Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Uroczysko Łopień

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Uroczysko Łopień Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Mariusz Skwara, Joanna Perzanowska kontakt: Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 Uroczysko Łopień została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 4 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 6 Opis obszaru... 7 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 7 Przedmioty ochrony obszaru Natura Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony... 9 Istniejące formy ochrony... 9 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego... 9 Użytkowanie terenu Własność Leśnictwo Użytkowanie turystyczne, turystyka górska, wspinaczka, speleologia Uwarunkowania socjoekonomiczne Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Braki danych Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Zakres monitoringu gatunków zwierząt Braki danych Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Istniejące plany zarządzania dla obszaru Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Wyniki konsultacji społecznych

4 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie 4

5 przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. 5

6 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla 6

7 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar Natura 2000 Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH został zgłoszony do Komisji Europejskiej w 2006 r. Położony jest w województwie małopolskim, na terenie gminy Dobra. Powierzchnia obszaru wynosiła 27,6 ha. W wyniku korekty granic i włączenia do obszaru niewielkiej enklawy, jego powierzchnia wzrosła do 44,6 ha (ryc.1). Równocześnie zmieniono nazwę obszaru na Uroczysko Łopień. Obszar Uroczysko Łopień został zatwierdzony przez Komisję Europejską, decyzją z r. Obszar położony jest w Beskidzie Wyspowym, na terenie gminy Dobra, na północnym stoku góry Łopień (951 m n.p.m.). Główna część obszaru, w której zlokalizowana jest Jaskinia Zbójecka (Grota Zbójecka) oraz wymienione w SFD siedliska przyrodnicze położona jest w górnej części jednego z kilku osuwisk (nadl. Limanowa leśnictwo Łopień, oddz. 62 a, b, d, g, h). W sąsiedztwie, na północny zachód od niego, występuje nagromadzenie jaskiń (Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska (w oddziałach 56b, 56c) (Jaskinia Złotopieńska - N 49 o 42 12,16 E ,63, Czarci Dół - N 49 o 42 09,50 E 20 o 16 04,65, Wietrzna Dziura - N 49 o 42 09,43 E 20 o 16 05,08 ) występujących w połączeniu z pasem skałek, stanowią one rdzeń mniejszej z enklaw tego obszaru. 7

8 Ryc. 1. Granice obszaru Uroczysko Łopień Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Na terenie obszaru Uroczysko Łopień zidentyfikowano 4 siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. W SFD obszaru siedliska przyrodnicze stanowiące przedmiot ochrony otrzymały następujące oceny: Siedlisko przyrodnicze Reprezentatywność Powierzchnia względna Stan ochrony 7110 Torfowiska żywe z roślinnością torfotwórczą (7140 Torfowiska przejściowe) 8310 jaskinie nieudostępnione do zwiedzania B C B C B (A) C A B (A) 9130 Żyzne buczyny B C A (B) C B C C C 91D0 Bory i lasy bagienne W nawiasie umieszczono proponowane zmiany w SFD. Ocena ogólna (znaczenie obszaru dla ochrony siedliska przyrodniczego) 8

9 Zmiana klasyfikacji typu torfowiska oparta jest o definicję, wg. której o podziale torfowisk na wysokie, niskie i przejściowe decyduje sposób zasilania w wodę. Torfowisko na Łopieniu ma mieszany sposób zasilania, a jego roślinność jest charakterystyczna zarówno dla dolinek torfowisk wysokich jak i torfowisk niskich. Zmiana oceny stanu ochrony buczyn wynika ze stwierdzenia zaburzeń składu gatunkowego tego zbiorowiska. W SFD obszaru gatunki zwierząt otrzymały następujące oceny: Gatunek Populacja Stan ochrony Izolacja Ocena ogólna Podkowiec mały B B C B Nocek łydkowłosy D Nocek orzęsiony B B C B Nocek Bechsteina B C C B Nocek duży D Nie proponuje się zmian w formularzu danych. Cele ochrony obszaru Natura 2000 i priorytety ochrony Głównym celem ochrony na tym obszarze jest zachowanie fragmentów siedliska nietoperzy, tj. ich schronień zimowych, którymi są jaskinie, będące zarazem siedliskiem przyrodniczym o kodzie Hibernuje tu 14 gatunków nietoperzy. Spośród nich, 5 podlega także ochronie w sieci Natura Biorąc pod uwagę liczebności obserwowanych tu zwierząt, obszar jest jednym z największych zimowisk nietoperzy na południu Polski. Jaskinie należą do jednego z większych kompleksów w środkowej części Beskidów, a ich typowość ich charakteru wynika z uwarunkowań budowy geologicznej. Do celów ochrony obszaru należy także ochrona leśnych siedlisk przyrodniczych (9130 i 91D0) oraz torfowiska (7140). Istniejące formy ochrony Jaskinia wpisana jest do Wojewódzkiego Rejestru Pomników Przyrody jako Pomnik Przyrody Nieożywionej, ustanowiony rozporządzeniem Wojewody Nowosądeckiego nr 48 z dnia 7 grudnia 1998 r., w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych obiektów przyrody ożywionej i nieożywionej znajdujących się na obszarze województwa nowosądeckiego (Dz.Urz. Województwa Nowosądeckiego Nr 58, poz. 302). Łopień został także wytypowany jako obiekt Geosite. Ponadto, teren Uroczyska Łopień PLH znajduje się w Południowomałopolskim Obszarze Chronionego Krajobrazu chronionym obecnie zapisami rozporządzenia Wojewody Małopolskiego nr 92/06 z dnia 24 listopada 2006 r. w sprawie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz.Urz. Województwa Małopolskiego Nr 806, poz ze zmn.). Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Geologia i gleby Na terenie obszaru Uroczysko Łopień zinwentaryzowano kilka jaskiń oraz różnego rodzaju odsłonięcia skalne. Główna jaskinia, zwana Grotą Zbójnicką (Jaskinia Zbójecka w 9

10 Łopieniu N 49 o 41 57,26 E 20 o 16 43,32 ) jest jaskinią pseudokrasową, typu szparowoblokowiskowego, występująca w grubo- i bardzo grubo- ławicowanych piaskowcach magurskich. Stanowi efekt rozsuwania się bloków skalnych i poszerzania szczelin. Jej głębokość wynosi 19 m, a długość ponad 400 m (rozpiętość ok. 40 m x 30m). Składa się z licznych pustek o charakterze korytarzy i stosunkowo dużych komór, które tworzą system labiryntowy. Jaskinia ma dynamiczny mikroklimat; zimą nie jest wymrażana. Jej górne partie są suche; dolne, poniżej Sali Dziadka, dość wilgotne. Z uwagi na występowanie dużych populacji nietoperzy, stwierdzano pokłady ich guana, w tym największe w salach Janosika i Rumcajsa. W obszarze występują również inne jaskinie: Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska. Jaskinie te również typu szparowoblokowiskowego, występują w grubo- i bardzo grubo- ławicowanych piaskowcach magurskich. Powstały w efekcie rozsuwania się bloków skalnych i poszerzania szczelin. Obszar Nadleśnictwa położony jest w Beskidzie Wyspowym i Gorców tj. w terenie zbudowanym z kilku płaszczowin, które tworzą tzw. Płaszczowinę Magurską. Cechą charakterystyczną jest obecność piaskowców magurskich, które nie występują w innych jednostkach tektonicznych. Utwory omawianego terenu są to przede wszystkim osady fliszowe należące do kredy i paleogenu o olbrzymiej miąższości, przekraczającej 6000 m. Przeważnie są to naprzemianległe utwory piaskowcowo łupkowe z wtrąceniami margli, zlepieńców, rogowców, rzadziej wapieni. Oprócz osadów fliszowych występują też utwory mioceńskie. Na terenie obszaru stwierdzono występowanie gleb litogenicznych typu ranker, gleb autogenicznych z typu gleb brunatnych oraz gleb semihydrogenicznych w typie gleb torfowo glejowych. Klimat Klimat omawianego obszaru ma charakter górski z dużą amplitudą średnich temperatur i wysokimi opadami uzależnionymi w poważnym stopniu od położenia nad poziomem morza. Przeważają wiatry zachodnie. Średnie wartości parametrów meteorologicznych podawane dla dwóch stacji na Turbaczu (1308 m n.p.m.) i w Kamienicy (450 m n.p.m.) wynoszą odpowiednio: średnie temperatury roczne - 2,8 o C i 7,5 o C; średnie temperatury okresu wegetacyjnego - 13,0 o C i 15 o C; długość okresu wegetacyjnego i 210 dni, roczna ilość opadów mm i 841 mm, ilość dni z pokrywą śnieżną i 85. Użytkowanie terenu Własność Tereny wchodzące w skład obszaru Natura 2000 Uroczysko Łopień PLH120078, należą w większości do Skarbu Państwa, pozostając w zarządzie Nadleśnictwa Limanowa wchodzącego w skład Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe; niewielki fragment terenu należy do osób prywatnych. Leśnictwo Lasy Nadleśnictwa Limanowa przed ich upaństwowieniem w 1944 roku, były w posiadaniu prywatnych właścicieli, i klasyfikowane jako lasy przydworskie, lasy kościelne i lasy Spółki Akc. Saturn w Sosnowcu. W wyniku upaństwowienia dekretami PKWN z 26 września i 12 października 1944 r. zostały włączone do trzech nadleśnictw: Limanowa, Kamienica i Poręba Wielka. W wyniku szeregu przemian lasy te znalazły się obecnie na terenie Nadleśnictwa Limanowa oraz Gorczańskiego Parku Narodowego. 10

11 Lasy Nadleśnictwa Limanowa są lasami wielofunkcyjnymi, ale w całości zaliczonymi do lasów ochronnych. Z funkcji pozaprodukcyjnych, największe znaczenie mają wodochronność i glebochronność. Wynikają one bezpośrednio z położenia i ukształtowania terenu, ponieważ 100% powierzchni lasów położonych jest na terenach górskich, stanowiących naturalne tereny źródliskowe, podnoszące retencyjność gruntów i przeciwdziałające erozji gleby. Ze względu na duże walory przyrodnicze i krajobrazowe lasy te spełniają również funkcje turystyczne i dydaktyczne. Użytkowanie turystyczne, turystyka górska, wspinaczka, speleologia Obszar Nadleśnictwa Limanowa położony jest w sąsiedztwie Gorczańskiego Parku Narodowego. Na terenie nadleśnictwa zlokalizowane są trzy rezerwaty przyrody: Luboń Wielki, Śnieżnica i Kostrza, ponadto z uwagi na cenne elementy przyrodniczo krajobrazowe w latach ubiegłych pojawiły się projekty utworzenia dwóch parków krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Doliny Kamienicy oraz Łososińsko Żegocińskiego Parku Krajobrazowego. Istnienie tych form ochrony przyrody oraz wielu wartości przyrodniczo-kulturowo-krajobrazowych stanowi o dużej atrakcyjności turystycznej tego terenu. Znalazło to odzwierciedlenie w dobrze rozwiniętej sieci szlaków turystycznych przebiegających przez teren Nadleśnictwa Limanowa. Przez obszar Uroczyska Łopień PLH przebiega jeden ze szlaków: tzw. szlak zielony od miejscowości Łukowica Ostra Mogielica Łopień Dobra. Stosunkowo duże nagromadzenie jaskiń, jak również odsłoniętych ścian skalnych powstałych w wyniku rozsuwania się bloków skalnych oraz poszerzania szczelin, stanowią o dużej atrakcyjności tego terenu dla osób uprawiających speleologię oraz wspinaczkę. Jaskinie są regularnie penetrowane przez pojedynczych speleologów oraz kluby speleologiczne, m.in. z Dębicy. Uwarunkowania socjoekonomiczne Obszar Uroczyska Łopień znajduje się z zasady poza bezpośrednim zainteresowaniem społeczności lokalnej. Natomiast obecność obszaru może podnieść atrakcyjność turystyczną gminy oraz terenu Nadleśnictwa Limanowa. W związku z powyższym, nie przewiduje się większych konfliktów wynikających z funkcjonowania obszaru. Jego istnienie nie powinno również spowodować istotnych utrudnień dla Nadleśnictwa Limanowa proponowanemu zarządcy terenu. Co ważne, wszelkie plany związane z ochroną obszaru jak i działania ochronne, powinny być prowadzone w bezpośredniej współpracy z Nadleśnictwem Limanowa oraz przedstawicielami społeczności lokalnych i jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, z uwagi na bliską obecność dużego ośrodka miejskiego (Limanowa) jest możliwość utworzenia lokalnego klubu speleologicznego, który mógłby pełnić rolę opiekuna jaskiń zlokalizowanych na obszarze Natura Strategia ochrony siedlisk przyrodniczych Zestawienie typów siedlisk przyrodniczych Lista siedlisk przyrodniczych w obszarze Uroczysko Łopień. Kod siedliska Nazwa siedliska Powierzchnia (ha) Liczba płatów 11

12 7140 Torfowiska przejściowe 0, Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania XX Żyzne buczyny 12, D0 Bory i lasy bagienne 0,26 1 Ogólna ocena stanu i znaczenia siedlisk przyrodniczych torfowisko przejściowe Położone jest w oddziale leśnym nr 62g leśnictwa Łopień. Reprezentowane przez zbiorowisko z Eriophorum angustifolium i Sphagnum fallax, będące dość jednorodną kombinacją gatunków dolinkowej (Sphagnum) i kępkowej (Eriophorum) fazy torfowiska wysokiego. Teren torfowiska porasta torfotwórcze zbiorowisko z wełnianką wąskolistną Eriophorum angustifolium. Warstwę mchów tworzy Sphagnum fallax torfowiec kończysty - typowy dla silnie uwodnionych, oligotroficznych i kwaśnych siedlisk Oprócz wełnianki, z roślin naczyniowych bardzo licznie rośnie tu rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, pojawia się także żurawina błotna Oxycoccus palustris. Można zaobserwować tu również niewielkie grupy Sphagnum magellanicum mchu torfowca rosnącego zwykle na torfowiskach wysokich w obrębie kępek. Na obrzeżach zbiorowiska z Eriophorum angustifolium i Sphagnum fallax wzrasta udział gatunków typowych dla kwaśnych młak Carici-Agrostietum caninae, takich jak: mietlica psia Agrostis canina, Carex canescens, turzyca gwiazdkowata Carex echinata i Carex nigra. Płaty te stanowią przejście do sąsiednich zbiorowisk. W części najniższej, zdrenowanej wcinającym się potokiem odprowadzającym nadmiar wody z torfowiska, licznie występuje wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum tworząc zbiorowisko Eriophorum vaginatum-sphagnum fallax. W zbiorowisku tym dużą domieszkę stanowią gatunki typowo leśne, takie jak: podbiałek alpejski Homogyne alpina, wietlica samicza Athyrium filix-femina i siódmaczek leśny Trientalis europaea. Warstwę mchów tworzą Sphagnum fallax i płonnik pospolity Polytrichum commune. Na granicy boru bagiennego wąskim pasem ciągnie się zbiorowisko nawiązujące do typowego torfowiska wysokiego. Pojawia się tu borówka bagienna Vaccinium uliginosum i żurawina błotna Oxycoccus palustris oraz mchy typowe dla kępek torfowisk wysokich Sphagnum magellanicum i S. rubellum oraz Polytrichum strictum. Jedynie południowowschodni kąt otwartej części torfowiska porastają płaty roślinności typowej dla miejsc nieco żyźniejszych. Gatunki typowe dla siedlisk skrajnie oligotroficznych mieszają się tu z porastającymi zwykle siedliska żyźniejsze jak: knieć górska Caltha laeta, pępawa błotna Crepis paludosa, niezapominajka błotna Myosotis palustris, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum. Rosną tu również ostrożeń błotny Cirsium palustre, Agrostis vulgaris, śmiałek darniowy Deschampsia caespitosa i storczyki. W warstwie mchów dominuje torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum; pojawiają się też inne gatunki mchów (z rodzaju Calliergon). Warunki siedliskowe w tej części torfowiska prawdopodobnie kształtowane są przez żyźniejsze spływy powierzchniowe z przyległego stoku (Koczur 2008). Zbiorowiska te jako integralna część ekosystemów torfowiskowych pełnią ważną rolę retencyjną wody, jak również materii organicznej jaką jest torf. Zatrzymywanie wody i spowalnianie jej spływu na terenach pochyłych, zasilanie cieków ma decydujące znaczenie dla dynamiki zjawisk hydrologicznych w zlewniach górskich, a pośrednio na terenach niżej położonych. W aspekcie biologicznym torfowisko w znaczący sposób podnosi różnorodność na poziomie ponadgatunkowym jaskinie nieudostępnione do zwiedzania 12

13 Na terenie obszaru Uroczysko Łopień odnaleziono 4 jaskinie, będące jaskiniami pseudokrasowymi, typu szparowo-blokowiskowego, występujące w grubo- i bardzo grubo- ławicowanych piaskowcach magurskich. Stanowią one efekt rozsuwania się bloków skalnych i poszerzania szczelin. Największa z jaskiń Grota Zbójnicka ma głębokość 19 m, a długość ponad 400 m (rozpiętość ok. 40 m x 30m). Składa się z licznych pustek o charakterze korytarzy i stosunkowo dużych komór, które tworzą system labiryntowy. Jaskinia ma dynamiczny mikroklimat; zimą nie jest wymrażana. Jej górne partie są suche; dolne, poniżej Sali Dziadka, dość wilgotne. Pozostałe jaskinie są mniejsze, ale o podobnym charakterze. Należą do nich: Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska żyzne buczyny Reprezentowane są przez zbiorowisko żyznej buczyny karpackiej Dentario glandulosae Fagetum. Odznacza się udziałem trzech gatunków charakterystycznych o znaczeniu terytorialnym: Dentaria glandulosa żywiec gruczołowaty, Symphytum cordatum żywokost sercowaty i Polystichum braunii paprotnik Brauna. Buczyny są użytkowane gospodarczo, fragmenty siedliska mają zaburzony skład drzewostanów. 91D0 bory i lasy bagienne Siedlisko reprezentowane przez zbiorowisko Sphagno girgensohnii Piceetum borealna świerczyna na torfie. Zbiorowisko to zajmuje część południową torfowiska. W części najbliższej otwartego torfowiska świerkowi towarzyszą pojedyncze sosny. W runie oprócz borówki czarnej Vaccinium myrtillus występują gatunki typowo torfowiskowe Vaccinium uliginosum, Eriophorim vaginatum, E. angustifolium i Oxycoccus palustris. W warstwie mchów dominują torfowce (Sphagnum fallax, S. girgensohnii, S. russowii, S. magellanicum, S. rubellum) i płonniki (Polytrichum commune i P. strictum). W części najbardziej oddalonej udział gatunków torfowiskowych maleje, a wzrasta udział gatunków borowych (Vaccinium myrtillus, Dryopteris filix-mas, Rubus idaeus, R. hirtus). W warstwie mchów dominuje typowy dla mokrych wariantów borów świerkowych Sphagnum girgensohnii. Nie przewiduje się zagrożeń dla tego siedliska. Wystarczającym sposobem jego zachowania i utrzymania jest postępowanie zgodnie ze wskazaniami gospodarczymi podanymi w planie urządzenia lasu, jak również zainstalowanie systemu zastawek na cieku odprowadzającego wodę z siedliska Ocena stanu ochrony siedlisk przyrodniczych w obszarze (FV właściwy, U1 niezadowalający, U2 zły, XX nieznany) Kod siedlis ka Nazwa siedliska Powierzchni Specyficzn Perspektyw Ocena Ocena ogólna a siedliska a struktura y ochrony ogóln (%) i funkcje a F U U V 1 2 FV U1 FV U Torfowiska przejściowe 8310 Jaskinie FV FV FV FV 10 nieudostępnione do 0 zwiedzania 9130 Żyzne buczyny U1 U1 FV U D0 Bory i lasy bagienne U1 U1 FV U X X 13

14 Potrzeby ochrony siedlisk przyrodniczych Potrzeba podjęcia działań ochronnych siedlisk przyrodniczych w obszarze Uroczysko Łopień (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Kod siedliska Nazwa siedliska Priorytet w obszarze 7140 Torfowiska przejściowe 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Najistotniejsze miejsca dla ochrony Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) 1 62g leśnictwa Łopień utrzymanie i stabilizacja zbiorowiska poprzez wycinanie ekspansywnych gatunków drzew i krzewów oraz zainstalowanie systemu zastawek na cieku odprowadzającego wodę 3 Grota Zbójnicka, Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska Ochrona bierna; doraźne sprzątanie korytarzy z nagromadzonych śmieci, ew. zabezpieczenie wejścia przed niekontrolowaną penetracją 9130 Żyzne buczyny 2 Otoczenie Groty Zbójnickiej 91D0 Bory i lasy bagienne 1 Skraj torfowiska w oddz. 62 g stopniowa przebudowa drzewostanów niezgodnych z siedliskowym typem lasu Zasadniczo ochrona bierna; zainstalowanie systemu zastawek na cieku odprowadzającym wodę z siedliska Zagrożenia dla siedlisk przyrodniczych i sposoby ich eliminacji Kod siedlis ka Nazwa siedliska 7140 Torfowis ka przejścio we 8310 Jaskinie nieudostę pnione do zwiedzan ia 9130 Żyzne buczyny 91D0 Bory i lasy bagienne Zagrożenie Wpływ na przedmiot ochrony Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Zwiększony odpływ wody, zarośnięcie przez krzewy wierzbowe Przesuszenie torfowiska zubożenie składu gatunkowego, wycofanie się gatunków torfotwórczych mchów Akty wandalizmu Zaśmiecanie, niszczenie szaty naciekowej, zmiana mikroklimatu jaskini, Potencjalnie; niewłaściwa gospodarka leśna Zwiększony odpływ wody System zastawek na rowie odprowadzającym wodę, odkrzaczanie ręczne, w okresie zimowym; Sprzątanie jaskini, regulacja wejść powierzenie opieki nad jaskiniami odpowiedzialnej jednostce, np. klubowi speleologicznemu Zaburzenie struktury i funkcji siedliska Stopniowa przebudowa drzewostanu Przesuszenie płatu boru bagiennego, zmiany składu gatunkowego i zaburzenie struktury i funkcji siedliska Zahamowanie odpływu wody 14

15 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony siedlisk przyrodniczych Kod siedlis ka Nazwa siedliska 7140 Torfowiska przejściowe 8310 Jaskinie nieudostęp nione do zwiedzania 9130 Żyzne buczyny 91D0 Bory i lasy bagienne Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV U1; działania ochronne nie były prowadzone, brak obszarowej ochrony prawnej FV; działania ochronne nie były prowadzone, brak ochrony prawnej U1; działania ochronne nie były prowadzone, brak ochrony prawnej U1; działania ochronne nie były prowadzone, brak ochrony prawnej Poprawa struktury siedliska i odzyskanie części areału zarośniętego przez krzewy Utrzymanie aktualnego stanu siedliska, Poprawa struktury siedliska Poprawa struktury siedliska Kontrolowane podniesienie poziomu wody, Usuniecie krzewów wierzbowych, Ochrona bierna Przebudowa stopniowa drzewostanu; Kontrolowane podniesienie poziomu wody, poza tym ochrona bierna Zakres monitoringu siedlisk przyrodniczych Kod siedliska Nazwa siedliska Wskaźniki specyficznej struktury i funkcji 7140 Torfowiska Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. przejściowe monitoringu GIOŚ 8310 Jaskinie Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. nieudostępnion monitoringu GIOŚ e do zwiedzania 9130 Żyzne buczyny Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. 91D0 Bory i lasy bagienne monitoringu GIOŚ Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ Liczba stanowisk do monitoringu Braki danych Brak pełnej mapy siedlisk i oceny ich stanu metodami wypracowanymi przez GIOŚ. 15

16 Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Uroczysko Łopień. Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Powierzchnia Liczebność populacji siedlisk gatunku (ha) XX Podkowiec Rhinolophus mały hipposideros Nocek Myotis XX łydkowłosy dasycneme Nocek Myotis XX orzęsiony emarginatus Nocek Myotis XX Bechsteina bechsteinii Nocek duży Myotis myotis XX (migrujące) 0-14 ( migrujące) 1 ( migrujące) Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Siedlisko nietoperzy: Główna jaskinia tego obszaru Jaskinia Zbójecka jest bardzo ważnym zimowiskiem podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Beskidach. Nietoperze występują na obszarze również w okresie letnim. Zgodnie z Kryteriami wyboru schronień nietoperzy do ochrony w ramach polskiej sieci Natura 2000, obszar uzyskał 166 pkt, co daje podstawy do włączenia go do sieci Natura Nietoperze występują również w jaskiniach Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska. Zagrożeniem dla siedliska jest zaśmiecanie jaskiń, niszczenie i odłupywanie odłamków skał oraz płoszenie nietoperzy (zwłaszcza w okresie hibernacji). Wskazane jest, aby osoby dokonujące wejścia do Groty Zbójnickiej zgłaszały do pracowników Nadleśnictwa oraz Regionalnego Konserwatora Przyrody chęć wejścia do groty; ewentualnie należy rozważyć możliwość wprowadzenie opłat za wejście do jaskini, co pozwoliłoby uzyskać środki finansowe na ich sprzątanie. Ponadto, konieczne jest utrzymanie aktualnego przebiegu szlaku turystycznego i nie dopuszczanie do zmiany jego trasy w kierunku Groty Zbójnickiej. Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (kod gatunku 1303) Rejon kluczowy dla ochrony podkowca małego w Polsce. Jeden z najważniejszych obszarów zimowania tego gatunku w Karpatach. Hibernuje tu prawie cała populacja podkowca małego z Beskidu Wyspowego. Podkowiec mały wykorzystuje jaskinie obszaru przede wszystkim jako miejsca hibernacji i kwatery przejściowe. Stwierdzono zachowania godowe (kopulacje, wokalizacje). W okresie letnim spotykana jest nieliczna grupa dorosłych samców. 16

17 Wielkość populacji zimującej tego gatunku waha się w granicach osobników; czasami tylko w okresie dłuższego ocieplenia w okresie zimowym może spaść do ok. 200 osobników. W okresie przejściowym może sięgać nawet 950 osobników. W okresie letnim w jaskiniach spotykana jest od kilku do kilkunastu samców (4-18). Nie stwierdzono kolonii rozrodczych. Populacja podkowca nie jest izolowana, jest fragmentem większej populacji. Populacja jest badana i monitorowana od 1997 roku. Podkowiec poluje w obrębie całego obszaru, szczególnie intensywnie w obrębie obszarów skalnych i najbliższym otoczeniu jaskiń. Okres bardzo intensywnego żerowania obserwowany jest w okresie późnego lata i okresu przedhibernacyjnego. Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii (kod gatunku 1323). Obszar Uroczysko Łopień jest najliczniejszym miejscem hibernacji i rojenia nocka Bechsteina w Karpatach i jednym z najważniejszych miejsc rojenia w Polsce. Nocek Bechsteina wykorzystuje jaskinie obszaru przede wszystkim jako miejsca hibernacji i miejsca rojenia, nie stwierdzono rozrodu. Nietoperz ten jest gatunkiem związanym z pierwotnymi lasami liściastymi, stąd jego rozród i obecność kolonii rozrodczych jest prawdopodobna w tym obszarze w dobrze zachowanych fragmentach buczyny. Monitoring zimowy tego nietoperza, podobnie jak i innych, prowadzony jest regularnie od 1997 roku. Co kilka lat notowane są pojedyncze osobniki na zimowiskach. Monitoring letni prowadzony był w latach Jego liczebność w trakcie odłowów jest o wiele wyższa niż stwierdzana w okresie zimowym (w trakcie najwyższej aktywności przy otworze Jaskini Zbójeckiej odławianych jest nawet do 40 osobników w ciągu nocy). Wielkość populacji tego gatunku nietoperzy jest wyjątkowo trudna do oszacowania. Wiąże się to ze skrytym trybem życia oraz brakiem skutecznych metod oceny liczebności, zwłaszcza w okresie aktywności. Biorąc pod uwagę wyniki odłowów przy wybranych jaskiniach, liczebność tego nietoperza w tym obszarze w okresie rojenia należy szacować na od 100 do 200 osobników. Do wyniku monitoringu zimowego należy podchodzić z dużą ostrożnością, nocek Bechsteina jest gatunkiem hibernującym często w głębokich szczelinach poza zasięgiem wzroku. Wielkość populacji zimującej trudna do oszacowania. W okresie hibernacji stwierdzano pojedyncze osobniki. Nocek Bechsteina nie odbywa dalekich przelotów. Mimo to wydaje się, że populacja tego gatunku nie jest izolowana, jest fragmentem większej populacji zamieszkującej Karpaty. Nocek orzęsiony Myotis emarginatus (kod gatunku 1321) Jedno z nielicznych miejsc hibernacji nocka orzęsionego w Karpatach i jedno z najważniejszych miejsc rojenia w Polsce. Całoroczny monitoring tego nietoperza, podobnie jak i innych, prowadzony jest w tym obszarze od 1997 roku. Nocek orzęsiony wykorzystuje jaskinie obszaru przede wszystkim jako miejsca hibernacji i miejsca rojenia. Wielkość populacji zimującej trudna do oszacowania. Nocek orzęsiony jest gatunkiem zimującym przede wszystkim głęboko w szczelinach skalnych poza zasięgiem wzroku stąd jego liczebność stwierdzana w trakcie hibernacji jest niewielka. W środku sezonu zimowego nie występuje lub notowane są pojedyncze osobniki. Najliczniejsza obecność obserwowana jest pod koniec hibernacji, kiedy nietoperze wypełzają ze szczelin (0-14 osobników). 17

18 Nie stwierdzono kolonii rozrodczych. Bardzo licznie gatunek ten obserwowany jest w okresie rojenia. Jego liczebność z tego okresu szacowana jest na osobników (w trakcie najwyższej aktywności przy otworze Jaskini Zbójeckiej odławianych jest nawet do 50 osobników w ciągu nocy). Populacja nie jest izolowana, jest fragmentem większej populacji. Nocek duży Myotis myotis (kod gatunku 1324). Nocek duży wykorzystuje jaskinie obszaru przede wszystkim jako miejsca hibernacji. Wielkość populacji zimującej trudna do oszacowania. W okresie zimowym stwierdzano było nawet do kilkunastu osobników (0-12). Nie stwierdzono kolonii rozrodczych. Populacja nie jest izolowana, jest fragmentem większej populacji. Gatunek zasiedla prawdopodobnie teren prawie całego kraju. Związany jest zarówno z terenami skalistymi jak i nizinnymi. Poluje w otwartych lasach, parkach i nad łąkami. Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme (kod gatunku 1318). Nocek łydkowłosy stwierdzany był w jaskini w okresie rojenia (1-2 osobniki). Nie stwierdzono jego występowania w okresie hibernacji. Nie stwierdzono kolonii rozrodczych. Gatunek zasiedla teren całego kraju. Związany jest z wodami stojącymi i wolno płynącymi. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Uroczysko Łopień Nazwa polska gatunku Podkowiec mały Nocek orzęsiony Nocek Bechsteina Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus Myotis bechsteinii Siedlisko Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna FV FV FV FV 100 Ocena ogólna (%) FV U1 FV U1 100 FV FV FV FV 100 FV U1 U2 XX Potrzeby ochrony gatunków zwierząt Potrzeba podjęcia działań ochronnych gatunków zwierząt w obszarze Uroczysko Łopień (1= priorytet wysoki, 2 = średni, 3 = niski) Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Priorytet Najistotniejsze miejsca dla ochrony Najistotniejsze działania ochronne (ogólnie) Podkowiec mały Nocek orzęsiony Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus 3 Jaskinia Grota Zbójnicka 3 Jaskinia Grota Zbójnicka Zapewnienie spokoju w okresie hibernacji, ew. zabezpieczenie otworu wejściowego przed niekontrolowana penetracją; zakaz eksploracji jaskiń mogącej pociągnąć za sobą zmianę mikroklimatu jaskiń; Zapewnienie spokoju w okresie hibernacji, ew. zabezpieczenie otworu 18

19 Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii 3 Jaskinia Grota Zbójnicka wejściowego przed niekontrolowana penetracją; zakaz eksploracji jaskiń mogącej pociągnąć za sobą zmianę mikroklimatu jaskiń Zapewnienie spokoju w okresie hibernacji, ew. zabezpieczenie otworu wejściowego przed niekontrolowana penetracją; zakaz eksploracji jaskiń mogącej pociągnąć za sobą zmianę mikroklimatu jaskiń Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Zagrożeniem dla nietoperzy zimujących w jaskiniach jest częsta ich penetracja nawet w małych zespołach, która może przyczyniać się i wybudzania nietoperzy i negatywnie wpływać na liczebność hibernujących nietoperzy. Może ona także przynieść zmiany mikroklimatu jaskiń, w szczególności pogorszenia warunków termicznych zwłaszcza, iż jaskinie tego obszaru są obiektami o małych kubaturach próżni skalnych i o mikroklimacie statycznym ciepłym. Zagrożeniem jest również celowe wybudzanie nietoperzy w okresie hibernacji (XI V), rozpalanie ognisk w pobliżu otworów jaskiń, nielegalne biwakowanie wewnątrz obiektów itd. Wycinanie drzew i krzewów tworzących liniowe elementy krajobrazu na terenach przyległych do masywu Łopienia (poza obszarem) również negatywnie oddziałuje na w/w gatunki. Tereny te stanowią bardzo istotne ciągi migracji przy przelotach nietoperzy zwłaszcza podkowca małego np. do miejsc rojenia czy hibernacji. Zagrożenie to dotyczy przede wszystkim obszarów sąsiadujących z kompleksem leśnym porastającym Łopień. Nazwa polska gatunku Podkowi ec mały Nocek orzęsion y Nocek Bechstei na Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposidero s Myotis emarginatus Myotis bechsteinii Zagrożenie Agresywna penetracja jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy; Przerwanie szlaków migracji Agresywna penetracja jaskiń Agresywna penetracja jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy Wpływ na przedmiot ochrony Zakłócenie hibernacji; wybudzenie zwierząt, mogące prowadzić do osłabienia lub zagrożenia ich życia; Zakłócenie przemieszczania się zwierząt, dotarcia do kluczowych dla gatunku schronień Zakłócenie możliwości migracji i zakłócenie odpoczynku; mogące prowadzić do osłabienia lub zagrożenia ich życia Zakłócenie hibernacji; wybudzenie zwierząt, mogące prowadzić do osłabienia lub zagrożenia ich życia Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Ograniczenie penetracji jaskiń w okresie hibernacji, egzekwowanie właściwych zachowań w jaskiniach; utrzymanie elementów liniowych krajobrazu na obszarach przyległych Egzekwowanie właściwych zachowań w jaskiniach Ograniczenie penetracji jaskiń w okresie hibernacji, egzekwowanie właściwych zachowań w jaskiniach 19

20 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Celem ograniczenia zagrożeń i utrzymania właściwego stanu ochrony jest ograniczenie nielegalnej penetracji Jaskini Zbójeckiej w Łopieniu poprzez wzmocnienie obecnych zabezpieczeń, montaż dodatkowych krat i zamknięcie przekopów; w Jaskini Czarci Dół należy rozważyć montaż kraty w otworze jaskini, aby nie dopuścić do niekontrolowanych penetracji przez osoby niepowołane. Konieczne jest aby osoby dokonujące wejścia do Groty Zbójnickiej zgłaszały do pracowników Nadleśnictwa oraz Regionalnego Konserwatora Przyrody chęć wejścia do groty. Ponadto, należy utrzymać przebieg szlaku turystycznego w istniejącym biegu i nie dopuszczenie do zmiany jego trasy w kierunku Groty Zbójnickiej. Należy dążyć do wykonywania nasadzeń w miejscach wycinki zadrzewień (np. wzdłuż dróg przebiegających przez polany i łąki, strumieni, parowów) na terenach przyległych do masywu Łopienia. Gatunek Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV Podkowiec FV Utrzymanie stanu Ograniczenie penetracji jaskiń w mały populacji i siedliska okresie hibernacji, egzekwowanie nietoperzy właściwych zachowań w jaskiniach; utrzymanie liniowych elementów Nocek orzęsiony Nocek Bechsteina U1 FV Utrzymanie stanu populacji i siedliska nietoperzy Utrzymanie stanu populacji i siedliska nietoperzy krajobrazu Egzekwowanie właściwych zachowań w jaskiniach Ograniczenie penetracji jaskiń w okresie hibernacji, egzekwowanie właściwych zachowań w jaskiniach Zakres monitoringu gatunków zwierząt Gatunek Wskaźniki stanu populacji i siedliska Liczba stanowisk Podkowiec Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. 1 monitoringu GIOŚ mały Nocek orzęsiony Nocek Bechsteina Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ Wskaźniki zgodnie z załącznikiem, wg. monitoringu GIOŚ W trakcie monitoringu nietoperzy, w czasie kontroli liczy się i określa przynależność systematyczną napotkanych nietoperzy bez ściągania ich ze ścian. Monitoring powinien być prowadzony przez osoby odpowiednio przeszkolone i doświadczone w zakresie rozpoznawania gatunków nietoperzy. Dodatkowo wszystkie osoby prowadzące monitoring powinny posiadać duże doświadczenie w działalności w tego typu obiektach, penetracja ich jest niebezpieczna ze względu na możliwość zawałów, trudności topograficzne, ciasnotę niektórych ciągów. Porównywalność wyników zapewni prowadzenie monitoringu najlepiej w tym samym zespole. Ze względu na małą kubaturę obiektów monitoring powinien być prowadzony przez nieliczne zespoły (optymalne jedna lub dwie osoby), a pobyt w jaskini ograniczony do niezbędnego minimum (by nie

21 naruszyć reżimu termicznego obiektów). W związku z tym, że hibernuje tu największa liczba podkowców małych w Polsce i są to obiekty kluczowe dla tego gatunku monitoring powinien być prowadzony każdego roku. Braki danych Brak informacji na temat wykorzystania siedliska poza terenem jaskini przez poszczególne gatunki nietoperzy Waloryzacja obszaru Natura 2000 Najistotniejszą częścią obszaru Natura 2000 jest jaskinia Grota Zbójnicka, największa spośród jaskiń tego obszaru. Jest ona też miejscem hibernacji największej liczby nietoperzy. Interesujące jest także torfowisko przejściowe i niewielki płat boru bagiennego, choć ich znaczenie dla ochrony tych typów siedlisk w regionie jest niewielkie. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie przede wszystkim ochrona jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy oraz ochrona przed dewastacją i zaśmiecaniem w pozostałym okresie. W przypadku siedlisk leśnych konieczne jest gospodarowanie zgodnie z obowiązującym planem urządzenia lasu oraz popieranie gatunków charakterystycznych dla siedliska, a w przypadku torfowiska jego utrzymanie poprzez usunięcie drzew i krzewów oraz podniesienie poziomu wody poprzez zainstalowanie systemu zastawek. Zasadniczym problemem jest w przypadku tego obszaru zakres oraz zaplanowanie w czasie i przestrzeni aktywnej ochrony wymienionych siedlisk przyrodniczych. Prace takie powinny prowadzić do utrzymania i zachowania siedlisk przyrodniczych we właściwym stanie ochrony. Zasady zachowania i utrzymania siedliska jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (kod obszaru 8310): kontrola stanu jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy oraz w okresie letnim usuwanie w okresie hibernacji nietoperzy osób niepowołanych z terenu jaskiń usuwanie śmieci z jaskiń kontrola stanu kraty zabezpieczającej wejście do Jaskini Zbójeckiej, ograniczenie nielegalnej penetracji Jaskini Zbójeckiej w Łopieniu poprzez wzmocnienie obecnych zabezpieczeń, montaż dodatkowych krat i zamknięcie przekopów, w Jaskini Czarci Dół należy rozważyć montaż kraty w otworze jaskini, aby nie dopuścić do niekontrolowanych penetracji przez osoby niepowołane Zasady zachowania siedlisk leśnych bory i lasy bagienne (kod obszaru 91DO), żyzne buczyny (kod obszaru 9130): utrzymanie zasad gospodarowania według planu urządzenia lasu i ewentualna zmiana planu urządzenia lasu w kierunku stworzenia osobnego wydzielenia i wykazanie w nim siedliska 91DO. 21

22 Ponadto, w przypadku siedliska 9130 popieranie w prowadzonych zabiegach pielęgnacyjnych właściwych dla wieku drzewostanu, buka kosztem świerka. W ramach tej działalności wskazana jest stopniowa przebudowa drzewostanów niezgodnych z siedliskowym typem lasu W przypadku siedliska 91DO, poprawa uwodnienia poprzez zainstalowanie zastawek na cieku występującym na siedlisku Zasady utrzymania torfowiska przejściowego (kod siedliska 7140): poprawa uwodnienia torfowiska. Nadmiar wód odprowadzany jest z torfowiska przez okresowo wysychający potok. Powstaje on w północnej części torfowiska i wypływa z niego przy północno-zachodnim brzegu. Jego końcowy odcinek, w wyniku erozji wciął się w podłoże. Jego łożysko obniżone jest około 1 m w stosunku do powierzchni torfowiska. Powoduje to drenaż przylegających części torfowiska i pogarsza uwodnienie całego obiektu. W celu poprawy uwodnienia torfowiska należałoby zainstalować system trzech zastawek podnoszących poziom wody kaskadowo. Pierwszą zastawkę należy zainstalować tuż powyżej brzegu torfowiska, na wysokości płatu z Eriophorum vaginatum. Trzecią w miejscu, gdzie ciek zaczyna się wyraźnie zarysowywać i wcinać w podłoże, mniej więcej na wysokości grupy wierzb, poniżej oczek wodnych. Środkową zastawkę należy zainstalować mniej więcej w połowie pomiędzy pozostałymi. Do wykonania zastawek należy wykorzystać wyłącznie materiał naturalny drewno i ziemię torfową. Redukcja zarośli wierzbowych. Z uwagi na fakt, iż wierzby łozowa i uszata porastające teren torfowiska są również gatunkami typowymi dla siedlisk bagiennych i zwiększają bioróżnorodność torfowiska, całkowita ich eliminacja wydaje się niecelowa. Przemawia za tym również ich struktura pod bardzo gęstymi, najstarszymi zaroślami praktycznie brak warstw roślin zielnych i mchów. Jednorazowe całkowite wycięcie mogłoby, przy niesprzyjających warunkach doprowadzić do erozji, lub murszenia wierzchniej warstwy torfu. Należy więc stopniowo wycinać krzewy rosnące na brzegu zarośli i w miejscach gdzie warstwa mchów i roślin zielnych jest zwarta. Równocześnie wskazana jest całkowita eliminacja pojedynczych krzewów, a przede wszystkim osobników juwenilnych z terenów otwartych. Osobniki najmniejsze i najmłodsze, z jeszcze słabo rozwiniętym systemem korzeniowym można wyrywać. Należy jednak pamiętać o ponownym ułożeniu naruszonej pokrywy mchów, tak by nie powstały płaty nagiego torfu. Miejsca takie stanowiłyby siedliska otwarte, sprzyjające kiełkowaniu następnych wierzb i innych niepożądanych gatunków. Większe krzewy należy wycinać. Wycięte i wyrwane krzewy należy usunąć z torfowiska. Należy również pamiętać, że warstwę mchów na torfowisku łatwo jest uszkodzić, między innymi intensywnym wydeptywaniem. Dlatego w operacji tej powinna brać udział jednorazowo niewielka liczba osób. Zasady zachowania gatunków nietoperzy podkowca małego Rhinolophus hipposideros nocka orzęsionego Myotis emarginatus, nocka Bechsteina Myotis bechsteinie, nocka łydkowłosego Myotis dasycneme i nocka dużego Myotis myotis : kontrola stanu jaskiń w okresie hibernacji nietoperzy oraz w okresie letnim celem niedopuszczenia do wybudzania nietoperzy w okresie hibernacji nietoperzy tj. w okresie XI V. 22

23 Kontrola stanu kraty zabezpieczającej wejście do Jaskini Zbójeckiej, ograniczenie nielegalnej penetracji Jaskini Zbójeckiej w Łopieniu poprzez wzmocnienie obecnych zabezpieczeń, montaż dodatkowych krat i zamknięcie przekopów, w Jaskini Czarci Dół należy rozważyć montaż kraty w otworze jaskini, aby nie dopuścić do niekontrolowanych penetracji przez osoby niepowołane Konieczne jest aby osoby dokonujące wejścia do Jaskini Zbójeckiej i innych jaskiń zgłaszały do pracowników Nadleśnictwa oraz Regionalnego Konserwatora Przyrody chęć wejścia do groty. Ponadto konieczne jest utrzymanie przebiegu szlaku turystycznego zielonego w istniejącym biegu i nie dopuszczanie do zmiany jego trasy w kierunku Jaskini Zbójeckiej. Prowadzenie drzewostanów bukowych zgodnie z zasadami określonymi w planie urządzenia lasu i zasadach hodowli lasu. Utrzymanie otwartego typu siedliska, poprzez wykaszanie polany w bezpośrednim sąsiedztwie obszaru. Niedopuszczanie do likwidacji zadrzewień tworzących liniowe elementy krajobrazu na terenach przyległych do masywu Łopienia, a w przypadku usuwania z nich wielu drzew wykonywanie nasadzeń w miejscach wycinki (np. wzdłuż dróg oraz na polanach, łąkach, wzdłuż strumieni, parowów, cieków wodnych Suchy Potok, Rybkowski Potok, Chochołowski Potok, Czarna Rzeka, i innych cieków wodnych bez nazwy) na terenach przyległych do masywu Łopienia. Istniejące plany zarządzania dla obszaru Nazwa planu Plan Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Limanowa Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Limanowa Czas obowiązywania/ rok uchwalenia do r. do r. Zapisy planu mogące mieć wpływ na ochronę obszaru Natura 2000 Określenie sposobu gospodarowania w oddz. leśnych Wyszczególnienie przedmiotów ochrony Zgodność planu z celami ochrony obszaru Zgodny Zgodny Krajowy Plan Zarządzania Gatunkiem PODKOWIEC MAŁY (R. Szkudlarek) 2007 Sposób ochrony gatunku nietoperza w Karpatach Zgodny Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Mocne strony Strength Dotychczasowa skuteczna ochrona obszaru w ramach istniejącego planu urządzenia lasu. Stabilne, obfite populacje nietoperzy w obszarze. Położenie z dala od siedzib ludzkich. Szanse Oportunities Słabe strony Weakness Tendencja do wypadania borów świerkowych, m.in. poprzez gradację korników; zagrożenia siedlisk poza obszarem Natura 2000 Możliwość niekontrolowanego wejścia do jaskiń; Zagrożenia Threats 23