami z tego syntaksonu są gatunki takie jak sit rozpierzchły Juncus effusus, a także wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis. Hydrofity w dolnej warstwie mogą być obecne, lecz w niewielkiej ilości i rzadko w swych formach wodnych. Przeważnie są to pojedyncze lub rozproszone osobniki różnych gatunków makrofitów (najczęściej Lemna minor) utrzymujące się na wilgotnym mule po ustąpieniu stagnującej wody. Niektóre, przesychające w lecie płaty Caricetum acutiformis wyróżniają się znacznym udziałem trzcinnika lancetowatego Calamagrostis canescens (zdj. S13). Zdegradowaną postać tego zespołu przedstawia zdjęcie S16, gdzie w wyniku przesuszenia zwiększył się udział gatunków łąkowych i innych, a całe zbiorowisko sukcesywnie postępuje w kierunku fitocenoz ziołoroślowych (zwiększony udział wiązówki błotnej Filipendula vulgaris i pojaw innych gatunków dużych bylin dwuliściennych jak krwawnica zwyczajna Lythrum salicaria czy żywokost lekarski Symphytum officinale, przy ogólnym wzroście bogactwa florystycznego zbiorowiska). Inne zbiorowiska szuwarów wysokich to zbliżone swą ekologią do szuwarów turzycowych zbiorowisko kosaćca żółtego Iridetum pseudoacori oraz ciekawe zbiorowisko z dominującym szczawiem lancetowatym, tworzącym rozległe szuwary na obszarze źródliskowym w południowej części projektowanego rezerwatu. O ile szuwar z kosaćcem żółtym jest zbiorowiskiem pospolitym to zbiorowisko szczawiu przedstawione w zdjęciu S3 jest dość unikatowe i w literaturze nie funkcjonujące, z tego też względu wymaga badań a jego duży płat na omawianym terenie jest pierwszym tego typu siedliskiem stwierdzonym przez autorów w granicach Ziemi Lubuskiej. Jest to jednocześnie najciekawsze z wszystkich stwierdzonych tu zbiorowisk. Jego fizjonomia jest wyraźnie kilkuwarstwowa najwyższą warstwę do 1,5m tworzą gęste zarośla Rumex hydrolapathum które osiągają zwarcie pełne. Niżej znajdują się luźne płaty jeżogłówki gałęzistej Sparganium erectum (w większości osobniki płone do 0,5 m wysokości). Niższa warstwa jest złożona z dość gęstego nalotu uczepu trójlistkowego 20

21 Bidens tripartitia, którego osobniki również są płone i osiągają 20 (30) cm wysokości. Warstwę najniższą stanowią zgrupowania rzęsy mniejszej Lemna minor rosnącej zarówno na mokrym błocie jak i w niewielkich kałużach w miejscach wysięku wód (całe zbiorowisko wykształcone jest na obszarze takich wysięków wód podskórnych). Zagrożeniem dla tego zbiorowiska może być sukcesja, gdyż zaobserwowano pojaw nalotów olszy czarnej Alnus glutinosa, które na razie są bardzo luźno rozproszone i niewysokie, jednak wskazują na sukcesję w kierunku, najprawdopodobniej, olsów źródliskowych Cardamino-Alnetum, które występują w bezpośrednim sąsiedztwie. W grupie szuwarów wysokich stwierdzono występowanie dwóch pospolitych zespołów szuwaru trzcinowego Phragmitetum communis i pałki szerokolistnej Typhetum latifoliae. Szuwar pałkowy (zdj. S4) występuje praktycznie wyłącznie przy brzegach stałych zbiorników starorzeczy, dużych rozlewisk i nielicznych tu kanałów. W jego składzie florystycznym wyraźna jest wyłączność występowania gatunków szuwarowych (psianka słodkogórz Solanum dulcamara również może być jako taki traktowana) i wodnych (Lemna trisulca, Hydrocharis morsus-ranae), gdyż siedliskiem dolnej warstwy tych fitocenoz jest prawie zawsze woda powierzchniowa. Szuwary trzcinowe mają szerszą amplitudę ekologiczną występują zarówno przy obrzażach zbiorników trwałych jak i astatycznych rozlewisk. W pierwszym przypadku (zdjęcia S9 i S10), nie różnią się one znacznie, poza gatunkiem panującym, od szuwarów pałkowych (w składzie florystycznym również prawie wyłącznie gatunki szuwarowe i wodne). W drugim przypadku, po ustąpieniu stagnującej wody w dolną warstwę tych zbiorowisk mogą wkraczać bardzo różne gatunki, co widoczne jest w zdjęciu S8, gdzie pokaźny jest udział gatunków łąkowych, a nawet zaroślowych i leśnych jak Moehringia trinervia. Znamienne jest też występowanie na powierzchni wilgotnego błota gatunków wodnych (Riccia fluitans s.l.), ziemnowodnych (Polygonum amphibium fo. terrestre) i namuliskowych (Bidens tripartitia). 21

22 Zbiorowiska szuwarów wielkoturzycowych na obszarze projektowanego rezerwatu Numer zdjęcia S5 S6 S7 S12 S13 S14 S15 S16 Numer zdjęcia w terenie Powierzchnia Data Wykonał A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny B C C2 mniej niż 5% - - mniej niż 5% C mniej niż 5% D Zbiorowisko Caricetum ripariae Caricetum ripariae Caricetum ripariae Caricetum acutiformis Caricetum acutiformis Caricetum acutiformis Caricetum acutiformis ChAss. Typha latifolia Carex riparia 5,5 5,5 5, Phragmites australis. R Iris pseudacorus Carex acutiformis... 5,5 3,5 5,5 5,5 3,4 ChCl/O/All. Lemnetea minoris Lemna minor (C2) Lemna trisulca (C3) 1, Ricciocarpos natans (C2) +.. R.... ChAll. Bidention tripatiti Alopecurus aequalis. R Ranunculus scelerathus ChAll. Ranunculion fluitantis Hottonia palustris (C2) Ch.Cl. Potametea Utricularia vulgaris (C3) 1, Caricetum acutiformis

23 ChAll. Magnocaricion Carex vulpina Galium palustre Phalaris arundinacea ChCl.Phragmitetea Alisma plantago-aquatica Glyceria maxima Rumex hydrolapathum. R CHAll. Calthion Alopecurus pratensis.... 1,2. 2,2. Crepis paludosa Juncus effusus ,1.. Scirpus sylvaticus ,2.. ChAll. Filipendulion Lysimachia vulgaris.... R... Lythrum salicaria ,1 ChO. Molinietalia Deschampsia caespitosa ,1.. Equisetum palustre Filipendula ulmaria ,4 Galium uliginosum.... R... ChO/All. Agropyro-Rumicion crispi Elymus repens Potentilla anserina Potentilla reptans. R.. R R. + Ranunculus repens Rumex crispus.... R... ChCl. Molinio-Arrhenatheretea Lathyrus pratensis.... R.. + Poa pratensis ChCl. Trifolio-Geranietea Galium verum Vicia dumetorum

24 ChAll. Calystegion sepium Symphytum officinale ,1 ChO. Convolvuletalia sepium Calystegia sepium Glechoma hederacea ,2 Glechoma hederacea (C2)..... R.. ChO. Onopordetalia Linaria vulgaris ChCl. Artemisietea vulgaris Cirsium arvense. R R. + 1,1 + 2,3 Galeopsis tetrahit ,2 Galeopsis pubescens..... R.. Urtica dioica..... R 2,2 1,2 Urtica dioica (C2) CHCl/O/All Alnatea glutinosae Calamagrostis canescens.... 3,4... Lycopus europaeus ,2.. Solanum dulcamara 1, Solanum dulcamara (C2) ChCl. Rhamno-Prunetea Frangula alnus ChCl. Querco-Fagetea Fraxinus excelsior Inne Carex ovalis Epilobium palustre.... R 1,

25 Inne zbiorowiska szuwarowe Numer zdjęcia S3 S11 Numer zdjęcia w terenie Powierzchnia Data Wykonał A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny B 5 - C C C3 - - Zbiorowisko - Iridetum pseudoacori ChAss. Carex riparia. 2,3 Iris pseudacorus. 4,4 Carex acutiformis. 2,2 ChCl/O/All. Lemnetea minoris Lemna minor (C2) 3,3. Ricciocarpos natans (C2). 2,3 ChAll. Elatino-Eleocharition ovatae Limosella aquatica (C2) + + ChAll. Bidention tripatiti Bidens tripartita (C2) 3,4. Ranunculus scelerathus (C2) R. ChAll. Phagmition Sparganium erectum 2,4 2,2 ChAll. Magnocaricion Galium palustre. 1,2 Galium palustre(c2) + + Thelypteris palustris (C2). +. ChCl.Phragmitetea Rumex hydrolapathum 5,5. CHAll. Calthion Juncus effusus 1,1 1,1 Scirpus sylvaticus. 2,2 ChAll. Filipendulion Lysimachia vulgaris 1,1. Lythrum salicaria. + Lythrum salicaria (C2) +. ChO. Convolvuletalia sepium Impatiens parviflora. + ChCl. Artemisietea vulgaris Cirsium arvense (C2). + CHCl/O/All Alnatea glutinosae Alnus glutinosa (B) 1,1. Calamagrostis canescens. + Lycopus europaeus (C2) + + Solanum dulcamara + 2,2 Inne Epilobium palustre (C2). +

26 Szuwary wysokie Numer zdjęcia S4 S9 S10 S8 Numer zdjęcia w terenie Powierzchnia Data Wykonał A. Jrmaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny A. Jermaczek, A. Wiaderny B C C2 10 mniej niż 5% mniej niż 5% 40 C mniej niż 5% - D Zbiorowisko Typhetum latifoliae Phragmitetum australis Phragmitetum australis ChAss. Typha latifolia 4,4... Carex riparia 3,3 2,2 1,2. Phragmites australis. 5,5 4,4 5,5 Carex acutiformis.. 2,3. ChAll. Hydrocharition Hydrocharis morsus-ranae (C2) 2,3... ChCl/O/All. Lemnetea minoris Lemna minor (C2).. +. Lemna trisulca (C3) 2,2. +. Riccia fluitans (s.l.) (C2)... R Ricciocarpos natans (C2)... + ChAll. Bidention tripatiti Bidens tripartita (C2)... R Ranunculus scelerathus (C2). +.. ChAll. Ranunculion fluitantis Hottonia palustris (C2)... R Ch.Cl. Potametea Utricularia vulgaris (C3).. +. ChAll. Phagmition Oenanthe aquatica (C2)... R ChAll. Magnocaricion Carex elata (C2)... 2,2 Galium palustre.. R + Galium palustre(c2). +.. Phalaris arundinacea ChCl.Phragmitetea Alisma plantago-aquatica (C2)... R Glyceria maxima 1,2... Phragmites australis (C2)... + Rumex hydrolapathum +... CHAll. Calthion Alopecurus pratensis (C2)... 1,1 Juncus effusus (C2)... 1,2 ChO. Molinietalia Deschampsia caespitosa (C2)... 1,2 Phragmitetum australis 26

27 Equisetum palustre (C2)... 1,2 ChO/All. Agropyro-Rumicion crispi Agrostis stolonifera (C2)... 1,1 Potentilla reptans (C2)... 1,2 Ranunculus repens (C2)... R ChO. Trifolio repentis- Plantagonietalia majoris Plantago major s.s. (C2)... R ChCl. Molinio-Arrhenatheretea Lathyrus pratensis (C2)... R ChAll. Galio-Alliarion Moehringia trinervia (C2)... + ChO. Convolvuletalia sepium Galium aparine (C2)... + Glechoma hederacea (C2)... + ChCl. Artemisietea vulgaris Urtica dioica (C2)... + ChCl. Agropyretea Cerastium arvense (C2)... + CHCl/O/All Alnatea glutinosae Alnus glutinosa (B).... Calamagrostis canescens.... Lycopus europaeus.... Lycopus europaeus (C2)... + Solanum dulcamara 2,2... Solanum dulcamara (C2)... 1,1 Inne Epilobium palustre.. +. Epilobium palustre (C2)... R Polygonum amphibium fo. terrestre (C2)... R 27

