Temat: Ocena zmian flory kserotermicznej na obszarze użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego po piętnastu latach od

Transkrypt

1 Temat: Ocena zmian flory kserotermicznej na obszarze użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego po piętnastu latach od objęcia tego rejonu ochroną. Autor: Helena Cichorek Klasa: IIB Szkoła: III Liceum Ogólnokształcące im. Bohaterów Westerplatte w Gdańsku Opiekun: p. Hanna Szarafińska

2 WSTĘP Celem prowadzonych badań terenowych była ocena występowania ciepłolubnych roślin naczyniowych muraw kserotermicznych na terenie użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego oraz zmian, jakie zaszły na tym obszarze w latach Podlegający ochronie obszar znajduje się na terenie wzgórza o wysokości ponad 0m n.p.m przy wschodniej granicy Parku Oruńskiego mieszczącego się w dzielnicy Orunia w Gdańsku. Został on utworzony w celu zabezpieczenia istnienia płatów muraw kserotermicznych wraz z bogactwem ich flory i fauny (Uchwała nr IX/0/99 Rady Miasta Gdańska z dnia r.) [8]. Ciepłolubna flora porastająca ten użytek ekologiczny, charakteryzująca się gatunkami takimi jak: głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora, przetacznik pagórkowy Veronica teucrium i pszeniec różowy Melampyrum arvense należy do bardzo cennej i rzadko spotykanej na Pomorzu. Przeprowadzone badania mogłyby się przyczynić do oceny zasadności dalszej ochrony tego terenu i mogą zostać wykorzystane jako podstawa do przedłużenia jego ochrony, co jest szczególnie istotne wobec intensywnego rozwoju osiedli wokół Parku Oruńskiego. STRESZCZENIE Badania muraw kserotermicznych na terenie użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego polegały na fotografowaniu obszaru oraz roślin na nim występujących. Ocena przeprowadzona na podstawie występowania gatunków kserotermicznych oraz zmian w charakterystycznej dla ciepłolubnych muraw florze wykazała, że po. latach ochrony tego terenu została zachowana jego unikatowa wartość biologiczna, ale znacznie zmniejszyła się powierzchnia muraw. Na obszarze muraw nadal występują bardzo cenne dla Pomorza gatunki, takie jak głowienka wielkokwiatowa i pszeniec różowy. Bez ingerencji człowieka i aktywnej ochrony tego terenu roślinność murawy kserotermicznej może wkrótce całkowicie zniknąć, z powodu postępującej sukcesji oraz wpływu działalności człowieka. MATERIAŁY I METODY Materiałem wyjściowym do badań była lista gatunków występujących na murawach ciepłolubnych w Dolinie Parku Oruńskiego (ryc.) podana jako zasadnicze elementy w opracowaniu biologicznym tego obszaru z 998 roku []. Zatem były to głównie rośliny trzech zbiorowisk: Klasa Festuco-Brometea; Klasa Trifolio-Geranietea sanguinei, Klasa Sedo-Scleranthetea oraz inne rośliny do których odnosi się opracowanie z 998 roku []. Fotografowałam rośliny występujące na badanym użytku ekologicznym średnio razy w tygodniu oraz rejestrowałam zmiany terenu w tym samym czasie. Badania prowadziłam w okresie od początku kwietnia do końca sierpnia (łącznie 8 wyjść w teren). Jest to okres, w którym następuje kwitnienie roślin muraw kserotermicznych. Za każdym razem teren przeszukiwałam według tej samej trasy (ryc., 0 r). Wykonane zdjęcia posłużyły do identyfikacji roślin a następnie do utworzenia ich albumu. W celu identyfikacji wykorzystałam atlasy

