Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego - cz. 1

Transkrypt

1 Numer (8) TÜV Rheinland Group Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego - cz. 1 TUVdotCOM-ID

2 Szanowni Pañstwo, Pierwszy numer Biuletynu Jakoœci w 2004 roku dotar³ ju do Pañstwa. Tak jak zapowiadaliœmy w ostatnim numerze prezentujemy podsumowanie osi¹gniêæ spó³ek Grupy TÜV Rheinland w Polsce za 2003 rok. TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. Zarz¹d: Janusz Grabka-Prezes Zarz¹du Marek Mucha-Wiceprezes Zarz¹du Siedziba: WARSZAWA ul. 17 Stycznia 56 tel. 022/ tel. 022/ fax 022/ ZABRZE ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ tel. 032/ fax 032/ POZNAÑ ul. Wo³czyñska 37 tel. 061/ , W oficjalnym Liœcie skierowanym do Pañstwa, Zarz¹d TÜV Rheinland Polska stara siê zachêciæ do korzystania z Pieczêci TÜV Rheinland jako bardzo dobrego instrumentu informacyjnego i marketingowego. W bie ¹cym numerze poruszamy temat norm odnoœnie elektrycznego sprzêtu medycznego w Europie i Ameryce Pó³nocnej. Kontynuujemy tematykê systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w szkole, o czym pisaliœmy w numerze wrzesieñ/paÿdziernik Na drugiej stronie naszego Biuletynu znajdziecie Pañstwo adres nowego Oddzia³u w Bydgoszczy, który rozpocz¹³ funkcjonowanie od lutego 2004 roku. Zespó³ redakcyjny LUBLIN ul. Chmielna 2 tel. 081/ tel. 081/ tel.kom OLSZTYN ul. Warszawska 98 tel. 089/ tel. 089/ tel. kom CZÊSTOCHOWA ul. Kuceliñska 22 tel. 034/ SZCZECIN ul. Bohaterów Warszawy 15/16 tel./fax. 091/ BYTÓW ul. Lêborska 24 tel./fax 059/ tel. kom BYDGOSZCZ ul. Wojska Polskiego 65 tel./fax. 052/ tel. kom.: W zwi¹zku z mo liwoœci¹ zamieszczenia adresów internetowych Pañstwa firm na naszej stronie internetowej, gor¹co prosimy zainteresowanych o kontakt (telefoniczny lub mailowy) w tej sprawie z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok Tel. 032/ mcwiok@pl.tuv.com Zespó³ redakcyjny: Zabrze ul. M. Sk³odowskiej-Curie 34 tel. 032/ mcwiok@pl.tuv.com Zespó³ redakcyjny zastrzega sobie prawo do skracania objêtoœci artyku³ów nadsy³anych przez Pañstwa. SPIS TREŒCI: 1. Kilka s³ów od Redakcji 2. TUVdotCOM-ID 3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego 4. Nadzór nad dokumentacj¹ i zapisami? Pestka. 4. Jakoœæ w szkole - rok po uzyskaniu certyfikatu 5. Wydarzenia z kraju 6. Szkolenia, konferencje, seminaria 7. Ró noœci Przeœlemy Pañstwu stosowny formularz oœwiadczenia, w którym wyrazicie Pañstwo zgodê na umieszczenie adresu internetowego na naszej stronie internetowej.

3 TUVdotCOM Szanowni Pañstwo, W zwi¹zku z licznymi zapytaniami, jeszcze raz przedstawiamy krótk¹ informacje nt. TUVdotCOM jednoczeœnie sk³adaj¹c propozycjê skorzystania z tego instrumentu. Wdra aj¹c System Zapewnienia Jakoœci otrzymaliœcie Pañstwo Certyfikat TÜV Rheinland. Dla swoich Klientów TÜV Rheinland przygotowa³ Platformê TUVdotCOM. Platforma to instrument informacyjny i marketingowy, dostêpny dla Klientów z ca³ego œwiata. Ka dy Klient posiadaj¹cy aktualny certyfikat mo e otrzymaæ indywidualny numer identyfikacyjny - ID wraz z Pieczêci¹ TÜV Rheinland. Chcia³bym podkreœliæ, i korzystanie z Platformy oraz Pieczêci TÜV Rheinland jest bezp³atne tak d³ugo, na jak d³ugo zawarliœcie Pañstwo Porozumienie dotycz¹ce korzystania z logo TÜV CERT. Podkreœlenia wymaga fakt, i jako Klienci TÜV Rheinland Polska macie prawo umieszczaæ ten znak na swoich materia³ach reklamowych i produktach. Jeœli jesteœcie Pañstwo zainteresowani, prosimy o informacjê, a indywidualnie Pieczêæ TÜV Rheinland wraz z umow¹ na jej bezp³atne wykorzystanie zostanie dla Pañstwa przygotowana i przes³ana do podpisu. Zachêcam do korzystania z tej formy podkreœlania jakoœci w³asnych produktów oraz wykorzystania wielofunkcyjnego narzêdzia marketingowego wyró niaj¹cego Pañstwa firmê spoœród konkurencji. W sprawie umowy i Pieczêci TÜV Rheinland proszê siê kontaktowaæ z nastêpuj¹c¹ osob¹: Marek Æwiok - Dzia³ Rozwoju - Oddzia³ Zabrze, tel. 32/ Jeszcze raz gor¹co zachêcam do korzystania z Platformy TUVdotCOM. Z powa aniem Janusz Grabka Prezes Zarz¹du Dyrektor Generalny 3

4 TÜV - MEDYCYNA Autor: Heinz Joerg Steneberg, Manager Sekcji Medycznej (USA) Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Elektrycznego Sprzêtu Medycznego Elektryczne Urz¹dzenia Medyczne i odpowiednie normy staj¹ siê bardziej z³o one. Urz¹dzenia medyczne i sprzêt diagnostyczny nale ¹ do sektorów o najœciœlejszych regulacjach. Fakt ten nie powinien byæ zaskoczeniem, zwa ywszy na to, e urz¹dzenia medyczne s¹ u ywane do kontaktu z chorym, unieruchomionym lub nieœwiadomym pacjentem, którego funkcje yciowe zale ¹ od urz¹dzeñ medycznych, a który mo e byæ pod³¹czony do wiêcej ni jednego urz¹dzenia w tym samym czasie. Procedury radiacji terapeutycznej i diagnostycznej zwykle s¹ u ywane wspólnie w przypadkach, gdy b³¹d urz¹dzenia lub ludzki mog¹ mieæ znacz¹cy wp³yw na zdrowie pacjenta oraz profesjonaln¹ opiekê zdrowotn¹. In ynierowie musz¹ sprostaæ nie tylko wzrostowi ró norodnoœci narodowych i miêdzynarodowych norm i regulacji, ale te wyzwaniom spowodowanym powstawaniem coraz bardziej z³o onych produktów, które czêsto stanowi¹ kombinacje tradycyjnych urz¹dzeñ medycznych i produktów nie-medycznych. Ten artyku³ to ogólny przegl¹d ró nych norm i innych wymagañ przydatnych