PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY KLASA VI W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 W SZKOLE PODSTAWOWEJ W RATOWICACH

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z PRZYRODY KLASA VI W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 W SZKOLE PODSTAWOWEJ W RATOWICACH Nauczyciel: mgr Dorota Pelc Wymiar godz.: 3h/tyg. Przedmiotowy system oceniania zasady ogólne dla klas Ocenianie wiadomości i umiejętności a) Wiadomości przedmiotowe zgodnie z programem nauczania i kryteriami wynikającymi z podstaw programowych. b) Umiejętności przedmiotowe planowanie, analizowanie i interpretowanie wyników obserwacji i eksperymentów, gromadzenie i prezentowanie informacji, dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych, porównywanie i wnioskowanie, wykonywanie prostych wykresów, diagramów i ich interpretowanie, posługiwanie się środkami technicznymi, korzystanie z różnych źródeł informacji. c) Umiejętności ponadprzedmiotowe pracę w grupie, dyskusję, aktywność na lekcji, odpowiedzialność za podjęte zadania, kreatywność. sumienność systematyczność 2. Narzędzia oceniania a) odpowiedzi ustne, b) prace pisemne: sprawdziany, kartkówki, c) prezentacje, d) prace domowe, e) zeszyty ćwiczeń f) aktywność i zaangażowanie, przygotowanie do lekcji 3. Kryteria oceniania a) Prace pisemne Wymagania na ocenę: dopuszczającą powyżej 30% rozwiązanego poprawnie testu; dostateczną powyżej 45% rozwiązanego poprawnie testu; dobrą powyżej 65% rozwiązanego poprawnie testu; bardzo dobrą powyżej 80% testu rozwiązanego poprawnie testu; celującą zadania na ocenę bardzo dobrą oraz specjalne zadanie dodatkowe. b) Odpowiedzi ustne Uczeń otrzymuje ocenę: 5 pytań - 5 odpowiedzi bdb 4 pytania - 4 odpowiedzi db

2 3 pytania - 3 odpowiedzi dst 2 pytania - 2 odpowiedzi dop 1 pytanie - 1 odpowiedz ndst celującą gdy odpowiedź jest wyczerpująca, bezbłędna, samodzielna, z uwzględnieniem języka przedmiotowego, poparta licznymi przykładami z życia codziennego, oraz dodatkowe informacje z treści ponad wiadomości z lekcji, podręcznika. 4. Zasady poprawiania ocen a) Uczeń ma prawo poprawić ocenę niezadowalającą uzyskaną ze sprawdzianu w terminie uzgodnionym z nauczycielem. b) Uczeń, który otrzymał ocenę niezadowalającą na półrocze, powinien poprawić ocenę w terminie uzgodnionym z nauczycielem. c) Nauczyciel poprawia sprawdzian w ciągu 2 tygodniu, po przekroczeniu tego terminu nauczyciel uczniowi podnosi ocenę o jedną w górę, uczeń poprawia sprawdzian w ciągu 2 tygodni (termin uprzednio uzgodniony z nauczycielem), po przekroczeniu terminu otrzymuje ocenę jedną w dół d) nie poprawiamy ocen niedostatecznych z kartkówek i odpowiedzi, gdyż te narzędzia sprawdzają systematyczne przygotowania się do lekcji, ocenę można nadrobić przygotowując się do wszystkich kolejnych lekcji, wykazując się w kolejnych tego typu formach oceniania e) ocenę z ćwiczeń poprawiamy poprzez uzupełnienie brakujących wpisów lub poprawie błędnych 5. Nieprzygotowanie do lekcji a) uczeń przygotowany do lekcji to taki, który na zajęcia przyniósł podręcznik, zeszyt, ćwiczenia oraz posiada wiedzę z trzech ostatnich bieżących tematów b) uczniowi w ciągu semestru (2x w roku) może zdarzyć się jedno nieprzygotowanie, o którym informuje nauczyciela, zostaje ten fakt odnotowany w dzienniku c) oceny ze sprawdzianów celujące i bardzo dobre mogą być wykorzystane jako FUKS, czyli dodatkowe nieprzygotowanie bez wyjaśnienia do lekcji, ratujące od kartkówki czy odpowiedzi, może być wykorzystane w danym semestrze d) niewykorzystane nieprzygotowanie nie przenosi się na kolejny semestr 6. Aktywność: - pozytywna na lekcji nagradzana plusami pięć plusów = 5 ( bdb) - negatywna na lekcji uczen otrzymuje minusamusy pięć minusów = 1 (nast) 7. Praca z zeszytem ćwiczeń - z zeszytem ćwiczeń pracujemy podczas zajęć, jednakże nieuzupełnione zadania zawsze uzupełniamy w domu po omówionym temacie, jest to forma powtórzenia i przygotowania się do kolejnej lekcji - ćwiczenia są sprawdzane w czasie zajęć i przy dopowiedzi, - oceniane są pod koniec semestru, ocena ta jest ważną w hierarchii ocen, gdyż mówi nauczycielowi o tym jak uczeń pracuje i przygotowuje się do zajęć w domu, - najważniejsze podczas oceny ćwiczeń są poprawnie uzupełnione zadania, również ma estetyka, staranność 8. Zadania dodatkowe prezentacje, referaty i innne - zadania dodatkowe to formy umożliwiające uczniowi wykazać się, podczas gdy nauczyciel ma wątpliwości, co do oceny podsumowującej semestr lub rok szkolny

3 - poinformowany przez nauczyciela uczeń może, ale nie musi wykonać dodatkowej w/w pracy 9) Hierarchia ważności wykonywanych przez ucznia prac w klasie VI - projekt pod tytułem Uczeń jako nauczyciel sprawdzian pisemny, zeszyt ćwiczeń odpowiedź ustna, kartkówka, zeszyt przedmiotowy, praca domowa, prezentacje,referaty zaangażowanie i praca na lekcji, 10. Sposób wystawiania oceny semestralnej a) Uczeń powinien wykazać się wiedzą i umiejętnościami przewidzianymi w przedmiotowym systemie oceniania. b) Uczeń otrzymuje klasyfikację z przedmiotu, gdy ma co najmniej 50 % obecności PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA. KLASA 5 wymagania na poszczególne stopnie szkolne Nr i temat lekcji Wymagania podstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena bardzo dobra ocena celująca w formie ciekawostki, dodatkowe informacje np. Dział 1 Życie w glebie i wodzie 1. Poznajesz rodzaje gleb, co to jest gleba, przykładowym profilu glebowym warstwę próchniczną. czynniki, od których zależy rodzaj gleby, rysuje schematyczny profil glebowy. etapy powstawania gleby, poziomy glebowe na schematycznym profilu glebowym, rodzaj gleby w zależności od skały macierzystej. gleby jako bogactwa naturalnego, różnice między glebą leśną a glebą wykorzystywaną pod uprawy rolnicze. rozpoznaje rodzaje gleb na podstawie ich profili. 2. Jakie organizmy żyją w glebie? gleby dla roślin, zwierząt i ludzi, organizmy żyjące określa warstwy próchnicznej dla żyzności gleby, prezentuje wybrane określa rolę dżdżownic w podnoszeniu żyzności gleby,, dlaczego dżdżownice zasługują na ochronę,, jak gruzełkowata budowa gleby wpływa na życie roślin.

4 w glebie,, dlaczego nie wolno wypalać traw. organizmy glebowe. argumenty przeciwko wypalaniu traw., dlaczego po przeprowadzonej obserwacji organizmy należy wypuścić w tym samym miejscu, skąd zostały pobrane. 3. Jakie organizmy żyją w wodach słodkich? różnice między środowiskiem wodnym a środowiskiem lądowym, zwierząt wód słodkich w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem ryb. na wybranych przykładach przedstawia przystosowania roślin do życia w wodzie, rozpoznaje pospolite organizmy słodkowodne. przykłady słodkowodnych bezkręgowców, strefy występowania roślin w jeziorze. wykazuje różnice w warunkach życia w wodzie i na lądzie, wynikające z warunków środowiska, określa, czym jest plankton i jakie jest jego. strefy występowania roślin w jeziorze, przykład łańcucha pokarmowego w środowisku słodkowodny m. 4. Bezkręgowce zwierzęta o prostej budowie, żyjące w różnych środowiskach zalicza dżdżownice i pijawki do pierścienic, a ślimaki i małże do mięczaków, krótko skorupiaki, pajęczaki i owady. narządy oddechowe skorupiaków, pajęczaków i owadów, klasyfikuje pospolitych przedstawicieli bezkręgowców (okazy lub na rysunkach) do odpowiednich grup. sposoby wymiany gazowej ślimaków i małżów, cechy charakterystycz ne poznanych grup zwierząt. skorupiaki, pajęczaki i owady. przebieg rozwoju owadów. 5. Ryby to zwierzęta wodne najważniejsze przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym, ryb słodkowodnych i morskich występujących w Polsce., co to znaczy, że ryby są zmiennocieplne. przykłady ryb kostnych i chrzęstnych. przebieg rozmnażania się ryb. zasadę działania pęcherza pławnego. 6. Płazy to zwierzęta płazów odróżnia płazy od innych zwierząt na przebieg rozmnażania się konieczność wykazuje związek

5 wodno-lądowe bezogonowych i ogoniastych występujących w Polsce, cechy przystosowujące płazy do życia w wodzie i na lądzie. podstawie charakterystycznyc h cech. i rozwoju płazów. ochrony płazów. między elementami budowy ciała płazów a środowiska mi, w których żyją te zwierzęta. 7. Powtórzenie działu Życie w glebie i wodzie żyjących w glebie, roślin wodnych, rozróżnia ryby i płazy. warunki życia w wodzie i na lądzie, rozróżnia i charakterystyczne cechy pierścienic, mięczaków, skorupiaków, pajęczaków i owadów, cechy charakterystyczne ryb i płazów świadczące o przystosowaniu do życia w określonych środowiskach. rozpoznaje pospolite gatunki ryb (z podziałem na słodkowodne i morskie) oraz płazów, budowę ryb i płazów. glebę bielicową, brunatną i czarnoziem, omawia strefowość życia w wodzie, poznane grupy bezkręgowców. rozmnażanie się oraz rozwój ryb i płazów. Dział 2 Różnorodność lądowych 8. Warunki życia na lądzie 9. Dlaczego rośliny nasienne dominują na lądach? 10. Mchy i paprocie to także rośliny lądowe typowe cechy środowisk lądowych. roślin okrytonasiennych wykorzystywanych przez człowieka, odróżnia mchy i paprocie na podstawie budowy zewnętrznej. warunki świetlne i temperaturowe na lądzie, wpływu temperatury na życie lądowych. rozpoznaje sosnę, świerk i jodłę. budowę i rolę poszczególnych części mchu, warunki życia na lądzie i w wodzie, przykłady wpływu rodzaju podłoża na życie. wykazuje zróżnicowanie roślin okrytonasiennyc h. torfowce. zależności lądowych od światła. korzyści płynące dla roślin z wytworzenia nasion i owoców. paprotników chronionych, rozpoznaje, że środowiska lądowe są różnorodne pod względem panujących warunków. rośliny okrytonasienn e i nagonasienne powstawanie i torfowisk.

6 rolę organów paproci. i krótko widłaki oraz skrzypy. 11. W jaki sposób gady przystosowały się do życia na lądzie? charakterystyczne cechy gadów, gady występujące w Polsce. grupy gadów. różnice między gadami a płazami. wykazuje, że rozmnażanie się i rozwój gadów stanowią przystosowanie do życia na lądzie. konieczność ochrony gadów, przykłady gadów kopalnych. 12. Jak ptaki przystosowały się do lotu? cechy budowy zewnętrznej ptaka świadczące o przystosowaniu do lotu. polskich ptaków występujących w różnych środowiskach, przedstawia budowę jaja ptaka., na czym polega stałocieplność i jakie korzyści wynikają z niej dla zwierząt. rozmnażanie się i rozwój ptaków. cechy budowy wewnętrznej ptaka świadczące o przystosowani u do lotu. 13. Poznajesz ssaki kręgowce karmiące młode mlekiem ssaków żyjących w różnych środowiskach. pokrycie ciała ssaków, cechy charakterystyczne ssaków. cechy świadczące o tym, że człowiek jest ssakiem. torbacze, stekowce i łożyskowce. wykazuje różnorodność ssaków. 14. Powtórzenie działu Różnorodność lądowych rozróżnia rośliny okrytonasienne, nagonasienne, paprocie i mchy, rozpoznaje pospolite rośliny nagonasienne i okrytonasienne, rozróżnia gady, ptaki i ssaki. warunki życia na lądzie, przystosowania ptaków do lotu, typowe cechy gadów, ptaków i ssaków. warunki życia na lądzie i w wodzie, rośliny nagonasienne i okrytonasienne, gady, ptaki i ssaki. mchy i paprocie. wykazuje związek między rozwojem zarodkowym gadów, ptaków i ssaków a uniezależnie niem tych zwierząt od środowiska wodnego. Dział 3 Funkcjonowanie 15. Poznajesz czynności życiowe podstawowe czynności życiowe., w jaki sposób jego organizm wykonuje czynności życiowe. krótko omawia poszczególne czynności życiowe. na przykładach, na czym polega reagowanie na bodźce. różnice w realizacji czynności życiowych między

