Suecia. En halvårslång polsk kulturfestival Półroczny festiwal polskiej kultury. årgång/rok X N 2(36) tidskriften för kultur och information

Transkrypt

1 2 N 2(36) 2011 årgång/rok X Suecia Polonia tidskriften för kultur och information kwartalnik kulturalno-informacyjny En halvårslång polsk kulturfestival Półroczny festiwal polskiej kultury pris: 26,50 SEK

2 Foto: Marcin Oliva-Soto Warszawa,

3 Motory i hamulce kultury Kulturens drivkrafter och bromsklossar Kulturę może napędzać wszystko i o każdej porze. Trzeba jednak uściślić, że pod słowem kultura rozumiem tu twórczość artystyczną i jej odbiór przez konsumentów kultury. Jest to trochę zawężający punkt widzenia. W Szwecji traktuje się kulturę znacznie szerzej. Może być kultura urbanistyki albo traktowania petenta. Kultura budowy autobusów albo ustawiania drogowskazów. Kultura prowadzenia kampanii wyborczej albo rozwiązywania sporów. Dla zapoznania się z tak szeroko pojmowaną kulturą trzeba jednak do danego kraju przyjechać. Nie da się jej wyeksportować. Co innego z dziełami sztuki. Poza segmentem komercyjnym samofinansującym się pieniądze na twórczość artystyczną i jej odbiór mogą pochodzić od prywatnych sponsorów, ale w głownej mierze, przynajmniej w Europie, odpowiada za nie państwo. Państwo polskie wpadło na pomysł, by przy okazji prezydencji w UE, którą Polska właśnie obejmuje po raz pierwszy od chwili przystąpienia do zjednoczonej Europy silnie wspomóc eksport polskiej kultury wychodząc ze słusznego założenia, że kultura, jak diamenty, jest na zawsze. Ten numer Suecii Polonii poświęcony jest tej sprawie. Mówimy w nim o założeniach tego wielkiego przedsięwzięcia, o najważniejszych imprezach, które omówimy i ocenimy w kolejnym numerach. Sami prezentujemy przy tej okazji próbki różnych, bardzo kontrastujących ze sobą, nurtów polskiej współczesnej kultury. Jednym z nich jest bardzo żywy w Polsce kult Jana Pawła II, właśnie miesiąc temu beatyfikowanego. Dalej prezentujemy wspaniałego nowoczesnego malarza, Stanisława Rodzińskiego, którego twórczość ma głębokie religijne korzenie. Obok niego wybitną poetkę, Grażynę Wojcieszko, mieszkającą w Brukseli, pochodzącą jakby z przeciwległego uniesieniom religijnym bieguna. Chociaż uniesień i u niej nie brakuje. Kultura skazana jest na konfrontacje, by się potwierdzać, dawać innym i znajdować dla siebie inspiracje, czyli rozwijać. Kultura lokalna, zajmująca się problematyką własną tylko, zamknięta, tworząca dzieła niezrozumiałe i hermetyczne dla innych może być, oczywiście, wielkiej wartości, zauważał wybitny polski filozof Leszek Kołakowski. Jednak, gdyby kultura miała opierać się wyłącznie na takich hermetycznych, nieprzetłumaczalnych dziełach na dłuższą metę skazana byłaby na uwiąd. A zatem prezentacja własnej kultury z jakiejś okazji, np. przewodnictwa w UE, nie musi wyłącznie służyć promocji kraju, ale samo w sobie jest przedsięwzięciem kulturotwórczym. Czas pokaże, na ile skutecznym. Allt kan betraktas som kulturstoff. Jag måste dock precisera att jag med begreppet kultur avser konstnärlig verksamhet samt konsumenternas kontakt med konsten. Detta är ett något snävt synsätt. I Sverige betraktar man kultur i ett betydligt bredare perspektiv. Man kan tala om kultur med avseende på stadsplanering eller kundrelationer, stadsbusstillverkning eller utplacering av vägskyltar, valkampanjer eller konfliktlösning. En så vidsträckt definierad kultur går inte att exportera för att bekanta sig med den måste man besöka landet i fråga. Annat är det med konstverk. Utanför det självfinansierade kommersiella segmentet kan konstnärlig verksamhet och konstkonsumtion subventioneras av privata sponsorer men den största delen av finansieringen svarar staten för, i varje fall i Europa. Polackerna, som för första gången sedan sitt EU-inträde har hand om ordförandeskapet, har kommit på idén att ta tillfället i akt och stärka den polska kulturexporten. De utgår helt riktigt ifrån att kulturens värde varar. Vårt nya nummer ägnas åt detta. Vi tar upp förutsättningarna för detta stora företag och de viktigaste evenemangen som vi kommer att diskutera och recensera i de kommande upplagorna. Vi passar själva på att presentera smakprov på några starkt kontrasterande strömningar i Polens nutida kultur. En av dessa strömningar är den mycket livliga kulten av den nyss saligförklarade Johannes Paulus II. Vi presenterar Stanisław Rodziński, en lysande målare vars konst är djupt förankrad i religionen. Vi introducerar den framstående poeten Grażyna Wojcieszko som bor i Bryssel och på sätt och vis representerar en motpol till religiösa hänförelser fast hänförelser råder det ingen brist på hos henne heller. Kulturen är dömd till konfrontationer för att kunna bli bekräftad, inspirera och inspireras, utvecklas. Den store polske filosofen Leszek Kołakowski har noterat att en kultur som är lokal, sysselsatt endast med egen problematik, sluten, obegriplig för utomstående och hermetisk kan vara mycket värdefull, men om den uteslutande vilar på sådana hermetiska, oöversättbara verk, blir den i det långa loppet dömd till att förtvina. Att vid lämpligt tillfälle, t.ex. i samband med ordförandeskapet i EU, presentera sin egen kultur behöver alltså inte uppfattas som ren marknadsföring av landet i fråga utan kan vara ett kulturskapande företag i sin egen rätt. Tiden får utvisa hur effektivt det blir.

4 S. Rodziński, Ukrzyżowanie/ Korsfästning, pastel/pastell Stanisław Rodziński målar korsfästelsen, begråtandet, inte sällan scener ur Golgatavandringen. Hans konst är religiös men det är ingen konfessionell brukskonst. Målaren utforskar och tolkar världen inför våra ögon men han avger inte sin trosbekännelse. Varför skulle han för övrigt bekänna sin tro för oss tillfälliga betraktare? Läs sid.21 Stanisław Rodziński maluje ukrzyżowanie, opłakiwanie, nieraz: sceny z drogi krzyżowej. Jest to sztuka religijna, ale nie konfesyjno-użytkowa. Artysta na naszych oczach bada i interpretuje świat, ale nie składa nam wyznania wiary. Dlaczego zresztą nam przypadkowym widzom miałby je składać? Zob. str. 21 Suecia Polonia 2/2011 Innehåll / Spis treści 6 Kultura rządzenia Rozmowa z Adamem Hałacińskim, Ambasadorem RP w Sztokholmie Ordförandeskapets kultur Ett samtal med Adam Hałaciński, Polens ambassadör i Stockholm Första juli Renata Grabowska Pierwszy lipca Renata Grabowska En halvårslång polsk kulturfestival Ett samtal med Michał Merczyński, direktör för Nationella ljud- och bildinstitutet Półroczny festiwal polskiej kultury Rozmowa z Michałem Merczyńskim, dyrektorem Narodowego Instytutu Audiowizualnego Deo gratias Paweł M. Nawrocki Deo gratias Paweł M. Nawrocki 20 Ljusets och ensamhetens målare Stanisław Rodziński Zbigniew Bidakowski Malarz światła i samotności Stanisław Rodziński Zbigniew Bidakowski livet är dödligt farligt Zbigniew Bidakowski życie grozi śmiercią Zbigniew Bidakowski 9 dikter Grażyna Wojcieszko 9 wierszy Grażyna Wojcieszko Från Bolechowo till Saint-Denis de la Réunion Marian Borek Od Bolechowa do Saint-Denis de la Réunion Marian Borek I Östliga partnerskapets anda Duch Partnerstwa Wschodniego Den glömda resan Anneli Holm Zapomniana podróż Anneli Holm 38 Mannen som lurade ödet (del 4) Jozef Baran Człowiek, który oszukał los (część 4) Jozef Baran Omslag/Okładka: ur operan / scena z opery Król Roger av Karol Szymanowski foto: Archiwum Teatru Wielkiego Opery Narodowej med stöd från Zadanie realizowane w ramach zlecania przez Kancelarię Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w 2011 r. Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande 4 numren av Suecia Polonia så sätt in 100 SEK på plusgiro Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet. Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne 4 numery Suecii Polonii wpłać 100 SEK na plusgiro Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu.

5

6 Foto: Ignacy Skwarcan Ordförandeskapets kultur Ett samtal med Adam Hałaciński, Polens ambassadör i Stockholm Kultura rządzenia Rozmowa z Adamem Hałacińskim, Ambasadorem RP w Sztokholmie Zbigniew Bidakowski: Czy w okresie sprawowania przez Polskę przewodnictwa w UE nie ma zagrożenia dla realizacji celów Partnerstwa Wschodniego, czy nie grozi pewne zaniedbanie Białorusi i Ukrainy z powodu przesunięcia uwagi Europy na Afrykę Północną i Bliski Wschód? Adam Hałaciński: Nie, Partnerstwo Wschodnie nie zejdzie na dalszy plan. Oczywiście, okoliczności są nowe, UE stara się reagować na bieżąco i angażuje swoją uwagę i środki w Afryce Północnej. Z drugiej strony, kraje takie jak Polska, Szwecja i te objęte Partnerstwem Wschodnim zwracają uwagę UE, by równoważyła swoją politykę wobec sąsiedztwa, zarówno tego z południa jak i ze wschodu. Rozwój relacji z krajami MENA w oparciu o nowe podstawy polityczne i gospodarcze nie powinien odbywać się kosztem stosunków ze wschodem. Wkładamy dużo energii i kapitału politycznego w rozwój Partnerstwa Wschodniego, w tym w relacje z Ukrainą i Bia Zbigniew Bidakowski: Är arbetet mot Östliga partnerskapets mål i riskzonen under den period då Polen är ordförande i EU:s ministerråd? Finns det inte en risk för att Vitryssland och Ukraina blir försummade på grund av att Europas uppmärksamhet förflyttas mot Nordafrika och Mellanöstern? Adam Hałaciński: Nej, Östliga partnerskapet kommer inte att hamna i skymundan. Det är förstås en ny situation, EU bemödar sig att vara lyhört och riktar sin uppmärksamhet och sitt agerande mot Nordafrika. Polen, Sverige och de länder som omfattas av Östliga partnerskapet uppmärksammar å andra sidan EU om behovet av att hålla balans i dess politik gentemot grannländerna, de sydliga såväl som de östliga. Utveckling av relationerna med MENA-länderna under de nya politiska och ekonomiska omständigheterna bör inte ske på bekostnad av relationerna med öst.

7 Vi lägger mycket energi och politiskt kapital på att utveckla Östliga partnerskapet inklusive relationerna med Ukraina och Vitryssland. Vi förväntar oss att Partnerskapets kommande toppmöte i Warszawa den september blir en drivfjäder för utvecklingen av allsidigt samarbete med våra östliga grannar. Relationerna med Ukraina och även med Vitryssland bör formas på ett pragmatiskt och praktiskt sätt: Polen har till exempel bidragit med ekonomiskt stöd till det svenska initiativet att höja effektiviteten i Ukrainas energisektor. Vi glömmer samtidigt inte grunduppgiften att smidigt förhandla fram ett associeringsavtal mellan EU och Ukraina. Vi har under 2011 fördubblat vårt ekonomiska stöd till Vitryssland. Detta beslut ledsagades av ett överordnat mål, nämligen demokratisering av denna stat. Polen arrangerade i februari en framgångsrik givarkonferens för Vitryssland de sammanlagda utfästelserna om ekonomiska bidrag har uppgått till nära 87 miljoner euro. Detta bistånd och den polska regeringens anslag är avsedda att ge stöd till det civila samhället i Vitryssland. Det är värt att nämna att den europeiska EED-stiftelsen (European Endowment for Democracy), som har tillkommit på polskt initiativ och stöds av EU:s institutioner, är tänkt att fungera som stöd för demokrati i EU:s närområde, vilket möjliggör jämnare fördelning av biståndet till öst och syd. ZB: Vad prioriterar Polen för att främja kulturen? Prioriteras t.ex. den europeiska kulturkongressen i Wrocław som ordnas av Nationella ljud- och bildinstitutet? AH: Som ordförandeland satsar Polen på kultur i mycket större utsträckning än våra företrädare gjorde. Kulturprogrammet kommer att genomföras av två organ: Nationella ljud- och bildinstitutet och Adam Mickiewicz-institutet. Det sistnämnda ansvarar för de kulturprojekt som skall genomföras i valda utländska huvudstäder, nämligen i Bryssel, Berlin, Paris, London, Madrid, Kiev, Minsk, Moskva, Peking och Tokio. En stor del av kulturprogrammet samordnas av Polska instituten, däribland av det livaktiga Polska institutet i Stockholm. En av det polska ordförandeskapets viktigaste händelser blir den europeiska kulturkongressen som skall genomföra i Wrocław i september. Fler än tre hundra konstnärer och intellektuella från hela världen kommer att delta. Umberto Eco och Zygmunt Bauman ingår i programkommittén. Där återfinns även Sara Arrhenius, chef för Bonniers Konsthall. Den europeiska konsertturnén I, Culture Orchestra är ett av de mest intressanta och samtidigt symbolladdade kulturprojekt. Turnén är ett resultat av samarbetet mellan unga musiker från Ukraina, Vitryssland, Azerbajdzjan, Armenien, Georgien, Moldavien och Polen. Orkestern kommer att uppträda i Europas mest prestigefyllda konserthus och göra reklam för Östliga partnerskapet. Den 4 september spelar orkestern vid Östersjöfestivalen i Stockholm. Polsk kultur kommer att vara väl synlig i Sverige under hela perioden för det polska ordförandeskapet. Bland annat skall Stockholms Kulturfestival inledas med en föreställning med Teatr Ósmego Dnia som sätts upp mitt i centrum, vid Sergels torg. Polen kommer även att representeras vid kulturfestivalen i Malmö. Eftersom Czesław Miłoszs verk utgör łorusią. Oczekujemy, że nadchodzący drugi szczyt Partnerstwa, w Warszawie, września, będzie silnym impulsem dla rozwijania wszechstronnej współpracy ze wschodnimi sąsiadami. Relacje z Ukrainą, a także z Białorusią, należy kształtować w pragmatyczny i praktyczny sposób: Polska udzieliła na przykład wsparcia finansowego dla szwedzkiej inicjatywy podnoszenia efektywności energetycznej na Ukrainie, nie zapominając zarazem o kwestii zasadniczej, jaką jest sprawne wynegocjowanie umowy stowarzyszeniowej UE-Ukraina. W 2011 roku podwoiliśmy naszą pomoc finansową dla Białorusi, a decyzji tej przyświecał nadrzędny cel, jakim jest demokratyzacja tego państwa. Zorganizowana przez Polskę w lutym konferencja donatorów na rzecz Białorusi była sukcesem łączna suma deklaracji finansowych wyniosła ok. 87 mln Euro. Pomoc ta, wraz z pulą wyasygnowaną przez polski rząd, przeznaczana jest na wspieranie społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi. Warto wspomnieć, iż polska inicjatywa powołania europejskiej fundacji EED (European Endowment for Democracy), popierana przez unijne instytucje, ma w zamyśle służyć wspieraniu demokracji w sąsiedztwie UE, co daje możliwość bardziej równomiernego rozłożenia pomocy dla Wschodu i Południa. ZB: Jakie priorytety w dziedzinie promocji kultury ma Polska, czy będzie nim np. Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu organizowany przez Narodowy Instytut Audiowizualny? AH: Polska w trakcie prezydencji stawia na kulturę w znacznie większym stopniu, aniżeli czynili to nasi poprzednicy. Realizacją programu kulturalnego zajmują się dwie instytucje: Narodowy Instytut Audiowizualny i Instytut Adama Mickiewicza, który odpowiada za projekty kulturalne realizowane za granicą w wybranych stolicach, czyli w Brukseli, Berlinie, Paryżu, Londynie, Madrycie, Kijowie, Mińsku, Moskwie, Pekinie oraz Tokio. Dużą część programu kulturalnego prezydencji koordynują też Instytuty Polskie, wśród nich prężny Instytut w Sztokholmie. Jednym z najważniejszych wydarzeń polskiej prezydencji będzie zaplanowany na wrzesień Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu. Przyjedzie nań ponad trzystu artystów i intelektualistów z całego świata, w radzie programowej zasiądą m. in. Umberto Eco i Zygmunt Bauman. Znalazła się tam także Szwedka, Sara Arrhenius, szefowa Bonniers Konsthall. Jednym z najciekawszych i symbolicznych zarazem projektów kulturalnych jest europejska trasa koncertowa I, Culture Orchestra. Jest to owoc współpracy młodych muzyków z Ukrainy, Białorusi, Azerbejdżanu, Armenii, Gruzji, Mołdawii i Polski. Orkiestra wystąpi w najsłynniejszych salach koncertowych Europy, promując ideę Partnerstwa Wschodniego. 4 września orkiestra zagra w Sztokholmie, na Östersjöfestivalen. Przez cały okres prezydencji polska kultura będzie w Szwecji wyjątkowo widoczna. Zaplanowano m. in. otwarcie Sztokholmskiego Festiwalu Kultury spektaklem Teatru Ósmego Dnia, który wystawiony będzie w samym centrum miasta, na Sergels torg. Polska będzie też obecna na festiwalu kultury w Malmö. Ponieważ jednym z tematów programu kulturalnego prezydencji jest twórczość Czesława Miłosza, na jesieni

8 Donald Tusk, José Barroso, , Warszawa Foto: wydawnictwo Brombergs wyda wznowienie wierszy Miłosza oraz jego Rodzinną Europę. Na Uniwersytecie Sztokholmskim pokazana zostanie wystawa poświęcona Miłoszowi, a na narodowej scenie szwedzkiej Dramaten odbędzie się w październiku poświęcony mu wieczór. Czeka nas też awangardowy projekt z dj-ami z krajów Partnerstwa Wschodniego grającymi w sztokholmskich klubach, wystawa poświęcona Marii Skłodowskiej-Curie w prestiżowym muzeum Noblowskim, kolejna odsłona festiwalu filmowego Kinoteka Sztokholm i wiele innych wydarzeń kulturalnych. ZB: Jak należy propagować, unikalny w Europie, pakt zawarty w Polsce między środowiskami kultury a premierem, który m. in. przewiduje, do 2015 r., podniesienie do 1% budżetu nakładów na kulturę. Jest to dość dużo skoro na obronę idzie 1,95 % budżetu. AH: Kiedy plan ten zostanie już zatwierdzony przez Sejm, będziemy o tym szeroko informować. Polska zawsze była krajem, którego dobrą markę tworzyła kultura. Mam też nadzieję, że zwiększone wydatki na kulturę przyczynią się do rozwiązywania problemów, z którymi Polska dziś się boryka. Przykładowo: poziom czytelnictwa w naszym kraju jest dziś zawstydzająco niski, a ma to związek także z kwestiami finansowymi. Książki powinny być tańsze, należy inwestować w biblioteki, wiele w tej sprawie możemy nauczyć się od Szwedów. To bardzo obszerny temat, ale nie ma wątpliwości, że plany zwiększenia wydatków na kulturę to niezwykle pozytywna wiadomość, która sama w sobie jest już dla Polski promocyjna. ZB: Oficjalna inauguracja polskiej prezydencji odbyła się 1 lipca w Teatrze Wielkim w Warszawie przy okazji premiery nowej inscenizacji opery Karola Szymanowskieett av kulturprogrammets huvudteman, kommer Brombergs Bokförlag till hösten med en nyutgåva av hans dikter och en essäsamling Mitt Europa. Vid Stockholms universitet visas en utställning om Miłosz medan Dramaten tillägnar honom en temakväll i oktober. Dj:ar från Östliga partnerskapets länder kommer att spela på olika Stockholmsklubbar, en utställning om Marie Curie visas på Nobelmuseet, det blir en ny omgång av filmfestivalen Kinoteka Stockholm och många andra kulturhändelser. ZB: Hur tänker man lansera den unika överenskommelsen mellan de polska kulturkretsarna och premiärministern, som stipulerar att de budgeterade kulturanslagen skall höjas till 1 % av budgeten fram till 2015? Det är ganska mycket med tanke på att försvarsanslagen utgör 1,95 % av budgeten. AH: När planen har fastställts av sejmen, skall vi informera vitt och brett om den. Polen har alltid varit ett land vars goda rykte haft sitt ursprung i kulturen. Jag hoppas också att de ökade kulturanslagen kommer att bidra till att lösa de problem som Polen idag brottas med. Till exempel ligger läsandet i vårt land på en pinsamt låg nivå, vilket även hänger ihop med ekonomin. Böcker borde kosta mindre, vi bör investera i bibliotek, här har vi mycket att lära av svenskarna. Det här är en mycket omfattande problematik men den planerade ökningen av kulturanslagen är utan tvekan en mycket god nyhet, vilket i sig är bra reklam för Polen. ZB: Den officiella invigningen av det polska ordförandeskapet skedde den 1 juli på Teatr Wielki i Warszawa i samband med premiären av en nyuppsättning av Karol Szymanowskis opera Kung Roger. Finns det symbolik i valet av platsen? AH: Många fler kulturevenemang gick av stapeln i Warszawa den 1 juli, däribland en stor musikmaraton med konserter

9 på fyra olika scener i hela staden. Hundratals kulturprojekt kommer att genomföras under de sex månader då Polen har ordförandeskap. Detta ger utan tvekan en tydlig signal om att Polen vill satsa på kultur. ZB: Vilka var de viktigaste resultaten av det svenska kungaparets statsbesök i Polen i maj? AH: I politiskt hänseende var det undertecknandet av deklarationen om utökat strategiskt samarbete, särskilt i frågor som rör Europa, medan i ekonomiskt hänseende var det nya affärskontakter. Hela 26 svenska företag var representerade under statsbesöket. Det blev även en medial framgång för Sverige i Polen, men också tvärtom: i Sverige publicerades glädjande nog en hel rad reportage och kommentarer om Polens ekonomiska framgångar och dess växande betydelse i Europa. Besöket har visat att det råder ett utmärkt samarbetsklimat mellan Polen och Sverige, och det har hjälpt Polen att stärka sitt anseende i Sverige inför inledningen av ordförandeskapet. ZB: Kan Polen, som inte har agerat EU-ordförande förr, ha nytta av Sveriges erfarenheter? AH: Det svenska ordförandeskapet utmärkte sig inte bara genom förnämlig organisation och kommunikationsförmåga utan även genom beslutsamhet och professionalism i förhandlingarna. Detta har lett till att flera komplicerade spörsmål kunde avslutas eller föras framåt: Lissabonfördraget, de nya reglerna för tillsyn av finansmarknaderna, Stockholmsprogrammet, EU-strategin för Östersjöregionen, ansträngningarna för att fortsätta EU:s utvidgningsprocess. Vi hoppas att det polska ordförandeskapet blir lika framgångsrikt, inte bara i organisatoriskt avseende, och att Polen tar sin plats i det europeiska och globala sammanhanget som en pålitlig och betydelsefull EU-medlem. Under förberedelserna har vi av våra svenska kollegor fått många värdefulla råd och tips om hur man uppträder opartiskt och skapar konsensus i inte sällan mycket komplicerade förhandlingssituationer. Utsikterna för ett gott polskt-svenskt samarbete är goda inte minst med tanke på att den svenska sidan är välvilligt inställd till våra prioriteringar: europeisk tillväxt, säkerhet och öppenhet. ZB: Under det polska ordförandeskapet kommer man att hålla parlamentsval i Polen, vilket kan leda till regeringsskifte. Kan detta såväl som valkampanjen ha negativ inverkan på ordförandeskapet? AH: Val kommer att hållas vid en tidpunkt som gör det möjligt för den nuvarande regeringen att fungera ända fram tills ordförandeskapet slutar i december De inblandade tjänstemännen har tillförsäkrats kontinuitet oavsett valresultatet. Förberedelserna till ordförandeskapet har pågått under några år och de har varit så sammansatta att löpande politiska händelser inte bör ha något inflytande på genomförandet. Tack så mycket för samtalet. go Król Roger. Czy miejsce inauguracji można odczytywać symbolicznie? AH: 1 lipca w Warszawie zaplanowano dużo więcej wydarzeń kulturalnych, wśród nich wielki maraton muzyczny, na który składały się koncerty na czterech scenach w całym mieście. W ciągu sześciu miesięcy prezydencji polskiej w UE zrealizowane zostaną setki projektów kulturalnych niewątpliwie jest to wyraźny sygnał, że Polska chce promować kulturę. ZB: Jakie rezultaty wizyty szwedzkiej pary królewskiej w Polsce, w maju b. r., uważa Pan Ambasador za najważniejsze? AH: W aspekcie politycznym było to podpisanie deklaracji o współpracy w dziedzinach o strategicznym znaczeniu, zwłaszcza w sprawach europejskich, a w aspekcie gospodarczym są to nowe kontakty biznesowe. Podczas wizyty państwowej reprezentowanych było aż 26 znaczących szwedzkich firm. Była ona też sukcesem medialnym, szwedzkim w Polsce, ale i odwrotnie w Szwecji ukazało się szereg reportaży i komentarzy na temat co szczególnie cieszy osiągnięć gospodarczych i rosnącej pozycji Polski w Europie. Wizyta pokazała, że między Polską a Szwecją panuje znakomity klimat współpracy, pomogła też Polsce w umocnieniu, w przededniu prezydencji, swojej marki w Szwecji. ZB: Czy Polska, która po raz pierwszy obejmuje prezydencję w UE, może skorzystać z doświadczeń szwedzkich? AH: Szwedzka prezydencja wyróżniała się nie tylko znakomitą organizacją i komunikacją, ale również stanowczością i profesjonalizmem w negocjacjach, dzięki którym udało się zamknąć lub zaawansować wiele skomplikowanych kwestii: Traktat z Lizbony, nowe reguły kontroli rynków finansowych, Program Sztokholmski, Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego, działania na rzecz dalszego rozszerzenia UE. Liczymy na to, że polska prezydencja będzie równie udana, nie tylko pod względem organizacyjnym, i że Polska zaistnieje w kontekście europejskim i światowym jako godny zaufania i liczący się partner w UE. W procesie naszych przygotowań do prezydencji szwedzcy partnerzy udzielili nam wielu cennych rad i podpowiedzi, jak wypełniać rolę unijnego uczciwego maklera i budować konsensus w niejednokrotnie skomplikowanych kwestiach negocjacyjnych. Współpracy polskiej prezydencji ze Szwecją rokuje dobrze przychylność Sztokholmu dla naszych priorytetów Europy wzrostu, Europy bezpiecznej i Europy otwartej. ZB: W czasie trwania polskiej prezydencji odbędą się w Polsce wybory parlamentarne, w wyniku których może nastąpić zmiana rządu. Czy może to wpłynąć jak również kampania wyborcza negatywnie na jej przebieg? AH: Wybory odbędą się w terminie umożliwiającym obecnemu rządowi funkcjonowanie aż do zakończenia prezydencji w grudniu Ciągłość działania urzędników zaangażowanych w prezydencję będzie zapewniona niezależnie od wyniku wyborów. Przygotowania do prezydencji trwały kilka lat i były na tyle kompleksowe, że bieżące wydarzenia polityczne nie powinny mieć wpływu na jej przebieg. Dziękuję bardzo za rozmowę.

10 Foto: Archiwum Teatru Wielkiego-Opery Narodowej Pierwszy lipca Renata Grabowska Pierwszego lipca w Operze Narodowej w Warszawie odbyła się uroczysta inauguracja polskiej prezydencji w Unii Europejskiej. Premier Donald Tusk stwierdził: Wszyscy mamy poczucie, że to bardzo ważny dzień w naszej historii chociaż dla Unii wymiana prezydencji to rutyna i Prezydencja to nie jest jakaś nadzwyczajna władza. Pragnął przede wszystkim podziękować wszystkim Polakom za zbiorowy wysiłek, dzięki któremu Polska znalazła się dzisiaj w takiej pozycji. Stwierdził też, że Europa oczekuje polskiej prezydencji z pewną nadzieją. Powodem jest ta łatwa do odczytania energia Polaków. Wszędzie słyszę, że od Polaków oczekuje się tej nowej energii. Jest to wyrazem tego, że Polacy nie zwątpili w sens, w istotę UE nawet w czasach kryzysu i świat dostrzega. My przeszliśmy znacznie gorsze kryzysy w naszej historii.... Ostatnie miesiące pokazały, że dobie kryzysu Polacy dają sobie radę i pokazują, że słowo Solidarność nie jest historyczną pamiątką, ani pustym sloganem. Donald Tusk przypominając o dobrych doświadczeniach ze wspólnej historii Polski i Węgier, które sprawowały prezydencję w pierwszej połowie bieżącego roku podziękował węgierskiemu premierowi, że pozostawia sprawy związane z prezydencją w UE w tak dobrym stanie. Första juli Polens ordförandeskap i Europeiska unionen invigdes högtidligt den första juli på Nationaloperan i Warszawa. Premiärminister Donald Tusk konstaterade: Vi känner alla att detta är en mycket viktig dag i vår historia även om byte av ordförandeland är en standardprocedur för Unionen och ordförandeskapet inte för med sig någon särskild maktbefogenhet. Han ville framför allt tacka alla polacker för deras gemensamma ansträngning som har gjort det möjligt för Polen att uppnå dess nuvarande position. Han sade också att Europa hade vissa förhoppningar inför det polska ordförandeskapet. Skälet till detta är polackernas påtagliga energi. Överallt får jag höra att man har förväntningar på detta energitillskott. Detta är föranlett av att polackerna inte har haft några tvivel om EU:s mål och mening ens i kristiderna och världen har uppmärksammat detta. Vi har gått igenom betydligt värre kriser i vår historia. De senaste månaderna har visat att polackerna klarar sig i svåra tider och att ordet Solidaritet inte är en historisk relik eller en tom fras. Donald Tusk påminde om de goda erfarenheterna av Polens historiska kontakter med Ungern, ordförandelandet under det första halvåret, och tackade den ungerske premiärministern för att EU:s ordförandeskap lämnas över i sådant gott skick. 10

