Przytulia szorstkoowockowa Galium pumilum Murray w Wielkopolsce

Transkrypt

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): Przytulia szorstkoowockowa Galium pumilum Murray w Wielkopolsce ANETA CZARNA Katedra Botaniki, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Poznań, ul. Wojska Polskiego 71c czarna@au.poznan.pl Przytulia szorstkoowockowa jest rośliną wieloletnią o pędach podnoszących się lub wzniesionych, tworzących luźne darnie. Łodygi, dorastające do 40 cm długości, są 4 kanciaste, nagie albo owłosione. Międzywęźla u podstawy łodygi są bardzo krótkie, wyżej 3 4 razy dłuższe od liści. Liście skupione są po 5 8 w okółkach, wąsko odwrotnie lancetowate, ich wierzchołek jest szydlasto zakończony, a brzegi podwinięte i opatrzone na brzegu drobnymi szczeciniastymi włoskami. Kwiaty osadzone są na krótkich szypułkach i zebrane w luźną wiechę. Owoce, o bardzo delikatnej ziarnistej skulpturze w postaci płaskich brodawek, mają do 1,5 mm długości (Jasiewicz 1967, Załuski 2001). Galium pumilum jest w naszej florze gatunkiem rzadkim, w Czerwonej Księdze uznana została za gatunek niższego ryzyka (Załuski 2001). Reprezentuje element subatlantycki, występuje w zachodniej i środkowej Europie. Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu przytulii szorstkoowockowej (Zając A., Zając M. 2001). Jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Violion caninae z klasy Nardo-Callunetea (Matuszkiewicz 2005). W roku 2006 odszukano pierwsze na obszarze Wielkopolski stanowisko G. pumilum (ryc. 1). Położone jest około 4 km na zachód od Chodzieży, w województwie wielkopolskim ( N, E). Przytulia szorstkoowockowa rośnie na poboczu szosy do Czarnkowa, głównie po lewej stronie na odcinku 2 km, oraz przy szosie do Ujścia po obu jej stronach, również 26

2 Przytulia szorstkoowockowa w Wielkopolsce Ryc. 1 Kwitnąca przytulia szorstkoowockowa na stanowisku koło Chodzieży (9.VI 2006 r.; fot. A. Czarna). Fig. 1. Flowering Galium pumilum at the locality near Chodzież (9 June 2006; photo by A. Czarna). na odcinku około 2 km (ryc. 2). Analiza danych literaturowych (Załuski 2001) wskazuje, że stanowisko to jest prawdopodobnie najliczniejsze w Polsce. Liczy ponad 20 tys. pędów. Przytulia szorstkoowockowa w okolicy Chodzieży rośnie na poboczu szosy przylegającej do boru sosnowego, a tylko w jednym miejscu obserwowano okazy rosnące na brzegu boru sosnowego pod okapem sosny zwyczajnej Pinus sylvestris i brzozy brodawkowatej Betula pendula. Wśród gatunków współwystępujących w warstwie zielnej rosły: krwawnik pospolity Achillea millefolium, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, rzeżusznik piaskowy Cardaminopsis arenosa, powój polny Convolvulus arvensis, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, kostrzewa owcza Festuca ovina, kostrzewa czerwona F. rubra, poziomka pospolita Fragaria vesca, jastrzębiec kosmaczek Hieracium 27

3 A. Czarna A B C D 2 km Ryc. 2. Rozmieszczenie skupień przytulii szorstkoowockowej (A) w okolicy Chodzieży: B lasy, C drogi, D linia kolejowa. Fig. 2. Distribution of Galium pumilum concentrations (A) near Chodzież: B woodland area, C roads, D railway. pilosella, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum, borówka czarna Vaccinium myrtillus, borówka brusznica V. vitis-idaea i wyka drobnokwiatowa Vicia hirsuta. Okazy przytulii szorstkoowockowej występujące na poboczu szosy oddzielone były od boru sosnowego rowem przydrożnym. Gatunkami współwystępującymi były: poziomka pospolita Fragaria vesca, groszek skrzydlasty Lathyrus montanus, borówka brusznica Vaccinium vitis-idea, przetacznik leśny Veronica officinalis, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense, fiołek psi Viola canina, krwawnik pospolity Achillea millefolium, tomka wonna Anthoxanthum odoratum, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, rogownica pospolita Cerastium holosteoides, kupkówka pospolita Dactylis glomerata, przytulia pospolita Galium mollugo, kłosówka wełnista Holcus lanatus, groszek łąkowy Lathyrus pratensis, wiechlina błotna Poa palustris, wiechlina łąkowa P. 28

4 Przytulia szorstkoowockowa w Wielkopolsce pratensis, pięciornik gęsi Potentilla anserina, pięciornik rozłogowy P. reptans, mniszek pospolity Taraxacum officinale, koniczna łąkowa Trifolium pratense, koniczyna biała T. repens, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum, koniczyna dwukłosowa Trifolium alpestre, trybula leśna Anthrisus sylvestris, skrzyp polny Equisetum arvense, babka zwyczajna Plantago major, wiechlina roczna Poa annua, wiechlina spłaszczona P. compressa, rzeżusznik piaskowy Cardaminopsis arenosa, gwiazdnica blada Stellaria pallida. Śródleśne przydroża cechują się dużym zróżnicowaniem gatunków pochodzących z różnych siedlisk, co jest widoczne na przykładzie obserwowanego przydroża z G. pumilum. Największym zagrożeniem dla całej populacji przytulii szorstkoowockowej mogą być prowadzone w pobliżu prace drogowe lub leśne. Ze względu na niebezpieczeństwo zniszczenia stanowiska, winno być ono monitorowane każdego roku. Materiał dowodowy został złożony w herbarium Katedry Botaniki AR w Poznaniu (POZNB). SUMMARY A. Czarna. Galium pumilum Murray in the Wielkopolska (W Poland). Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): The first locality of Galium pumilum, a rare species included into the Polish Red Data Book, was found in the Wielkopolska region in The locality ( N, E) lies about 4 km to the west from Chodzież. G. pumilum occurred on the edge of a pine forest and on the roadside of the road to Czarnków (mainly on the left hand side along a 2-km section) and the local road to Ujście (on both sides along a 2-km section too) at their crossing. The population at this locality amounting to around 20 thousands specimens and, on the basis of published data, belongs probably to the largest ones in Poland. The possible threat to this population may be road and forest works and, therefore, it should be monitored. 29

5 A. Czarna PIŚMIENNICTWO Jasiewicz A Rząd: Rubiales, Marzanowce. W: B. Pawłowski (red.). Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, tom XI. Warszawa Kraków: Matuszkiewicz Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa. Zając A., Zając M. (red.) Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Inst. Bot. UJ, Kraków. Załuski T Galium pumilum Murray. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: