Aktywność społeczna młodych ludzi w Oławie. Raport

Transkrypt

1 Aktywność społeczna młodych ludzi w Oławie Raport Opracowanie dr hab. Piotr Mikiewicz, Dolnośląska Szkoła Wyższa Wrocław, Oława 2016

2 Spis treści Wstęp: Dlaczego warto badać aktywność społeczną młodzieży? I. Badanie aktywności społecznej młodzieży w Oławie podstawowej informacje II. III. IV. W jaki sposób młodzi ludzie postrzegają swój świat społeczny Czy młodzież interesuje się problemami społecznymi Gotowość do zaangażowania się różne działania o charakterze publicznym V. Aktywność społeczna młodzieży VI. VII. Dlaczego warto pomagać innym i angażować się w działalność społeczną Uwarunkowania aktywności społecznej młodzieży Podsumowanie Aneks Literatura wykorzystana

3 Wstęp: Dlaczego warto badać aktywność społeczną młodzieży? Jednym z najważniejszych zagadnień w analizach funkcjonowania współczesnych społeczeństw jest problematyka tzw. Kapitału społecznego. Termin ten, upowszechniony w połowie lat 90-tych XX wieku, robi obecnie oszałamiającą karierę stając się jednym z podstawowych elementów myślenia o świecie społecznym, nie tylko wśród naukowców, ale też wśród praktyków. Dość powiedzieć, że właśnie w życie wchodzi Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego dla Polski przygotowana przez Rząd. Powszechnie uważa się, że poziom kapitału społecznego jest odpowiedzialny (nie wyłącznie, ale w znaczącym stopniu) za poziom zamożności mieszkańców, efektywność gospodarczą, efektywność edukacyjną, jakość życia ludzi. Jak pokazują badania Roberta Putnama i Davida Halperna, tam gdzie poziom kapitału społecznego jest wyższy, tam występuje mniejsza przestępczość, ludzie są zdrowsi, mniej jest problemów socjalnych (również z młodzieżą). Kapitał społeczny mówiąc najogólniej, odnosi się do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mają zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowanie działań (Putnam 1995: 258). Pojęcie kapitału społecznego przyjęło się i zadomowiło w szerokim dyskursie publicznym i naukowym. Najczęstsze zastosowania wiążą kapitał społeczny ze spójnością i współpracą w ramach społeczności. Jedna z najbardziej wpływowych organizacji na świecie, jaką jest Bank Światowy tak oto definiuje interesującą nas kategorię: Kapitał społeczny odnosi się do instytucji, związków oraz norm, które kształtują jakość i ilość grupowych interakcji społecznych. (...) Kapitał społeczny nie jest tylko sumą instytucji które podtrzymują społeczność jest to klej, który trzyma je razem (Bank Światowy 1999 za Smith, 2001). Podczas gdy kapitał fizyczny odnosi się do obiektów fizycznych a kapitał ludzki odnosi się do właściwości jednostek, kapitał społeczny odnosi się do związków (połączeń) pomiędzy jednostkami - sieci społecznych oraz norm wzajemności i lojalności, które wyrastają z nich. W tym znaczeniu kapitał społeczny jest blisko związany z tym, co niektórzy nazywają cnotą obywatelską. Różnica polega na tym, że kapitał społeczny zwraca uwagę na fakt, że cnota obywatelska jest najpotężniejsza kiedy jest zakorzeniona (osadzona) w czułą

4 sieć obustronnych stosunków społecznych. Społeczeństwo wielu cnotliwych ale izolowanych jednostek nie posiada wysokiego kapitału społecznego (Putnam, 2000, s. 19). Przy takim zdefiniowaniu, zajmując się kapitałem społecznym bierzemy pod uwagę gęstość sieci społecznych, w które zaangażowani są ludzie; głębokość zaangażowania w formalne, społeczne działania; członkostwo w stowarzyszeniach i towarzystwach. Tak rozumiany kapitał społeczny może być rozpatrywany w wymiarze małe zaangażowanie vs duże zaangażowanie. Analizy skupiają się wówczas na liczeniu ilości kontaktów społecznych, częstości członkostwa w organizacjach formalnych, czasu poświęcanego na spotkania z innymi ludźmi. Kapitał społeczny działa w pięciu wymiarach. Po pierwsze, kapitał społeczny pozwala obywatelom łatwiej rozwiązywać zbiorowe problemy. Ludzie często mogą być lepsi (efektywniejsi), jeżeli współpracują, przy czym każdy wykonuje swoją część zadania. Ale każda jednostka zyskuje więcej poprzez uchylanie się od odpowiedzialności, mając nadzieję, że inni zrobią, co należy w jej imieniu (...). Rozwiązaniem tego dylematu jest instytucjonalny mechanizm zapewniający zgodność z oczekiwanym przez zbiorowość zachowaniem. Normy społeczne i sieci, które je wzmacniają, dostarczają takiego mechanizmu (Putnam, 2005, s. 288). Po drugie, kapitał społeczny naoliwia koła, które umożliwiają wspólnotom rozwijać się spokojniej. Tam, gdzie ludzie ufają sobie i są lojalni oraz gdzie są podmiotem powtarzalnych interakcji ze współobywatelami, każdorazowy biznes i społeczna transakcja jest mniej kosztowana (...) (Putnam, 2005, s. 288). Jest to najczęściej powtarzany argument na rzecz pozytywnych wpływów kapitału społecznego, zwłaszcza w dziedzinie gospodarki. Zaufanie, wynikające z pewności przestrzegania norm przez wszystkich, obniża koszty transakcji. Po trzecie, wskazuje się na rolę kontaktów społecznych w budowaniu świadomości wspólnoty losów. Chodzi tu o uświadomienie ludziom, że nie są izolowanymi podmiotami ze swoimi własnymi problemami. Ludzie, którzy mają aktywne i zaufane połączenia z innymi czy to z członkami rodziny, przyjaciółmi, lub kolegami kręglistami rozwijają lub podtrzymują takie cechy charakteru, które są dobre dla społeczności. Ci, którzy się angażują, są bardziej tolerancyjni, mniej cyniczni, i bardziej wyczuleni / pełni wyrozumiałości

5 (emphatic) na niepowodzenia innych. Jeżeli ludzie nie mają kontaktów z innymi, nie mają możliwości testowania prawdziwości swoich poglądów, czy to podczas codziennych zwyczajnych konwersacji, czy to podczas formalnych dyskusji. Bez takiej możliwości ludzie częściej dają się ponieść swoim najgorszym impulsom (...) (Putnam, 2005, s. 288). Po czwarte, sieci, które konstytuują kapitał społeczny służą również jako kanały przepływu pomocnych informacji, które umożliwiają osiągnięcie celów. Dzięki sieciom powiązań ludzie uzyskują informacje na temat pracy, możliwości inwestowania, opiece medycznej itp. Po piąte, kapitał społeczny działa również poprzez psychologiczne i biologiczne procesy usprawniania ludzkiego życia. Zebrane dowody wskazują, że ludzie, którzy posiadają bogaty kapitał społeczny lepiej radzą sobie z traumami i lepiej znoszą choroby (Putnam, 2005, s. 289). Gęste kontakty społeczne wydają się być lepszym remedium na problemy psychiczne niż prozac. Możliwość przedyskutowania problemów z przyjaciółmi i emocjonalne wsparcie z ich strony stanowią naturalne (społeczne) lekarstwo na choroby, które można określić mianem cywilizacyjnych, i które biorą swoje źródło w izolacji i osamotnieniu jednostki. Głównym wskaźnikiem kapitału społecznego jest poziom zgeneralizowanego zaufania oraz gotowość do partycypacji w działaniach na rzecz dobra publicznego. W Polsce poziom tak rozumianego kapitału społecznego jest na jednym z najniższych poziomów wśród krajów europejskich. Jak wskazuje Janusz Czapiński, realizujący cyklicznie badania pt. Diagnoza Społeczna, w Polsce mamy rodzinę i naród, a nie mamy społeczeństwa. Na skutek specyficznych uwarunkowań społecznych i politycznych wytworzyła się w Polsce tzw. próżnia socjologiczna, zdiagnozowana już pod koniec lat 70-tych przez Stefan Nowaka. Polacy nie ufają obcym, zamykając się w kręgu najbliższej rodziny. Nie potrafią kooperować, działać w obrębie tzw. społeczeństwa obywatelskiego. Od czasu zmiany ustrojowej w 1989 roku wiele wysiłku uczyniono w Polsce by odtworzyć te więzi i stworzyć społeczeństwo obywatelskie. Niestety nie jest to proces łatwy względnie łatwo można zmienić system polityczny i gospodarczy, ale niezwykle trudno zmienić ludzką mentalność, kształtowaną przez wieki. Z pokolenia na pokolenie, w procesach socjalizacji rodzinnej, przekazywany jest ten wzór ograniczonego zaufania do innych i braku

6 gotowości do działań wspólnotowych. Nasza aktywność ma raczej charakter akcyjny, jednorazowy, pokazowy lub co najwyżej publicznościowy. Raczej przyglądamy się innym i oceniamy ich działania. Wymienione tu charakterystyki funkcjonowania współczesnego społeczeństwa polskiego stanowią dostateczne uzasadnienie dla podjęcia wysiłku diagnozowania aktywności społecznej młodzieży. Młode pokolenie z jednej strony odtwarza wzorce przekazywane przez dorosłych, z drugiej zawsze wnosi nową siłę witalną i wychowując się w zmienionych warunkach społecznych może dokonywać zmian. Czy pod względem aktywności społecznej możemy mówić o zmianie pokoleniowej i kształtowaniu się społeczeństwa obywatelskiego? I. Badanie aktywności społecznej młodzieży w Oławie podstawowe informacje W celu odpowiedzi na tak zarysowane pytanie zrealizowano badanie wśród młodych ludzi w Oławie. Wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego w oparciu o ankietę audytoryjną przeprowadzoną w szkołach. W badaniu wzięło udział 362 uczniów z 3 szkół ponadgimnazjalnych mieszczących się w Oławie. Informacje o badanej grupie Szkoła Liczba uczniów biorących udział w badaniu Liceum Ogólnokształcące, Plac Zamkowy 118 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2 im. Zjednoczonej Europy w Oławie 115 Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w 129 Oławie Ogółem 362

7 Rys. 1. Struktura badanych ze względu na płeć 47% 53% kobieta mężczyzna Rys. 2. Struktura badanych ze względu na miejsce zamieszkania 54% 46% wieś miasto Rys. 3. Struktura badanych ze względu na wykształcenie rodziców zasadnicze zawodowe średnie ogólnokształcące wykształcenie matki 20,1 15,9 18,6 15,3 9,4 16,2 4,4 średnie - techniczne policealne, pomaturalne wykształcenie ojca 31,9 9,6 26,8 9,6 6,9 10,54,5 zawodowe studia wyższe (licencjat, inżynierskie) studia wyższe magisterium doktorat 0% 50% 100%

8 Rodzice badanych uczniów mają w większości wykształcenie zasadnicze zawodowe lub średnie. Wykształceniem przynajmniej wyższym może pochwalić się ok 20% matek i 15% ojców. Jest to charakterystyka znacząca, ponieważ jak pokazują badania, poziom kapitału społecznego, tzn. aktywności społecznej, jest mocno związany z poziomem kapitału kulturowego, który wiąże się z poziomem formalnego wykształcenia. Struktura wykształcenia rodziców badanych uczniów jest typowa dla mieszka w małych i średnich miast, stąd też można domniemywać, że postawy społeczne i ich uwarunkowania są tu podobne jak w innych tego rodzaju miejscowościach. Główne pytania badawcze, stanowiące podstawę konstrukcji narzędzi pomiarowych to: 1. Jak młodzi ludzie postrzegają swój świat społeczny? 2. Czy młodzież interesuje się problemami społecznymi? 3. Czy młodzież jest aktywna społecznie? 4. Co młodzież sądzi o aktywności społecznej? Pytaliśmy zarówno o postrzeganie świata, w którym żyją młodzi ludzie, o ich postawy wobec aktywności społecznej, ale też o faktyczne działania. W efekcie uzyskano obraz aktywności społecznej, który prezentujemy w niniejszym raporcie. Badanie zrealizowano w listopadzie 2016 roku. Wyniki są przedstawione w zestawieniu porównawczym z danymi z roku Pozwala to na określenie dynamiki badanego zjawiska.

9 II. W jaki sposób młodzi ludzie postrzegają swój świat społeczny Aktywność społeczna zależy w dużym stopniu od ego jak odbiera się świat, w którym żyją jednostki. Jednym z podstawowych wskaźników kapitału społecznego jest poziom zaufania do innych i gotowość współpracy. Im bardziej sobie ufamy tym łatwiej wchodzimy w kontakty i jesteśmy gotowi do pomocy innym. Zapytaliśmy młodych ludzi, czy ich zdaniem ludzie w ich miejscowości są otwarci czy raczej nieufni? Rys. 4. Jacy są ludzie w Twojej miejscowości? 45% 38% 17% otwarci, życzliwi nieufni trudno powiedzieć Stosunkowo mała grupa, 38% badanych, uważa, że żyje w otoczeniu ludzi życzliwych i otwartych. Tylko 17% uważa, że ludzie są generalnie nieufni. Ważne jednak, że prawie połowa respondentów ma na ten temat przynajmniej niejasne odczucia. Trudno w tym momencie wskazać, czy bardziej pozytywne czy negatywne. Biorąc pod uwagę generalne nastroje społeczne, związane nie tylko z sytuacją gospodarczą i polityczną w Polsce, ale typowymi charakterystykami tzw. późnej nowoczesności (brak jasności reguł, poczucie niepewności i ryzyka) należy ten wskaźnik oceniać jako symptom społecznej pewnej rezerwy społecznej wśród młodzieży w Oławie i jej okolicach.

10 Rys. 5. Jacy są ludzie w Twojej miejscowości? Porównanie wyników z 2012 i % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 31,3 44,7 16,4 17,5 52,3 37, otwarci, życzliwi nieufni trudno powiedzieć Jak widać z powyższego zestawienia, w 2016 roku znacząco więcej osób nie potrafi określić jasno, czy ludzie są otwarci, czy raczej nieufni niż było to w roku Co ważne maleje odsetek osób całkowicie przekonanych, że ludzie są generalnie otwarci i życzliwi. Jest to znaczący symptom rezerwy w postępowaniu w relacjach społecznych. Obraz świata w którym żyjemy warunkuje nasze własne postawy. Zapytaliśmy wprost, czy ludziom można ufać.

11 Rys. 6. Czy ludziom można ufać, czy trzeba być ostrożnym? 10% 9% 81% ludziom można ufać nie mam zdania trzeba być ostrożnym Aż 81% pytanych uważa, że trzeba być ostrożnym! Tylko 9% uważa, że ludziom generalnie można ufać! Zgadza się to z ogólnopolskimi danymi np. z Diagnozy Społecznej. Taki stan nie sprzyja podejmowaniu aktywności społecznej. Tym bardziej jest to niepokojące w kontekście faktu, że odpowiedzi udzielają młodzi ludzie. Rys 7. Czy ludziom można ufać, czy trzeba być ostrożnym? Dynamika postaw % 8,2 10,3 80% 60% 78,2 80,8 40% 20% 0% 13,5 8, ludziom można ufać trzeba być ostrożnym nie mam zdania ak widać pomiędzy 2012 a 2016 nie notujemy znaczących przesunięć w odpowiedziach respondentów. Niemniej jednak zmiany są w kierunku braku zaufania.

12 III. Czy młodzież interesuje się problemami społecznymi? Podstawą aktywności społecznej, oprócz generalnych postaw i obserwacji na temat atmosfery społecznej w miejscu zamieszkania, jest również zainteresowanie funkcjonowaniem świata wokół nas. Czy młodzież w ogóle refleksyjnie obserwuje swoje otoczenie to najbliższe i to dalsze? Zadaliśmy pytanie o zainteresowanie kilkoma sferami klasycznie uznawanymi za pole działalności obywatelskiej. Zaproponowaliśmy kilka sfer potencjalnych zainteresowań sprawami społecznymi i poprosiliśmy o zaznaczenie na skali od 1 do 5 poziomu zainteresowania poszczególnymi sferami. Na wykresie poniżej przedstawiono średnie poziomu zainteresowania poszczególnymi wymiarami życia społecznego. Rys. 8. Jak bardzo interesujesz się kwestiami społecznymi? 4,00 3,72 3,50 3,11 3,12 3,00 2,50 2,00 2,60 2,48 2,33 1,90 2,68 1,50 1,00 0,50 0,00 Problemami Twojej społeczności lokalnej Problemami dotyczącymi Polski Polityką w innych krajach Jakością życia mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych itp. w Polsce Zasiłkami dla bezrobotnych Prawami pracowniczymi Środowiskiem naturalnym Traktowaniem i godnym życiem zwierząt Przyglądając się tym wynikom, widać, że młodzi ludzie nie interesują się kwestiami życia społeczności w której żyją, polityką, prawami pracowniczymi. Najwięcej zainteresowania przykuwają kwestie związane ze środowiskiem naturalnym oraz jakością życia zwierząt.

13 Rys. 9. Dynamika zainteresowania sferami publicznymi Traktowaniem i godnym życiem zwierząt Środowiskiem naturalnym Prawami pracowniczymi Zasiłkami dla bezrobotnych Jakością życia mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych itp. w Polsce Polityką w innych krajach Problemami dotyczącymi Polski Problemami Twojej społeczności lokalnej 3,12 3,01 2,68 2,40 1,90 1,71 2,33 2,25 2,48 2,26 3,11 2,85 2,60 2,52 3,72 3, ,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 Jak widać profil przestrzeni zainteresowania sprawami sfery publicznej nie uległ znaczącym przemianom pomiędzy dwoma momentami pomiaru.

14 IV. Gotowość do zaangażowania się różne działania o charakterze publicznym Próbując zdiagnozować postawy wobec aktywności społecznej młodych ludzi, zapytaliśmy ich o gotowość do zaangażowania się w hipotetyczne działania w tzw. sferze działalności obywatelskiej. Poniżej prezentujemy dane jednocześnie pokazując je w odniesieniu do wskazań z roku Rys. 10. Wsparcie kandydata lub partii w kampanii politycznej 100% 80% 60% 40% 20% 0% 12,5 7,2 31,6 29,0 25,9 32,6 30,0 31, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie Rys. 11. Zapisać się do partii politycznej 100% 80% 60% 40% 20% 0% 4,7 2,8 11,1 16,5 26,9 31,1 52,0 55, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie

15 Rys. 12. Zapisać się do związku zawodowego 100% 80% 60% 40% 20% 0% 7,8 2 zdecydowanie tak 16,9 21,8 47,3 23,2 43,9 37, prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie Rys. 13. Wystartować w lokalnych wyborach 100% 80% 60% 40% 20% 0% 3,9 4,8 20,2 19,9 40,3 30,1 35,6 45, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie Rys. 14. Wziąć udział w wiecu lub demonstracji 100% 80% 60% 40% 20% 0% 25,3 18,3 30,6 37,2 28,8 25,6 15,3 18, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie

16 Rys.15. Przyłączyć się do grupy protestujących 100% 80% 60% 40% 20% 0% 21,4 12,4 30,6 43,9 31,8 24,8 16,1 18, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie Rys. 16. Podjąć bezpłatną pracę jako wolontariusz 100% 80% 60% 40% 20% 0% 15,5 22,8 zdecydowanie tak 42,6 38,5 24,2 21,3 17,7 17, prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie Rys. 17. Napisać do gazety w ważnej sprawie 100% 80% 60% 40% 20% 0% 13,6 12,0 50,5 37,0 32,5 22,2 13,8 18, zdecydowanie tak prawdopodobnie tak prawdopodobnie nie na pewno nie

17 Analiza rozkładów odpowiedzi na pytania o potencjalną aktywność społeczną pokazuje ciekawą prawidłowość. Można powiedzieć, że młodzież nie akceptuje zinstytucjonalizowanych form życia politycznego. Nastolatkowie nie widzą siebie popierających jakiegoś kandydata w wyborach, nie chcą się zapisywać do partii czy sami startować w lokalnych wyborach samorządowych. Natomiast więcej akceptacji budzi możliwość protestu przeciwko złemu prawu, przyłączenia się do grupy protestujących, czy napisanie do gazety w ważnej sprawie. Jest to wyraz typowej w naszym kraju aktywności społecznej, która jest raczej akcyjna i motywowana doraźnymi problemami. Jest to też wyraz zjawiska, które nazywam aktywnością publicznościową. Sami nie będąc gotowymi do uczestniczenia w procesach tworzenia prawa, do kreowania lokalnej i poza-lokalnej sfery społecznej, obserwujemy działania innych i dajemy wyraz swojemu niezadowoleniu, jeżeli coś dzieje się nie po naszej myśli. Młodzi ludzie wyraźnie przejmują postawy pokoleń starszych, zrażonych do polityków i polityki. Widzimy zatem schemat: polityka, zwłaszcza instytucjonalna NIE, ale inne formy aktywności publicznej są do zaakceptowania być może jest to obszar potencjalnych działań pedagogicznych. Potwierdza to odpowiedź na kolejne pytanie dotyczące generalnej oceny działalności społecznej. Zapytaliśmy o to, czy warto pomagać innym ludziom. Rys.18 Czy warto pomagać innym? 12% 88% tak nie

18 Optymistyczny jest wskaźnik 88% na tak. Pod tym względem również obserwujemy stabilność pomiędzy latami Rys.19. Czy warto pomagać innym? Dynamika , ,0 0 tak nie Dodatkowo zapytano, jaka jest opinia młodych ludzi o działalności społecznej. Pytanie brzmiało: Czy warto działać na rzecz innych ludzi na przykład w stowarzyszeniach. Rys. 20. Opinie o działalności społecznej (dane w %) 19,3 3,6 36,6 bardzo dobra idea, wezmę w czymś takim udział 40,5 dobra idea, ale nie jestem gotów brać udziału nie mam zdanie na ten temat

19 Młodzi ludzie mają pozytywne opinie na temat działalności społecznej tylko 3,6% respondentów odpowiedziało, że wolontariat to strata czasu. Na uwagę zwraca jednak pnad 40% grupa osób, które twierdzi, że działalność społeczna to dobra idea, ale nie dla nich samych. Jest to dosyć typowy syndrom aktywności publicznościowej przyglądania się z boku działalności innych. Rys. 21. Opinie o działalności społecznej. Dynamika wolontariat to strata czasu 3,6 5,0 nie mam zdanie na ten temat 19,3 19,9 dobra idea, ale nie jestem gotów brać udziału 40,5 47,7 bardzo dobra idea, wezmę w czymś takim udział 27,4 36,6 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50, Jakkolwiek generalny profil odpowiedzi się nie zmienia, to jednak warto zauważyć przesunięcie ze strony publicznościowców w stronę gotowych do zaangażowania się w sprawy publiczne.

20 V. Aktywność społeczna młodzieży Bezpośrednim wskaźnikiem aktywności społecznej jest przynależność do jakiejś organizacji działającej na rzecz dobra publicznego. Zapytaliśmy młodych ludzi wprost o to, czy należą do stowarzyszeń, klubów czy innych form NGO. Rys. 22. Czy jesteś członkiem jakiejś organizacji pozarządowej stowarzyszenia, koła, klubu itp.? 16% 84% TAK NIE Tylko 16% młodych ludzi działa społecznie. Jest to poziom uczestnictwa porównywalny z wynikami ogólnopolskimi. Jest to dokładnie taki sam wynik jak w roku 2012! Podstawowe organizacje, do których należą młodzi ludzie to Organizacje kościelne Kluby i organizacje sportowe Związek Harcerstwa Polskiego Koła naukowe Polski Komitet Pomocy Społecznej Obóz Narodowo Radykalny

21 Co ciekawe ponad połowa pytanych doświadczyło pracy jako wolontariusz Rys. 23. Czy pracowałeś kiedyś jako wolontariusz? 48% 52% TAK NIE Rys. 24. Czy pracowałeś kiedyś jako wolontariusz? Dynamika (dane w %) nie 48 75,0 tak 25,0 52 0,0 20,0 40,0 60,0 80,

22 Głównym polem aktywności jest obszar pomocy zwierzętom konkretnie praca w schronisku dla zwierząt. W dalszej kolejności znajdują się akcje ogólnopolskie zwłaszcza Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy czy Pola Nadziei. Dużą role odgrywają tu też działania we współpracy z ośrodkami pomocy społecznej. Pojawia się też często opieka nad dziećmi podczas imprez masowych i działania charytatywne poprzez sport na przykład udział w biegach charytatywnych, zbiórkach przy okazji imprez sportowych itp. Rys. 25. Kto zainteresował działalnością społeczną? 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 46,8% 27,6% 37,2% 20,0% 15,0% 10,0% 26,3% 12,5% 23,7% 5,0% 0,0% Rodzice Rówieśnicy Nauczyciele Ksiądz / katecheta Media Internet Analiza wyraźnie pokazuje rolę rówieśników w promocji idei zaangażowania społecznego. Wśród tych którzy się angażują to wskazanie dominuje jako źródło inspiracji. Jest to przykład znaczenia upowszechniania się określonych praktyk w środowisku społecznym jednostek. Co ciekawe, drugim ważnym źródłem inspiracji jest Internet. Dużo mniej znaczący są rodzice, nauczyciela i takie postaci jak ksiądz czy katecheta.

23 VI. Dlaczego warto pomagać innym i angażować się w działalność społeczną W przeprowadzonej ankiecie zadano pytanie o motywacje do działalności społecznej i wspierania innych. Zadaliśmy szereg pytań testujących motywację do działalności społecznej. Uczniowie mogli zaznaczyć na skali od 1 do 5 jak bardzo zgadzają się poszczególnymi twierdzeniami dotyczącymi aktywności społecznej: Rys. 26. Dlaczego warto angażować się w działalność społeczną? Taki epizod zawsze może przydać się w cv. 3,63 nauka przydatnych umiejętności w kontatach z innymi ludżmi 3,68 spotkanie z fajnymi ludżmi 3,65 rozwój włąsnych zainteresowań 3,39 pomoc ważna w każdych okolicznościach 4,12 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00 Największą aprobatę zyskały wypowiedzi o konieczności pomocy w każdych okolicznościach być może jest to zdanie zbyt artefaktyczne, moralnie obligujące do akceptacji. Stosunkowo małym poparciem cieszyły się twierdzenia o pracy społecznej jako sposobie rozwijania własnych zainteresowań i możliwości spotkań z podobnymi sobie. Można zatem domniemywać, że wśród młodych ludzi dominuje przekonanie o pracy społecznej jako swego rodzaju poświęceniu, moralnie jak najbardziej słuszne. Czasami się opłacające, i można spotkać ciekawych ludzi i rozwinąć kompetencje.

24 Rys 27. Dlaczego warto angażować się w działalność społeczną? Dynamika Taki epizod zawsze może przydać się w cv. nauka przydatnych umiejętności w kontatach z innymi ludżmi spotkanie z fajnymi ludżmi rozwój włąsnych zainteresowań pomoc ważna w każdych okolicznościach 3,63 3,70 3,68 3,75 3,65 3,79 3,39 3,46 4,12 4,33 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5, Jak widać pod tym względem również nie zanotowano znaczących zmian pomiędzy dwoma momentami pomiaru. Zarówno w 2012 jak i w 2016 roku najwyższe znaczenie ma poczucie, że pomaganie jest ważne w każdych okolicznościach.

25 VII. Uwarunkowania aktywności społecznej Na podstawie przedstawionych wyżej danych cząstkowych opracowano skale ciągłe aktywności społecznej. W pierwszym rzędzie skonstruowano skalę zainteresowania sprawami społecznymi. Skala prezentuje poziom zainteresowania sprawami publicznymi w przedziale od 8 do 40. Wskazania bliżej 8 oznaczają niski stopień zainteresowania a im bliżej 40 tym większe zainteresowanie tymi problemami. Rys 28. Generalny wskaźnik zainteresowania sprawami publicznymi 38,0 33,0 28,0 23,0 18,0 13,0 21,9 20,5 8, Jak widać, średni wskaźnik jest raczej na niskim poziomie. Poziom zainteresowania sprawami publicznymi wśród młodych ludzi nie zmienia się zasadniczo w czasie, chociaż zapewne warto odnotować spadek o jeden punkt procentowy tego wskaźnika w roku 2016 w porównaniu do roku Podobnie skonstruowano zgeneralizowany wskaźnik gotowości do partycypacji społecznej. Skala przyjmuje wartości od 8 do 32. Wskazania bliżej 8 oznaczają niską gotowość do angażowania się w sprawy społeczne, im bliżej 32 tym ta gotowość jest większa.

26 Rys. 29. Generalny wskaźnik gotowości do partycypacji społecznej 28,0 23,0 18,0 17,4 18,6 13,0 8, Znów trzeba powiedzieć, że średni wskaźnik gotowości do partycypacji jest raczej niski. Należy jednak odnotować zmianę in plus pomiędzy rokiem 2012 i 2016 Ze złożenia dwóch wskazanych wyżej skal powstaje generalny wskaźnik aktywności społecznej, który przyjmuje wartości w przedziale od 16 do 72. Stwierdzamy tu, że im bliżej wynik jest wartości 16 tym aktywność jest mniejsza, im bliżej 72, tym aktywność jest większa. Rys. 30. Generalny wskaźnik aktywności społecznej 66,0 56,0 46,0 36,0 26,0 16,0 39,1 39,

27 Generalny wskaźnik aktywności społecznej w Oławie może być zatem określony jako średni, albo przeciętny. Tak skonstruowany wskaźnik możemy teraz użyć w celu określenia różnic w partycypacji publicznej młodzieży ze względu na różne kategorie. Na rysunku nr?? przedstawiono średnie wskaźniki aktywności społecznej w poszczególnych szkołach, biorących udział w badaniu. Różnice te są istotne statystycznie. To znaczy że młodzież z różnych szkół istotnie rózni sę pod względem charakterystyk aktywności społecznej. Rys.31. Poziom aktywności społecznej uczniów w badanych szkołach Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Oławie, Ul. Kutrowskiego 39,4 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 2 im. Zjednoczonej Europy w Oławie, Ul. 3go Maja 36,2 Liceum Ogólnokształcące, Plac Zamkowy 41,9. Przyglądając się zróżnicowaniu aktywności społecznej młodzieży przez pryzmat miejsca zamieszkania nie zauważamy znaczących różnic pomiędzy uczniami ze wsi i z miasta. 16,0 26,0 36,0 46,0 56,0 66,0

28 Rys.32. Poziom aktywności społecznej uczniów z różnych środowisk miasto 39,7 wieś 38,8 16,0 26,0 36,0 46,0 56,0 66,0 Również płeć nie jest zmienna różnicująca aktywność społeczną. Rys. 33. Poziom aktywności społecznej uczniów ze względu na płeć mężczyzna 38,5 kobieta 39,9 16,0 26,0 36,0 46,0 56,0 66,0 Ostatnim obszarem wartym wskazania jako warunkujący aktywność społeczną młodych ludzi jest wykształcenie rodziców.

29 Wykształcenie ojca doktorat studia wyższe magisterium zawodowe studia wyższe (licencjat, policealne, pomaturalne średnie - techniczne średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe 39,8 39,6 38,9 42,4 40,0 37,4 39,1 16,0 26,0 36,0 46,0 56,0 66,0 Wykształcenie matki doktorat zawodowe studia wyższe (licencjat, średnie - techniczne zasadnicze zawodowe 39,3 41,0 41,2 38,5 40,7 39,8 38,0 16,0 26,0 36,0 46,0 56,0 66,0 Jak widać na powyższych wykresach, poziom deklarowanej aktywności społecznej, wynikający z zainteresowania sprawami publicznymi nie różni się znacząco ze względu na wykształcenie rodziców.

30 Podsumowanie Wskazane wyżej informacje prowadzą do kilku zasadniczych konkluzji: Generalny poziom aktywności społecznej jest raczej niski Wiązać to można z niskim poziomem zaufania społecznego kultura nieufności Na przestrzeni czterech lat pomiędzy pomiarami nie obserwujemy istotnych zmian oprócz zwiększenia się aktywności wolontariackiej Da się zauważyć różnica aktywności społecznej pomiędzy szkołami, ale jest to bardzo mała różnica Nie ma istotnych statystycznie różnic ze względu na inne czynniki płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie rodziców Daje się zauważyć słaby związek pomiędzy średnią ocen a poziomem aktywności lepsi uczniowie są nieco bardziej aktywni Informacje zebrane w badaniu dają obraz aktywności społecznej młodzieży. Aktywność społeczna pojmujemy tutaj wąsko, jako uczestnictwo w działaniach sfery demokracji lokalnej, czy inaczej w obszarze działań na rzecz dobra publicznego. Jest to podstawowy wskaźnik jakości kapitału społecznego lokalnej społeczności, zatem wyższy poziom aktywności społecznej młodzieży mógłby być tu predykatorem poprawy jakości funkcjonowania struktur społecznych w przyszłości. Co ważne, charakterystyki tego zjawiska nie zmieniają się na przestrzeni ostatnich czterech lat. Obraz uzyskany w badaniu nie napawa optymizmem. Generalnie można stwierdzić, że badanie potwierdziło ogólnopolskie tendencje w kierunku braku aktywności społecznej. Co niepokojące, młodzież, zwykle podejrzewana raczej o naiwną ufność i wiarę w ludzi, podziela generalne opinie występujące w społeczeństwie, że należy być ostrożnym i nie ufać innym.

31 Tymczasem ten brak zaufania działa antyrozwojowo i powoduje wzrost kosztów działań w sferze publicznej. Aktywność w sferze publicznej, konkretnie udział w działaniach organizacji pozarządowych może być znakomitą okazją to nauki różnorakich kompetencji, w ten sposób przyczyniając się do uzupełnienia pracy szkoły i rodziny. Może też prowadzić do poznawania mechanizmów życia publicznego i przyczyniać do podnoszenia generalnego poczucia zaufania. Mechanizm kreowania kapitału społecznego, być może nawet bardziej niż inne formy kapitałów, podlega zasadzie Mateusza tzn. im kto ma mniej, tym mniej będzie miał, zaś ten, który już posiada, pomnaża swoje posiadanie. Działa tu mechanizm błędnego koła nie ufając nie angażujemy się w działania w sferze publicznej i w ten sposób pogłębiamy brak zaufania. Zaangażowanie młodych ludzi, zaszczepienie im wartości społeczeństwa obywatelskiego może być tu najlepszą strategią.

32 ANEKS: wzór narzędzia badawczego Aktywność społeczna młodych ludzi w Oławie Poniższa ankieta ma na celu zebranie informacji o aktywności młodych ludzi w Oławie aby na tej podstawie przygotować programy działań jak najlepiej dopasowane do Waszych potrzeb. Chcemy dowiedzieć się, co sądzicie o działalności organizacji pozarządowych i pracy jako wolontariusz, w jakich obszarach waszym zdaniem warto szczególnie się zaangażować. Bardzo prosimy o szczere wypowiedzi. Ankieta jest anonimowa i jej wyniki będą analizowane w zgodzie z obowiązującymi zasadami etyki badawczej. 1. Wyraź swoją opinię - czy w miejscowości, w której mieszkasz ludzie są wobec siebie otwarci i życzliwi, czy raczej ostrożni i nieufni? a) otwarci, życzliwi b) nieufni c) nie mam zdania, trudno powiedzieć 2. Czy twoim zdaniem ludziom generalnie można ufać, czy też trzeba być ostrożnym i nieufnym? a) można ufać b) trzeba być ostrożnym c) nie wiem, trudno powiedzieć 3. Jak bardzo interesujesz się? Problemami Twojej społeczności lokalnej W ogóle się nie interesuję Nie bardzo się interesuję Trochę się interesuję Średnio się interesuję Bardzo się interesuję Problemami dotyczącymi Polski Polityką w innych krajach Jakością życia mniejszości narodowych, etnicznych, religijnych itp. w Polsce Zasiłkami dla bezrobotnych Prawami pracowniczymi Środowiskiem naturalnym Traktowaniem i godnym życiem zwierząt

33 4. Określ, czy byłbyś gotów/ była gotowa teraz lub w przyszłości podjąć się następujących działań: Wspomóc partię albo jej kandydata podczas kampanii wyborczej Zapisać się do partii politycznej Zapisać się do związku zawodowego Wystartować w wyborach lokalnych Wziąć udział w wiecu albo demonstracji przeciwko prawu, które uważam za niesprawiedliwe Przyłączyć się do jakiejś grupy protestujących Podjąć bezpłatną pracę jako wolontariusz Napisać do gazety w jakiejś ważnej sprawie Na pewno nie Prawdopodobnie nie Prawdopodobnie tak Na pewno tak 5. Co generalnie sądzisz o działaniach na rzecz innych ludzi (np. działaniach w stowarzyszeniach i fundacjach) w Twojej społeczności lokalnej? a) Bardzo dobra idea, chętnie wzięłabym /wziąłbym w czymś takim udział. b) Dobra idea, ale nie jestem gotowa/gotów sam w nich uczestniczyć. c) Nie mam zdania na ten temat. d) Wolontariat to strata czasu. 6. Czy jesteś członkiem jakiejś organizacji pozarządowej stowarzyszenia, koła, klubu itp.? TAK jakiej?... NIE 7. Czy udzielałaś(eś) się jako wolontariusz? TAK NIE 8. Jeżeli tak to jakiego rodzaju działanie to było? Czego dotyczyło? Kto zainteresował cię aktywnością społeczną? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź. a) Rodzice b) Rówieśnicy c) Nauczyciele d) Ksiądz / katecheta e) Media

34 f) Internet 10. Czy Twoim zdaniem warto się angażować w pomaganie innym ludziom? TAK NIE (przejdź do pyt. 12) 11. Jeżeli tak, dlaczego Twoim zdaniem warto się angażować w działania na rzecz innych ludzi? Zaznacz na skali od jeden do pięć gdzie 1 oznacza, że powód jest zupełnie nieważny a 5 że jest bardzo ważny. a) Pomoc innym jest ważna w każdych okolicznościach b) Pracując jako wolontariusz mogę rozwijać własne zainteresowania c) Mam możliwość spotykania się z fajnymi ludźmi podobnymi do mnie d) Pracując jako wolontariusz lub angażując się w działanie organizacji pozarządowych mam możliwość nauki przydatnych umiejętności w kontaktach z innymi ludźmi e) Taki epizod zawsze może przydać się w cv Na koniec prosimy o podanie kilku informacji o Tobie dla celów statystycznych Wiek... Płeć K M Miejsce zamieszkania: wieś miasto Jakie wykształcenie mają Twoi rodzice? OJCIEC a) zasadnicze zawodowe b) średnie ogólnokształcące c) średnie techniczne d) policealne, pomaturalne e) zawodowe studia wyższe (licencjat, inżynierskie) f) studia wyższe magisterium g) doktorat MATKA a) zasadnicze zawodowe b) średnie ogólnokształcące c) średnie techniczne d) policealne, pomaturalne e) zawodowe studia wyższe (licencjat, inżynierskie) f) studia wyższe magisterium g) doktorat Podaj średnią ocen na koniec poprzedniego roku szkolnego... Dziękujemy za udział w ankiecie!

35 Literatura wykorzystana 1. Cohen D., Prusak L. (2001), In Good Company. How social capital makes organizations work, Harvard Business School Press, Boston, Ma.; 2. Czapiński J. (2005), Kapitał społeczny, w: Janusz Czapiński, Tomasz Panek (red), Diagnoza Społeczna 2005, Warunki i jakość życia Polaków, ss ; dostępne na: 3. Ferguson K. M. (2006), Social capital and children s wellbeing: a critical synthesis of the international social capital literature, International Journal of Social Welfare, nr 15: ss: 2-18; 4. Fine B. (2005), Social capital vs social theory, Political economy and social science at the turn of millennium, Routledge, London; 5. Gaggio D. (2004), Do social historians need social capital?, Social History, vol 29, nr 4, ss: ; 6. Portes A. (1998), Social capital: its origins and applications in modern sociology, Annual Review of Sociology, nr 24: ss. 1-24; 7. Putnam, R. D. (1995), Demokracja w działaniu, Znak, Kraków; 8. Putnam R. D. (2000), Bowling Alone. The collapse and revival of American community, Simon and Schuster Paperbacks, New York; 9. Smith M. K. (2001), Social capital, the encyclopedia of informal education,