7 roślinami a zwierzętami. 16. Jakie są sposoby odżywiania się? sposoby odżywiania się, ze wskazaniem, u których grup występują. odżywianie się samożywne i cudzożywne. przebieg fotosyntezy, uwzględnia rolę chlorofilu, procesu fotosyntezy. roślin w życiu człowieka., jakie organizmy są głównymi producentami na lądach i w wodach. 17. Zwierzęta są przystosowane do pobierania różnorodnego pokarmu roślinożerców i mięsożerców z najbliższego otoczenia. na dowolnie wybranych przykładach ptaka i ssaka roślinożernego oraz ptaka i ssaka mięsożernego ich przystosowania do zdobywania pokarmu. różnorodność przystosowań mięsożerców i roślinożerców do zdobywania pokarmu. płynożerców i planktonożercó w ich przystosowania do zdobycia pokarmu, egzotycznych roślinożerców i mięsożerców, prawidłowo określając kontynent, na którym żyją. różnice między pokarmem roślinnym a zwierzęcym i wynikające z tego konsekwencje dla roślinożerców. 18. Co łączy spalanie i oddychanie? składniki powietrza, zalicza spalanie do przemian nieodwracalnych, zjawiska towarzyszące spalaniu. materiałów energetycznych, a wśród nich tłuszcze roślinne i zwierzęce, określa tlenu jako gazu podtrzymującego spalanie, wspólne produkty spalania i oddychania. wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, określa produkty spalania paliw ciekłych i stałych przy swobodnym dostępie powietrza., że spalanie jest źródłem energii, określa produkty spalania paliw ciekłych i stałych w warunkach niedoboru powietrza. identyfikuje doświadczalni e produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, parę wodną oraz ich nazwy. 19. Dzięki czemu organizmy uzyskują energię? zwierząt prowadzących wymianę gazową za pomocą płuc i skrzeli., co jest celem oddychania,, że wszystkie organizmy muszą oddychać., co jest niezbędne do oddychania komórkowego i co powstaje w wyniku tego procesu. określa sposób wykonywania wymiany gazowej przez rośliny, wykazuje, że oddychanie jest dostrzega analogię między oddychaniem a spalaniem (np. drewna lub węgla).

8 związane z odżywianiem się. 20. Sposoby rozmnażania się, co jest celem rozmnażania się, gatunków żyjących w najbliższym otoczeniu. określa, jaka jest istota rozmnażania płciowego. przykłady sposobów bezpłciowego rozmnażania się, wykazuje, że rośliny, podobnie jak zwierzęta, rozmnażają się płciowo. rozmnażanie się płciowe i bezpłciowe., dlaczego pewne organizmy należą do jednego gatunku, a inne nie. 21. Powtórzenie działu Funkcjonowan ie czynności życiowe, narządów wymiany gazowej. określa cel poszczególnych czynności życiowych, skład powietrza. określa, czym jest gatunek, różnicę między samożywnością a cudzożywnośc ią, różnicę między rozmnażaniem płciowym a bezpłciowym. przebieg fotosyntezy,, co jest potrzebne do spalania i co powstaje w jego wyniku, sposoby wykonywania czynności życiowych przez rośliny i zwierzęta. oddychanie i spalanie. Dział 4 Planeta Ziemia 22. Słońce jest gwiazdą, dzięki której istniejemy założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika, planety Układu Słonecznego, przyczyny powstawania zaćmienia Słońca. hipotezę dotyczącą powstania Układu Słonecznego, planety Układu Słonecznego, w kolejności od Słońca, dzieli je na skaliste i gazowe., że dzięki Słońcu może istnieć życie na Ziemi, ruch planet Układu Słonecznego. budowę Układu Słonecznego, powody, dla których Pluton przestał być uznawany za planetę. historyczne hipotezy (poglądy) dotyczące Układu Słonecznego. 23. Poznajesz planety Układu Słonecznego schemacie układu planet wybraną przez nauczyciela planetę, wybraną cechy klimatu wybranej planety skalistej i, dlaczego nie rozwinęło się na planety Układu Słonecznego. cechy klimatu wybranej planety i Ziemi oraz, dlaczego panują na niej warunki różne obiekty astronomiczne.

9 planetę Układu Słonecznego. niej życie. niesprzyjające życiu. 24. Z czego jest zbudowana Ziemia? warstwy budujące Ziemię, rozróżnia przedmioty wykonane z materiałów o właściwościach metalicznych i niemetalicznych. substancje metaliczne i niemetaliczne, określa zastosowanie wybranych materiałów o właściwościach metalicznych. krótko warstwy budujące Ziemię, posługując się graficznym schematem budowy Ziemi. wykreśla, według opisu, diagram słupkowy rozpowszechnien ia niektórych substancji prostych (pierwiastków głównych) budujących skorupę ziemską. podział substancji budujących skorupę ziemską na proste i złożone. 25. Globus jest modelem Ziemi globusie bieguny oraz oś ziemską, rozróżnia południki i równoleżniki. rodzaje globusów. globusie półkulę północną i południową oraz wschodnią i zachodnią, cechy południków i równoleżnikó w., że globus jest dobrym modelem naszej planety. cechy poznanych globusów,, jakie dla życia na Ziemi ma nachylenie osi ziemskiej do płaszczyzny obrotu. 26. Dlaczego występują noce i dni? definiuje ruch obrotowy Ziemi, dzień i noc jako skutek ruchu obrotowego. termin górowanie Słońca,, że na Ziemi występują strefy czasowe oraz słoneczny (lokalny) i czas urzędowy. obserwowane zjawisko pozornego ruchu gwiazd na niebie, zjawisko powstawania dnia i nocy jako następstwo ruchu obrotowego Ziemi, utworzenia stref czasowych. wprowadzenie w niektórych państwach czasu urzędowego, na podstawie mapy stref czasowych w atlasie odczytuje różnice czasu w różnych miejscach na Ziemi. oblicza godzinę czasu lokalnego na podstawie długości geograficznej, pozostałe (nieujęte w podręczniku ) skutki ruchu obrotowego Ziemi. 27. Jakie są następstwa ruchu obiegowego definiuje ruch obiegowy Ziemi, jego czas trwania, daty rozpoczęcia pór roku, terminy posługuje się terminami: zwrotnik Raka, zwrotnik rysunek przedstawiający położenie Ziemi w stosunku do samodzielnie wykonuje rysunki przedstawiając