28 Łąki i murawy W stosunku do szuwarów zbiorowiska łąkowe na obszarze projektowanego rezerwatu występują stosunkowo nielicznie. Przede wszystkim od lat brak tu gospodarki łąkowej, warunkującej powstawanie i egzystencję tego typu zbiorowisk. Obecnie zajmują one głównie obrzeża obiektu, w miejscach oddalonych od zbiorników i kanałów, a przeważnie również poza zasięgiem rozlewisk. W granicach rezerwatu jest to głównie południowa część, a wilgotniejsze fragmenty łąk występują również w kompleksach szuwarów w części zachodniej. Dominują łąki świeże ze związku Arrhenatherion. Są to głównie niehierarchiczne zbiorowiska, a jedynie niektóre płaty można zaliczyć jako zubożałe postacie zespołu Arrhenatheretum elatioris (zdjęcie M20). Inne postacie łąk świeżych, przedstawione w tabeli 4 (zdjęcia M19 i M21) to zbiorowiska które zaliczyć należy do związku Arrhenatherion z runią budowaną przez mietlicę pospolitą Agrostis capillaris lub kostrzewę czerwoną Festuca rubra wraz z rajgrasem wyniosłym Arrhenatherum elatius. Wilgotniejsze łąki na obszarze planowanego rezerwatu to przede wszystkim fitocenozy zbliżone do łąk wyczyńcowych Ranunculo repentis-alopecuretum pratensis z dominującym w runi wyczyńcem łąkowym Alopecurus pratensis, niekiedy przy zwiększonym udziale innych gatunków traw jak Poa pratensis czy Festuca rubra (zdj. M18). Zwraca uwagę udział gatunków ze związku Agropyro-Rumicion crispi, przez co zaznacza się zalewowy charakter tych łąk. Można przypuszczać, że są one kolejnym stadium sukcesji po zbiorowiskach uczepów i niskich zalewanych muraw. Najbardziej hirgofilne zbiorowiska klasy Molinio-Arrhenatheretea rozwijają się w południowej części, w obrębie źródlisk. Stwierdzono tam występowanie ziołorośli ze związku Filipendulion z dominującą wiązówką błotną Filipendula ulmaria, przy udziale gatunków ze zwązku Calthion głównie Scirpus sylvaticus i Cirsium palustre (zdj. M17). Również w południowej części, przy granicy obiektu występują piaszczyste wyniesienia o charakterze wydmowym, porośnięte roślinnością ciepłolubną częściowo są to niehierarchiczne zbiorowiska kwalifikujące się do klasy muraw kserotermicznych Festuco-Brometea (zdj. M22 i 23), głównie zbiorowiska z kostrzewą owczą Festuca ovina oraz stokłosą Bromus sterilis. Mają one jednak dużo wspólnych cech ze zbiorowiskami łąkowymi, przez co mogą być traktowane jako układy pośrednie między ciepłolubnymi odmianami łąk świeżych, a murawami kserotermicznymi. Fragmenty piaszczystych wydm porasta również roślinność typowo murawowa z klasy Koelerio-Corynephoretea - są to luźne murawy szczotlichowe Corniculario- Corynephoetum z dominującą szczotlichą siwą Corynephorus canescens (zdj. M25), lub, w niektórych płatach - wiechliną wąskolistną Poa angustifolia (dominującą lub kodominującą). Murawy te są dobrze zachowane, choć wymagają podjęcia zabiegów ochrony czynnej utrzymujących ich pionierski charakter, w przeciwnym razie sukcesywnie przekształcać się będą w ubogie zbiorowiska ciepłolubnych świeżych łąk. 28

29 Zbiorowiska łąkowe i murawowe omawianego obszaru Numer zdjęcia M17 M18 M19 M20 M21 M22 M23 M24 M25 Numer zdjęcia w terenie Powierzchnia Data Wykonał A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny A. Jermaczek. A. Wiaderny B C C A. Jermaczek. A. Wiaderny C D Zbiorowisko Lysimachio- Filipenduletu m Alopecuretum pratensis Zb. Festuca rubra Arrhenatheretum elatioris Zb.Agrostis capillaris Zb.Festuca ovina Zb.Festuca ovina Zb. Festuca ovina Spergulo- Corynephor etum Ch.Ass. Filipendula ulmaria Filipendula ulmaria Lysimachia vulgaris Ch.Ass.Alopecuretum pratensis Alopecurus pratensis Ch.Ass.Arrhenatheretum elatioris Arrhenatherum elatius Campanula patula Ch.Zb.Agrostis capillaris Agrostis capillaris Ch.Ass.Spergulo-Corynephoretum Teesdalea nudicaulis Spergula morisonii Ch.All. Calthion Cirsium oleraceum

30 Juncus effusus Scirpus sylvaticus Ch.All. Filipendulion Valeriana officinalis Ch.O. Molinietalia Cirsium palustre Deschampsia caespitosa Equisetum palustre... R..... Galium uliginosum Lotus uliginosus Ch.O. Arrhenatheretalia Galium mollugo R..... Leontodon autumnalis Achillea millefolium Bromus hordaceus ssp. Hordaceus Dactylis gleomerata Daucus carota Taraxacum officinle (s.l) Trifolium dubium Veronica chamaedrys Ch.O/All. Agropyro-Rumicion crispi Carex hirta Elymus repens Potentilla anserina Potentilla reptans Ranunculus repens... R..... Rumex crispus Ch.Cl. Molinio-Arrhenatheretea Centaurea jacea Festuca rubra Holcus lanatus Lathyrus pratensis

31 Phleum pratense Plantago lanceolata Poa pratensis Prunella vulgaris Ranunculus acris Rumex acetosa Trifolium pratense Vicia cracca ChAll. Koelerion glaucae Chondrilla juncea ChAll. Vicio lathyroidis-potentillion Potentilla argentea ssp. tenuiloba Plantago lanceolata ssp. sphaerostachya ChCl. Koelerio-Corynephoretea Cerastium semidecandrum Cladonia sp. (D) Corynephorus canescens Helichrysum arenarium Jasione montana Polytrichum piliferum (D) Rumex acetosella Sedum acre Trifolium campestre ChCl. Festuco-Brometea Artemisia campestris Centaurea stoebe Achillea pannonica ChCl. Trifolio-Geranietea Galium verum. R Vicia dumetorum ChO. Convolvuletalia sepium Moehringia trinervia (C2)

32 Symphytum officinale Anthriscus sylvestris Calystegia sepium Galium aparine (C2) Glechoma hederacea Glechoma hederacea (C2) Impatiens parviflora Ch.Cl.Phragmitetea Glyceria maxima Ch.Cl. Scheuzerio-Caricetea nigrae Juncus articulatus ChO. Onopordetalia Anchusa officinalis R.. Artemisia absinthium..... R ChCl. Artemisietea vulgaris Artemisia vulgaris Berteroa incana Cirsium arvense R Echium vulgare Galeopsis pubescens Galium aparine Melandrium album Tanacetum vulgare Urtica dioica ChCl. Agropyretea Cerastium arvense Convolvulus arvensis Poa angustifolia ChCl. Epilobietalia angustifolii Calamagrostis epigeios Carex muricata

33 Rubus idaeus ChCl. Stellarietea mediae Bromus sterilis Chammomila recutica.. R Hordeum murinum R Fallopia convolvulus R... Myosotis arvensis R.. Polygonum aviculare Stellaria media Vicia hirsuta Vicia tetrasperma R.... CHCl/O/All Alnatea glutinosae Calamagrostis canescens Inne Allium vineale Arenaria serphyllifolia Carex ovalis Epilobium palustre Erigeron anuus Festuca ovina Festuca trachyphylla Holosteum umbellatum Hypericum perforatum Lactuca serriola Medicago lupulina Oxalis europea... R..... Polygonum persicaria Sagina procumbens Sedum maximum R.. Stellaria graminea Bryophyta (D)

34 Lasy Fragmenty zbiorowisk leśnych w granicach projektowanego rezerwatu występują nielicznie jedynie na jego obrzeżach. Przedstawiają trzy odrębne grupy siedlisk leśnych. Bezpośrednio przy rzece Budoradzance zachowały się fragmenty naturalnych lasów łęgowych. Lasy te należy zaliczyć do kręgu zbiorowisk łęgu dębowowiązowego Querco-Ulmetum (zdj. L2). Mimo braku gatunków typowo łęgowych ze związku Alnion incanae wyraźny jest udział związanych z łęgami gatunków zaroślowych i leśnych z rzędu Convolvuletalia sepium, zwłaszcza takich typowych składników lasów łęgowych jak Glechoma hederacea, czy Aegopodium podagraria. Drzewostan budowany przez topole czarną Populus nigra (być może naturalnego pochodzenia jako pozostałość łęgów wierzbowych doliny Nysy Łużyckiej) i jesion wyniosły Faxinus excelsior z elementami zbliżającymi zbiorowisko do grądów w niższych piętrach jak jawor Acer pseudoplatanus i lipa drobnolistna Tilia cordata, bogato rozwinięta warstwa podszytu złożona z krzewów z klasy Rhamno-Prunetea. Są to cechy wskazujące na łęg dębowo-wiązowy i, co warte uwagi - typowe raczej dla łęgów w dolinach większych rzek (Querco-Ulmetum typicum). W południowej części obiektu znajdują się źródliska, częściowo wtórnie porośnięte naturalnie wkraczającymi olszynami. Są to zbiorowiska młode, nie przekraczające 50 lat. Siedlisko olszyn źródliskowych jest niejednorodne fitosocjologicznie i wciąż nie ma jasnego podziału takich układów. W opacowaniu tym postanowiono odnosić je do podziału na łęgowe olszyny źródliskowe Fraxino-Alnetum cardaminetosum i olsy źródliskowe Cardamino-Alnetum w zależności od tego czy dominują w płacie elementy olsów czy łęgów. Olszyny w granicach projektowanego rezerwatu zaliczono do zespołu Cardamino-Alnetum. Przewaga typowych dla olsów gatunków szuwarowych jest tutaj wyraźna (zdj. L1). Znikomy udział rzeżuchy gorzkiej Cardamine amara, którą przyjmuje się za gatunek charakterystyczny zespołu może być w pewnym stopniu skutkiem młodego wieku zbiorowiska, choć większy wpływ na ubgość runa ma z całą pewnością fakt niszczenia pokrywy roślinnej przez częste w miejscach wysięków wód dziki. Trzecim typem zbiorowisk leśnych są naturalne bory sosnowe, których fragmenty porastają wydmy przy południowej granicy projektowanego rezerwatu. Są to niehierarchiczne zbiorowiska rzędu Dicrano-Pinion (zdj. L3) zbliżone najbardziej do ciepłolubnych i suchych postaci subatlantyckiego zbiorowiska Leucobryo-Pinetum. Ich wykształcenie jest ciekawe ze względu na duży udział gatunków kserotermicznych w runie, wśród których na uwagę zasługuje nie spotykana na sąsiednich murawach turzyca piaskowa Carex arenaria. Głównym gatunkiem budującym warstwę runa jest natomiast kostrzewa piaskowa Festuca psammofila, co jest zjawiskiem raczej rzadkim.

35 Zbiorowiska leśne projektowanego rezerewatu Numer zdjęcia w terenie Powierzchnia Data A. Jermaczek, A. A. Jermaczek, A. A. Jermaczek, A. Wykonał Wiaderny Wiaderny Wiaderny A A B mniej niż 5 C D mniej niż Zbiorowisko ChCl. Salicetea purpurea Populus nigra (A1). 2,2. Populus nigra. +. ChAll. Carpinion Tilia cordata (A2). +. ChAll. Tilio platyphylli-acerion pseudoplatani Acer pseudoplatanus (A2). 1,1. Acer pseudoplatanus (B). 3,3. Acer pseudoplatanus. 2,2. Viola odorata. 2,3. ChO. Fagetalia Ranunculus lanuginosus + +. ChCl. Querco-Fagetea Acer campestre (B). 1,2. Acer campestre. 2,2. Dryopteris filix-mas +.. Fraxinus excelsior (A1). 3,3. Fraxinus excelsior (A2). 2,2. Fraxinus excelsior (B). 2,2. Viola reichenbachiana. R. CHCl/O/All Alnatea glutinosae Alnus glutinosa (A1) 4,4.. Alnus glutinosa (A2) 3,3.. Alnus glutinosa (B) 2,2.. Alnus glutinosa +.. Lycopus europaeus +.. Solanum dulcamara 1,1.. ChAll. Dicrano-Pinion Viscum laxum (A1).. + ChCl/O. Vaccinio-Piceetea Pinus sylvestris (A1).. 4,4 Pinus sylvestris.. 1,1 ChO. Prunetalia Sambucus nigra (B). 1,1. Sambucus nigra. 2,1. ChCl. Rhamno-Prunetea Crataegus monogyna (A2). 1,2. Crataegus monogyna (B). 2,2. 35

36 Crataegus monogyna. 2,1. Rhamnus catharticus (B). +. Rhamnus catharticus. 1,1. Sarothamnus scoparius (B).. + ChCl/O. Montio-Cardaminetea Cardamine amara +.. ChCl/O/All. Lemnetea minoris Lemna minor 1,3.. ChAll. Bidention tripatiti Bidens tripartita 2,2.. Ranunculus scelerathus R.. ChAll. Magnocaricion Galium palustre +.. Peucedanum palustre 1,2.. Thelypteris palustris 1,1.. ChCl.Phragmitetea Iris pseudacorus 1,1.. Rumex hydrolapathum R.. CHAll. Calthion Juncus effusus +.. ChAll. Filipendulion Lythrum salicaria +.. ChO. Molinietalia Deschampsia caespitosa + 2,2. ChO/All. Agropyro-Rumicion crispi Agrostis stolonifera +.. ChO. Arrhenatheretalia Dactylis gleomerata. 2,2 + Taraxacum officinle (s.l). 1,1. Veronica chamaedrys. 2,2. ChCl. Molinio-Arrhenatheretea Plantago lanceolata.. + Rumex acetosa.. + ChAll. Koelerion glaucae Chondrilla juncea.. + Festuca psammophila.. 4,4 ChCl/O Koelerio-Corynephoretea Carex arenaria.. 1,2 Jasione montana.. + Rumex acetosella.. + ChO. Festucetalia valesiacae Achillea pannonica.. + ChCl. Festuco-Brometea Artemisia campestris.. + Centaurea stoebe.. + ChO. Convolvuletalia sepium Aegopodium podagraria. 2,2. Anthriscus sylvestris. 2,2. Chaerophyllum temulentum. 2,2. Cirsium vulgare

37 Geum urbanum. 2,1. Glechoma hederacea. +. Heracleum sphondylium. 1,1. Impatiens parviflora. 2,2. Mycelis muralis. 1,1. ChCl. Artemisietea vulgaris Berteroa incana.. + Cirsium arvense. +. Galeopsis tetrahit. 1,2. Lamium album. +. Urtica dioica. 1,2. ChCl. Agropyretea Convolvulus arvensis.. + Poa angustifolia.. 1,2 ChCl. Epilobietalia angustifolii Calamagrostis epigeios.. 2,3 ChCl. Stellarietea mediae Viola arvensis.. R Inne Acer negundo (B). +. Agrostis capillaris.. 2,3 Betula pendula (B).. + Betula pendula +.. Carex spicata. 1,2. Festuca ovina.. + Festuca trachyphylla.. 1,2 Padus serotina

38 4. Świat zwierzęcy 4.1. Ptaki Ogółem na terenie projektowanego rezerwatu i w jego bezpośrednim sąsiedztwie stwierdzono występowanie 116 gatunkow ptaków. Ponad 100 z nich to gatunki odbywające tu lęgi lub prawdopodobnie lęgowe. Prawie 50 spośród stwierdzonych gatunków ptaków to gatunki zagrożone bądź rzadkie, zasługujące na specjalną uwagę i ochronę. Ponad 20 z nich to gatunki chronione w Unii Europejskiej, wymienione w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej UE. Są to: batalion, bąk, bielik, błotniak stawowy, bocian biały i czarny, czapla biała, derkacz, kropiatka, zielonka, dzięcioł czarny, gąsiorek, jarzębatka, kania czarna, kania rdzawa, łabędź krzykliwy, rybitwa czarna, lerka, łabędź krzykliwy, rożeniec, zimorodek i żuraw. Dla co najmniej 8 z nich bąka, derkacza, kropiatki, gąsiorka, jarzębatki, rybitwy czarnej, zielonki i żurawia obszar rezerwatu stanowi ważne miejsce lęgów. Ponadto omawiany obszar stanowi jedno z nielicznych w skali regionu stanowisk wielu innych ptaków związanych z rozległymi kompleksami mokradeł gęgawy, cyranki i cyraneczki, plaskonosa, krakwy, perkoza rdzawoszyjego, kszyka, czajki i innych. Sposród ptaków wróblowatych na uwage zasługują takie gatunki jak świerszczak, brzęczka, klaskawka i świergotek łąkowy. Pełny wykaz stwierdzonych gatunków, w przypadku ptaków lęgowych z oceną ich liczebności, przedstawia zestawienie poniżej. Wykaz gatunków ptaków stwierdzonych na obszarze projektowanego rezerwatu. Kolorem zielonym zaznaczono gatunki rzadkie i zagrożone, L oznacza lęgowy, P przelotny, Ż żerujący, litera w nawiasie oznacza, że dane pochodzą sprzed roku Liczby, w przypadku gatunków lęgowych oznaczają liczbę par legowych ocenioną w roku 2008, w przypadku ptaków przelotnych liczbę osobnikow. L.p Gatunek Status/Liczebność 1. Batalion Philomachus pugnax P 2. Bąk Botaurus stellaris L, Bielik Haliaeetus albicilla Ż 4. Błotniak stawowy Cirrus aeruginosus L, Błotniak zbożowy Circus cyaneus (P) 6. Bocian biały Ciconia ciconia Ż 7. Bocian czarny Ciconia nigra Ż 8. Bogatka Parus major L, Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos L (?), Brodziec samotny Tringa ochropus L (?), Brodziec śniady Tringa erythropus P 12. Brodziec leśny Tringa glareola P 13. Brzęczka Locustella luscinioides L, Cierniówka Sylvia communis L, Cyranka Anas querquedula L, Cyraneczka Anas crecca L, 1-2, P 17. Czajka Vanellus vanellus L, 2-3 (max. 8), P 18. Czapla biała Egretta alba Ż (2 os.) 19. Czapla siwa Ardea cinerea Ż (do 20 os.) 20. Czarnogłówka Parus montanus L, 1-2

39 21. Czernica Aythya fuligula L, Czyż Carduelis spinus P 23. Derkacz Crex crex L, Dudek Upupa epos L (?), Droździk Turdus iliacus P 26. Dzięcioł czarny Dryobates Martusi L, Dzięcioł duży Dendrocopos major L, Dzięcioł zielony Picus viridis L, Dzięciołek Dendrocopos minor L, Dziwonia Carpodacus erythrinus L, Dzwoniec Carduelis chloris L, Gajówka Sylvia borin L, Gągoł Bucephala clangula L, 1-2, P 34. Gąsiorek Lanius collurio L, Gęgawa Anser anser L, Gęś zbożowa Anser fabalis P 37. Głowienka Aythya ferina L, 0-2, P 38. Grzywacz Columba palumbus L, 2-3, P 39. Jarzębatka Sylvia nisoria L, Jastrząb Accipiter gentili Ż 41. Kania czarna Milvus migrans Ż 42. Kania ruda Milvus milvus Ż 43. Kapturka Sylvia atricapilla L, Kląskawka Saxicola torquata L, Kobuz Falco subbuteo L (?), Kokoszka wodna Gallinula chloropus L, Kos Turdus merula L, Kowalik Sitta europaea L, Krakwa Anas strepeta L, Krogulec Accipiter nisus (L?) 51. Kropiatka Porzana porzana L, Kruk Corvus coraz Ż 53. Krzyżówka Anas platyrhynchos L, 10-20, P 54. Kszyk Gallinago gallinago L, 5-10, P 55. Kukułka Cuculus canorus L, Kwiczoł Turdus pilaris L, 1-2, P 57. Lerka Lullula arboreta L, Łabędź niemy Cygnus olor L, 2-3, P 59. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus P 60. Łozówka Acrocephalus palustris L, Łyska Fulica atra L, Makolągwa Acanthis cannabina L, Mazurek Passer montanus L, Modraszka Parus caeruleus L, Myszołów zwyczajny Buteo buteo Ż 66. Nurogęś Mergus merganser (L), 1-2, P 67. Ogorzałka Aythya marila P 68. Pełzacz leśny Certhia familiaris L, Pełzacz ogrodowy Certhia brachydactyla L (?), Perkoz dwuczuby Podiceps cristatus L, 2-3, P 71. Perkoz rdzawoszyi Podieps griseigena L, 2-3, P 72. Perkozek Tachybaptes ruficollis L, 2-3, P 39

40 73. Piecuszek Phylloscopus trochilus L, Piegża Sylvia curruca L, Pierwiosnek Phylloscopus collybita L, Pliszka siwa Motacilla alba P 77. Pliszka zółta Motacilla flava L, Płaskonos Anas clypeata L, 1-2, P 79. Pokląskwa Saxicola rubetra L, Pokrzywnica Prunella modularis L, Potrzeszcz Emberiza kalandra L, Potrzos Emberiza schoeniclus L, Pustułka Falco tinnunculus Ż 84. Rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus L, Rożeniec Anas acuta P 86. Rudzik Erithacus rubecula L, Rybitwa czarna Chlidonias nigra L, (3-10) 88. Rybołów Pandion haliaeetus (P) 89. Samotnik Tringa ochropus L, Sieweczka rzeczna Charadrius dubius L, Skowronek Alaunda arvensis L, Słonka Scolopax rusticola P 93. Słowik rdzawy Luscinia luscinia L, Sójka Garrulus glandarius L, Strumieniówka Locustella fluviatilis L, Strzyżyk Troglodytes troglodytes L, Szczygieł Carduelis carduelis L, Szpak Strunus vulgaris L, Śpiewak Turdus philomelos L, Śmieszka Larus ridibundus (L) 101. Świergotek drzewny Anthus trivialis L, Świergotek łąkowy Anthus pratensis L, Świerszczak Locustella naevia L, Świstun Anas penelope P 105. Trzciniak Acrocephalus arundinaceus L, Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus L, Trznadel Emberiza citrinella L, Turkawka Streptopelia tortur L, Wilga Oriolus oriolus L, Wodnik Rallus aquaticus L, Wrona Corvus corone cornix Ż 112. Zaganiacz Hippolais icterina L, Zielonka Porzana parva L, Zięba Fringilla coelebs L, Zimorodek Alcedo atthis Ż 116. Żuraw Grus grus L,

41 Ssaki W granicach obszaru stwierdzono występowanie lub ślady występowania 11 gatunków ssaków. Są to: Bóbr Castor fiber Borsuk Meles meles Dzik Sus scrofa Jeleń Cervus elaphus Karczownik ziemnowodny Arvicola terrestris Kret Talpa europaea Lis Vulpes vulpes Piżmak Ondatra Zibethicus Ryjówka aksamitna Sorex araneus Sarna Capreolus capreolus Wydra Lutra lutra Żaden ze stwierdzonych gatunków nie należy obecnie do silnie zagrożonych w skali kraju ani ginących, choć dwa - wydra i bóbr to gatunki zagrożone w skali Europy, ujęte w załączniku III Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej. Liczba gatunków zasiedlających omawiany obszar jest zapewne wyższa, pełniejsze rozpoznanie fauny ssaków, wymagające specjalistycznych metod, powinno zostać przeprowadzone w ramach przygotowywania planu ochrony. Płazy i gady Na terenie projektowanego rezerwatu stwierdzono występowanie 9 gatunków płazów. Są to: Ropucha szara Bufo bufo Żaba moczarowa Rana arvalis Żaba wodna Rana esculenta Żaba jeziorkowa Rana lessonae Żaba śmieszka Rana ridibunda Żaba trawna Rana temporaria Kumak nizinny Bombina bombina Traszka zwyczajna Triturus vulgaris Traszka górska Triturus alpestris Uwagę zwraca licznie występująca w granicach obszaru traszka górska Triturus alpestris, której populacja stanowi prawdopodobnie jedną z liczniejszych populacji tego gatunku na niżu, być może najliczniejszą na Ziemi Lubuskiej. Do grupy gatunków zagrożonych należy również kumak nizinny Bombina bombina, znajdujący się na liście załącznika III Dyrektywy Siedliskowej. Sposród gadów stosunkowo licznie na omawianym obszarze występuje tylko zaskroniec Natrix natrix. 41

42 W trakcie przygotowywana planu ochrony rezerwatu przedstawione powyżej prowizoryczne opracowanie fauny należy uzupełnić o badania ichtiofauny (na badanym obszarze można spodziewac się co najmniej kilku interesujących i zagrożonych gatuinków), oraz wybranych grup bezkręgowców przede wszystkim mięczaków oraz wybranych grup owadów - ważek i motyli, wśród których na terenie projektowanego rezerwatu prawdopodobnie również występują gatunki zagrożone. Stan populacji podstawowgo przedmiotu ochrony jakim są populkacje ptaków powinien być monitorowany, a ewentualne zabiegi ochronne odpowiednio modyfikowane w zależności od potrzeb. 42

43 5. Waloryzacja obszaru i uzasadnienie utworzenia rezerwatu Omawiany obszar należy bez wątpienia do kilku najcenniejszych pod względem ornitologicznym terenów południowej części województwa lubuskiego, stanowiąc istotną regionalną ostoją ptaków, szczególnie wodnych i błotnych, zarówno w okresie lęgów jak i podczas wędrówek. Mimo, że, z uwagi na stosunkowo niewielką powierzchnię obszaru, żaden z występujących w granicach projektowanego rezerwatu gatunków nie osiąga wysokich lub bardzo wysokich liczebności, zespół złozony z pełnego zestawu większości zagrożonych gatunkow ptakow wodnych i błotych (bąka, derkacza, kropiatki, rybitwy czarnej, zielonki, gęgawy, cyranki, cyraneczki, plaskonosa, krakwy, perkoza rdzawoszyjego, kszyka, czajki, rokitniczki, świerszczaka, brzęczki, klaskawki, strumieniówki, świergotka łąkowego i innych) stawia go w grupie obszarów o wyjątkowym znaczeniu dla tej grupy. Ponad 20 z występujących w granicach obszaru gatunków to gatunki chronione w Unii Europejskiej, wymienione w załączniku I do Dyrektywy Ptasiej UE. Są to: batalion, bąk, bielik, błotniak stawowy, bocian biały i czarny, czapla biała, derkacz, kropiatka, zielonka, dzięcioł czarny, gąsiorek, jarzębatka, kania czarna, kania rdzawa, łabędź krzykliwy, rybitwa czarna, lerka, łabędź krzykliwy, rożeniec, zimorodek, żuraw i kilka innych. Być może, niezależ nie od utworzenia rezerwatu, przy okazji modyfikacji sieci Natura 2000 należałoby pomysleć o włączeniu obiektu do sieci Obszarów Specjalnej Ochrony Ptakow. Z uwagi na powyższe fakty, wskazujące na ptaki i ich siedliska jako główny przedmiot ochrony obszaru - proponuje się utworzenie rezerwatu faunistycznego, ornitologicznego, którego głownym celem będzie ochrona populacji ptakow i ich siedlisk. Wartości ornitologiczne nie są jedynymi walorami obiektu, ma on także istotne znaczenie dla ochrony siedlisk płazów, w tym gatunków nie częstych w granicach województwa i zagrożonych jak kumak nizinny czy traszka górska. Mimo niewielkiej liczby gatunków rzadkich niebanalne są także walory szaty roślinnej obszaru, w niewielu miejscach spotyka się tak dużą koncentrację i zróżnicowanie siedlisk podmokłych. Ochrona tego zróżnicowania powinna być drugim, równoległym celem ochrony rezerwatu. 43

44 6. Wskazania do planu ochrony rezerwatu Z uwagi na zachowanie przedmiotu ochrony jakim są ptaki wodne i błotne oraz ich siedliska warunkiem skutecznej ochrony obiektu jest utrzymanie wysokiego poziomu wody gwarantującego występowanie płytkich (do 1 m głębokosci) rozlewisk na 10-20% obszaru przez cały rok, a na co najmniej 40 50% powierzchni w okresie lęgów ptaków i rozrodu płazów od lutego do lipca. Utrzymaniu wysokiego poziomu wody sprzyja występowanie bobrów pietrzących Budoradzankę i wieksze kanały melioracyjne. Ich działalności nie należy ograniczać, nawet w przypadku silniejszego niż opisane wyżej podniesienia poziomu wody. Na części obszaru (około 20 30% powierzchni) możliwe i wskazane jest przywrócenie i prowadzenie ekstensywnej gospodarki łąkowo pastwiskowej, jednak z zachowaniem zasad obowiązujących w wariancie ochrony ptaków programów rolnośrodowiskowych na lata Możliwe jest koszenie wyżej położonych części obiektu lub ekstensywny wypas, najlepiej bydła, w wygradzanych okresowo kwaterach lub pod nadzorem pastucha, jednak bez wkraczania w centralną część obiektu i poza okresem lęgów ptaków. Zasadniczy obszar wskazany do ewentualnej ochrony czynnej i użytkowania łąkowo pastwiskowego wskazuje rycina poniżej, jednak jego ostateczny kształt należy dostosować do szczegółowych potrzeb wynikających z planu ochrony obszaru i w razie potrzeby odpowiednio modyfikować. Granice obszaru proponowane do użytkowania łąkowo - pastwiskowego 44

45 Zalecane we fragmentach podlegających użytkowaniu rolniczemu dzialania działania to: 1) koszenie w terminie od dnia 1. sierpnia do dnia 30. września: wysokość koszenia 5-15 cm; 2) pozostawienie 5-10 % (tj. 1,5 3 ha ha) powierzchni nieskoszonej, co roku na innej powierzchni; 3) usunięcie lub złożenie w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni po pokosie, a w uzasadnionych przypadkach w dłuższym terminie, niezwłocznie po ustaniu przyczyn uzasadniających nieprzestrzeganie tego wymogu; 4) utrzymanie silnego uwilgotnienia łąk przez zatrzymanie odpływu wody z terenu po wiosennych zalewach poprzez podwyższenie progu istniejących stałych zastawek do poziomu gruntu; 5) usuwanie łozowsk i nalotow drzew w celu utrzymania bądź przywrócenia otwartego krajobrazu 6) usunięcie pojedynczych drzew (olch) rosnących na fragmentach działki zaplanowanych do koszenia (po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia); Ograniczenia i zakazy proponowane do szczególnego przestrzegania w tej strefie to: 1) zakaz przeorywania, wałowania, podsiewu, stosowania ścieków i osadów ściekowych; 2) zakaz włókowania w terminie od dnia 1 kwietnia do 1 września; 3) zakaz budowy i rozbudowy urządzeń melioracji wodnych szczegółowych tworzących system melioracji wodnych, z wyjątkiem urządzeń mających na celu utrzymanie lub poprawę wartości przyrodniczej (nie dotyczy bieżącej konserwacji); 4) niestosowanie środków ochrony roślin, z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (np. mazaczy herbicydowych); 5) zakaz wapnowania; 6) zakaz nawożenia azotem powyżej poziomu 60 kg/ha w ciągu roku; 7) niestosowanie jakichkolwiek zabiegów agrotechnicznych i pielęgnacyjnych w terminie od dnia 1. kwietnia do dnia 1. sierpnia; 8) zakaz koszenia okrężnego od zewnątrz do środka koszonej powierzchni trwałych użytków zielonych; Otwarty charakter siedlisk należy utrzymywać na całym obszarze, poza niewielkimi fragmentrami zadrzewień istniejących na obrzeżach, nie dopuszczając do ekspansji drzew i krzewów w płatach szuwarów, a także usuwając nawet pojedyncze drzewa mogące stanowić dogodne miejsca obserwacji dla ptaków drapieżnych i krukowatych ograniczających sukces lęgowy ptaków wodnych i błotnych. W granicach rezerwatu należy także monitorowac występowanie drapieżników naziemnych, szczególnie ekspansywnych gatunków obcych norki amerykańskiej i szopa pracza, mogących stanowić istotny czynnik ograniczający populacje ptaków i ich sukces lęgowy. Z uwagi na potrzebe zapewnienia spokoju, szczególnie w okresie lęgów ptaków, obszar projektowanego rezerwatu powinien być wyłączony z użytkowania turystycznego, wędkarskiego i łowieckiego. Nic nie stoi natomiast na przeszkodzie 45

46 udostępnieniu tutystycznemu, włącznie z przygotowaniem odpowiedniej infrastruktury (wież i punktów widokowych) jego obrzeży. W dalszej perspektywie wskazane jest powiększanie rezerwatu o tereny przyległe, szczególnie dawne użytki zielone położone przy wschodniej granicy obiektu, z unikatowym stanowiskiem szachownicy Fritillaria meleagris. 46

47 7. Literatura Benkert D., Klemm G., eds Rote Liste Farn- und Blutenpflanzen im Land Brandenburg. Dobrowolski K.A., Lewandowski K Ochrona środowisk wodnych i błotnych w Polsce. Oficyna Wyd. Inst. Ekologii PAN, Dziekanów Leśny. Dyrcz A Tereny ważne dla ornitologii i ochrony ptaków w Polsce. Prz. Zool : Dyrektywa 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia kwietnia 1979 r. Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r. Fukarek F., eds Rote Liste der gefahrdeten Hoheren-Pflanzen Mecklenburg- Vorpommerns. Głowaciński Z. (red.) Polska czerwona księga zwierząt. PWRiL, Warszawa. Głowaciński Z. (red.) Polska Czerwona Księga Zwierząt. Kręgowce PWRiL Warszawa. Głowaciński Z. (red.). 2002a. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. Głowaciński Z. (red.). 2002b. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Suplement. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. Głowaciński Z., Rafiński J Atlas płazów i gadów Polski. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa - Kraków. Grimmett R. F. A., Jones T. A Important Bird Areas in Europe. ICBP Techn. Publ. No. 9. ICBP, Cambridge. Gromadzki M. (red) Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura podręcznik metodyczny. Min. Środowiska, Warszawa 2004, t.7 (część I) i t.8 (część II) Gromadzki M., Błaszkowska B., Chylarecki P., Gromadzka J., Sikora A., Wieloch M., Wójcik B Sieć ostoi ptaków w Polsce. Wdrażanie Dyrektywy Unii Europejskiej o ochronie dzikich ptaków. OTOP, Gdańsk. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M Ostoje Ptaków w Polsce. OTOP, Bibl. Monitor. Środ., Gdańsk. Gromadzki M., Gromadzka J., Sikora A., Wieloch M Wielkość populacji i trendy liczebności wybranych gatunków ptaków lęgowych w Polsce w latach ZO PAN Gdańsk (mat. niepubl.). Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (ed.) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Heath M.F., Evans M.I. (red.) Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation, Northern Europe. Birdlife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 8). Liro A. (red.) Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. Liro A. (red.) Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. Pullin A.S Biologiczne podstawy ochrony przyrody. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Reveal, James L: Reveal System of Classification (en). W: PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy [on-line]. Department of Plant Biology, University of Maryland. 47

48 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237, 2004 r.). Rutkowski L Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Tomiałojć L Ptaki Polski wykaz gatunków i rozmieszczenie. PWN, Warszawa. Tomiałojć L Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Tomiałojć L (red.). Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. IOP PAN, Kraków. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pronatura, Wrocław. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004, Nr 92, poz. 880 z późn. zmianami). Wołejko L., Jermaczek A., Stańko R., Dziubek M Waloryzacja przyrodnicza i dokumentacja projektowa użytku ekologicznego Gubińskie Mokradła. Klub Przyrodników, Świebodzin. Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z., eds Czerwona Lista Roślin Naczyniowych Zagrożonych w Polsce. Żukowski W., Jackowiak B., eds Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Wielkopolski. 48

49 8. Dokumentacja fotograficzna 49

50 Wyniesienia porośnięte roślinnością trawiastą dawne i potencjalne łąki. Widok ogólny projektowanego rezerwatu na początku maja. 50

51 Bezdrzewny charakter rozległego kompleksu siedlisk zwiększa szanse sukces lęgowy ptaków a płytkie rozlewiska obfitują w pokarm. 51

52 Mozaika siedlisk wodnych i bagiennych w centralnej części obszaru Płytnie zbiorniki wodne otoczone silnie podtopionymi szuwarami w centralnej części obiektu 52

53 Wysokie turzycowiska z dominacją turzycy brzegowej Ślady działalności bobrów nad Budoradzanką 53

54 Rozlewiska Budoradzanki w północnej części projektowanego rezerwatu Olszyny na źródliskach 54

55 Ziołorośla i źródliskowe olszyny w południowej części obszaru Bujna roślinność z dominacją szuwarów mannowych na źródliskach w południowej części obszaru 55

56 Najsuchsza część projektowanego rezerwatu przy granicy z terenem PKP Ziołorośla z wiązówką błotną dawne łąki w południowej części projektowanego rezerwatu 56

57 Kijanka traszki górskiej pospolitej w wodach obszaru Kumak nizinny licznie występuje w projektowanym rezerwacie 57