dla medycznych urz¹dzeñ elektrycznych, które powinny byæ brane pod uwagê nie tylko podczas procesu tworzenia produktu, ale te podczas ca³ego cyklu ycia produktu. Definicja "Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych" Jednym z wyzwañ, przed którym stoj¹ in ynierowie dzisiaj to okreœlenie, co jest uwa ane za "sprzêt medyczny". W póÿnych latach osiemdziesi¹tych, kiedy publikowano drug¹ nowelizacjê normy IEC nie spodziewano siê powstania tak z³o onych urz¹dzeñ. W tamtym czasie internet nie by³ jeszcze tak rozwiniêty i dzielenie siê informacjami diagnostycznymi lub dokonywanie operacji przez internet by³o po prostu nie mo liwe. Dlatego w³aœnie, definicja elektrycznego sprzêtu medycznego z tamtego czasu jest czasami interpretowana w du o szerszy sposób. W normie IEC :1988 medyczne urz¹dzenie elektryczne jest definiowane jako "Urz¹dzenie elektryczne wyposa one w nie wiêcej ni jedno przy³¹cze do danej sieci zasilaj¹cej i przeznaczone do diagnozowania, leczenia lub monitorowania pacjenta pod nadzorem medycznym, i które tworzy fizyczny lub elektryczny kontakt z pacjentem, i/lub przesy³a energiê do lub od pacjenta, i/lub wykrywa taki przep³yw energii do lub od pacjenta. Urz¹dzenie zawiera takie wyposa enie okreœlone przez producenta, które jest niezbêdne, aby umo liwiæ normalne u ytkowanie urz¹dzenia". Ogólna interpretacja terminu "sieæ zasilaj¹ca" obejmuje równie wewnêtrznie / bateryjnie zasilane urz¹dzenia. Termin "nadzór medyczny" nie oznacza, e pielêgniarka lub lekarz musz¹ byæ blisko pacjenta ca³y czas, ale e, ogólnie pewien stopieñ nadzoru musi byæ uwzglêdniony przy u yciu tego sprzêtu. Nadzór ten mo e obejmowaæ regularne zaplanowane wizyty u pacjentów z aktywnymi implantami, lub przesy³anie pomiarów od pacjenta do lekarza przez internet. Oparta na tej definicji stacja robocza, która jest umieszczona w biurze lekarza, nie wchodz¹ca w kontakt z pacjentem i nie u ywana w jego s¹siedztwie nie mo e byæ traktowana jako elektryczny sprzêt medyczny. W takich przypadkach, nie ma koniecznoœci stosowania dla niej surowych wymagañ dla sprzêtu medycznego. Odnotowaæ nale y, e definicja "urz¹dzenia medycznego" wed³ug kanadyjskich przepisów odnoœnie urz¹dzeñ medycznych, dyrektywy Unii Europejskiej odnoœnie wyrobów medycznych i amerykañskiej ustawy o ywnoœci, narkotykach i kosmetykach ró ni¹ siê od definicji "medycznego urz¹dzenia elektrycznego". Sprzêt elektryczny objêty wspomnianymi wy ej przepisami, mo e nie byæ objêty zakresem normy IEC Dlatego, te produkty mog¹ mieœciæ siê w granicach zakresu normy IEC (sprzêt laboratoryjny) lub normy IEC (sprzêt technologii informacyjnej). Przegl¹d Norm Bezpieczeñstwa dla Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych Podstawow¹ norm¹ bezpieczeñstwa dla elektrycznego sprzêtu medycznego jest norma IEC (Medyczne Urz¹dzenia Elektryczne - Czêœæ pierwsza Ogólne wymagania bezpieczeñstwa). Aktualna nowelizacja tej normy zosta³a opublikowana przez Miêdzynarodow¹ Komisjê Elektrotechniczn¹ w 1988 roku. Dwie znacz¹ce poprawki do niej zosta³y opublikowane w 1991 i 1995 roku, aby dodaæ wymagania dotycz¹ce kompatybilnoœci elektromagnetycznej, etykietowanie sprzêtu oraz dodatkowe wymagania w kilku 4

5 TÜV - MEDYCYNA paragrafach normy. Kolejna nowelizacja tej normy jest przygotowywana, ale nie nale y siê spodziewaæ jej publikacji w najbli szej przysz³oœci. Kilka pañstw, miêdzy innymi Kanada i USA okreœli³o krajowe odstêpstwa dla normy IEC Mimo to, normy te s¹ tak samo usystematyzowane jak norma IEC , u ywaj¹ tej samej struktury, systemu numeracji i podstawowych zasad. Krajowe odstêpstwo dla Kanady zosta³o zawarte w normie CAN/CSA-C22.2 Nr M90 i dotyczy testowania uziemieñ ochronnych, oraz ochrony przed ogniem i zbiorników ciœnieniowych. Norma UL :1997 opisuje odstêpstwa od normy IEC w USA. Te odstêpstwa zawieraj¹ okreœlone wymagania dla pr¹dów up³ywu, sprzêtu wykorzystuj¹cego tlen lub u ywanego w atmosferach wzbogaconych w tlen, i sprzêtu z obudowami polimerycznymi, oraz wiele innych wymagañ. Obie nowelizacje normy IEC zosta³y zawarte w normie UL :1997, z wyj¹tkiem wymagania u ywania jednostek Systemu SI (Systemu Miêdzynarodowego). Jednak, ta klauzula jest obowi¹zkowa od 6 lutego 2004 roku. Przegl¹d odstêpstw w USA i Kanadzie zawiera Tabela nr 1. Zasady Ogólne Najwa niejsz¹ zasad¹ norm serii IEC jest zapewnienie bezpieczeñstwa pacjentów, u ytkowników i innych osób, przy normalnym u ytkowaniu w normalnych warunkach oraz w stanie pojedynczego uszkodzenia. Jest to szczególnie wa ne dla sprzêtu podtrzymuj¹cego ycie, gdzie przerwa w dzia³aniu mog³aby spowodowaæ zagro enie dla pacjenta. Bezpieczeñstwo sprzêtu powinno byæ rozwa ane jako czêœæ ca³kowitego bezpieczeñstwa, które obejmuje równie bezpieczeñstwo instalacji sprzêtu, remontu i u ytkowania. Zagro enia powinny byæ eliminowane mo liwie rozs¹dnie, w nastêpuj¹cy sposób: 1. Œrodki ostro noœci stosowane przy projektowaniu (z natury bezpieczne projektowanie). 2. Dodatkowe œrodki ostro noœci np. alarmy. 