10 Ziemi? jego najważniejszy skutek występowanie pór roku. równonoc i przesilenie,, dlaczego co 4 lata luty ma 29 dni, i mapie strefy oświetlenia Ziemi. Koziorożca, koła podbiegunowe; je na globusie. Słońca w dniach przesileń i równonocy,, w jaki sposób położenie Słońca w stosunku do osi ziemskiej warunkuje oświetlenie Ziemi, rozpoznaje i rysunki przedstawiające położenie Ziemi w stosunku do Słońca w dniach rozpoczynającyc h pory roku. e położenie Słońca i Ziemi w dniach rozpoczęcia por roku, zależność pór roku od wysokości Słońca nad widnokręgiem. 28. Poznajesz lądy i oceany nazywa i na globusie oraz mapie kontynenty i oceany, mapie świata przykładową wyspę, półwysep, archipelag wysp. terminy linia brzegowa rozwinięta i nierozwinięta, rozpoznaje na mapie linię brzegową rozwiniętą i nierozwiniętą, nazwę: największego, najmniejszego, najzimniejszego i najcieplejszego kontynentu. termin wszechocean, terminów: wyspa, półwysep, przylądek, zatoka, cieśnina, określa, bez mapy, półkulę, na której leży dany kontynent. budowę dna oceanicznego, mapie: szelf, stok kontynentalny, rów oceaniczny, grzbiet oceaniczny, czynniki mające wpływ na zasolenie mórz i oceanów., w jaki sposób dany czynnik wpływa na zmianę zasolenia mórz i oceanów (zwiększa zasolenie czy zmniejsza i dlaczego). 29. Największy, najmniejszy, najcieplejszy, najzimniejszy... poszczególne kontynenty na globusie, mapie ściennej świata oraz mapie w atlasie, i mapie oceany i morza oblewające poszczególne kontynenty. i odczytuje z mapy nazwy większych wysp, półwyspów, cieśnin i mórz przybrzeżnych każdego kontynentu, rozpoznaje rodzaj linii brzegowej przy różnych kontynentach i swój mapie granice między Afryką a Europą i Afryką a Azją oraz między innymi kontynentami, mapie świata Australię. położenie Australii w stosunku do innych kontynentów, różnice we florze i faunie między Australią a innymi kontynentami (relikty i endemity), przykładowe (największe) państwa leżące na poszczególnyc h kontynentach, mapie (wymienione przez nauczyciela)

11 wybór, powierzchnię kontynentów od największego do najmniejszego. większe krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz obiekty na różnych kontynentach. mapie obiekty na różnych kontynentach, czy jest to kraina geograficzna, wyspa, półwysep i inne. analizuje, mapy tematyczne różnych kontynentów, wyciąga wnioski. 30. Poznajesz życie w oceanach morskich samożywnych i cudzożywnych, przystosowania zwierząt do życia w głębinach oceanicznych., co to jest plankton, czynniki niezbędne do zachodzenia procesu fotosyntezy. przystosowania do życia w strefie przybrzeżnej i toni wodnej, układa prosty łańcuch pokarmowy występujący w oceanie. różnice w sposobie odżywiania się fitoplanktonu i zooplanktonu,, jak odżywiają się organizmy w głębinach oceanicznych. układa prosty łańcuch pokarmowy występujący w głębinach oceanicznych, warunki panujące w poszczególn ych strefach. 31. Podróże pomagają lepiej poznać świat najdawniejsze odkrycia geograficzne, które przyczyniły się do zmiany sposobu myślenia o Ziemi, wyprawy Kolumba i Magellana. dwa nazwiska Polaków, którzy przyczynili się do poznania różnych zakątków kuli ziemskiej, mapie trasy wybranych podróżników. ocenia podróży Kolumba i Magellana dla rozwoju myśli geograficznej,, dlaczego wiek XV i XVI nazwano erą wielkich odkryć geograficznych opowiada o zdobywcach biegunów ziemskich, ich nazwiska. ocenia ery wielkich odkryć geograficznyc h dla rozwoju świata, ocenia odkryć geograficznyc h dla tempa rozwoju świata w wieku XX i XXI. 32. Powtórzenie działu Planeta Ziemia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja, dlaczego na Ziemi występują: czas lokalny, czas konsekwencje ruchów Ziemi,, w jaki sposób położenie Słońca w stosunku do osi na podstawie mapy stref czasowych w atlasie