3 Liczba gatunków zarówno drukowane [6, 7], jak i internetowe [,,, ]. Fotografie, które zawierały ogólny widok badanego terenu, posłużyły do śledzenia okresowych zmian stanu muraw np. wiosenne wypalanie traw, stopień zaśmiecenia, wchodzenie krzewów i drzew na obszar muraw. Zdjęcia wykonywałam aparatem Olympus SP-OUZ. Foldery zdjęciowe i album stworzyłam w wersji elektronicznej w programie Power Point. Po zakończeniu zbierania danych porównałam zidentyfikowane rośliny ciepłolubne z opracowaniem z 999 roku, co pozwoliło na ocenę jakościową zmian w ciągu lat istnienia obszaru chronionego. Opracowanie pt. Studium uwarunkowań powołania zespołu przyrodniczo krajobrazowego i użytku ekologicznego w Dolinie Potoku Oruńskiego w Gdańsku jako formy ochrony przyrody, wykonane przez autorów: Michał Buliński, Maciej Przewoźniak, Agnieszka Żbikowska w roku 998 dla Urzędu Miasta Gdańska zostało udostępnione przez Wydział Środowiska Urzędu Miasta Gdańska. Uzyskałam zgodę na wykorzystanie znajdujących się tam materiałów. Poprawność identyfikacji roślin zweryfikowana została przez dr. Michała Bulińskiego z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku. Do oszacowania zmian powierzchni muraw kserotermicznych wykorzystałam znajdujące się na stronie Urzędu Miasta Gdańska ( ortofotomapy z 000 i 0r. WYNIKI I DYSKUSJA Na badanym obszarze zidentyfikowałam 0 gatunków roślin wśród których ciepłolubne gatunki stanowiły 9% (wykres ). Nie stwierdziłam występowania następujących gatunków, które lat temu zaobserwowano na murawach: w klasie Festuco-Brometea czyścicy drobnokwiatowej, w klasie Trifolio-Geranietea sanguinei pajęcznicy gałęzistej i traganka szerokolistnego, w klasie Sedo-Scleranthetea rozchodnika ostrego, przetacznika wiosennego, kostrzewy murawowej (wykres, tabela ). W porównaniu z rokiem 998 ubyło % gatunków kserotermicznych, co świadczyć może o zmieniających się warunkach na murawach w wyniku zachodzącej sukcesji. Natomiast stwierdziłam obecność nowego gatunku w klasie Festuco- Brometea krzyżownicy czubatej, należącej również do roślinności muraw. Wykres. Procentowy udział roślin kserotermicznych wśród wszystkich zaobserwowanych gatunków na terenie badanego użytku ekologicznego w 0r. Wykres. Porównanie liczby zasadniczych gatunków w głównych klasach roślin murawy kserotermicznej na terenie badanego użytku ekologicznego w 998 i 0 r. 6% gatunki kserotemiczne 9% inne gatunki Festuco- Brometea Trifolio- Geranietea sanguinei Sedo- Scleranthetea

4 Tabela. Występowanie zasadniczych gatunków muraw kserotermicznych na terenie badanego użytku ekologicznego w 0r. w odniesieniu do opracowania M. Bulińskiego z roku 998 []. Występowanie w roku 998 Występowanie w roku 0 Klasa Festuco-Brometea L.P. Nazwa łacińska Nazwa polska. Acinos arvensis Czyścica drobnokwiatowa Nie stwierdzono. Allium oleraceum Czosnek zielonawy tak. Anthemis tinctoria Rumian żółty tak. Anthyllis vulneraria Przelot pospolity tak. Artemisia campestris Bylica polna tak 6. Brachypodium pinnatum Kłosownica pierzasta tak 7. Bromus inermis Leyss. Stokłosa bezostna tak 8. Campanula glomerata Dzwonek skupiony tak 9. Carex caryophyllea Turzyca wiosenna tak 0. Carlina vulgaris Dziewięćsił pospolity tak. Centaurea scabiosa Chaber driakiewnik tak. Centaurea stoebe Chaber nadreński tak. Coronilla varia Cieciorka pstra tak. Galium mollugo Przytulia pospolita tak. Melampyrum arvense Pszeniec różowy tak 6. Petrorhagia prolifera Goździcznik wycięty tak 7. Phleum phleoides Tymotka Boehmera tak 8. Plantago media Babka średnia tak 9. Poa compressa Wiechlina spłaszczona tak 0. Prunella grandiflora Głowienka wielkokwiatowa tak. Ranunculus bulbosus Jaskier bulwkowy tak Klasa Trifolio-Geranietea sanguinei. Agrimonia eupatoria Rzepik pospolity tak. Anthericum ramosum Pajęcznica gałęzista Nie stwierdzono. Astragalus glycyphyllos Traganek szerokolistny Nie stwierdzono. Campanula rapunculoides Dzwonek jednostronny tak. Fragaria viridis Poziomka twardawa tak 6. Galium verum Przytulia właściwa tak 7. Hieracium caespitosum Jastrzębiec łąkowy tak 8. Hieracium pilosella Jastrzębiec kosmaczek tak 9. Lathyrus sylvestris Groszek leśny tak 0. Medicago falcata Lucerna sierpowata tak. Origanum vulgare Lebiodka pospolita tak. Silene nutans Lepnica zwisła tak. Trifolium alpestre Koniczyna dwukłosowa tak. Trifolium medium Koniczyna pogięta tak. Veronica teucrium Przetacznik pagórkowy tak Klasa Sedo-Scleranthetea. Arenaria serpyllifolia Piaskowiec macierzankowy tak. Cerastium arvense Rogownica polna tak. Cerastium semidecandrum Rogownica pięciopręcikowa tak. Festuca trachyphylla Kostrzewa murawowa Nie stwierdzono. Hieracium pilosella Jastrzębiec kosmaczek tak 6. Potentilla argentea Pięciornik srebrny tak 7. Sedum acre Rozchodnik ostry Nie stwierdzono 8. Sedum maximum Rozchodnik wielki tak 9. Silene nutans Lepnica zwisła tak 0. Trifolium arvense Koniczyna polna tak. Veronica verna Przetacznik wiosenny Nie stwierdzono