3. Ograniczenia i ostrze enia w instrukcjach i na etykietach. Rozwa ania powinny równie dotyczyæ przypadków pora enia elektrycznego, awarii mechanicznych, niezamierzonego lub nadmiernego promieniowania, nadmiernej temperatury, nienormalnych warunków u ytkowania lub b³êdu ludzkiego. Zgodnoœæ z normami serii IEC to podstawa, aby otrzymaæ dopuszczenie do obrotu w Unii Europejskiej, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Chocia zgodnoœæ z norm¹ EN nie jest obowi¹zkowa, aby sprostaæ podstawowym wymaganiom Dyrektywy dla Wyrobów Medycznych Unii Europejskiej, to mo e okazaæ siê k³opotliwe wykazanie w inny sposób, e elektryczny sprzêt medyczny odpowiada jej wymaganiom. Nowe przepisy kanadyjskie odnoœnie urz¹dzeñ medycznych zawieraj¹ wymagania odnoœnie bezpieczeñstwa i skutecznoœæ, które musz¹ byæ spe³nione przez wszystkie urz¹dzenia. W USA elektryczny sprzêt medyczny musi byæ przetestowany wed³ug normy UL przez Uznane Laboratorium Krajowe (NRTL), b¹dÿ poddany tzw. "etykietowaniu polowemu". FDA opublikowa³ przewodnik do rozpoznawania i u ywania norm zgodnych w dniu 20 czerwca 2001 roku, aby dostarczyæ pomoc dla przemys³u i recenzentów FDA, celem u³atwienia rozpoznawania krajowych i miêdzynarodowych norm zgodnych. Chocia agencja FDA jasno oœwiadcza, e zgodnoœæ z norm¹ IEC lub UL nie jest obowi¹zkowa, to zgodnoœæ z któr¹kolwiek z tych norm mo e uproœciæ proces nadzorczy. Normy Uzupe³niaj¹ce Jako dodatek do IEC , która opisuje ogólne wymagania odnoœnie bezpieczeñstwa, normy serii IEC zawieraj¹ równie normy uzupe³niaj¹ce i normy szczegó³owe dla poszczególnych grup produktów. Normy uzupe³niaj¹ce s¹ przydatne do okreœlonych kategorii elektrycznego sprzêtu medycznego i mog¹ byæ u ywane tylko w po³¹czeniu z norm¹ IEC Tabela nr 1. Przegl¹d odstêpstw od normy IEC dla UL 2601:1997 i CAN/CSA Artyku³ udostêpniony i przet³umaczony za zgod¹ redakcji World News- International Journal of Safety & Standards, Trends & Information November/December

6 QMS NADZÓR NAD DOKUMENTACJ I ZAPISAMI? PESTKA Od tysiêcy lat papier s³u y ludziom do tworzenia zapisów - dowodów, e zdarzenie mia³o miejsce. Dlatego tak wa ne jest zapewnienie, e zapisy i dokumenty, z którymi na co dzieñ pracujemy s¹ aktualne i zgodne z rzeczywistoœci¹. Dlatego wszystkie nowoczesne systemy zarz¹dzania wymagaj¹ nadzorowania dokumentacji i zapisów - jako ich nieodzownego elementu. Nic dziwnego - pe³na kontrola nad obiegiem informacji jest przecie warunkiem dalszego rozwoju ka dego przedsiêbiorstwa. Jako Pe³nomocnik ds. Jakoœci chcia³abym podzieliæ siê doœwiadczeniami zwi¹zanymi z wprowadzaniem w naszej organizacji systemu nadzoru nad dokumentacj¹ i zapisami. Mija drugi rok odk¹d wdro yliœmy system zarz¹dzania jakoœci¹. Wiele siê od tej pory zmieni³o. Obszary, które wydawa³y siê z pocz¹tku problematyczne, takie jak na przyk³ad pomiary jakoœci naszych us³ug, da³y siê ostatecznie rozwi¹zaæ. Pragnê nadmieniæ, e jesteœmy firm¹ us³ugow¹, a nasze produkty s¹ zazwyczaj kilkumiesiêcznymi projektami. Wydawa³o siê, e pomiary niewidocznych us³ug bêd¹ przys³owiow¹ oœci¹ w gardle. Jednak okaza³o siê wkrótce - oœæ utknê³a w punkcie 4.2 normy PN EN ISO 9001: to, co spêdzi³o mi sen z powiek na wiele miesiêcy by³ nadzór nad dokumentacj¹, danymi i zapisami. Wydawa³oby siê: sprawa prosta - w koñcu firma informatyczna, zatem pewnie dokumenty bêdzie przechowywaæ w formie elektronicznej. Do niedawna nie by³o to jednak mo liwe - procedury umieszczone w segregatorze by³y jedyn¹ szans¹ na zapanowanie nad emisj¹ nowych wydañ i kopii procedur. Na pewno ka dy Pe³nomocnik zna ból nadzorowania, aby w³aœciwe rozdzielniki by³y podpisywane przez w³aœciwe osoby. I aby nowo zatrudniony pracownik wiedzia³, które dokumenty, formularze, zarz¹dzenia i regulaminy go dotycz¹, aby poœwiadczy³ zapoznanie siê z powy szymi i aby wiedzia³, gdzie szukaæ druków, instrukcji i procedur. Zajmuje to ogromn¹ iloœæ czasu i nie pozwala skupiæ siê na zagadnieniach doskonalenia procesów i innych istotnych dla rozwoju organizacji. "Papier cierpliwy, ale uci¹ liwy" - jak s³usznie przeczyta³am kiedyœ na jednej ze stron internetowych poœwiêconych idei elektronicznych zapisów. Maj¹c doœæ drukowania rozdzielnika dla ka dej nowo wprowadzonej zmiany zawi¹zaliœmy Sztab Problemowy, którego zadaniem by³o definitywne rozwi¹zanie k³opotów z nadzorem nad dokumentacj¹. Tak narodzi³ siê Quality Manager. Moje uczestnictwo w pracach nad tym programem polega³o na wymyœlaniu jego zadañ i przysz³ych funkcji. Programista t³umaczy³ moje idee na jêzyk programowania i po kilku miesi¹cach intensywnej pracy mog³am wdro yæ wersjê testow¹ w firmie, w której pracujê. Po wprowadzeniu danych dotycz¹cych struktury organizacyjnej, stanowisk pracy, personelu, zasobów - w tym zarówno œrodków trwa³ych, transportu, jak i urz¹dzeñ pomiarowych, zestawu obowi¹zuj¹cych nas przepisów prawa, norm polskich i miêdzynarodowych, przysz³a kolej na dokumentacjê systemu. Wiedzieliœmy, e wprowadzanie dokumentów do bazy programu sprawi, e zacznie siê ona rozrastaæ w niekontrolowany sposób, co znacznie spowolni pracê programu. Dlatego zastosowaliœmy inne rozwi¹zanie - wszystkie dokumenty wprowadzone do bazy bêd¹ zawiera³y elementy identyfikacyjne: numer, tytu³, datê wydania i obowi¹zywania, nazwiska autorów i osób zatwierdzaj¹cych, numery wersji i wydania oraz, po prostu, œcie kê dostêpu do pliku. Proste rozwi¹zania s¹ zwykle najlepsze. Klikniêcie w ikonê "Poka " uruchamia plik zapisany w œcie ce dostêpu. I nie wa ne, jaki jest format tego pliku:.doc,.xls,.jpg,.txt czy inne. Tworzê dokumentacjê w ró