12 Kopernika, definiuje ruchy Ziemi (obrotowy i obiegowy), najważniejsze konsekwencje ruchów Ziemi, nazywa i na globusie i mapie kontynenty i oceany oraz pokazuje przykładową wyspę, półwysep, archipelag, kontynent: największy, najmniejszy, najcieplejszy, najzimniejszy. Dział 5 Krajobrazy Ziemi słoneczny i czas urzędowy, terminy: górowanie, przesilenie i równonoc. i mapie strefy oświetlenia Ziemi, rozpoznaje linię brzegową rozwiniętą i linię brzegową nierozwiniętą, opowiada o najdawniejszych oraz późniejszych odkryciach geograficznych, które przyczyniły się do zmiany sposobu myślenia o Ziemi oraz o wyprawie Kolumba i Magellana. utworzenia stref czasowych oraz wprowadzenie czasu urzędowego, posługuje się terminami: zwrotnik Raka, zwrotnik Koziorożca, koła podbiegunowe; je na globusie, mapie granice między Afryką a Europą i Afryką a Azją oraz między innymi kontynentami. ziemskiej warunkuje oświetlenie Ziemi, rozpoznaje i rysunki przedstawiające położenie Ziemi w stosunku do Słońca w dniach rozpoczynającyc h pory roku, zależność pór roku od wysokości Słońca nad widnokręgiem, budowę dna oceanicznego oraz pojęcie wszechoceanu, czynniki mające wpływ na zasolenie mórz i oceanów, analizuje, mapy tematyczne różnych kontynentów, wyciąga wnioski, ocenia odkryć geograficznych dla tempa rozwoju świata. odczytuje różnice czasu w różnych miejscach na Ziemi, pozostałe (nieujęte w podręczniku ) skutki ruchu obrotowego Ziemi, samodzielnie wykonuje rysunki przedstawiając e położenie Słońca i Ziemi w dniach rozpoczęcia pór roku,, w jaki sposób dany czynnik wpływa na zmianę zasolenia mórz i oceanów (zwiększa zasolenie czy zmniejsza i dlaczego). 33. Klimaty na Ziemi układają się strefowo i mapie strefy klimatyczne, określa w przybliżeniu położenie strefy roślinnej strefy roślinne występujące na Ziemi, określa położenie strefy klimatycznej i roślinnej w stosunku do strefy klimatyczne, strefy roślinne występujące na kuli ziemskiej, strefy różnice między strefami klimatycznymi i roślinnymi i je, wpływu różnych czynników występowanie krajobrazów astrefowych, przykłady krajobrazów astrefowych.

13 w stosunku do równika. innych stref. leśne i bezleśne. przyrodniczych na powstawanie stref roślinnych, różnice między strefami klimatycznymi. 34. W pobliżu równika rośnie wilgotny las równikowy mapie świata obszary występowania wilgotnych lasów równikowych, żyjących w wilgotnym lesie równikowym. cechy klimatu typowego dla obszarów zajmowanych przez wilgotne lasy równikowe, prezentuje prostą zależność pokarmową występującą w wilgotnym lesie równikowym. klimat wilgotnych lasów równikowych i związane z nim warunki życia. interpretuje dane dotyczące średnich miesięcznych opadów i temperatury powietrza przedstawione na wykresie. prezentuje bogactwo roślin i zwierząt żyjących w wilgotnych lasach równikowych różnych kontynentów. 35. Na Ziemi są morza traw sawanny mapie świata obszary zajmowane przez sawanny, zamieszkujących sawanny. charakterystyczne cechy klimatu sawann, przystosowania do życia na obszarach trawiastych, prezentuje prostą zależność pokarmową występującą na sawannie. interpretuje dane przedstawione na wykresie dotyczące średnich miesięcznych opadów i temperatury powietrza. klimat obszarów trawiastych sawann oraz związane z nim warunki życia. obszary sawann na różnych kontynentach. 36. Stepy przypominają ogromne łąki zamieszkujących step, pampę, prerię. mapie świata występowanie obszarów zajmowanych przez obszary trawiaste klimatu umiarkowanego, prezentuje prostą zależność pokarmową występującą na stepie, pampie lub interpretuje dane przedstawione na wykresie dotyczące średnich miesięcznych opadów i temperatury powietrza, charakterystycz ne cechy klimat obszarów trawiastych prerii, pampy, stepu, puszty oraz związane z nim warunki życia,, dlaczego obecnie obszary trawiaste stepy są charakteryzuj e obszary trawiaste różnych kontynentów.

14 prerii. klimatu obszarów zajmowanych przez step, pampę, prerię. nazywane spichlerzem świata. 37. Poznajesz wielkie pustynie świata mapie świata obszary pustynne, zamieszkujących pustynie. cechy klimatu obszarów pustynnych na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, przystosowania do życia na pustyni. rozpoznaje na ilustracjach i nazywa rodzaje pustyń. klimat pustyń i związane z nim warunki życia. prezentuje fragmenty literatury opisujące krajobraz i warunki życia na pustyniach różnych kontynentów. 38. Poznajesz okolice Morza Śródziemnego mapie obszar basenu Morza Śródziemnego, krótko (3 4 zdania), na podstawie mapy, ukształtowanie terenu wokół Morza Śródziemnego. termin makia, przykładowe rośliny strefy śródziemnomorski ej, ważniejsze miasta leżące w krajobrazie śródziemnomorski m,, dlaczego jest to rejon atrakcyjny dla turystów., dlaczego świat zwierzęcy w krajobrazie śródziemnomor skim jest ubogi, zwierzęta tej strefy. analizuje wykresy klimatyczne i klimat śródziemnomors ki,, jak zmieniła się roślinność tego regionu na przestrzeni wieków. ocenia zmiany krajobrazu naturalnego w basenie Morza Śródziemnego w kontekście szybkiego rozwoju turystyki, powodująceg o zagrożenie dla środowiska. 39. Cechy charakterystycz ne krajobrazu wysokogórskieg o mapie ogólnogeograficzn ej obszar Alp, atrakcje turystyczne Alp. krajobraz gór wysokich w porównaniu z górami niskimi, np. Świętokrzyskimi poznanymi w klasie 5., klimat Alp, po stronie północnej i południowej, termin granica państwa, na których obszarze leżą Alpy, określa, którą część kraju zajmują, piętra roślinne w Alpach w porównaniu z piętrami roślinnymi w Tatrach, dlaczego Alpy nazywamy barierą klimatyczną, przyczyny różnic w klimacie na stokach południowych i północnych Alp, etapy powstawania ocenia szanse dalszego rozwoju turystyki w Alpach w kontekście ochrony krajobrazu naturalnego, informacje o Alpach, niezamieszcz one

15 wieloletniego śniegu. (podobieństwa i różnice), przykładowe rośliny w danym piętrze. lodu lodowcowego w kotłach lodowcowych w Alpach, powstawanie jęzorów lodowcowych. w podręcznik u. 40. Poznajesz życie w tajdze mapie świata obszary porośnięte tajgą, roślin i zwierząt charakterystyczny ch dla tajgi. przystosowania roślin i zwierząt do życia w tajdze, układa prosty łańcuch pokarmowy występujący w tajdze. klimat umiarkowany chłodny i związane z nim warunki życia w tajdze. strategie różnych zwierząt zapewniające im przetrwanie zimy., na podstawie interpretacji klimatogramu, cechy klimatu umiarkowanego chłodnego. charakteryzuj e obszary leśne klimatu umiarkowane go chłodnego na kuli ziemskiej. 41. Poznajesz życie w tundrze mapie świata obszary porośnięte tundrą, zamieszkujących tundrę., na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, cechy klimatu strefy okołobiegunowej, przystosowania roślin i zwierząt do życia w tundrze. klimat strefy okołobiegunow ej i związane z nim warunki życia w tundrze, układa prosty łańcuch pokarmowy występujący w tundrze., dlaczego w tundrze nie występują drzewa, termin wieloletnia zmarzlina. prezentuje kartę doświadczeni a ukazującego wieloletniej zmarzliny w rozwoju roślinności oraz przebieg doświadczeni a i dokumentuje je własnymi fotografiami. 42. Czy w okolicach biegunów istnieje życie? mapie świata obszary zaliczane do strefy okołobiegunowej,, na podstawie interpretacji wykresu klimatycznego, cechy klimatu obszarów różnorodność zamieszkującyc h obszary Arktyki i Antarktydy, charakterystyczn e rośliny i zwierzęta zamieszkujące tundrę Arktyki, wskazując te, określa warunki życia na obszarach okołobieguno wych z podkreśleni em różnic

16 zamieszkujących obszary polarne. okołobiegunowych, przystosowania do życia na obszarach Arktyki i Antarktydy. układa prosty łańcuch pokarmowy występujący na obszarach polarnych. które żyją tam stale i te, które pojawiają się tylko latem. między Arktyką i Antarktydą. 43. Powtórzenie działu Krajobrazy Ziemi i mapie strefy klimatyczne i krajobrazowo roślinne Ziemi, spośród stref krajobrazowo roślinnych te, które mogą być atrakcją turystyczną;, różnice między krajobrazem gór niskich i krajobrazem wysokogórskim. położenie stref klimatycznych i krajobrazowych, przykładowe rośliny i zwierzęta danej strefy krajobrazoworoślinnej, pojęcia poznane podczas omawiania krajobrazów na Ziemi. omawia i strefy klimatyczne i krajobrazowe (roślinne) na Ziemi. różnice klimatyczne i roślinne między strefami, i występowanie krajobrazów astrefowych, nowopoznanych pojęć i posługuje się nimi. przyporządko wuje klimatogramy danej strefie krajobrazowej świata, analizuje je i, posługuje się informacjami o strefach krajobrazowo -roślinnych, które nie są zamieszczone w podręcznik u. Dział 6 Bliżej fizyki 44. Wielkości charakteryzują ce substancje jednostki masy, jednostki objętości, wyznacza masę i objętość wybranych ciał. przelicza jednostki masy i objętości, definiuje gęstość, na podstawie jednostki masy i objętości jednostkę gęstości. oblicza gęstość substancji, znając jej masę i objętość, interpretuje pojęcie masy i gęstości. interpretuje gęstość jako wielkość fizyczną. przekształca wzór na gęstość i wyznacza z niego masę lub objętość. 45. Jakie są rodzaje ruchu? dowolny ruch ciała, ruchów prostoliniowych i krzywoliniowyc h. pojęcie układu odniesienia, terminy tor i droga, jednostki czasu i potrafi je przeliczać, przykład świadczący o względności ruchu, stosuje definicję prędkości do wyznaczenia jej wartości. prezentuje symbole literowe prędkości, drogi i czasu oraz formułę matematyczną definiującą prędkość. przekształca wzór na prędkość, wyznaczając z niego drogę lub czas.

17 jednostki drogi i potrafi je przeliczać. 46. Jak wyznaczyć prędkość ciała? prędkości poruszających się ciał. sposób wyznaczenia prędkości dowolnego ciała. przelicza jednostki drogi, czasu i prędkości. oblicza prędkość poruszających się ciał, znając drogę i czas jej przebycia. oblicza parametry ruchu na podstawie definicji prędkości. 47. Tarcie i inne opory ruchu zjawisko tarcia w ciałach stałych i cieczach, opory ruchu występujące w przyrodzie. pozytywne i negatywne skutki oporów ruchu w przyrodzie., od czego zależy siła tarcia dwóch trących się powierzchni., w jaki sposób można zmniejszyć lub zwiększyć siłę tarcia. skutki występowania siły tarcia lub oporu ruchu w przykładzie podanym przez nauczyciela. 48. Co nazywamy prądem elektrycznym? źródła energii elektrycznej, przykładowe odbiorniki energii elektrycznej. przepływ prądu elektrycznego, przewodników i izolatorów. wygląd i funkcję przewodu elektrycznego, przykłady niebezpieczneg o użytkowania urządzeń elektrycznych. pojęcie przewodnika i izolatora, napięcie, jako cechę charakteryzującą źródła energii elektrycznej. wielkości fizyczne charakteryzuj ące prąd elektryczny oraz ich jednostki. 49. Kiedy płynie prąd elektryczny? elementy prostego obwodu elektrycznego. za pomocą symboli elementy prostego obwodu elektrycznego, warunki przepływu prąd elektrycznego w obwodzie. rysuje schemat obwodu elektrycznego na podstawie jego rzeczywistego wyglądu, łączy elementy obwodu elektrycznego na podstawie narysowanego schematu. zabezpieczania obwodu elektrycznego w naszych domach, sytuacje, w jakich może dojść do porażenia prądem elektrycznym. rysuje schemat obwodu elektrycznego zawierającego dwa lub więcej odbiorników. 50. Urządzenia, które ułatwiają prace w domu urządzenia elektryczne używane określa miejsce podłączenia i sposób użytkowania zasadę bezpiecznego użytkowania przykładowego prezentuje na wybranym przykładzie zasadę działania budowę i zasady działania

