ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI

Transkrypt

1 ZABURZENIA LĘKOWE WYSTĘPUJĄCE U DZIECI Występowanie różnego rodzaju typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka. Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji od opiekunów. W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku jak i jego tematyka. Nastolatki będą obawiać się przede wszystkim szeroko rozumianej oceny społecznej. Gdy nasilenie i długotrwałość lęków przekraczają granice prawidłowej adaptacji i/lub nie są zgodne z etapem rozwojowym, należy skierować dziecko do specjalisty. Rodzaje zaburzeń lękowych 1. te, które rozpoczynają się zwykle w okresie dzieciństwa i są charakterystyczne dla wcześniejszej fazy rozwojowej dziecka; 2. zaburzenia lękowe, które rozpoznajemy zarówno u dzieci i młodzieży, jak i u dorosłych; inne zaburzenia, które nie należą do kategorii zaburzeń lękowych, ale lęk jest w nich istotnym objawem, i w związku z tym, także wymagają elementów postępowania leczniczego; Obraz kliniczny zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży nie jest identyczny z tymi samymi zaburzeniami, które rozpoznajemy u dorosłych, gdyż należy wziąć pod uwagę aspekty rozwojowe, charakterystyczne dla określonej dziecięcej grupy wiekowej. RODZAJE ZABURZEŃ LĘKOWYCH ROZPOCZYNAJACE SIĘ ZWYKLE W DZIECIŃSTWIE 1. lęk przed separacją 2. zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie 3. lęk społeczny w dzieciństwie 4. uogólnione zaburzenie lękowe w dzieciństwie ROZPOZNAWANE U DZIECI, MŁODZIEŻY I DOROSŁYCH 1. agorafobia (lęk przed przebywaniem w otwartej przestrzeni) 2. fobia społeczna 3. fobie specyficzne 4. napady paniki 5. zaburzenie obsesyjno kompulsyjne 6. reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne INNE NIŻ LEKOWE ZABURZENIA U DZIECI, GDZIE LĘK JEST ISTOTNYM ASPEKTEM 1. mutyzm wybiórczy (brak lub ograniczenie mówienia w określonych sytuacjach przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się) 2. mieszane zaburzenia zachowania i emocji (różnego typu problemy w zakresie zachowania i/ lub emocji, gdzie lęk w istotny sposób może dodatkowo zaburzać funkcjonowanie dziecka) 2 10 % dzieci cierpi na zaburzenia lękowe; Na pewnych etapach życia dzieci prezentują zachowania lękowe, które nie wymagają leczenia (wystarczy pomoc psychoedukacyjna okazanie im zainteresowania, wsparcie). Jeżeli zachowania te przedłużają się w czasie, gdy nie mają już charakteru rozwojowego, to należy udać się z dzieckiem na konsultację lekarską. Jest to konieczne wtedy, gdy lękowi towarzyszy bardzo duże nasilenie

2 cierpienia u dziecka i nie można do niego dotrzeć. Jeśli znajdują się w dużym napięciu należy zastanowić się nad psychoterapią. LĘKI NATURALNE, ROZWOJOWE ok. 8 m-ca u wszystkich dzieci pojawia się lęk wyższego rzędu lęk przed rozłąką (lęk separacyjny); po fazie 1 m-ca (faza autyzmu) dziecko wchodzi w fazę symbiotyczną reakcje mające na celu separację naturalną reakcją jest pojawienie się lęku; rozwiązanie problemu separacyjnego daje dziecku autonomię; brak rozwiązanego problemu poważne zaburzenia utrudniające życie dziecku; 1, 2 r.ż. kształtuje się świadomość (dziecko ma świadomość własnego JA staje się ona źródłem lęku; kiedy 2 letnie dziecko może chodzić, biegać, pojawia się okres omnipotencji; wszystkie zjawiska przyrodnicze, na które nie ma wpływu (burza, wicher, ciemność, huragan) wywołują w nim lęk; od 18 m-ca może pojawić się silny lęk przez ww. zjawiskami zależy to również od opiekuna; dziecko musi przejść ten etap; jeżeli matki dzieci, które silnie przeżywają te lęki również boją się (boi się i trzyma dziecko na rękach), to lęki te zostają skumulowane; dzieci odbierają lęki od bliskich osób; 2 r.ż. lęk przed nieznanymi zwierzętami; lęk rozwojowy (chyba, że otoczenie reaguje lękowo, to lęk ten urasta do problemu); może powracać na późniejszych etapach życia; lęk przed utratą matki trwa przez całe nasze życie w różnym natężeniu; poradzenie sobie z nim jest uwarunkowane środowiskowo i rozwojem, jaki się dokonuje u dziecka (jeżeli dobrze się rozwija, ma stabilne środowisko zaczyna sobie z nim radzić, bo zachowuje obraz mamy nie ma lęku, że mama zniknie); we wcześniejszym etapie życia pojawiło się podstawowe poczucie bezpieczeństwa dziecko nabyło pewność, że może na matkę liczyć, że matka jest dostępna, wspierająca; zdrowie przywiązanie do matki wynika z faktu, że dziecko ma dużo pozytywnych doświadczeń (mogło na nią liczyć); - dziecko, które unika samodzielności, rozłąki z matką, nie miało takich doświadczeń (na skutek np. dramatycznych okoliczności); gdy podejmuje próby poradzenia sobie z rozłąką (2,3 lata) ważne jest, aby rozstanie nie trwało za długo; gdy chce, potrzebuje matki, to powinna być ona dostępna (żeby nie doszło do lęku separacyjnego) ważna jest DOSTĘPNOŚĆ

3 przygotowanie dziecka do rozłąki; nie zostawianie go w chorobie; przywiązanie symbiotyczne: pierwszy obiekt przywiązania: matka koloryt emocjonalny dalszych relacji dziecka zależy od tej relacji; Trzy źródła lęku wynikające z bliskiej relacji z matką: 1. naturalny, rozwojowy lęk przed utratą matki; 2. lęk przed negatywną reakcją matki (matka czasem musi wejść w rolę wychowującą; w poczuciu dziecka ma zaspokajać wszystkie potrzeby; ustalanie granic, barier może budzić lęk u dziecka); 3. lęk przed niemożnością matki (dziecko gdy jest w fazie symbiotycznej z matką matka ma pokonać, usunąć wszystkie przeszkody <wyrzynające się ząbki, ból związany z chorobą dziecko jest z matką, ale mimo wszystko jest ból moment trudny; większość dzieci radzi sobie z tym); czasem trzeba frustrować potrzeby dziecka (na niektóre rzeczy nie zgadzać się); jeżeli istnieje przewaga dobrych doświadczeń w relacji z matką, to dziecko poradzi sobie z negatywnymi uczuciami; jeżeli matka zaniedbuje, ignoruje dziecko, to może pojawić się na jego drodze osoba, która pouzupełnia te doświadczenia o pozytywne elementy; jeżeli dziecko ma dużo trudnych doświadczeń, to później będzie dużo trudnych relacji (pogotowie lękowo agresywne); gdy dziecko nabiera samoświadomości, istnieje duże źródło lęków związane z rodzicami; gdy wchodzi w fazę autonomii, zaczyna się sprzeciwiać rodzicom (zwł. mamie); gdy mówi mamie nie, to moment gdy zdobywa dużo dobrych doświadczeń, ale też jest to moment lęku, że utraci mamę (powrót matki do pracy jest to moment opuszczenia lęk może pojawiać się w koszmarach nocnych, objawy fizjologiczne (drżenie), wymioty); dzieci wówczas wymagają wsparcia (lęk prze rozłąką bardzo często łączy się z lękiem przed ciemnością); potrzebują kontaktu fizycznego, przytulania, śpiewania; 3, 4 r.ż.: źródłem lęku jest też faza w rozwoju myślenia dziecka (myślenie przedoperacyjne) myślenie konkretne; dzieci nie mają wyczucia proporcji (irracjonalny lęk boi się wejść do wanny, bo myśli, że się wpuści z wodą); - drugie źródło lęków u dziecka: gdy zagrożone jest poczucie JA; 4 r.ż.- JA dziecka nie jest zależne od innych osób; pojawiają się pewne pytania związane z etapem: 4 5 r.ż.; skąd się wziąłem?, co się może ze mną stać?, co się dzieje z innymi ludźmi?