nych programach: procedury w edytorze tekstu, tabele w Excelu, a schematy blokowe w MS Visio. Dla Quality Managera nie stanowi to ró nicy - jedyne, co musi pamiêtaæ, to zapisana œcie ka dostêpu. Program u³atwi³ pracê nie tylko mi, jako Pe³nomocnikowi ds. Jakoœci. Równie nasza kadrowa bardzo go polubi³a, poniewa umieœci³a w nim wszelkie pracownicze druki, które dotychczas samodzielnie drukowa³a na proœby pracowników: wnioski urlopowe, rozliczenie zaliczek, druki delegacji, wszelkie ankiety i kwestionariusze. Teraz ka dy pracownik, jeœli potrzebuje jakiegoœ formularza, po prostu go wyszukuje w Quality Manager, zamiast zastanawiaæ siê, gdzie druk jest przechowywany. S³usznie czytelnik mo e pomyœleæ, e nie da siê wyeliminowaæ "papierologii" do zera. Ja te jako Pe³nomocnik zdawa³am sobie sprawê, e pewna czêœæ dokumentacji zachowa formê tradycyjn¹ - na przyk³ad umowy z klientami i dostawcami. Dlatego w naszym autorskim programie mogê wpisaæ, e dokument ma formê papierow¹ a w miejsce œcie ki dostêpu wpisujê fizyczne miejsce przechowywania. To definitywnie rozwi¹za³o problem odpowiedzi na ci¹gle zadawane pytania: "Gdzie jest umowa partnerska z Microsoftem?", "Czy zosta³ podpisany aneks do umowy z TPSA?" i inne tego typu. Zamiast doskonalenia umiejêtnoœci ³owieckich przy tropieniu dokumentów papierowych oszczêdzam czas i wyszukujê w Quality Manager potrzebne informacje: "No tak, umowa z Microsoftem" jest w segregatorze "MBS" u Prezesa, a aneks z TPSA jest podpisany w zesz³ym miesi¹cu i wraz z umow¹ wpiêty do segregatora "Umowy z dostawcami" u G³ównego Ksiêgowego. Nieod³¹czn¹ czêœci¹ pracy naszego Prezesa jest wydawanie zarz¹dzeñ. I jakkolwiek by³o to stosunkowo proste w naszej firmie (wszyscy maj¹ skrzynkê ow¹) - Prezes po prostu wysy³a³ zarz¹dzenie em tak przesta³o, gdy wskutek dynamicznego rozwoju nasza kadra zaczê³a rosn¹æ w szybkim tempie. Jednym z pierwszych zarz¹dzeñ po wdro eniu SZJ by³ obowi¹zek codziennego czytania poczty owej w s³u bowych skrzynkach. Kiedy zarz¹dzeñ pojawi³o siê wiêcej i zaczêliœmy przyjmowaæ do pracy nowe osoby, poszukiwaliœmy narzêdzia, które pomo e nowemu pracownikowi zapoznaæ siê z obowi¹zuj¹cymi go zarz¹dzeniami, dokumentami, formularzami i wszystkim, co zosta³o do niego przypisane. I tu Quality Manager zda³ egzamin. Ode mnie wymaga to teraz jednego klikniêcia, aby przypisaæ nowego pracownika do zasobów i dokumentów. Tak miêdzy nami, Pe³nomocnikami - czy nie wspania³ym pomys³em jest taki, aby po wydaniu nowego dokumentu 6

7 QMS JAKOŒÆ W SZKOLE - ROK PO UZYSKANIU CERTYFIKATU W moim poprzednim artykule przedstawi³em drogê Zespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku do zdobycia certyfikatu jakoœci wg normy ISO 9001:2000. Czas szybko biegnie i ju 30 kwietnia 2003 r. minê³a rocznica otrzymania tego zaszczytnego wyró nienia. Myœlê, e jest to w³aœciwa chwila aby dokonaæ pierwszych podsumowañ i analiz. Ostatnie 12 miesiêcy w mojej placówce oœwiatowej to okres ciê kiej pracy a jednoczeœnie œwiadomoœæ wielkiej satysfakcji z posiadanego certyfikatu. Certyfikat jakoœci niew¹tpliwie wp³yn¹³ na umocnienie pozycji szko³y na lokalnym i regionalnym rynku edukacyjnym. Obecnie kiedy ka da organizacja mocno zabiega o klientów, certyfikat jakoœci jest dodatkowym (bardzo znacz¹cym) argumentem, który czêsto decyduje o wyborze danej firmy przez zainteresowane osoby. Na pewno znak ISO 9001 ma bardzo du y wp³yw na promocjê i marketing szko³y. Obecny nabór uczniów na rok szkolny 2003/2004 jest jednym z lepszych w historii szko³y. Dobra opinia o szkole rozchodzi siê wœród uczniów i rodziców w sposób b³yskawiczny. Kilka tygodni temu by³em œwiadkiem rozmowy dwóch uczniów gimnazjum - pierwszy z uczniów zapyta³ drugiego: "Gdzie idziesz do szko³y". Na to pytany odpowiedzia³: "Wybieram siê do szko³y na Zagórzu, bo to jest szko³a z atestem". Bez komentarza. Wdro enie i utrzymanie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ to nie tylko czerpanie samych, ³atwo przychodz¹cych korzyœci. Wiele wysi³ku kosztowa³o dyrekcjê i osoby odpowiedzialne za SZJ przekonanie pracowników szko³y (oczywiœcie nie wszystkich), e warto postawiæ na kierunek zwi¹zany z jakoœci¹. Pocz¹tki by³y trudne. Jeszcze dwa, trzy lata temu niewiele osób zwi¹zanych z Zespo³em Szkó³ Nr 1 by³o entuzjastami ISO. Wynika³o to przede wszystkim z braku odpowiedniej wiedzy w tym zakresie. Systematyczne szkolenia i przeprowadzenie du ej kampanii informacyjnej przynios³o znacz¹ce efekty. Obecnie w szkole trudno znaleÿæ osoby, które nie wiedz¹ co to jest ISO i zwi¹zany z tym certyfikat jakoœci. Na pe³nomocniku ds. jakoœci spoczywa wielka odpowiedzialnoœæ za funkcjonowanie SZJ. Nie bêdê ukrywa³, e rok temu mia³em pewne obawy zwi¹zane z dzia³aniem systemu. Moja niepewnoœæ wi¹za³a siê z faktem, jak poszczególni pracownicy zaakceptuj¹ nowe wymagania, Dokoñczenie ze strony 6 innym u ytkownikom pojawia³ siê na ekranie komunikat, którego nie mo na odrzuciæ? Ostatnio wydawa³am now¹ wersjê procedury dotycz¹cej szkoleñ: zrobi³am elektroniczny rozdzielnik i ju po chwili na ekranach wszystkich pracowników, których procedura dotyczy pojawi³o siê ó³te du e okno, informuj¹ce, e wydano now¹ procedurê. Komunikat mo na zatwierdziæ, co jest jednoznaczne z podpisem na rozdzielniku lub od³o yæ. Od³o ony pojawia