Rozmawiajmy! Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

Transkrypt

1

2 Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe:

3 Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA LUBOŃ WIELKI GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU Beskid Wyspowy J. Perzanowska Ostoja siedliskowa

4

5 Obszary Natura 2000: Kostrza PLH120009, Luboń Wielki PLH120043, Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Obszary Natura 2000 obejmują przyszczytowe, zalesione fragmenty trzech gór Beskidu Wyspowego, na terenie nadleśnictwa Limanowa. Beskid Wyspowy to część Beskidów Zachodnich. Charakterystyczną cechą, od której pochodzi jego nazwa, jest obecność izolowanych, pojedynczych szczytów, które wznoszą się nawet m ponad doliny. Najwyższy z nich to Mogielica (1170 m n.p.m.). Beskid Wyspowy otoczony pasmami: Beskidu Makowskiego, Gorców, Beskidu Sądeckiego i Pogórzem Wiśnickim, zajmuje powierzchnię blisko 1000 km². Odosobnione góry Beskidu Wyspowego są ostańcami piaskowców magurskich, pod którymi znajdują się głębiej położone serie skalne płaszczowiny śląskiej. Na stokach i w partiach przyszczytowych występują liczne, zbudowane z piaskowca wychodnie. Najbardziej znana z nich to Diabli Kamień koło Szczyrzyca. Na Luboniu Wielkim natomiast, znajduje się duże gołoborze, a na stokach Ćwilina, Mogielicy, Łopienia, Zezowa i Szczebla osuwiska skalne. Występują tu także liczne, choć stosunkowo niewielkie jaskinie (największa z nich to Grota Zbójnicka na Łopieniu o długości korytarzy 433 m). Szczyty mają strome stoki; zwykle te północne są bardziej nachylone od południowych. Beskid Wyspowy łączy w sobie cechy krajobrazu podgórskiego i górskiego. Zachowany jest tu charakterystyczny, strefowy układ roślinności, ale występują tylko 2 piętra: pogórza Kostrza J. Perzanowska Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU

6 (do wysokości ok. 500 m), a wyżej regiel dolny (tylko pod wierzchołkiem Mogielicy występuje szczątkowy regiel górny). Szereg oddzielnych szczytów otoczonych jest szerokimi i rozległymi dolinami. Głębokie doliny rzeczne od dawna wykorzystywane były jako trakty komunikacyjne, dzisiaj biegną nimi drogi łączące poszczególne miejscowości tego regionu. Beskid Wyspowy położony jest w dorzeczach Dunajca i Raby. Największe ich dopływy to: Łososina, Kamienica, Mszanka, Stradomka. W krajobrazie dominują pola uprawne i obszary zabudowane. Większe kompleksy leśne pozostawiono tylko w najwyższych partiach gór, powyżej wysokości m n.p.m. Obszary Kostrza i Luboń Wielki zostały już objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Trzeci Grota Zbójnicka na Łopieniu, porośnięty jest przez lasy uznane za wodo- i glebochronne, a sama jaskinia ma status pomnika przyrody. Obszar Kostrza obejmuje fragment lasu o powierzchni 38,56 ha, położony na terenach wsi Kostrza, w gminie Jodłownik i wsi Rupniów w gminie Limanowa. Położony jest na północnych stokach góry Kostrza. Południową granicę wyznacza grzbiet tej góry, pozostałe w większości biegną w miejscach przechodzenia stromizn w łagodniejszy stok. Najwyżej położony punkt obszaru znajduje się na wysokości ok. 719 m, najniższy natomiast ok. 550 m n.p.m. Wzgórze, podobnie jak pozostałe wzniesienia Beskidu Wyspowego, zbudowane jest z fliszu karpackiego (piaskowce gruboławicowe i łupki). Miejscami na powierzchni występują łatwiej wietrzejące łupki pyłowcowe lub margliste. Całość obszaru pokrywa las buczyna karpacka, a najbardziej strome miejsca jaworzyna. Związane jest z nią jedno z nielicznych w Beskidach stanowisk paproci języcznika zwyczajnego. Obszar Luboń Wielki położony jest na gruntach wsi Raba Niżna, na terenie gminy Mszana Dolna. Zajmuje powierzchnię ok. 33,6 ha, a obejmuje górną partię stoku oraz część grzbietu górskiego na południowym zboczu Lubonia Wielkiego. Znajduje się tu główny przedmiot ochrony w tym obszarze, tj. gołoborze. Osuwisko rozciąga się na znacznej powierzchni, rozpoczynając od górnej krawędzi na wysokości 980 m n.p.m., a kończąc jęzorem osuwiskowym ok. 250 m niżej. W jego górnej części rozciąga się szeroki około m obszar niszy osuwiskowej, zasłanej blokami skalnymi. Osunięte masy skalne, nie ulegając rozdrobnieniu, utworzyły grzędy i garby o wysokości kilku metrów, nazwane Dziurawymi Turniami. Niżej pojawiają się rowy rozpadlinowe ze szczelinami skalnymi, a także rozległy skalny jęzor osuwiskowy o powierzchni ok. 2,5 ha. W jego centralnej części znajdują się dwa odsłonięte, eliptycznego kształtu pola gołoborza, o łącznej powierzchni ok. 0,5 ha unikalne w skali Beskidów Zachodnich. Pokrywają je płaskie bloki skalne. Znajduje się tu stanowisko rzadkiej paproci zanokcicy północnej. Niżej przebiega jeszcze jeden duży, poprzeczny wał, za którym czoło osuwiska opada stromo w dolinę. Wśród płyt i bloków skalnych pokrywających teren znajdują się jaskinie (typu szczelinowego oraz nisze jaskiniowe). Znanych jest ich tu 13, a największą jest Jaskinia na Luboniu Wielkim II (26 m długości i 9 m deniwelacji), jest ona też jedyną

7 Luboń Wielki J. Perzanowska

8 Masyw Łopienia J. Perzanowska

9 spośród nich, posiadającą własny mikroklimat. Teren obszaru jest pokryty lasem głównie żyzną buczyną karpacką (w wariancie typowym i ubogim) oraz miejscami kwaśną buczyną górską. Jęzor osuwiskowy i jego bezpośrednie otoczenie pokrywa dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy, w którym dominuje świerk, a jodła i buk stanowią domieszkę. Obszar Grota Zbójnicka na Łopieniu (proponowana zmiana nazwy związana z powiększeniem obszaru na Uroczysko Łopień), położony jest w gminie Dobra. Główna część obszaru leży na północnym stoku Łopienia (951 m n.p.m.) w górnej części jednego z kilku osuwisk, zajmując powierzchnię 27,6 ha; zaproponowano jego powiększenie do ok. 32,26 ha, przez przyłączenie niewielkiej enklawy, położonej na północny-zachód od obszaru. Jest to pas skałek (Skałki pod Ostryszem) długości ok. 500 m, szerokości ok. 40 m, o przebiegu NW SE, z licznymi otworami wlotowymi wykorzystywanymi przez nietoperze. Znajduje się tu kompleks jaskiń (Czarci Dół, Wietrzna Dziura, Jaskinia Złotopieńska) prawdopodobnie połączony z Grotą Zbójnicką, będącą bardzo ważnym zimowiskiem podkowca małego Rhinolophus hipposideros. Największa i najważniejsza z jaskiń w tym rejonie, Grota Zbójnicka, jest jaskinią pseudokrasową, typu szparowo-blokowiskowego, występującą w grubo- i bardzo gruboławicowanych piaskowcach magurskich. Stanowi efekt rozsuwania się bloków skalnych i poszerzania szczelin. Jej głębokość wynosi 19 m, a długość ponad 400 m (rozpiętość ok m). Składa się z licznych pustek o charakterze korytarzy i stosunkowo dużych komór, które tworzą system labiryntowy. Jaskinia ma dynamiczny mikroklimat; zimą nie jest wymrażana. Jej górne partie są suche; dolne, poniżej Sali Dziadka, dość wilgotne. Z uwagi na występowanie populacji nietoperzy stwierdzano tu duże pokłady guana, w tym największe w salach Janosika i Rumcajsa. Na Łopieniu, w obrębie rowu rozpadlinowego, wykształciło się niewielkie (ok. 75 a) torfowisko wysokie, z elementami torfowiska przejściowego, ze stanowiskiem rosiczki okrągłolistnej, zlokalizowane na zboczu góry, na wysokości ok. 930 m n.p.m. Towarzyszy mu płat boru bagiennego. Kostrza, Luboń Wielki, Grota Zbójnicka na Łopieniu jako Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk SOOS Propozycje obszarów siedliskowych: Kostrza, Luboń Wielki, Grota Zbójnicka na Łopieniu, zgłoszone do Komisji Europejskiej w 2004 r., zostały przez nią zatwierdzone jako Obszary o Znaczeniu dla Wspólnoty. Teraz Minister Środowiska powinien te obszary oficjalnie wyznaczyć jako Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk SOOS. Celem ochrony w obszarze Kostrza są 2 rodzaje przyrodniczych siedlisk leśnych: jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach (o kodzie 9180) obejmujących zespół Phylliti- Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU

10 Jaworzyna górska ze stanowiskiem języcznika zwyczajnego U. Pieczyńska do-aceretum oraz żyzne buczyny Dentario glandulosae-fagetum (o kodzie 9130). W obszarze Luboń Wielki ochronie podlegać będzie 5 typów siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Są to: środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe (kod siedliska 8150); 10 Rezerwat Kostrza buczyna karpacka U. Pieczyńska jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (kod siedliska 8310); kwaśna buczyna górska (Luzulo-Fagetum) (kod siedliska 9110); żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagetum) (kod siedliska 9130); górskie bory świerkowe (Abieti-Piceetum) (kod siedliska 9410).

11 Wietrzejące skały ze stanowiskiem języcznika zwyczajnego U. Pieczyńska 11

12 Jaworzyna w obszarze Kostrza U. Pieczyńska 12 Fragment gołoborza wraz z otaczającym je lasem J. Perzanowska Gołoborze na Luboniu Wielkim J. Perzanowska

13 13

14 Zanokcica północna J. Perzanowska W obszarze Grota Zbójnicka na Łopieniu zidentyfikowano 4 typy siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, które będą podlegać ochronie. Są to: jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (kod siedliska 8310); żyzne buczyny (kod siedliska 9130); torfowisko wysokie z roślinnością torfotwórczą (kod siedliska 7110); bory i lasy bagienne (kod siedliska 91D0). Obszar ten jest także ważną ostoją nietoperzy w tym 4 gatunków z II załącznika Dyrektywy Siedliskowej. 14 Buczyna powyżej gołoborza J. Perzanowska

15 Obszar Grota Zbójnicka na Łopieniu M. Skwara Typy siedlisk przyrodniczych w obszarach Natura 2000 w Beskidzie Wyspowym Siedliska przyrodnicze torfowisko wysokie z roślinnością torfotwórczą* (kod siedliska 7110) środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe (kod siedliska 8150); jaskinie nieudostępnione do zwiedzania (kod siedliska 8310) kwaśna buczyna górska (Luzulo-Fagetum) (kod siedliska 9110) żyzne buczyny (kod siedliska 9130) jaworzyny i lasy klonowo-lipowe* (kod siedliska 9180) górskie bory świerkowe (Abieti-Piceetum) (kod siedliska 9410) bory i lasy bagienne* (kod siedliska 91D0) * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk Otwór wejściowy do jaskini M. Skwara Torfowisko wysokie z roślinnością torfotwórczą reprezentowane jest przez zbiorowisko z wełnianką wąskolistną Eriophorum angustifolium i torfowcem kończystym Sphagnum fallax. Na jego obrzeżach wzrasta udział gatunków typowych dla kwaśnych młak Carici-Agrostietum caninae, takich jak: mietlica psia Agrostis canina, turzyca siwa Carex canescens, turzyca gwiazdkowata Carex echinata i turzyca pospolita Carex nigra. Płaty te stanowią przejście do sąsiednich zbiorowisk. W części najniższej torfowiska, zdrenowanej wcinającym się potokiem odprowadzającym nadmiar wody z torfowiska, licznie występuje wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum tworząc zbiorowisko Eriophorum vaginatum-sphagnum fallax. Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU 15

16 16 Torfowisko na Łopieniu z owocującą wełnianką wąskolistną M. Skwara

17 Środkowoeuropejskie piargi i gołoborza krzemianowe; siedlisko obejmuje wyżynne gołoborza, które mogły powstawać w wyniku procesów naturalnych, osuwiskowych lub ew. w wyniku działalności wydobywczej (w kamieniołomach), a następnie były kolonizowane przez zbiorowiska roślinne. Zazwyczaj są one bardzo bogate w mszaki, porosty i paprocie. Z gatunków charakterystycznych występują tu: starzec lepki Senecio viscosus, poziewnik polny Galeopsis ladanum, wierzbownica wzgórzowa Epilobium collinum, bodziszek cuchnący Geranium robertianum. Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania; obiekty tego typu w omawianych obszarach, to jaskinie powstałe w wyniku grawitacyjnego rozsuwania się grzbietów skalnych. Są one zwykle niewielkie, czasem należą do typu pseudokrasowego. Główna jaskinia (Grota Zbójnicka) jest bardzo ważnym zimowiskiem podkowca małego Rhinolophus hipposideros w Beskidach. Nietoperze występują na obszarze również w okresie letnim. Kwaśna buczyna górska; reprezentowana jest przez zespół Luzulo pilosae-fagetum. Drzewostan zdominowany przez buka, runo może przyjmować charakter trawiasty, ze względu na obecność łanowo występujących kosmatki gajowej, czy trzcinnika leśnego. Może też wyróżniać się dużym udziałem borówki czarnej. Bór otaczający torfowisko M. Skwara Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU Żyzna buczyna karpacka; reprezentowana przez zespół Dentario glandulosae-fagetum (żyzna buczyna karpacka), uznawany za subendemiczny w Karpatach. Wykształca się najlepiej w formie reglowej, występującej w zakresie wysokości od 600 m do 1200 m n.p.m. W tym pasie ma charakter zonalnego zbiorowiska Rosiczka okrągłolistna J. Perzanowska 17

18 Siedlisko jaworzyny górskiej z miesięcznicą trwałą U. Pieczyńska klimaksowego, w znacznym stopniu niezależnego od ekspozycji, rodzaju podłoża i innych czynników. Żyzne buczyny górskie zajmują obszary o zróżnicowanej topografii: przede wszystkim stoki i grzbiety górskie, zbocza dolin i wąwozów. Rzadko występują na dnie doliny, rozwijają się przede wszystkim na glebach brunatnych właściwych i glebach brunatnych kwaśnych. Starzec lepki na gołoborzu J. Perzanowska dawnych osuwiskach lub na obrywach skalnych. Przywiązane jest do ekspozycji północnej lub zbliżonej, gdzie panują specyficzne warunki mikroklimatyczne: duża wilgotność powietrza, małe nasłonecznienie i chłód. Zbiorowisko rozwija się na glebach silnie szkieletowych. Podłoże stanowią najczęściej wapienie lub skały, których zwietrzeliny są zasobne w węglan wapnia. 18 Jaworzyny i lasy klonowo lipowe; reprezentowane przez zespół Phyllitido-Aceretum czyli jaworzynę z języcznikiem zwyczajnym. Siedlisko o charakterze podgórskim i górskim, z drzewostanem zasadniczo jaworowym, jednak z domieszką wielu innych gatunków drzew. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie rzadkiej paproci języcznika zwyczajnego. Występuje na bardzo stromych stokach i w żlebach (30 50% nachylenia), często na Górskie bory świerkowe Abieti-Piceetum; na Luboniu Wielkim zajmują m.in. część jęzora osuwiskowego, bezpośrednie otoczenie piarżysk, schodzą też wąskim pasem w dół, w kierunku południowo-zachodnim. Bory jodłowe i jodłowo-świerkowe z domieszką buka i jaworu występują w obrębie regla dolnego na wysokości m n.p.m. Charakterystyczny jest dla nich duży udział paproci (np. wietlica samicza Athyrium filix-femina) i mchów w runie.

19 Języcznik zwyczajny U. Pieczyńska Abieti-Piceetum montanum zajmuje siedliska nie nadające się dla buczyn, na podłożu ubogim, jak piaskowce bezwapienne i skały krystaliczne. Zbiorowiska borów jodłowo-świerkowych mogą być trudne do odróżnienia od zastępczych zbiorowisk antropogenicznych powstałych wskutek wprowadzania gatunków drzew iglastych na siedlisku kwaśnej buczyny. Bory i lasy bagienne; reprezentowane przez zbiorowisko nazwane borealną świerczyną na torfie Sphagno girgensohnii-piceetum. Zajmuje część południową torfowiska i podobnie jak ono, jest rzadko spotykane w Beskidach. Wykształca się w zagłębieniach terenu, na warstwach słabo przepuszczalnych, gdzie gromadzi się woda, często w miejscach osuwisk lub rowach i szczelinach tektonicznych. Stanowi kolejne, po torfowisku, stadium sukcesyjne roślinności. Gatunki w obszarze Natura 2000 Grota Zbójnicka na Łopieniu Kręgowce Ssaki podkowiec mały Rhinolophus hipposideros nocek orzęsiony Myotis emarginatus nocek Bechsteina Myotis bechsteinii nocek duży Myotis myotis Podkowiec mały obszar jest bardzo ważnym zimowiskiem podkowca małego w Beskidach. Hibernuje tu prawie cała populacja podkowca małego z Beskidu Wyspowego, licząca ok osobników (maksymalnie do 950). Nie stwierdzono kolonii rozrodczych. Gatunek ten, zaliczany do najmniejszych krajowych nietoperzy, występuje w górach do 1000 m n.p.m. Zamieszkuje głównie tereny skaliste i leśne. Jest osiadły, migruje przeważnie tylko na niewielkie odległości między schronieniami letnimi i zimowymi. Aktywność żerowiskową podkowca obserwuje się głównie w pobliżu częściowo odsłoniętych skał, w roślinności nadbrzeżnej górskich potoków oraz w bukowych lasach porastających zbocza. Większość swoich ofiar nietoperz ten łowi w locie. Nocek Bechsteina jest nietoperzem leśnym, jego ulubionym biotopem są mieszane lasy liściaste i ich obrzeża, gdzie też poluje. Zbiera pokarm z powierzchni roślinności, gruntu lub w locie. Jaskinie w obszarze są miejscem najliczniejszej hibernacji i rojenia nocka Bechsteina w Karpatach (liczebność ok os.) i jednym z najważniejszych miejsc rojenia w Polsce. Nie stwierdzono Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU 19

20 20 Podkowce małe zimujące w Sali Janosika w Grocie Zbójnickiej na Łopieniu K. Piksa

21 Nocki duże na strychu budynku w miejscowości w sąsiedztwie obszaru T. Postawa natomiast rozrodu. Nietoperz ten jest gatunkiem związanym z pierwotnymi lasami liściastymi, stąd jego rozród i obecność kolonii rozrodczych jest prawdopodobna w tym obszarze w dobrze zachowanych fragmentach buczyn. Nocek duży jest jednym z trzech największych, krajowych nietoperzy. Zasiedla prawdopodobnie teren prawie całego kraju. Związany jest zarówno z terenami skalistymi jak i nizinnymi. Poluje w otwartych lasach, parkach i nad łąkami. Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU Nocek orzęsiony nietoperz średnich rozmiarów; zamieszkuje tereny skaliste, leśne lub typu parkowego, a także odkryte. Poluje w pobliżu drzew, krzewów, budynków gospodarczych. Ofiary łowi w powietrzu lub zbiera z powierzchni roślin i ścian budyn- Kolonia nocków dużych na strychu budynku w miejscowości w sąsiedztwie obszaru Natura 2000 T. Postawa 21

22 22 Nocek orzęsiony K. Piksa ków. Obszar stanowi jedno z nielicznych miejsc hibernacji nocka orzęsionego w Karpatach i jedno z najważniejszych miejsc rojenia w Polsce. Nie stwierdzono natomiast kolonii rozrodczych. Jego liczebność z okresu rojenia szacowana jest na osobników (w trakcie najwyższej aktywności przy otworze Jaskini Zbójeckiej odławianych jest nawet do 50 osobników w ciągu nocy). W Grocie Zbójnickiej stwierdzono również sporadyczne występowanie innych gatunków nietoperzy, w tym: nocka Natterera Myotis nattereri, nocka wąsatka Myotis mystacinus, nocka Brandta Myotis brandtii, nocka rudego Myotis daubentonii, karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus, gacka szarego Plecotus austriacus i gacka wielkoucha Plecotus auritus. Ochrona gatunków i siedlisk przyrodniczych w obszarach Natura 2000 w Beskidzie Wyspowym Celem ochrony na obszarach Natura 2000 jest utrzymanie przynajmniej w dotychczasowym stanie zachowania wymienionych powyżej gatunków zwierząt oraz ich siedlisk, a także występujących tu siedlisk przyrodniczych. Znaczy to, że liczebność populacji wymienionych zwierząt, jak również powierzchnia ich siedlisk nie powinny ulec zmniejszeniu, a ich jakość o ile jest taka potrzeba powinna zostać poprawiona, lub przynajmniej pozostać na tym samym poziomie. Zasada ta dotyczy także siedlisk przyrodniczych, będących przedmiotem ochrony w tych obszarach (wykazanych w Standardowym Formularzu Danych). Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i gatunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych (planie ochrony) dla obszaru Natura Dokument taki będzie obejmował opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń, opis sposobów ich eliminacji lub ograniczania, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Ważnym zadaniem w przyszłości, będzie też monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000.

23 Głównym celem ochrony w obszarach Natura 2000 Kostrza, Luboń Wielki i Grota Zbójnicka na Łopieniu są: jaskinie, torfowisko i gołoborze oraz zbiorowiska leśne: żyzne buczyny, jaworzyny i bory bagienne. Bardzo ważna jest też ochrona, jednej z największych w Beskidzie Wyspowym, kolonii nietoperzy na Łopieniu. Aby utrzymać właściwy stan ochrony leśnych siedlisk przyrodniczych występujących w obszarach, w większości już wyłączonych z użytkowania, należy: zaniechać użytkowania w dobrze zachowanych, stabilnych płatach zbiorowisk bądź stosować w nich odpowiednie rębnie złożone; przy ewentualnym projektowaniu odnowień wykorzystywać zróżnicowanie warunków siedliskowych oraz naturalne siły odnowieniowe drzewostanu; utrzymywać bądź przywracać zróżnicowaną strukturę wiekową lasu; należy pozostawiać posusz, leżaninę oraz stare przestojowe drzewa do ich naturalnej śmierci; musi być zapewniona trwała osłona gleby wszelkie prace, z uwagi na ryzyko erozji powinny być prowadzone poza sezonem wegetacyjnym. Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU Gołoborze Zlokalizowane jest rezerwacie przyrody i na ogół wystarcza ochrona bierna; siedlisko wymaga utrzymania odpowiednich warunków nasłonecznienia, a więc w razie potrzeby należy usuwać krzewy i drzewa zarastające rumowisko skalne i zwiększają ocienienie. Można też wprowadzić zakaz chodzenia górną krawędzią Masyw Łopienia J. Perzanowska 23

24 osuwiska oraz penetracji gołoborza poza wyznaczonym szlakiem, w celu ochrony rzadkich gatunków roślin. Jaskinie Wystarczająca jest ochrona bierna. Niedopuszczalne są działania niszczące szatę naciekową i zmieniające mikroklimat jaskiń; konieczne może być zabezpieczenie wejść do wybranych obiektów. Torfowisko W celu polepszenia warunków wodnych należy zatrzymać odpływ wody z torfowiska, a usuwanie krzewów wierzb, zahamuje proces sukcesji. Nietoperze Dla zachowania miejsca hibernacji nietoperzy występujących w obszarze Grota Zbójnicka na Łopieniu wystarczająca jest ochrona siedliska przyrodniczego jaskini. Ponadto nie należy niepokoić zwierząt w okresie snu zimowego. Aktualnie nie jest konieczne podejmowanie dodatkowych działań ochronnych. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i władającymi terenem. 24 Kostrza J. Perzanowska

25 25

26 26 Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC Bieszczady PLC Tatry PLB Babia Góra PLB Beskid Niski PLB Gorce PLB Góry Słonne PLB Pasmo Policy PLB Pieniny PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC Bieszczady PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Bednarka PLH Beskid Mały PLH Beskid Śląski PLH Beskid Żywiecki PLH Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH Czarna Orawa PLH Dolina Białki PLH Góry Słonne PLH Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Jasiołka PLH Kostrza PLH Kościół w Górkach Wielkich PLH Kościół w Radziechowach PLH Krynica PLH Luboń Wielki PLH Łabowa PLH Łysa Góra PLH Małe Pieniny PLH Na Policy PLH Nawojowa PLH Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Jaśliska PLH Ostoja Magurska PLH Ostoja Popradzka PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH Pieniny PLH Podkowce w Szczawnicy PLH Polana Biały Potok PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Trzciana

27 O PROJEKCIE Projekt Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Tekst: Joanna Perzanowska Redakcja: Monika Grzegorczyk Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: Obszary NATURA 2000 w Karpatach Natura 2000 w Karpatach KOSTRZA, LUBOŃ WIELKI, GROTA ZBÓJNICKA NA ŁOPIENIU 27

28