5 Najlepiej zachowanym obszarem muraw była wschodnia część wzgórza, na której obficie kwitły m.in. lepnica zwisła i rozdęta, przytulia właściwa, przetacznik pagórkowy, dzwonek skupiony i jednostronny, gorysz pagórkowy, pszeniec różowy, a główna trawa kłosownica pierzasta tworzyła zielone łany (ryc.). Niestety pojawia się tu trzcinnik piaskowy trawa, która ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się za pomocą rozłogów podziemnych utrudnia wzrost roślin murawy (ryc., nr 6). W dolnej części wzgórza było sporo jeżyny popielicy, której występowanie może wynikać z warunków, jakie w tym obszarze stworzyła rozległa kępa wieloletnich drzew liściastych (półcień). Na obszarze muraw zaobserwowałam również rośliny ruderalne, które występowały głównie wzdłuż ścieżek. Były wśród nich m.in. wrotycz pospolity, przymiotno kanadyjskie, żmijowiec pospolity, bylica pospolita, cykoria podróżnik Rycina. Wschodnia część wzgórza z najlepiej zachowaną roślinnością muraw. gorysz pagórkowy, przytulia właściwa, przetacznik pagórkowy, pszeniec różowy, kłosownica pierzasta. Użytek ekologiczny "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego",.07.0r. Zbocze południowe wzgórza w znacznej części porastają krzewy tarniny i głogu, pomiędzy którymi kwitną rośliny muraw takie: przetacznik pagórkowy, koniczyna pagórkowa, gorysz pagórkowy, lucerna sierpowata i siewna, cieciorka pstra, lepnica rozdęta (ryc. ). Jest to obszar, na którym w celu zachowanie płatów muraw konieczne jest wycięcie istniejących krzewów. Znaczna część tego obszaru została spalona w dniu 7.0., ale obserwowałam szybkie zazielenianie się tego terenu (ryc.). Wypalanie traw odsłoniło stopień zaśmiecenia tego obszaru (ryc.). Na terenie badanego użytku ekologicznego w kilku miejscach stwierdziłam występowanie rzadko spotykanej na Pomorzu rośliny muraw kserotermicznych głowienki wielkokwiatowej..06. Rycina. Południowa część wzgórza z wyraźną sukcesją krzewów tarniny i głogu. gorysz pagórkowy, lepnica rozdęta, przetacznik pagórkowy, koniczyna pagórkowa. Użytek ekologiczny "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego",.06.0r.