siê w regularnych odstêpach czasu i nie da siê go wy³¹czyæ. W dodatku w ka dej chwili mogê sprawdziæ, kto siê ju zapozna³, a kto jeszcze nie z nowym dokumentem. Wspania³e narzêdzie. Przekonaliœmy siê, e norma ISO jest skutecznym narzêdziem zwiêkszania efektywnoœci wszystkich dzia³añ audity wewnêtrzne, procedury, dodatkowe formularze itp. Moje obawy okaza³y siê nieuzasadnione. Wiêkszoœæ pracowników dobrze wype³nia swoje obowi¹zki wynikaj¹ce z SZJ. Jestem mile zaskoczony postaw¹ nauczycieli i pracowników szko³y na auditach wewnêtrznych. Ich profesjonalizm i chêæ poprawienia jakoœci jest godna pochwa³y. Dobra atmosfera i zaanga owanie w trakcie auditów œwiadcz¹ o pe³nej akceptacji dla ISO. Nauczyciele wykorzystuj¹ dokumentacjê systemu do opracowywania wymagañ na kolejny stopieñ awansu zawodowego. Si³¹ napêdow¹ Zespo³u Szkó³ Nr 1 w K³obucku s¹ ludzie i ich du a umiejêtnoœæ wspó³pracy miêdzy sob¹. SZJ uporz¹dkowa³ pracê wielu komórek organizacyjnych szko³y, okreœli³ precyzyjnie wymagania i obowi¹zki poszczególnych pracowników. Sens ka dej pracy cz³owieka polega na tym aby iœæ do przodu i doskonaliæ swoje dzia³ania. System zarz¹dzania jakoœci¹ pozwala regularnie nadzorowaæ bie ¹ce funkcjonowanie szko³y i planowaæ jej rozwój. Z perspektywy 12 miesiêcy od daty uzyskania certyfikatu jakoœci stwierdzam, e by³o warto postawiæ na ISO i zwi¹zan¹ z tym jakoœæ. Szko³a dynamicznie siê rozwija, jest lepiej zarz¹dzana, eliminowane s¹ b³êdy i niezgodnoœci na ka dym etapie dzia³ania. Uzyskany certyfikat jakoœci jest na pewno wielkim wyró nieniem i powodem do dumy. Jest jednoczeœnie (a mo e przede wszystkim) motywacj¹ do ci¹g³ego doskonalenia jakoœci pracy szko³y, poszukiwania nowych pomys³ów i rozwi¹zañ w zakresie funkcjonowania placówki. Szkole ze znakiem ISO 9001 nie wypada przecie spocz¹æ na laurach i cieszyæ siê tylko z uzyskanego certyfikatu. Wymagania klientów szko³y szybko siê zmieniaj¹, poprzeczka jest zawieszana coraz wy ej, dlatego SZJ musi byæ ca³y czas " ywy" i doskonalony. W perspektywie wejœcia Polski do Unii Europejskiej posiadania certyfikatu jakoœci ISO 9001:2000 jest kluczem do dalszego rozwoju placówki oœwiatowej w zjednoczonej Europie. Janusz Moñka Pe³nomocnik ds. Jakoœci Zespó³ Szkó³ Zawodowych NR 1 w K³obucku w organizacji, poniewa zmusza do poszukiwania rozwi¹zañ, które u³atwiaj¹ ycie naszym pracownikom, klientom, dostawcom i partnerom. Rozwi¹zuj¹c problem nadzoru nad danymi i zapisami mogliœmy siê skupiæ na tym, co jest najwa niejsze i tym samym przyczyniaæ siê do dynamicznego rozwoju naszej firmy. Doskonalenie jest procesem ci¹g³ym, a Quality Manager bêdzie siê zmienia³ i doskonali³ wraz z nami. Ma³gorzata Babiak Pe³nomocnik ds. Jakoœci Softadax Sp. z o.o. iso@softadax.pl 7

8 Wydarzenia TÜV Akademia Polska wyró niona w ramach PHARE 2000 na Œl¹sku TÜV Rheinland Polska certyfikuje Urzêdy Celne. W dniu 26 stycznia 2004 roku mia³a miejsce uroczystoœæ wrêczenia certyfikatu dla Urzêdu Celnego w Koroszczynie. Certyfikat wrêcza³ Wiceprezes Zarz¹du TÜV Rheinland Polska - Marek Mucha. W uroczystoœci uczestniczy³ Minister Lech Nikolski. Urz¹d certyfikowa³ siê na zgodnoœæ z norm¹ ISO 9001:2000. Certyfikat wa ny jest do 12 stycznia 2007 roku. W dniu 02 Marca 2004 roku w Górnoœl¹skim Centrum Kultury w Katowicach mia³a miejsce uroczystoœæ wrêczenie certyfikatów dla najsolidniejszych Partnerów Konsorcjum realizuj¹cego Projekt Phare 2000 Spójnoœæ Spo³eczno Gospodarcza - Rozwój Zasobów Ludzkich na Œl¹sku. Liderem Konsorcjum by³ Danish Technological Institute (DTI) z Danii. Biuro Projektu reprezentuj¹ce Konsorcjum wyró ni³o w tym zakresie TÜV Akademia Polska, jako firmê realizuj¹c¹ Pakiet 4 - Systemy Jakoœci. Z r¹k kierownictwa Projektu certyfikat solidnego partnera odbierali Janusz Grabka - Prezes Zarz¹du oraz Anna Królicka - Menad er Dzia³u Szkoleñ TÜV Akademia Polska. TÜV Rheinland Polska uruchomi³ kolejny oddzia³ w Bydgoszczy Od miesi¹ca lutego 2004 roku rozpocz¹³ dzia³alnoœæ kolejny Oddzia³ w strukturach TÜV Rheinland Polska. Oddzia³ obs³uguje Klientów Spó³ki g³ównie w zakresie Anlagentechnik. Dane adresowe oddzia³u: ul. Wojska Polskiego Bydgoszcz tel/fax: (052) tel kom: W nastêpnym numerze 1. TÜV Rheinland Japan - akredytowany jako japoñska Jednostka Certyfikuj¹c¹ produkty radiowo-komunikacyjne. 2. Dobrowolna certyfikacja wyrobów i dodatkowe znaki kontrolne jako skuteczne narzêdzie marketingowe wspó³czesnego unijnego rynku towarowego. 3. Europejskie, Kanadyjskie i Amerykañskie normy dotycz¹ce bezpieczeñstwa produktów dla Medycznych Urz¹dzeñ Elektrycznych - cz. 2 8

9 Wydarzenia TROCHÊ STATYSTYKI 9

10 Szkolenia Szkolenia z badañ nieniszcz¹cych EN ISO 9001:2000 Nazwa szkolenia Termin Tematyka Nazwa szkolenia Termin Tematyka Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na (1 i 2) oraz 2 stopieñ kwalifikacji wg EN 473 VT (1+2) Badania wizualne MT (1+2) Badania magnetyczno-proszkowe UT Badania ultradÿwiêkowe RT 2 FER Badania radiograficzne - kurs uzupe³niaj¹cy do RT2FAS PT (1+2) Badania penetracyjne RT 2 FAS Ocena zdjêæ radiograficznych po³¹czeñ spawanych Szkolenia z zakresu badañ nieniszcz¹cych na 3 stopieñ kwalifikacji wg EN 473 Basic kurs podstawowy 3-go stopnia dla wszystkich metod PT Metoda g³ówna - badania penetracyjne MT Metoda g³ówna - badania - magnetycznoproszkowe VT Metoda g³ówna - badania wizualne SYSTEM HACCP Nazwa szkolenia Termin Tematyka Dokumentacja systemu HACCP Auditor wewnêtrzny systemu HACCP Auditor Zewnêtrzny systemu HACCP Ogólne pojêcie HACCP, GMP, GHP oraz metod dokumentowania. Dokumentowanie GMP i GHP 2. Dokumentowanie metod mycia, dezynfekcji, zwalczania szkodników oraz higieny pracowników 3. Dokumentowanie opisu produktu, dokumentowanie analizy zagro eñ oraz CCP 4.Audit systemu, Ksiêga HACCP, Polityka i cele jakoœci Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania bezpieczeñstwem ywnoœci, 2. Pojêcie systemu zapewnienia jakoœci i bezpieczeñstwa HACCP 3. Wymagania HACCP wg normy DS 3027 E:2002 i ich omówienie, 4. Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora wewnêtrznego, 5. Proces przygotowania auditu wraz z æwiczeniami, 6. Proces przeprowadzenia auditu wraz z æwiczeniami, 7. Proces raportowania auditu wraz z æwiczeniami, 8. Omówienie dzia³añ poauditowych, 9. Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych 10. Egzamin - 1.Podstawy prawne i normatywne referencje, warunki powo³ania na auditora systemu 2.Wprowadzenie duñskiego standardu DS 3027 E:1997 GMP i GHP - 1. Omówienie zasad GMP i GHP, definicje, historia 2. Codex Allimentarius, wymagania prawne i dokumentowanie GMP i GHP Zintegrowane Systemy Zarz¹dzania wg ISO 9001 i HACCP Podstawowe pojêcia dotycz¹ce zarz¹dzania jakoœci¹ oraz zarz¹dzania bezpieczeñstwem ywnoœci 2.Pojêcie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ wg normy ISO 9001:2000 oraz systemu HACCP 3.Zasady zarz¹dzania jakoœci¹ i ich omówienie 4.Wymagania normy ISO 9001:2000 i ich omówienie 5.Wymagania HACCP i ich omówienie 6.Rodzaje auditów oraz wymagania i obowi¹zki auditora wewnêtrznego 7.Proces przygotowania auditu 8.Proces przeprowadzenia auditu 9.Proces raportowania auditu 10.Omówienie dzia³añ poauditowych 11.Omówienie istoty dzia³añ koryguj¹cych 12.Zintegrowane systemy zarz¹dzania 13.Æwiczenia 14.Test Ekspert Systemu HACCP Co to jest HACCP? - podstawowe definicje, pojêcie systemu 2. Systemy zapewnienia jakoœci w przemyœle spo ywczym. 3. Omówienie zasad GMP 4. Omówienie zasad GHP 5. Omówienie zasad GLP 6. Dokumentowanie zasad GMP i GHP 7. Omówienie wymagañ Codex Allimentarius i wymagañ prawnych w zakresie GMP i GHP 8. 7 zasad i 12 kroków HACCP 9. Omówienie normy duñskiej DS 3027: Egzamin 10 Kursy szkoleniowe z zakresu badañ nieniszcz¹cych odbywaj¹ siê we wspó³pracy z Instytutem Spawalnictwa w Gliwicach oraz SLV Halle. Szczegó³ów odnoœnie programów szkoleñ udzielaj¹ pracownicy: Anna Królicka - Menad er Dzia³u Szkoleñ Artur Donath - Kierownik Sekcji Szkoleñ ds. Badañ Nieniszcz¹cych TÜV Akademia Polska Sp. z o.o. ul. M. Sk³odowskiej - Curie Zabrze tel/fax.: (32) Auditor Wewnêtrzny Systemu Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem Pracy wg OHSAS Pe³nomocnik i Auditor TÜV ŒSZ wg ISO Auditor Wewnêtrzny Œrodowiskowego Systemu Zarz¹dzania wg ISO Pe³nomocnik SZJ w Przemyœle Motoryzacyjnym wg ISO TS Auditor Wewnêtrzny wg ISO TS Efektywna komunikacja w praktyce Negocjacje handlowe bez barier Dostosowanie SZJ do Wymagañ Nowej Normy EN ISO 9001:2000 Auditor Wewnêtrzny SZJ wg EN ISO 9001: Cele Systemów Zarz¹dzania Bezpieczeñstwem i Higien¹ Pracy 2. Struktura OHSAS i rozumienie zawartych tam definicji 3. Przegl¹d OHSAS z punktu widzenia auditora 4. Planowanie i przygotowanie siê do auditu 5. Przygotowanie listy kontrolnej 6. Prowadzenie auditu 7. Sprawozdania z auditu i przedstawianie niezgodnoœci 8. Dzia³ania poauditowe 9. Omówienie obszarów, w których auditorzy napotykaj¹ na trudnoœci 10. Æwiczenia i warsztaty 11. Test egzaminacyjny Wymagania zawarte w PN EN ISO i EMAS 2.Badanie œrodowiskowe 3.Polityka œrodowiskowa 4.Dokumentacja systemu zarz¹dzania œrodowiskowego 5.Deklaracja œrodowiskowa 6.Wstêpny raport œrodowiskowy 7.Ekspertyzy, wspó³czynniki œrodowiskowe 8.Lista pytañ auditowych 9.Procedura certyfikacji i walidacji 10.Plan auditu, raport z auditu Struktura i wymagania normy ISO Metodologia przeprowadzania auditów w œwietle wymagañ normy ISO Cele auditu 4.Odpowiedzialnoœæ i uprawnienia osób uczestnicz¹cych w audicie 5.Planowanie auditów 6.Ustalanie niezgodnoœci z wymaganiami 7.Wymagania wobec auditorów 8.Zapisy dotycz¹ce auditów 9.Dzia³ania koryguj¹ce 10.Æwiczenia i warsztaty 11.Test egzaminacyjny Podejœcie procesowe oraz zarz¹dzanie procesem 2. Wytyczne dotycz¹ce certyfikacji 3. Balance Score Card i elementy controllingu 4. Norma: punkt 7,8 5. SPC i MSA 6. FMAE 7. APQP i PPAP 8. Egzamin Geneza i struktura normy ISO/TS Wymagania normy ISO/TS interpretacja i porównanie z norm¹ ISO Wymagania normy ISO/TS i ISO 4. Cele auditów 5. Definicje stosowanych okreœleñ 6. Wymagania wobec auditorów, zasady organizacji auditów 7. Odpowiedzialnoœæ i kompetencje pracowników uczestnicz¹cych w audicie wewn. 8. Planowanie auditów 9. Wzorcowy przebieg auditu 10. Techniki badania auditowego 11. Ustalanie niezgodnoœci z wymaganiami 12. Zapisy dotycz¹ce auditów 13. Dokumentowanie auditu, mo liwe dzia³ania poauditowe 14. Æwiczenia 15. Test egzaminacyjny - Szkolenie obejmuje analizê sytuacji w sytuacjach zawodowych (rodzaj komunikacji, jakoœæ, p³ynnoœæ obiegu informacji, w¹skie gard³a itp.), naukê skutecznych procedur komunikacyjnych oraz sugestie zachowañ w konkretnej strukturze organizacyjnej. - Szkolenie poprzez gry negocjacyjne, symulacje i analizy zachowañ dostarcza uczestnikom wiedzê i praktyczne doœwiadczenia dotycz¹ce procesu negocjacji. Obejmuje zagadnienia pojêæ okreœlaj¹cych sytuacjê negocjacyjn¹; jej dynamikê oraz kierowanie ni¹ poprzez specyficzne taktyki i techniki. Przejmuj¹c kontrolê nad w³asn¹ emocjonalnoœci¹ i posiadaj¹c wiedzê o motywacji/strategii kontrahenta, uczestnicy szkolenia bêd¹ w stanie kontrolowaæ ca³y proces negocjacji osi¹gaj¹c za³o one cele strategiczne. Szkolenie obejmuje te zagadnienia wspó³pracy w zespole negocjatorów Identyfikacja procesów i powi¹zañ miêdzy nimi 2. Okreœlanie celów 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jakoœci¹ - 1. Struktura i wymagania systemu zarz¹dzania jakoœci¹ wg ISO 9001: Przegl¹d ISO 9001 z punktu widzenia auditora 3. Planowanie i przygotowanie auditów 4. Prowadzenie auditów 5. Æwiczenia i warsztaty 6. Test egzaminacyjny Auditor Jakoœci TÜV Zarz¹dzanie procesem 2. Wymagania norm serii ISO 9000: badanie spe³nienia wymagañ normy w organizacji 3. Dokumentacja systemu zarz¹dzania jakoœci¹ - badanie dokumentacji w organizacji 4. Auditowanie - planowanie i przeprowadzanie auditów 5. Akredytacja, certyfikacja, notyfikacja 6. Umiejêtnoœci interpersonalne 7. Zajêcia warsztatowe 8. Egzamin Pe³nomocnik Jakoœci TÜV Zarz¹dzanie procesem 2. Wymagania norm serii ISO 9000: Dokumentacja systemu zarz¹dzania jakoœci¹ 4. Podstawy auditowania i certyfikacji, audit dostawcy 5. Podstawy komunikacji 6. Zajêcia warsztatowe 7. Egzamin Punkty Normy EN ISO 9001: , 5.4 i 8-1. Polityka jakoœci 2. Cele organizacji dla poszczególnych funkcji i szczebli 3. Dobór procesów monitorowania, pomiarów i analizy organizacji Badanie Satysfakcji Klienta Znaczenie badania satysfakcji klienta w œwietle wymagañ normy ISO 9001: Wymagania normy ISO 9001:2000 w aspekcie badania satysfakcji klienta 3. Budowanie i doskonalenie kwestionariuszy badañ 4. Analiza wyników badañ 5. "Klienta nasz Pan" - kontakty z klientami, prezentacja oferty firmy, postêpowanie z trudnym klientem 6. Æwiczenia i warsztaty

11 AÑCUT Tak kochana przez Sarmatów szlachecka wolnoœæ mia³a przedziwn¹ sk³onnoœæ do wyradzania siê w samowolê czy wrêcz anarchiê. Wielu gwa³towników chadza³o w glorii w¹tpliwej s³awy, a wszystkich gasi³ z³owieszcz¹ popularnoœci¹ pan na añcucie Stanis³aw Stadnicki (1551?-1610) - ywy symbol potêgi, pieniactwa i ducha buntu, z racji swego okrucieñstwa nazywany Diab³em. W 1608 prywatne wojska ukasza Opaliñskiego i Anny Ostrogskiej zdoby³y zamek ³añcucki, k³ad¹c kres jego samowoli. W 1628 añcut przeszed³ w rêce Stanis³awa Lubomirskiego, który w latach przekszta³ci³ go w przepiêkn¹ wczesnobarokow¹ palazzo in fortezza. Pracami kierowa³ zapewne Maciej Trapola. Budowlê otoczono piêciobocznymi fortyfikacjami bastionowymi i g³êbokimi fosami. Obronne baszty naro ne przekszta³cono w ozdobne wie e. Z owych czasów pozosta³y m.in. sztukaterie w Sali pod Zodiakiem, dzie³o Jana Chrzciciela Falconiego. Pod koniec XVII w. na zlecenie Sebastiana Lubomirskiego w añcucie pracowa³ Tylman z Gameren, ale ograniczy³ siê do unowoczeœnienia systemu fortyfikacji. W 1745 rodow¹ schedê obj¹³ Stanis³aw ( ), Wraz z on¹ Izabel¹ stworzy³ jeden z najpierwszych dworów magnackich, na którym goœci³o wielu uciekinierów z Francji ogarniêtej po arem Wielkiej Rewolucji, m.in. póÿniejszy król Ludwik XVIII. Trzy razy w tygodniu w zamku odbywa³y siê koncerty zespo³u kameralnego, którym kierowa³ uczeñ Józefa Haydna, kapelmistrz Piotr Haensel. Czêsto o ywia³ siê pa³acowy teatr - odby³a siê tu m.in. prapremiera "Parad" Jana Potockiego. W³aœciciele nie zaniedbywali zamku. Podczas wieloletniej przebudowy zas³u yli siê m.in. Szymon Bogumi³ Zug i Jan Chrystian Kamsetzer oraz dzia³aj¹cy nieco póÿniej Chrystian Piotr Aigner. Jego dzie³em - i wynikiem przebudowy z lat jest dzisiejsza postaæ pa³acu. Ostatnimi prywatnymi w³aœcicielami añcuta (od 1816 do 1945) byli Potoccy, którzy wspania³ej rezydencji nadali (przy udziale A. Banque'a i A. Pio z Wiednia) dzisiejszy, eklektyczny kszta³t. Alfred I Potocki ( ) zaznaczy³ siê w dziejach añcuta ustanowieniem ordynacji zapobiegaj¹cej rozdrobnieniu dóbr. Alfred II ( ) niewiele uwagi poœwiêca³ ³añcuckiej rezydencji, wiêkszoœæ czasu spêdza³ w Wiedniu i we Lwowie (by³ m.in. namiestnikiem Galicji). Cieszy³ siê specjalnymi wzglêdami cesarza Franciszka Józefa, którego kilkakrotnie goœci³ w añcucie. Zaniedbania nadrobi³ Roman ( ), inicjator ostatniej modernizacji pa³acu. Alfred III ( ) nale a³ do najbogatszych ludzi Europy. Podczas okupacji ocali³ przed wywiezieniem do Niemiec wielu mieszkañców añcuta. Finansowa³ te codziennie obiady dla 400 osób. Kiedy wynik II wojny œwiatowej stawa³ siê ju jasny, ostatni pan añcuta wyekspediowa³ do Wiednia kilkaset skrzyñ zawieraj¹cych najcenniejsze dzie³a sztuki, a sam opuœci³ zamek na tydzieñ przed wkroczeniem wojsk sowieckich. Pa³ac ocali³a przed rabunkiem s³u ba. Wnêtrza (a w nich olbrzymie zbiory sztuki, broni i rzemios³a artystycznego oraz wspania³a biblioteka), nietkniête zniszczeniami ostatniej wojny, przyci¹gaj¹ rzesze turystów. Znajdziemy tu pomieszczenia reprezentacyjne, a tak e amfiladê pokoi o ró nym przeznaczeniu i z rozmaitych epok. Apartament Chiñski, Salonik Pompejañski, Gabinet Zwierciadlany, Jadalnia Zimowa, azienka ó³ta... Du e wra enie robi ci¹g sal reprezentacyjnych pierwszego piêtra: Pokój Bilardowy, Jadalnia nad Bram¹, Sala Balowa i Wielka Jadalnia, zaprojektowane przez Aignera. Warto zajrzeæ do biblioteki i klasycystycznej Sali Kolumnowej, któr¹ zdobi pos¹g Amora d³uta Antonia Canory z 1787 (rzeÿbiarski portret m³odego Henryka Lubomirskiego). Wokó³ pa³acu rozci¹ga siê rozleg³y park. Na pocz¹tku XIX w. przekomponowano jego czêœæ, zw³aszcza po³o ony wewn¹trz obwarowañ ogród geometryczny pochodz¹cy z oko³o W latach na zewn¹trz fortyfikacji uformowano rozleg³y park krajobrazowy, ogród w³oski i ró any, wzniesiono storczykarniê i palmiarniê. Spoœród parkowych budynków najwa niejszy jest ten wystawiony w 1902, mieszcz¹cy stajnie i wozowniê. Zgromadzono tu unikaln¹ kolekcjê pojazdów konnych: od reprezentacyjnych karet paradnych, przez ekwipa e wizytowe i podró ne do powozów spacerowych, sportowych i myœliwskich. 11

12 Sa³atka ziemniaczano-warzywna na ciep³o Sk³adniki na 4 porcje: 500 g ziemniaków 1 str¹k ó³tej papryki 1 str¹k czerwonej papryki 4 ma³e cebule l ma³a cukinia 1 z¹bek czosnku 1 ga³¹zka œwie ego tymianku l ga³¹zka œwie ego rozmarynu sól œwie y zmielony pieprz, 1/4 l wytrawnego bia³ego wina (lub 1/8 octu z bia³ego wina i 1/8 l roso³u) 100 ml oliwy z oliwek 2 dojrza³e pomidory sok z 1 cytryny 1/2 pêczka natki pietruszki Rozgrzaæ piekarnik do temperatury 220 C. Ziemniaki obraæ, umyæ i pokroiæ w kostkê wielkoœci oko³o 3 cm. Str¹ki papryki oczyœciæ, umyæ i pokroiæ w paski szerokoœci oko³o 3 cm. Cebulê obraæ, pokroiæ na æwiartki. Cukiniê umyæ; oczyœciæ i pokroiæ na plastry gruboœci 1/2 cm. Z¹bek czosnku obraæ i posiekaæ. Poobrywaæ od ³ody ek listki tymianku i ig³y rozmarynu. Ziemniaki, paprykê i cebulê u³o yæ w du ej p³askiej formie do zapiekania, dodaæ czosnek i zio³a, przyprawiæ sol¹ i pieprzem. Zalaæ winem i oliw¹ z oliwek i wymieszaæ. Wstawiæ mieszankê ziemniaczano-warzywn¹ do piekarnika (termoobieg C, w gazowym pozycja 3-4) i piec oko³o 45 minut, czêsto odwracaj¹c. Pomidory obraæ ze skórki, podzieliæ na ósemki. Po 20 minutach dodaæ do warzyw w piekarniku plasterki cukini. Po dalszych 10 minutach dodaæ do nich pomidory. Sa³atkê wyj¹æ z piekarnika i doprawiæ warzywa do smaku sol¹ i pieprzem. Umyæ natkê pietruszki, osuszyæ i posiekaæ. Sa³atkê podawaæ na ciep³o, posypan¹ natk¹- pietruszki. Do tej sa³atki mo na podaæ lekkie czerwone wino. HUMOR Policjant zatrzymuje do kontroli samochód, w którym jedzie m³ode ma³ eñstwo z dzieckiem. Kierowca dmucha w alkomat. - 0,8 promila, obywatelu - stwierdza policjant. - Panie w³adzo, ten alkomat jest zepsuty - odpowiada stanowczo kierowca. - Niech ona dmuchnie... - Pañska ona te ma 0,8 promila - mówi po chwili policjant. - Macie zepsute urz¹dzenie i koniec. Niech dziecko dmuchnie. - 0,8 promila - konstatuje zdziwiony policjant i zwraca siê do kolegi: - Stefan, alkomat nam siê zepsu³. Samochód odje d a, a kierowca mówi do ony: - Widzisz, kochanie. Mówi³aœ, eby Kubusiowi nie dawaæ. Zobacz - jemu nie zaszkodzi³o, a nam pomog³o. Dziewczyna idzie sama na imprezê. Zauwa a tam super faceta, który œwietnie tañczy. Podchodzi do niego i mówi: - Ale super tañczysz! A facet krótko: - Spadaj, ma³a! Dziewczyna, trochê zbita z tropu, wycofuje siê. Ale po chwili znowu ulega jego urokowi. Podchodzi i znowu swoje: - Ale super tañczysz! Koleœ jest nieugiêty: - Spadaj, ma³a! Dziewczyna traci nerwy: - Wiesz co? Jesteœ cham i prostak! Facet nie traci rezonu: - No i co z tego! Ale super tañczê! Spotykaj¹ siê dwaj kumple. Jeden do drugiego: - Ty wiesz, jaka moja ona jest naiwna? Robi sobie prawo jazdy i myœli, e dam jej samochód. Na to drugi: - To jeszcze nic. Moja jutro jedzie do sanatorium, zagl¹dam do torby, a tam 10 prezerwatyw. I ona myœli, e ja przyjadê... Siedz¹ dwa wróbelki na drzewie, do³em przechodzi byk. Jeden z ptaszków mówi: - Ty, byk, g³upi jesteœ! - Zaraz zrobiê z wami porz¹dek! - Ty, byk, ale ty naprawdê g³upi jesteœ! Byk siê wœcieka, odchodzi od drzewa, rozpêdza siê i wali w pieñ. Pada na ziemiê. Jeden z wróbli zlatuje i zaczyna skakaæ po byku, a drugi go pyta: - Co ty robisz, przecie on ju nie yje? - Ale jeszcze mu ebra po³amiê! - Chcia³abym kupiæ dla mê a jakieœ stylowe krzes³o - zwraca siê kobieta do ekspedientki. - Ludwik? - Nie, Czes³aw. Idzie mamut przez pustyniê. Nagle tratuje go stado s³oni. Mamut wstaje z trudem, otrzepuje siê, i rozgoryczony wzdycha: - Ach, ci skinhedzi! Mama pyta synka: - Jak siê Kaziu czujesz w tej szkole? - Jak na komisariacie - odpowiada. - Ci¹gle mnie o coœ pytaj¹, a ja o niczym nie wiem. Podczas zadañ szkoleniowych zrzucono z samolotu spadochroniarzy. - Mój spadochron siê nie otwiera - krzyczy jeden. - Dlaczego tak wrzeszczysz? - pyta drugi. Przecie to tylko szkolenie. Wsiad³szy do autobusu, kontroler prosi pasa era: - Bileciki do kontroli. - Nie mam - odpowiada nagabniêty. - Tak! To teraz kupimy bilet za 50 z³. - Od koników nie kupujê. - Czy mo e pan podaæ d³ugoœæ linii kolejowych w Polsce - zwraca siê profesor do studenta. - W którym roku? - W którym pan chce. - W zero. Oty³a kobieta pyta lekarza: - Jakie æwiczenia powinnam wykonywaæ, eby schudn¹æ? - Krêciæ g³ow¹ w prawo i w lewo. - Ile razy? - Zawsze, kiedy pani¹ czymœ czêstuj¹.