18 w domach, podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas korzystania z urządzeń elektrycznych. przykładowego urządzenia elektrycznego. urządzenia elektrycznego. prostego urządzenia elektrycznego. urządzenia elektrycznego na podstawie instrukcji obsługi. 51. Dlaczego oszczędzamy energię elektryczną? rozróżnia odnawialne i nieodnawialne źródła energii, sposoby oszczędzania energii elektrycznej. krótko wybrane źródła energii, szkodliwego działania kwaśnych opadów na rośliny. pojęcia: odnawialne i nieodnawialne źródła energii, szkodliwy wpływ na środowisko produktów spalania paliw kopalnych. korzyści płynące z oszczędzania energii. interpretuje wynik doświadczeni a Sprawdź, jaki wpływ na rośliny ma kwaśny deszcz. 52. Jakie właściwości mają magnesy? nazwy magnesów trwałych,, kiedy dochodzi do odpychania, a kiedy do przyciągania biegunów magnetycznych dwóch różnych magnesów. pojęcie biegunów magnetycznych. rozróżnia bieguny magnetyczna oraz określa je za pomocą symbolu i koloru. pole magnetyczne wokół magnesu sztabkowego i podkowiastego. zastosowania magnesów. 53. Pole magnetyczne Ziemi sposób wyznaczania biegunów magnetycznych Ziemi. pole magnetyczne Ziemi, występowania pola magnetycznego Ziemi dla niektórych zwierząt. buduje własny kompas, buduje własny elektromagnes., co pokazuje igła magnetyczna. wykorzystani e elektromagne su. 54. Powtórzenie działu Bliżej fizyki jednostki masy, objętości ruch, biorąc pod uwagę, jego względność przelicza jednostki masy i objętości, oblicza gęstość substancji. znając jej masę oblicza masę lub objętość ciał,

19 i gęstości, jednostki drogi, czasu i prędkości, przewodników i izolatorów, rysuje symbole graficzne elementów obwodu elektrycznego. i kształt toru, skutki działania sił tarcia i oporów ruchu, ciężar i rodzaje trących się powierzchni jako własności siły tarcia, określa właściwości magnesów trwałych. przelicza jednostki drogi, czasu i prędkości, przepływ prądu elektrycznego w przewodniku, pole magnetyczne Ziemi. i objętość, oblicza prędkość poruszających się ciał, znając drogę i czas jej przebycia. korzystając z definicji gęstości, oblicza parametry ruchu na podstawie definicji prędkości. Dział 7 Powtórzenie przed gimnazjum 55. Powtórzenie wiadomości obserwacje i doświadczenia przyrodnicze cechy badacza przyrody, sposoby poznawania przyrody, rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego, przyrządów optycznych służących do obserwacji wymienionych obiektów przyrodniczych, planuje proste doświadczenie przyrodnicze pozwalające poznać rozwój dowolnej rośliny, obiektów przyrodniczych, które można obserwować. źródła wiedzy o tematyce przyrodniczej i ich w formułowaniu wniosków z obserwacji i doświadczeń, odróżnia próbę kontrolną od próby badawczej w doświadczeniu, dokumentowania obserwacji i doświadczeń przyrodniczych. obserwacji i doświadczeń w poznawaniu przyrody, różnice między próbą badawczą i próbą kontrolną,, czym się różni obserwacja od doświadczenia przyrodniczego. określa warunki, w których pozostaje próba badawcza i próba kontrolna doświadczenia przyrodniczego, planuje kartę obserwacji przyrodniczej, karty pracy doświadczenia. poznane zjawiska, posługując się schematem lub modelem,, kiedy można wyciągać wnioski z obserwacji i doświadczeń. 56. Powtórzenie wiadomości substancje i ich trzech stanów skupienia poznane zjawiska, poznane posługuje się drobinowym modelem definiuje poznane pojęcia, poznane wyciąga wnioski z doświadcze

20 przemiany substancji i ich mieszanin, poznanych zjawisk, zastosowania materiałów zależnie od ich właściwości. pojęcia. budowy materii, określa warunki, w których zachodzą poznane zjawiska. zjawiska, posługując się schematem lub modelem. ń, rozwiązuje poprawnie test podstawowy (A lub B) i dodatkowo test trudny (C). 57. Powtórzenie wiadomości pogoda i jej składniki podstawowe składniki pogody, rozróżnia opady i osady atmosferyczne. przedstawia na mapie pogody składniki za pomocą znaków synoptycznych,, jakie są przyczyny powstawania tęczy, przyczyny występowania burz. przyrządy, za pomocą których mierzymy poszczególne składniki pogody, pogodę na podstawie mapy synoptycznej lub komunikatu słownego. prędkość dźwięku i prędkość światła. szacuje odległość od centrum burzy na podstawie prędkości dźwięku, światła i czasu między błyskiem pioruna a grzmotem. 58. Powtórzenie wiadomości świat roślin rozróżnia rośliny zielne, drzewa i krzewy, rozpoznaje organy roślinne, zmiany w świecie roślin zachodzące w ciągu roku. roślin rosnących w różnych środowiskach, rozpoznaje pospolite gatunki nagonasiennych i okrytonasiennyc h, miejsce zachodzenia i cel procesu fotosyntezy. funkcje organów roślinnych. rozróżnia mchy, paprocie, skrzypy i widłaki, warunki niezbędne do przebiegu fotosyntezy. sposoby rozmnażania się roślin. 59. Powtórzenie wiadomości świat zwierząt zwierząt żyjących w różnych środowiskach, rozróżnia bezkręgowce i kręgowce. wspólne cechy zwierząt, podstawowe zasady opieki nad zwierzętami domowymi. ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki, klasyfikuje pospolite zwierzęta różnych środowisk do pierścienice, skorupiaki, pajęczaki, owady i mięczaki, przystosowania ryb do życia przykłady zwierząt egzotycznych żyjących w różnych środowiskach i ich przynależnoś

21 głównych grup systematyczny ch. w wodzie i ptaków do lotu. ć systematyczn ą. 60. Powtórzenie wiadomości organizm człowieka komórkę jako najmniejszy element budujący wszystkie organizmy, układów narządów budujących organizm człowieka, etapy rozwoju człowieka, zmiany zachodzące w organizmach dziewcząt i chłopców podczas dojrzewania płciowego. narządy budujące organizm człowieka i określa ich przynależność do odpowiedniego układu, funkcje wybranych układów narządów człowieka. przykłady komórek budujących ciało człowieka, przykłady tkanek budujących ciało człowieka. tkankę jako zespół komórek, układy narządów budujących organizm człowieka, etapy rozwoju człowieka. hierarchiczną budowę ciała człowieka, odpowiednie przykłady. 61. Powtórzenie wiadomości jak być zdrowym? zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym przez zwierzęta, bakterie, wirusy,, na co należy zwracać uwagę podczas zakupu i przechowywania produktów spożywczych. produktów spożywczych korzystnie i niekorzystnie wpływających na organizm człowieka, zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka, podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu. propozycje asertywnego zachowania się wobec presji otoczenia. konieczność zachowania postawy asertywnej wobec presji otoczenia, podstawowe zasady postępowania z produktami spożywczymi. zasady właściwego odżywiania się. negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka. stwierdzenie, że aktywny wypoczynek sprzyja utrzymaniu zdrowia, zasady zdrowego stylu życia i konieczność ich stosowania. wykazuje, dobierając argumenty dotyczące fizjologii organizmu człowieka,

22 , na czym polega higiena skóry, włosów, zębów, paznokci i odzieży, właściwe sposoby spędzania wolnego czasu z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw, numery alarmowe. szkodliwy wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywn ych. 62. Powtórzenie wiadomości Polska, nasza ojczyzna pełną nazwę państwa polskiego, nazwę miasta będącego stolicą Polski, i mapie większe miasta Polski, państwa graniczące z Polską, od której strony świata dane państwo jest naszym sąsiadem. instytucje państwowe znajdujące się w stolicy, omawia podział administracyjny Polski, określa położenie pasów rzeźby terenu względem siebie. poszczególne pasy rzeźby terenu w Polsce,, na jakiej podstawie zostały w Polsce wydzielone pasy rzeźby terenu, ocenia skuteczność różnych form ochrony przyrody, informacje dotyczące krain geograficznyc h Polski, nieujęte w podręcznik u (ciekawostki). na podstawie mapy ukształtowanie powierzchni Polski. nazwy, i krótko omawia (w jednym zdaniu), pasy rzeźby terenu w Polsce,, w jaki sposób można chronić przyrodę. na podstawie opisu cech krajobrazu, rozpoznaje i nazwę pasa rzeźby terenu, formy ochrony przyrody w Polsce. 63. Powtórzenie wiadomości planeta Ziemia nazwy ruchów Ziemi, najważniejsze następstwo ruchu ruchy Ziemi, określa wokół czego się odbywa, czas trwania itp. wszystkie następstwa ruchów Ziemi. co najmniej 5 cech charakteryzujący ch Ziemię jako planetę, występowanie na Ziemi krajobrazów astrefowych,

23 obrotowego i obiegowego Ziemi, i mapie kontynenty i oceany kuli ziemskiej. linię brzegową rozwiniętą i nierozwiniętą. pojęcie wszechoceanu, dno oceaniczne. kontynenty, określając ich położenie, linię brzegową i inne cechy,, dlaczego na Ziemi występują strefy oświetlenia Ziemi i dlaczego na ich obszarze występują strefy klimatyczne, strefy klimatyczne Ziemi. analizuje mapy tematyczne i wyciąga wnioski. Dział 8 Osiągnięcia człowieka 64. Odkrycia i wynalazki zmieniają życie ludzi nazwy prostych narzędzi stosowanych przez ludzi pierwotnych, nazwy surowców stosowanych w dawnych czasach do wyrobu narzędzi. przedstawia przełomowe wydarzenia w dziejach ludzkości, sposoby wytwarzania pierwszych naczyń używanych przez człowieka. metod posługiwania się ogniem, wpływ hutnictwa szkła na rozwój nauk przyrodniczych. przedstawia zalety i wady materiałów pisarskich stosowanych w historii ludzkości. przełomowych odkryć dla rozwoju ludzkości. 65. W jaki sposób ludzie poznają Wszechświat? przyrządy i sposoby służące poznawaniu kosmosu. ważne wydarzenia związane z podbojem kosmosu. w kolejności chronologicznej wydarzenia związane z podbojem kosmosu. powody, dla których ludzie chcą poznawać kosmos. wydarzenia z współczesne j historii podboju kosmosu. 66. Co to jest telekomunikacj a? terminu telekomunikacja, rodzaje sieci tworzące wspólną sieć telekomunikacyjną, podstawowe podstawowe elementy sieci telekomunikacyjnej, zastosowania komputera. prze podstawowych elementów sieci telekomunikacyj nej, przedstawia zasadę działania telefonu. zasady działania telefonii stacjonarnej i komórkowej (mobilnej). sposoby przesyłania informacji w technice analogowej i cyfrowej.

24 elementy komputera. 67. Osiągnięcia medycyny są ogromne 68. Polacy przyczynili się do rozwoju nauki 69. Jakie są globalne problemy ludzkości? zasady profilaktyki chorób układu krążenia. nazwiska pięciu sławnych Polaków, odkrycia, dokonania, wynalazki poszczególnych osób. codziennych działań ludzi, które mogą się przyczynić do ochrony środowiska. najważniejsze odkrycia w dziedzinie zwalczania chorób zakaźnych i ich twórców oraz określa, kiedy miały miejsce. prezentuje sylwetki wybranych, sławnych Polaków. 3 agendy ONZ i określa ich główne zadania, polskich organizacji charytatywnych i ich działalności. zasadę działania szczepionki oraz antybiotyków, przykłady narządów, które można przeszczepiać. zestawia nazwiska sławnych Polaków z dziedziną wiedzy i okresem działalności. i krótko główne problemy ludzkości., na czym polega miażdżyca. omawia dokonania polskich uczonych i wynalazców. przedstawia ideę rozwoju zrównoważonego. istotę chorób nowotworowy ch. dokonań polskich uczonych dla rozwoju nauki. alternatywne źródła energii i celowość ich poszukiwania. 70. Fizyka, chemia, biologia i geografia należą do nauk przyrodniczych nauki przyrodnicze, po jednym przykładzie zagadnień związanych z fizyką, chemią, biologią i geografią. krótko omawia, czym się zajmują: fizyka, chemia, biologia i geografia. przykłady zagadnień fizycznych, chemicznych, biologicznych i geograficznych, które były omawiane na lekcjach przyrody. metod badawczych stosowanych w fizyce, chemii, biologii i geografii, nauk przyrodniczych dla rozwoju cywilizacji ludzkiej. wykazuje istnienie związków między różnymi naukami przyrodniczy mi.