6 7.0. dzień pożaru.0. Rycina. Spalona część południowej części wzgórza. Użytek ekologiczny "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego", 7.0.0r. i.0.0r. Zasięg występowania głowienki wielkokwiatowej może świadczyć o wzrastającej liczbie przedstawicieli tego szczególnie cennego gatunku na tym obszarze (ryc.). Głowienka wielkokwiatowa Prunella grandiflora Rycina. Występowanie głowienki wielkokwiatowej [ ] na powierzchni badanego użytku ekologicznego "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego", 7.0.0r. i.0.0r. W okresie między 998. a 0. rokiem obszar muraw kserotermicznych uległ znacznej redukcji szacunkowo o % (ryc.). Jest to wynik zachodzącej sukcesji na obszarze oznaczonym literą A na (ryc..) rozrosły się istniejące kępy drzew oraz pojawiły się nowe drzewa i krzewy, co znacznie ogranicza dostęp słońca i sprzyja inwazji np. trzcinnika piaskowego. Rycina. Szacunkowa ocena powierzchnia muraw kserotermicznych na terenie użytku ekologicznego "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego" w 998 roku (obszar z opracowania M. Bulińskiego [] naniesiono na ortofotomapę z 000 roku) oraz w 0 roku (ocena własna naniesiona na ortofotomapę z 0 roku). A - obszar w którym zmiany środowiska spowodowały zanik płatów muraw kserotermicznych. A

7 W związku z odwiedzaniem chronionego terenu przez mieszkańców pobliskich osiedli jest on bardzo zaśmiecony(ryc., ryc.6). Tereny biesiad, rozpalania ognisk są jednocześnie miejscem występowania bardzo cennych gatunków roślin (ryc.6). Niewłaściwe korzystanie z tak pięknego miejsca jest bezpośrednim zagrożeniem dla przetrwania muraw..07. Rycina 6. Zaśmiecone miejsce palenia ognisk jest jednocześnie powierzchnią,na której rosną cenne gatunki muraw takie jak głowienka wielkokwiatowa (), krzyżownica czubata (), przelot pospolity (), dziewięćsił pospolity (). Użytek ekologiczny "Murawy kserotermiczne w Dolinie Potoku Oruńskiego",.07.0r. W celu zachowania tego bardzo cennego obszaru należy podjąć działania mające na celu poprawę warunków do rozwoju roślin muraw np. usunięcie krzewów i drzew, szczególnie w części południowej. Koniecznością jest także pozbieranie znajdujących się tam śmieci, głównie opakowań po napojach. W Uchwale nr IX/0/99 Rady Miasta Gdańska z dnia 9 kwietnia 999r. w sprawie utworzenia użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w dolinie Potoku Oruńskiego Urząd Miasta Gdańska, zobowiązał się do oznakowania granic użytku ekologicznego drewnianymi żerdziami, czego jednak mimo upływu czasu nie wykonano. Lepsze oznakowanie muraw wpłynęłyby na świadomość społeczną dotyczącą wartości terenu muraw, co z kolei mogłoby ograniczyć zaśmiecanie terenu. Bibliografia: Buliński M, Przewoźniak M., Żbikowska A. Studium uwarunkowań powołania zespołu przyrodniczo krajobrazowego i użytku ekologicznego w Dolinie Potoku Oruńskiego w Gdańsku jako formy ochrony przyrody 998. Wykonana na zlecenie Urzędu Miasta Gdańska. Udostępniona dla celów niniejszej pracy przez Wydział Środowiska Urzędu Miasta Gdańska. 6. Cervenka M., Ferakova V., Haber M. i wsp. Świat roślin skał i minerałów 98,PWRiL, Warszawa 7. Matuszkiewicz M. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, 98, PWN, Warszawa 8. Uchwała nr IX/0/99 Rady Miasta Gdańska z dnia 9 kwietnia 999r w sprawie utworzenia użytku ekologicznego Murawy kserotermiczne w dolinie Potoku Oruńskiego w Gdańsku Podziękowania Składam serdeczne podziękowania Panu dr. Michałowi Bulińskiemu za weryfikację oznaczeń gatunków oraz Panu Marcinowi Tryksza z Wydziału Środowiska Urzędu Miasta Gdańska za udostępnienie opracowania botanicznego badanego terenu z 998 roku. 6