11 Ordförandeskapet gör en lycklig när det börjar och lika lycklig när det slutar och man kan lämna över, sade Ungerns premiärminister Victor Orbán glatt. Invigningen av presidentskapet på Nationaloperan i Warszawa var en utmärkt idé, inte bara för att det är en vacker byggnad och en vacker sal. Under de senaste åren har opera upplevt en fantastisk renässans i hela världen. Den polska operan bidrar till företeelsen på ett mycket betydelsefull sätt, vilket till stor del kan tillskrivas Nationaloperans ledning. Den konstnärliga ledaren Mariusz Treliński, tillika förnämlig regissör, har presenterat talrika samtida operaverk, vilket i framtiden kommer att rendera honom ett monument eller i varje fall en byst i operans vestibul. Treliński har kraftigt bidragit till det stigande intresset för Karol Szymanowski och hans opera Kung Roger genom att under det senaste decenniet själv sätta upp detta verk dels i Warszawa, dels på Operan i Wrocław. I år blev David Pountney inbjuden till arbetet med Kung Roger. Han inledde sitt samarbete med Nationaloperan redan tidigare. I fjol presenterade han en uppsättning av Passageraren med en helt fantastisk scenografi. Denna opera är ett verk av Mieczysław Wajnberg, en polsk-judisk tonsättare som var född i Warszawa men tillbringade större delen av sitt liv i Moskva. Passageraren berättar om en kvinna som har varit fånge i Auschwitz och som efter kriget under en båtresa träffar den tyska kvinnliga kapo som hade varit hennes plågoande i lägret. Operan har inte spelats i Sovjetunionen eftersom ett koncentrationsläger på scen skulle inbjuda till jämförelser med Gulaglägren. Wajnberg skulle kanske ha hamnat i Gulag själv om det inte hade varit för Dmitrij Sjostakovitjs beskydd. Låt oss återvända till första juli då Donald Tusk, Jerzy Buzek, José Barroso och Victor Orbán var klara med sina tal på Operan och de utvalda som hade fått inbjudan kunde uppleva premiären av en ny uppsättning av Karol Szymanowskis opera Kung Roger i regi av David Pountney på Stora Teatern. Denne engelske regissör säger till tidningen Gazeta Wyborcza att han redan på åttiotalet hade planer på att sätta upp den hos English National Opera. Jag lyckads inte hitta rätt besättning och ett lämpligt sammanhang. Jag är lycklig över att det gick vägen den här gången. Vilket sammanhang har regissören hittat idag? Och framför allt, varför just Kung Roger? Karol Szymanowski började komponera operan 1918 efter att ha övertygat den framstående poeten och prosaisten Jarosław Iwaszkiewicz, för övrigt en kusin som han troligen var förälskad i, att skriva libretto. Till en början hade operan ingen framgång, särskilt i Polen där den vid sin premiär 1926 betraktades som svårbegriplig. Några år senare fick den dock ett entusiastiskt mottagande i Prag. Strax efter kriget, 1949, sattes den upp och gjorde succé i Palermo på Sicilien, det vill säga i Rogers kungadöme. Trots dessa tillfälliga framgångar har den under långa år mötts av oförståelse och fastnat utanför operalivets huvudfåra. Ett riktigt genombrott har inträffat under de senaste åren. Förutom i Warszawa och Wrocław har Kung Roger visats i Sankt Petersburg, Edinburgh, Paris, Bonn, Bregenz, Barcelona och Madrid. Prezydencja daje szczęście, kiedy się zaczyna i kiedy się kończy i można ją przekazać dalej powiedział, uszczęśliwiony, premier Węgier Victor Orban. Inauguracja prezydencji w Operze Narodowej w Warszawie była świetnym pomysłem, nie tylko dlatego, że to piękny budynek i piękna sala. W ostatnich latach obserwujemy na całym świecie fantastyczny renesans opery. Polska opera bierze w tym bardzo znaczący udział. Niewątpliwie, w dużej mierze, dzięki kierownictwu Opery Narodowej. Jej dyrektor artystyczny a także znakomity reżyser, Mariusz Treliński, prezentuje liczne współczesne utwory operowe, za co jeszcze kiedyś będzie miał pomnik a już na pewno popiersie w westybulu opery. Treliński bardzo przyczynił się do rosnącej popularności Karola Szymanowskiego i jego opery Król Roger bo w ostatnim dziesięcioleciu sam dwukrotnie wyreżyserował to dzieło raz w operze warszawskiej i raz we wrocławskiej. David Pountney zaproszony do realizacji Króla Rogera tym razem z warszawską Operą Narodową już współpracował. W ubiegłym roku przedstawił, w fantastycznej scenografii, inscenizację opery Pasażerka, Mieczysława Wajnberga, urodzonego w Warszawie żydowsko-polskiego kompozytora, który większą część życia przebył w Moskwie. Pasażerka opowiada o byłej więźniarce Auschwitz, która po wojnie, odbywając morską podróż, spotyka niemiecką kapo, swoją prześladowczynię z obozu. W Związku Radzieckim opera ta nie była wystawiana bo obóz koncentracyjny na scenie skłaniałby do porównań z łagrami. Do łagru trafiłby może i sam Wajnberg, gdyby nie pewien parasol ochronny, który trzymał nad nim Dymitr Szostakowicz. Wracajmy do dnia 1 lipca, kiedy to w operze, po przemówieniach: Donalda Tuska, Jerzego Buzka, José Barroso i VictoraOrbana, szczęśliwcy, którzy dostali na imprezę zaproszenia przeżyli w Teatrze Wielkim premierę nowej inscenizacji opery Karola Szymanowskiego Król Roger w reżyserii Davida Pountneya, angielskiego inscenizatora, który dziennikarce Gazety Wyborczej mówi, że planował ją wystawić jeszcze w latach 80., w English National Opera. Nie udało się znaleźć obsady i odpowiedniego kontekstu. Jestem szczęśliwy, że stało się to możliwe teraz. Jaki kontekst dla Króla Rogera znalazł reżyser dzisiaj? I, przede wszystkim, dlaczego Król Roger? Karol Szymanowski przystąpił do pisania opery w 1918 roku po nakłonieniu do napisania libretta Jarosława Iwaszkiewicza, wybitnego poetę i prozaika, swojego zresztą kuzyna, w którym był zapewne zakochany. Opera zrazu nie odniosła sukcesu, szczególnie w Polsce, gdzie miała premierę w 1926 r. nie została zrozumiana. W kilka lat później przyjęto ją z kolei entuzjastycznie w Pradze. Wkrótce po wojnie, w 1949 r., została wystawiona z sukcesem w Palermo na Sycylii, czyli w królestwie Rogera. Ale mimo tych chwilowych sukcesów, przez długie lata nie znajdowała zrozumienia i tkwiła na marginesie życia operowego. Prawdziwy przełom nastąpił w ostatnich latach. Król Roger został pokazany w Sankt Petersburgu, Edynburgu, Paryżu, Bonn, Bregencji, Barcelonie i Madrycie a także w Polsce w Warszawie i Wrocławiu w reżyserii Mariusza Trelińskiego dyrektora artystycznego opery warszawskiej. 11

12 Coraz bardziej rozpowszechnia się przekonanie, że wizytówką polskiej muzyki jest nie tylko Chopin, ale i Karol Szymanowski, jak teraz widzimy, jeden z twórców na początku dwudziestego wieku nowoczesnej muzyki europejskiej. Program kulturalny polskiej przydencji budowany jest na wielkich nazwiskach współczesnych, dwudziestowiecznych, z których największe to Stanisław Lem, Czesław Miłosz i Karol Szymanowski. Opera Szymanowskiego jest: o zawsze aktualnej rywalizacji pierwiastka apollińskiego z dionizyjskim. Jasny, kierujący się rozumem, przewidywalny i zrozumiały to postawa apollińska. Ciemny, buntowniczy, spontaniczny i szalony to postawa dionizyjska. Walka między nimi nie jest nigdy rozstrzygnięta bo postawy te uzupełniają się. Rywalizacja ta widoczna jest w każdej dziedzinie życia i sztuki. Na początku drogi muzyki rockowej The Beatles byli apollińscy a The Rolling Stones dionizyjscy; o kontraście między surowym, szalonym średniowiecznym chrześcijańskim ascetyzmem a barwną zmysłową kulturą średniowiecznego wschodu; o pożądaniu, uwiedzeniu i żalu po utracie ukochanej; o zderzeniu cywilizacji Wschodu i Zachodu, z których każda reprezentuje na zmianę pierwiastek apolliński albo dionizyjski w różnych historycznych. Rzecz oczywista, że świat przedstawiony w dziele sztuki, zwłaszcza w konwencjonalnym i manierycznym, jak opera nie może być punktem orientacyjnym dla kogoś pragnącego zorientować się w aktualnej polityce albo szukać do niej wskazówek. Tutaj musi być zachowana konsekwentna autonomia życia i sztuki (chociaż, oczywiście, opery nieraz bywały wyrazicielem czy zwiastunem nastrojów rewolucyjnych). Na chrześcijański dwór Rogera króla Sycylii przybywa zagadkowy Pasterz. Nie dość, że rozsiewa herezję to uwodzi, być może czarami, poddanych króla oraz jego żonę Roksanę, którzy odchodzą za Pasterzem. Królowi nie udaje się odzyskać żony. Zostaje sam i w końcowej scenie śpiewa hymn do słońca. No cóż, streszczanie opery nie ma wielkiego sensu. Tym bardziej, że reżyser oraz dyrygent postanowili nie robić pomysłami inscenizacyjnymi ani scenograficznymi konkurencji muzyce, która jest pełna emocji i zmiennych nastrojów. Scenografia jest oszczędna i składa się właściwie tylko z monumentalnych schodów. Natomiast dyrygent, Jacek Kaspszyk, dokłada starań, by podkreślić dramatyczne zawęźlenia ekspresyjnej muzyki Szymanowskiego. Za symboliczne wydarzenie można by uznać sposób, w jaki wykonana została na spektaklu partia Roksany. Znakomita śpiewaczka, Olga Pasiecznik, nieomal w przeddzień premiery złamała nogę. Premiera jednak odbyła się i to z jej udziałem, z tym, że na scenie w roli Roksany widzieliśmy asystentkę reżysera wszakże milczącą. Olga Pasiecznik, nie mogąc się ruszać, stała na skraju sceny, przy kulisach i śpiewała swoją partię. Każdy musi sam sobie odpowiedzieć na pytanie, jak takie wydarzenie można interpretować. Det finns en tilltagande insikt om att inte bara Chopin utan även Szymanowski bör räknas som den polska musikens förgrundsgestalt. Vi betraktar honom numera som en av den moderna europeiska musikens nydanare under förra seklets början. Det polska presidentskapets kulturprogram bygger på nittonhundratalets stora namn, varav de allra största är författaren och filosofen Stanisław Lem, poeten Czesław Miłosz och Karol Szymanowski. Szymanowskis opera handlar om flera ting: Den ständigt aktuella rivaliteten mellan det apolloniska och det dionysiska elementet. Det ljusa, förnuftiga, förutsebara och begripliga hör till den apolloniska hållningen, det mörka, upproriska, spontana och galna till den dionysiska. Kampen dem emellan blir aldrig avgjord eftersom dessa hållningar kompletterar varandra. Rivaliteten uppenbarar sig t. ex. i livets och konstens varenda aspekt. I rockmusikens begynnelse var The Beatles apolloniska och The Rolling Stones dionysiska. Kontrasten mellan den kärva, rasande medeltida kristna asketismen och den medeltida Orientens färgstarka och sensuella kultur. Åtrån, förförelsen och den smärta som följer på förlusten av den älskade. Kollisionen mellan österlandets och västerlandets civilisationer, vilka var för sig omväxlande representerar det apolloniska eller det dionysiska elementet beroende på den historiska perioden. Den värld som beskrivs genom konst, inte minst inom en så konventionsbunden och manieristisk konstart som opera, kan knappast tjäna som en utgångspunkt för någon som vill skapa sig en bild av dagens politik eller leta efter aktuella anvisningar. Här måste man konsekvent hålla på livets och konstens autonomi (även om operor förstås inte sällan har fungerat som uttryck eller budbärare för revolutionära stämningar). Den gåtfulle Herden anländer till kristne kung Rogers sicilianska hov. Inte nog med att han sprider irrläror, dessutom förför han, möjligen genom svartkonster, kungens undersåtar och hans hustru Roxana som alla följer efter Herden. Kungen lyckas inte få sin hustru att komma tillbaka. Han lämnas ensam och sjunger i slutscenen en hymn till solen. Nå ja, det är inte särskilt meningsfullt att sammanfatta operan, inte minst med tanke på att regissören och dirigenten hade bestämt sig att låta teatraliska och scenografiska påhitt stå tillbaka för musiken som är full av känslor och växlande stämningar. Scenografin är sparsam och består i stort sett av en monumental trappa. Dirigenten, Jacek Kasprzyk, bemödar sig för att understryka de dramatiska knutpunkterna i Szymanowskis expressiva musik. Sättet att framföra Roxanas parti måste betraktas som symboliskt. Den förträffliga solisten Olga Pasichnyk bröt benet strax före premiären. Ändå blev premiären av och hon var med, fast på scen fick vi i Roxanas roll se en regiassistent, om än tystlåten. Olga Pasichnyk, som var förhindrad att röra sig omkring, sjöng sitt parti stående vid kulisserna på sidan av scenen. Det är upp till var och en att fundera på hur denna händelse kan tolkas. 12

13

14 Foto: Marcin Oliva-Soto Półroczny festiwal polskiej kultury Z Michałem Merczyńskim, dyrektorem Narodowego Instytutu Audiowizualnego, rozmawiają Andrzej Jonas i Witold Żygulski: En halvårslång polsk kulturfestival Andrzej Jonas och Witold Żygulski samtalar med Michał Merczyński, direktör för Nationella ljud- och bildinstitutet Czy prezydencji w Radzie Unii Europejskiej zawsze towarzyszy program kulturalny? Od programów kulturalnych ostatnich paru prezydencji różni nas skala przedsięwzięcia. Istnieją trzy osie naszych projektów. Pierwszy to Sztuka dla zmiany społecznej (Art for Social Change), która jest także główną ideą Kongresu Kultury we Wrocławiu. Drugą jest sprawa coraz większego znaczenia instytucji pozarządowych w pejzażu kulturalnym. W UE mamy obecnie Rok Wolontariatu i Społeczeństwa Obywatelskiego. Trzecią osią jest idea Partnerstwa Wschodniego i spojrzenie na ten projekt polityczny także jako wyzwania w zakresie wspólnoty kulturalnej. Na przykład wystawa w Białymstoku będzie przygotowywaną przez 10 artystów z krajów Partnerstwa, następnie będzie pokazana w Kijowie, a potem w Krakowie w trakcie konferencji Partnerstwa Wschodniego. Åtföljs ordförandeskapet i EU: s ministerråd alltid av ett kulturprogram? Det är formatet som skiljer vår satsning från de senaste periodernas kulturprogram. Våra projekt har tre huvudteman. Det första är Konst för samhällsförändring (Art for Social Change), som även utgör huvudmotivet för kulturkongressen i Wrocław. Det andra handlar om frivilligorganisationernas växande roll inom kulturlandskapet. Just nu har vi inom EU Europaåret för frivilligarbete. Det tredje temat är Östliga partnerskapet samt kulturell gemenskap som en uppgift för detta politiska projekt. En utställning i Białystok förbereds exempelvis av tio konstnärer från Partnerskapets länder, sedan kommer den att visas i Kiev och till slut i Kraków i samband med en konferens om Östliga partnerskapet. 14

15 Har det under de senaste åren hänt något inom polsk kultur som skulle minska avståndet till den europeiska kulturens huvudfåra? Ett sådant avstånd existerar inte längre. Polska skapande konstnärer inom teater, musik och bildkonst ligger mycket bra till. Mirosław Bałka, Wilhelm Sasnal, Katarzyna Kozyra representeras av världens största och bäst renommerade gallerier. Några privatägda gallerier har exponerat dessa konstnärer på ett sätt som ingen statlig institution skulle ha varit i stånd att prestera. Inom teatern är sådana namn som Krystian Lupa, Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski och Jan Klata kända i hela Europa och även utanför. Världens största teaterfestivaler som den i Edinburgh eller Holland Festival bjuder in dessa konstnärer som inte bara får tillfälle att presentera sina bästa verk utan även sätter upp produktioner i samarbete med kollegor från utlandet. Även inom musiken befinner vi oss i främsta led tack vare klassikerna som Krzysztof Penderecki, Witold Lutosławski och Henryk Mikołaj Górecki, men även de yngre som Paweł Mykietyn och Paweł Szymański. I maj gavs i New York en konsert inom ramen för Unsound-festivalen där vi har presenterat Mykietyns 3D-verk 3 för 13. Jag anser att ett kulturarv inte hör till det förgångna utan till framtiden. Idag gör vi en remix av det, samtidskulturen är mycket mera homogen till sin karaktär, skillnaden mellan finkultur och populärkultur luckras upp, allting är en stor smältdegel, man kan inte urskilja någon dominerande riktning. Kultur blir till ett slags utmaning, ett projekt, en uppgift som vi alla är delaktiga i. Vad vill du visa under det halvår då Polen innehar ordförandeskap? Vi vill visa de saker som är mest karaktäristiska för de ställen där periodens viktigaste evenemang kommer att äga rum. Sammanlagt räknar vi med närmare tusen evenemang i Polen och nära fyra hundra i utlandet. Här ingår såväl våra projekt som återkommande evenemang under ordförandeskapets beskydd. Man kan säga att det blir en halvårslång oavbruten polsk kulturfestival. Medan den pågår, kommer vi att försöka skapa många nya tillfällen till samarbete mellan polska och utländska konstnärer, men även mellan polska konstnärer som hittills inte har låtit sina spår korsa varandra. Vi satsar på den bredaste möjliga dialog med europeiska konstnärer. Vi strävar efter det bredaste möjliga perspektiv på det som är viktigt i den polska kulturen med avseende på dess förhållande till Europa. Vi hoppas att dessa gemensamma ansträngningar blir ordförandeskapets varaktiga kulturella bidrag. Kongressen i Wrocław blir det polska presidentskapets centrala händelse på kulturens område Kongressen vilar på fyra pelare. Å ena sidan blir det ett möte mellan EU-medlemsländernas politiker och kulturministrar. Å andra sidan skall man hålla tio paneldebatter som tillägnas de väsentligaste frågorna inom samtida europeisk kultur: förhållandet mellan kultur och makt, kulturlobbying, utvecklingsproblem som är förknippade med kulturens digitalisering för att ta några exempel på debattämnen. Den tredje pelaren utgörs av konferensen Soul for Europe, ett periodiskt återkommande möte mellan EU-parlamentariker och företrä Czy w ostatnich latach w polskiej kulturze wydarzyło się coś, co zmniejszyłoby dystans dzielący ją od mainstreamu kultury europejskiej? Ten dystans dziś już nie istnieje. Kondycja polskich twórców w dziedzinie teatru, muzyki, sztuk wizualnych jest bardzo dobra. Obecność Mirosława Bałki, Wilhelma Sasnala czy Katarzyny Kozyry w największych, najbardziej prestiżowych galeriach na świecie to fakty. Kilka prywatnych galerii wypromowało tych artystów w sposób, w jaki nie zdołałaby tego dokonać żadna instytucja państwowa. W teatrze takie nazwiska jak Krystian Lupa, Grzegorz Jarzyna, Krzysztof Warlikowski czy Jan Klata są powszechnie znane w całej Europie i nie tylko. Największe światowe festiwale teatralne jak Edynburg czy Holland Festival zapraszają tych twórców, którzy nie tylko prezentują tam swoje osiągnięcia, ale także koprodukują z zagranicznymi partnerami. W muzyce, za sprawą klasyków Krzysztofa Pendereckiego, Witolda Lutosławskiego, Henryka Mikołaja Góreckiego, ale także młodszych Pawła Mykietyna, Pawła Szymańskiego, także jesteśmy w czołówce. W maju w Nowym Jorku odbył się koncert w ramach festiwalu Unsound, gdzie pokazywaliśmy nagrany w technologii 3D utwór Mykietyna 3 dla 13. Uważam, że dziedzictwo kulturowe nie jest przeszłością, tylko przyszłością. Remiksujemy je dziś, współczesna kultura ma o wiele bardziej homogenne oblicze, zanika różnica między kulturą wysoką a niską, wszystko jest wielkim tyglem, nie można mówić o jakimś dominującym kierunku. Kultura staje się swego rodzaju wyzwaniem, projektem, zadaniem, w którym wszyscy uczestniczymy. Co chce Pan pokazać w ciągu półrocza polskiej prezydencji? Chcemy pokazać rzeczy najbardziej charakterystyczne dla tych miejsc, gdzie będą odbywały się najważniejsze imprezy prezydencji. Łącznie, przewidujemy ok imprez w Polsce i ok. 400 za granicą. Są to zarówno nasze projekty jak i imprezy cykliczne, które uzyskały patronat prezydencji. Można powiedzieć, że przez pół roku trwał będzie nieustający festiwal polskiej kultury. W jego trakcie będziemy się starali tworzyć wiele nowych sytuacji, w których współpracować ze sobą będą artyści polscy i zagraniczni, a także ci polscy twórcy, którzy dotychczas nie łączyli swoich dróg artystycznych. Stawiamy na jak najszerszy dialog z twórcami europejskimi. Szukamy jak najszerszego spojrzenia na to, co jest dziś ważne w kulturze polskiej w jej relacji z Europą. Mamy nadzieję, że te wspólne przedsięwzięcia będą swoistą spuścizną kulturalną prezydencji. Centralnym punktem polskiej prezydencji w dziedzinie kultury będzie kongres we Wrocławiu... Kongres ma jakby 4 filary. Z jednej strony jest to spotkanie polityków, ministrów kultury krajów członkowskich UE. Z drugiej, przewidziano 10 paneli tematycznych poświęconych najistotniejszym zagadnieniom współczesnej kultury europejskiej. Relacja kultura-władza, lobbying kulturalny, problemy rozwoju epoki cyfryzacji kultury to przykłady tematów. Trzeci filar to konferencja Soul for Europe, cykliczne spotkanie europarlamentarzystów oraz przedstawicieli NGOs, po raz pierwszy 15

16 Foto: Marcin Oliva-Soto odbywające się w Polsce; tematami sesji będą projekt Europejska Stolica Kultury oraz kwestia długofalowego finansowania kultury przez UE. Czwarty wreszcie filar Kongresu to festiwal Art for Social Change. Oczywiście, cały program konstruowany jest w ścisłej współpracy ze wszystkimi instytucjami kulturalnymi oraz władzami Wrocławia. Jego mieszkańcy, mamy nadzieję, będą w stanie poczuć, że Kongres i jego imprezy towarzyszące wniosły coś ważnego i ciekawego w ich codzienne życie. Moim zdaniem, Wrocław to miasto, które przez ostatnie 20 lat najbardziej świadomie i konsekwentnie buduje swój kapitał społeczny w oparciu właśnie o kulturę. Najlepszym dowodem na to jest fakt wyboru na Europejską Stolicę Kultury 2016 roku. dare för frivilligorganisationer som för första gången hålls i Polen. Sessionerna ägnas åt projektet Europas kulturhuvudstad och åt EU:s långsiktiga kulturfinansiering. Kongressens fjärde pelare blir festivalen Art for Social Change. Hela programmet sätts förstås ihop i nära samarbete med stadens kulturinstitutioner och myndigheter. Wrocławborna kommer förhoppningsvis att uppfatta att kongressen och de åtföljande evenemangen tillför deras vardag något värdefullt och intressant. Wrocław är i mitt tycke den stad som under de senaste 20 åren mest medvetet och konsekvent har byggt upp sitt sociala kapital med stöd av just kulturen. Det bästa beviset är att staden har valts till Europas kulturhuvudstad år

17 Paweł M. Nawrocki Deo gratias Jedynym celem czterodniowej pielgrzymki zorganizowanej przez łódzkich Księży Pallotynów był udział w uroczystościach beatyfikacyjnych Jana Pawła II w Watykanie. Po przyjeździe do Rzymu, w sobotnie popołudnie, czym prędzej udaliśmy się jak najbliżej Placu św. Piotra, by po jego otwarciu o świcie następnego dnia spróbować znaleźć się przynajmniej w jego obrębie. Ze zdziwieniem stwierdziliśmy, że nic nie utrudnia dostania się do tylnych sektorów niemal pustego placu. Jednak po kilku godzinach pojawiła się żandarmeria i służby porządkowe, coraz bardziej zdecydowanie wypraszając wciąż napływające grupy pielgrzymów. Na nic zdały się nasze protesty i perswazje. Około północy stopniowo zostaliśmy przekierowani na tyły już dość pokaźnej rzeszy pielgrzymów, w oczekiwaniu na wejście koczujących na ulicach w miejscu wskazanym przez organizatorów uroczystości. Po półtorej godziny tłum ożywił się, sukcesywnie prąc w kierunku Bazyliki św. Piotra. Owa wędrówka w coraz większym ścisku, z krótszymi bądź dłuższymi przerwami, trwała kolejnych kilka godzin, aż do zapełnienia się placu. Na myśl przychodziły słowa Jana Pawła II: wymagajcie od siebie nawet gdyby inni od was nie wymagali. Niektórzy, wyczerpani podróżą i niedostatkiem snu, po drodze rezygnowali zajmując miejsca na jezdni i chodnikach wzdłuż Via Conciliazione, niektórzy tracili przytomność. Najwytrwalsi, zakleszczeni w napierającym tłumie, około godziny ósmej po kontroli wykrywaczami metalu, wszak wśród zgromadzonych mieli być także najwyżsi przedstawiciele państw wypełnili Plac św. Piotra. Początkowe obawy o pogodę wraz z chmurami rozwiał poranny wiatr. Słońce, w miarę zbliżania się godziny rozpoczęcia uroczystości, przygrzewało coraz silniej, podkreślając atmosferę radosnego oczekiwania. Dominowała biel i czerwień polskich flag i transparentów, ale nie zabrakło też flagi szwedzkiej i innych narodowości. Ponad głowami już od poprzedniego wieczora kiść czerwonych balonów wysoko unosiła transparent z napisem: Deo gratias Bogu dzięki. Wiele osób, rozłożywszy śpiwory lub karimaty, próbowało choć przez kilka chwil ukoić zmęczenie przysypiając, relaksując się lub nadrabiając zaległości w jedzeniu oraz gasząc pragnienie. Zarówno po drodze jak i na placu zdarzały się spontaniczne gesty wzajemnej pomocy, życzliwości w myśl bardzo bliskiego Janowi Pawłowi II fragmentu Ewangelii: jedni drugich brzemiona noście. Zbliżała się godzina rozpoczęcia liturgii. Oficjalne delegacje państwowe i kościelni dostojnicy zajmowali swoje miejsca. O niecierpliwości, z jaką oczekiwano na przybycie Målet med den fyra dagar långa pilgrimsfärden som organiserades av Pallottiorden i Łódź var att delta i saligförklaringen av Johannes Paulus II i Vatikanen. När vi kom fram till Rom på lördagseftermiddagen begav vi oss direkt så nära Petersplatsen det gick att komma, för att komma in på området när det öppnade i gryningen nästa dag. Förvånade kunde vi konstatera att det inte fanns någonting som hindrade oss från att nå den bakre delen av den så gott som tomma platsen. Efter några timmar kom dock gendarmeriet och ordningsvakter och körde bort grupperna av pilgrimer som hela tiden strömmade till. Våra protester och övertalningsförsök var lönlösa. Runt midnatt styrdes vi successiv längst bak i den ganska ansenliga skaran av pilgrimer för att avvakta att de som slagit läger på gatorna på särskilt anvisade platser skulle komma in. Efter en och en halv timme vaknade folkmassan till liv och tryckte på mot Peterskyrkan. Denna vandring i allt värre trängsel, med korta och långa avbrott, pågick under de följande timmarna tills hela den öppna platsen var fylld. Jag kom att tänka på Johannes Paulus II:s ord Kräv mer av er själva, även då andra inte kräver något av er. En del som var trötta efter resan och av sömnbrist gav upp och slog sig ner på gatan eller trottoaren längs Via della Conciliazione, andra svimmade av. De mest uthålliga, som var fastkilade i folkmassan som tryckte på, fyllde runt klockan åtta Petersplatsen, efter att först ha passerat genom metalldetektorer bland de församlade fanns ju även höga företrädare för olika länder. Morgonens farhågor beträffande vädret skingrades tillsammans med molnen av en morgonbris. Solen värmde allt mer ju mer den timme då högtidligheterna skulle inledas närmade sig och underströk på så vis stämningen av glad förväntan. Vita och röda polska flaggor och banderoller dominerade, men det saknades inte svenska och andra flaggor. Högt över allas huvuden svävade sedan föregående dag en klase röda ballonger och en banderoll med texten Deo gratias (Tack Gud). Många personer hade brett ut sina sovsäckar och liggunderlag för att försöka återhämta sig genom att sova lite, vila eller äta lite och släcka törsten. Såväl på vägen som på den öppna platsen uppstod spontana gester av ömsesidig hjälp och välvilja, som i fragmentet från evangeliet som stod Johannes Paulus II så nära: Bär varandras bördor. Timmen då liturgin skulle börja närmade sig. De officiella delegationerna och kyrkans dignitärer intog sina platser. Applåderna som hördes så fort det verkade som att hans gestalt skymtade visade gång på gång med vilken otålighet man väntade på att påven Benedictus XVI skulle komma. Genom 17

18 Foto: Paweł M. Nawrocki Rzym, 1 maja 2011/Rom, 1 maj 2011 papieża Benedykta XVI, świadczyły raz po raz rozbrzmiewające oklaski gdy wydawało się, że w oddali majaczy jego postać. Pielgrzymi chcieli, witając go w ten serdeczny sposób, jak najgoręcej podziękować za tak rychłe wyniesienie na ołtarze Jana Pawła II. Szczególnie podniosła była pierwsza część uroczystości bezpośrednio związana z włączeniem Sługi Bożego w poczet błogosławionych. Atmosferze skupienia i zmęczeniu towarzyszyła radość może szczególnie Polaków z wyniesienia na ołtarze Papieża z dalekiego kraju. Jej wyrazem były dalsze oklaski: podczas czytania życiorysu wciąż jeszcze Sługi Bożego i prośby o jego beatyfikację. Wreszcie rozbrzmiały niekończące się, wielominutowe, oklaski, którym towarzyszyły łzy wzruszenia, gdy, wraz z wygłoszeniem przez Benedykta XVI oficjalnej formuły beatyfikacyjnej, uniosła się zasłona ukazując uśmiechnięte oblicze nowego Błogosławionego. Burzliwy aplauz powtarzał się wielokrotnie podczas dalszej części liturgii. Na myśl przychodziły równie długie i burzliwe owacje towarzyszące jeszcze nie tak dawno pojawiającemu się pośród wiernych Janowi Pawłowi II. Z reakcji i rozmów wynikało, że zebrani w Rzymie pielgrzymi widzieli w beatyfikowanym Papieżu nie tylko głowę Kościoła. Dla wielu był on po prostu bliskim człowiekiem, przyjacielem, ojcem, nauczycielem wiary i modlitwy, przewodnikiem po ścieżkach życia, pokornym sługą Boga i ludzi, afirmującym ludzką osobę i jej człowieczeństwo jako drogę obraną przez Kościół, poprzez swe zawołanie : Totus Tuus bezgranicznie oddanym Matce Najświętszej. Obecność Jana Pawła II wyczuwalna była ponad Placem św. Piotra i pośród zgromadzonych wiernych jak sześć lat temu, podczas jego pogrzebu i wcześniej, w czasie papieskich audiencji. Kończąc mszę świętą Benedykt XVI zwrócił się do pielgrzymów z poszczególnych grup językowych. Odpowiedzią na słowa wypowiedziane po polsku były gromkie oklaski i okrzyki: dziękujemy, dziękujemy,.... Gdzieniegdzie pojawiały się też znacznie rzadsze niż podczas uroczystości pogrzebowych zawołania: Santo Subito Święty natychmiast. Do wnętrza Bazyliki, aż do godzin nocnych i dnia następnego, napływały tłumy ludzi chcących złożyć hołd, pomodlić się, podziękować i prosić o dalsze łaski przed spoczywającą u stóp konfesji św. Piotra trumną z doczesnymi szczątkami nowego Błogosławionego. Ludzie przechodzili w skupieniu; inni, trwający na modlitwie nieco z boku od przesuwającej się rzeszy pątników z różnych rejonów świata, pogrążyli się w modlitewnej zadumie i łzach. Jedynie części spośród ponad miliona pielgrzymów przybyłych do Wiecznego Miasta udało się wziąć udział w tym szczególnym misterium śmierci i wiekuistej chwały. Wracając z Rzymu modliliśmy się pełni nadziei, że niebawem powszechność kultu Jana Pawła II zostanie potwierdzona aktem kanonizacyjnym. Paweł M. Nawrocki 18

19 att hälsa honom på detta hjärtliga sätt ville pilgrimerna tacka så innerligt för en så skyndsam saligförklaring av Johannes Paulus II. Särskilt högtidlig var första delen av ceremonin som var direkt förbunden med att Guds tjänare upptogs bland de saligförklarade. Den koncentrerade och utmattade stämningen följdes av glädje kanske i synnerhet bland polackerna när Påven från det avlägsna landet saligförklarades. Det tog sig uttryck i ytterligare applåder under läsningen av Guds tjänares levnadsbeskrivning och bönen om hans saligförklaring. Slutligen ljöd applåder som aldrig ville ta slut och som följdes av tårar av sinnesrörelse när ett porträtt av en leende Johannes Paulus II avtäcktes och Benedictus XVI formellt tillkännagav saligförklaringen. Stormande applåder uppstod flera gånger under den fortsatta liturgin. Man kom att tänka på de lika långa och stormande applåderna som åtföljde Johannes Paulus när han för inte så länge sedan visade sig bland de troende. Av reaktionerna och samtalen följde att pilgrimerna som samlats i Rom inte bara såg en kyrkans överhuvud i den saligförklarade påven. För många var han helt enkelt en nära anhörig, en vän, en far, en lärare i tro och bön, en vägvisare på livets väg, en ödmjuk Guds tjänare och människornas tjänare som bekräftade människans person och hennes mänsklighet som en väg vald av Gud, genom sin kallelse : Totus Tuus, gränslöst hängiven Heliga Guds moder. Johannes Paulus II:s närvaro var förnimbar över Petersplatsen och bland de troende som samlats liksom för sex år sedan, under hans begravning och tidigare, under de påvliga audienserna. När Benedictus XVI avslutade den heliga mässan vände han sig till pilgrimer från olika språkgrupper. Responsen på hans ord på polska var rungande applåder och skrik: Tack, tack På sina ställen hördes också betydligt mer sällan än under begravningsceremonin: Santo subito Helgon meddetsamma. Ända fram på småtimmarna och dagen därpå strömmade horder av människor in i Peterskyrkan för att hedra, bedja, tacka och be om fortsatt nåd framför kistan med den nyligen saligförklarades jordiska kvarlevor, vid foten av aposteln Petrus viloplats. Folk gick förbi under andakt; andra som stannat till för att bedja vid sidan om de förbipasserande skarorna av pilgrimer från olika delar av världen var gråtande försjunkna i begrundan. Det var bara ett fåtal av de mer än en miljon pilgrimer som anlänt till Den heliga staden som lyckades få ta del i detta speciella mysterium av död och evig ära. När vi kom tillbaka från Rom bad vi, fulla av hopp, att den utbredda dyrkan av Johannes Paulus II inom kort kommer att bekräftas med en kanonisering. Paweł M. Nawrocki.

20