4 u dzieci w tym wieku pojawia się poczucie kruchości w związku z tymi pytaniami; zaczyna bać się o siebie (że się uszkodzi <zadrapanie, upadek>; nie chce podejmować pewnej aktywności, bo się boi, że coś może mu się stać); rozwój wyobraźni dziecko wyobraża sobie, co może mu się przytrafić ( nie wsiądę na rower, bo mogę z niego spaść i uszkodzić sobie nogę ); nawrót lęków z wcześniejszego okresu; lęk kastracyjny; lęk przed bólem, uszkodzeniem mija, gdy zaopiekujemy się dzieckiem, bez nadmiernego koncentrowania się nad zadrapaniami; obsesyjne zachowania wirusy, zabrudzenia, bakterie; jeżeli takie lęki się pojawią, to niej jest zaburzenie tylko pewien etap rozwoju dziecka; koniec okresu przedszkolnego: lęki związane ze śmiercią; - co się dzieje z ludźmi? - obserwuje otaczający świat i widzi, że zdarzają się śmierci dzieci, dorosłych, zwierząt; ważne, aby umieć rozmawiać z dzieckiem na takie tematy; nie należy przedstawiać dziecku śmierci jako zaśnięcia, bo wtedy może zacząć bać się zasnąć i spać; - lęki związane z Bogiem, diabłami (uczy się religii, poznaje przypowieści niektóre z nich są przerażające; Pan Bóg cię ukarze ); lęki nasilają się u dzieci ok. 7 r.ż. bezsenność, skłonność do zamartwiania się; dziecko przechodzi w fazę przedoperacyjną, bardziej poznaje rzeczywistość; jest to bardzo skomplikowana rzeczywistość; zdobywa informacje, które nie budzą poczucia bezpieczeństwa, a obawy, niepokoje; każda wiadomość jest przekazywana bardzo szybko, często powtarzana; cały czas coś się dzieje; antycypowanie co się może stać w przyszłości; lęki społeczne: wchodzi w sytuacje oceniania; relacje społeczne / rówieśnicze ( koleżanka nie zaprosiła mnie do siebie, bo poznała nową koleżankę ); okresowo może pojawić się moczenie nocne; 11, 12 r.ż.: następne nasilenie lęków (okres dojrzewania): lęki związane ze zmianami, które dokonują się w organizmie ( czy wszystko jest ze mną w porządku? ); lęk przed innością; młody człowiek buduje własną tożsamość identyfikacja z płcią, leki społeczne; brak umiejętności fizycznych przeżywa, obniża poczucie własnej wartości;

5 lęki przed ośmieszeniem, ekspozycją społeczną, odrzuceniem; - jeżeli dziecka ma poradzić sobie w życiu, to przechodzi przez lęki rozwojowe; miewa fazy stanów lękowych; Opracowano na podstawie: A. Bryńska (2005). Zaburzenia lękowe i zaburzenie obsesyjno kompulsyjne w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa PZWL. I. Derezińska (2010). Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży diagnoza i terapia poznawczo behawioralna. Klinika Pediatryczna, Vol. 18 No 1/2010. R. Goodman, S. Scott (2000). Psychiatria dzieci i młodzieży. Wrocław Wydawnictwo Medyczne. P.C. Kendall (2004). Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Gdańsk GWP. S.G. Mattis, T.H. Ollendick (2004). Lęk i fobie nastolatków. Gdańsk GWP. I. Namysłowska (1997). Zaburzenia emocjonalne dzieci i młodzieży. Klinika Pediatryczna, Vol. 8 No 4/1997. L. Popek (2004). Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie w: (red.) I. Namysłowska. Warszawa PZWL. M. A. Shaw (1999). Dziecięce lęki. Poznań Wyd. Moderski i S-ka. M. Skowrońska, T. Wolańczyk (2005). Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) i zaburzenia przebiegające pod postacią somatyczną w: (red.) T. Wolańczyk, J. Komender. Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci. Warszawa PZWL. W. Tłokiński (1993). Lęk. Różnorodność przeżywania. Warszawa: Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego.