METODA OCENY POZIOMU ROZWOJU AGROTURYSTYKI W JEDNOSTKACH SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Transkrypt

1 Metoda STOWARZYSZENIE oceny poziomu rozwou EKONOMISTÓW agroturystyki w ROLNICTWA ednostkach samorządu I AGROBIZNESU terytorialnego Roczniki Naukowe tom XV zeszyt Jan Zawadka Szkoła Główna Gospodarstwa Wieskiego w Warszawie METODA OCENY POZIOMU ROZWOJU AGROTURYSTYKI W JEDNOSTKACH SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO THE METHOD OF ASSESSING THE LEVEL OF DEVELOPMENT OF AGRITOURISM IN THE LOCAL GOVERNMENT UNITS Słowa kluczowe: agroturystyka, gospodarstwa agroturystyczne, rozwó, Lubelszczyzna Key words: tourism, farm tourism, development, Lublin Province Abstrakt. Zaprezentowano metodę oceny poziomu rozwou agroturystyki w ednostkach samorządu terytorialnego. Do wyodrębnienia zmiennych użytych do konstrukci miernika posłużono się metodą ekspercką. Wyselekconowano w ten sposób 9 zmiennych, którymi były: liczba gospodarstw agroturystycznych na 00 gospodarstw rolnych w gminie, liczba miesc noclegowych w gospodarstwach na 000 mieszkańców, wykorzystanie miesc noclegowych, innowace i zakres oferty agroturystyczne, sezonowość i kategoryzaca, a także obecność turystów zagranicznych w gospodarstwach oraz możliwość pobytu osób niepełnosprawnych. Badania empiryczne przeprowadzone zostały w 2009 r. na próbie 8 gospodarstw agroturystycznych funkconuących na terenie 2 gmin wieskich woewództwa lubelskiego. Metodą badań własnych był sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem techniki wywiadu i ankiety. Efektem badań było utworzenie rankingu gmin pod względem poziomu rozwou agroturystyki. Wstęp Po zmianie ustrou politycznego i transformaci systemu gospodarki, polegaące na odeściu od gospodarki planowane, uawniły się w Polsce cechy świadczące o nieprzystosowaniu rolnictwa i obszarów wieskich do nowego modelu państwa i wdrażane gospodarki rynkowe. Do końca lat 80. XX wieku główne cechy rolnictwa i obszarów wieskich były wynikiem realizowanego przez lata modelu rozwou, którego zasadniczym celem była produkca rolna. Nowa rzeczywistość uawniła niską efektywność ekonomiczną wielu gospodarstw rolnych i konieczność przeorientowania koncepci rozwou regionów o monofunkcynym charakterze rolniczym na zróżnicowanie ich gospodarki. Kluczowym problemem związanym z zapewnieniem poprawy standardu życia ludności wieskie est rozwianie pozarolniczych funkci obszarów wieskich. Często nieopłacalna produkca rolna musi być uzupełniana, a czasem nawet zastępowana działalnościami pozarolniczymi. Jedną z nich est agroturystyka, które rozwó na polskie wsi trwa od ponad 20 lat. W tym czasie poawiło się wiele opracowań dotyczących determinant e rozwou, a także metod waloryzaci wieskie przestrzeni pod kątem możliwości funkconowania i rozwiania funkci turystyczne w gospodarstwach rolnych. Do podęcia ninieszego problemu zainspirował autora brak akichkolwiek metod oceny poziomu rozwou agroturystyki w ednostkach samorządu terytorialnego. Celem badań było przedstawienie metody oceny poziomu rozwou agroturystyki w ednostkach samorządu terytorialnego, a także utworzenie rankingu badanych gmin pod względem poziomu rozwou te formy turystyki wieskie. Materiał i metodyka badań Badania empiryczne przeprowadzono w 2009 r. na próbie 8 gospodarstw agroturystycznych funkconuących na terenie 2 gmin wieskich woewództwa lubelskiego.

2 376 Jan Zawadka Doboru gmin dokonano w sposób celowy. Zastosowano dwa kryteria różnicuące gminy: akość rolnicze przestrzeni produkcyne określona na podstawie Waloryzaci rolnicze przestrzeni produkcyne opracowane przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa PIB w Puławach; atrakcyność turystyczna badanych gmin. W e określeniu posłużono się mapą prezentuącą strefy turystyczne Lubelszczyzny zaczerpniętą z Planu zagospodarowania przestrzennego woewództwa lubelskiego. Uwzględniaąc powyższe kryteria wyodrębniono 4 grupy gmin położonych na obszarach : atrakcynych turystycznie i charakteryzuących się korzystnymi warunkami prowadzenia działalności rolnicze gminy Wąwolnica, Horodło, Adamów; o małe atrakcyności turystyczne i charakteryzuących się korzystnymi warunkami prowadzenia działalności rolnicze gminy Wociechów, Siennica Różana, Borzechów; atrakcynych turystycznie i charakteryzuących się niekorzystnymi warunkami prowadzenia działalności rolnicze gminy Susiec, Wola Uhruska, Janów Podlaski; o małe atrakcyności turystyczne i charakteryzuących się niekorzystnymi warunkami prowadzenia działalności rolnicze gminy Leśna Podlaska, Ulan-Maorat, Cyców. Metodą badań własnych był sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem techniki wywiadu i ankiety. Wyniki badań Doboru zmiennych diagnostycznych maącego służyć konstrukci syntetycznego miernika rozwou agroturystyki (MRA) dokonano zgodnie z kryteriami merytorycznymi, formalnymi i statystycznymi [Obrębalski 2006]. Kryteria merytoryczne uwzględniaą ogólną wiedzę z zakresu turystyki i agroturystyki oraz zweryfikowane tradyce badawcze istnieące w tym zakresie. Kryteria formalne obemuą określone wymagania wobec własności cech, które maą być mierzalne, kompletne dla wszystkich obiektów, a także maą zapewnić porównywalność obiektów. Kryteria statystyczne wskazuą zaś, że cechy nie mogą być quasi stałymi, czyli powinny mieć odpowiednio dużą zmienność. Ponadto, nie powinny one być ze sobą wzaemnie zbyt silnie skorelowane, gdyż wówczas reprezentuą wpływ tego samego zawiska. Natomiast powinny cechować się silną korelacą ze zmienną obaśnianą, gdyż oznacza to istotny statystycznie wpływ na nią. W przypadku konstrukci miernika syntetycznego nie ma możliwości stwierdzenia istotności statystyczne oraz siły wpływu zmiennych obaśniaących na podstawie współczynnika korelaci. Należy posłużyć się innymi metodami, np. metodą analizy czynnikowe. Taką metodą wykorzystano w pracy. W literaturze z zakresu turystyki wieskie i agroturystyki brakowało konkretnych przykładów mierników pozwalaących opisać poziom rozwou agroturystyki, a także precyzynie określonych propozyci zmiennych diagnostycznych, które powinny być wzięte pod uwagę ako składowe takiego miernika. Dlatego do wyodrębnienia zmiennych użytych do konstrukci MRA posłużono się metodą ekspercką. Stosuąc się do kryteriów formalnych przy doborze zmiennych brano pod uwagę: ich mierzalny charakter, kompletność i dostępność bądź możliwość wyselekconowania ich z wyników przeprowadzonych badań empirycznych. Jako zmienne diagnostyczne wytypowano: x liczba gospodarstw agroturystycznych na 00 gospodarstw rolnych w gminie 2, x 2 liczba miesc noclegowych w badanych gospodarstwach na 000 mieszkańców w gminie, x 3 wykorzystanie miesc noclegowych w badanych gospodarstwach 3, W doborze gmin w ramach poszczególnych grup uwzględniono te, na których terenie funkconowała nawiększa liczba gospodarstw agroturystycznych. 2 W zmiennych uwzględniono edynie te gospodarstwa agroturystyczne, których właściciele zgodzili się wziąć udział w badaniach. Należy zaznaczyć, że odsetek osób, które nie wyraziły chęci współpracy był nieznaczny. 3 Wykorzystanie miesc noclegowych (x 3 ) określano na podstawie wzoru x 3 = (liczba osób, które odwiedziły gospodarstwo w ciągu roku x średni czas pobytu gości w gospodarstwie w dniach) / (liczba miesc noclegowych w gospodarstwie x długość sezonu). Długość sezonu w przypadku gospodarstw całorocznych wynosiła 365 dni. W przypadku gospodarstw sezonowych ako sezon traktowano miesiące: ma, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień, październik w związku z czym ego długość wynosiła 84 dni.

3 Metoda oceny poziomu rozwou agroturystyki w ednostkach samorządu terytorialnego 377 x 4 zakres oferty agroturystyczne gospodarstw 4, x 5 innowace wprowadzone w gospodarstwach agroturystycznych badanych gmin 5, x 6 sezonowość odsetek całorocznych gospodarstw agroturystycznych w gminie, x 7 kategoryzaca odsetek skategoryzowanych gospodarstw agroturystycznych w gminie, x 8 odsetek gospodarstw agroturystycznych odwiedzanych przez turystów zagranicznych, x 9 odsetek gospodarstw dostosowanych do przyęcia osób niepełnosprawnych. Dla wszystkich zmiennych obliczono wartość współczynnika zmienności zgodnie z przedstawioną poniże formułą. Miało to na celu eliminacę quasi stałych, których zbyt niskie zróżnicowanie wartości powodue, że nie wnoszą one znaczących informaci do konstruowanego miernika [Kot 2003]. V = s х, x 0 s odchylenie standardowe z próby, x średnia arytmetyczna z próby. Wartości współczynnika zmienności dla wszystkich badanych zmiennych była większa od przyęte wartości krytyczne 0,, w związku z czym wszystkie zmienne diagnostyczne zakwalifikowano ako nadaące się do konstrukci miernika. Wartości współczynnika zmienności przedstawiono w tabeli. W celu zapewnienia porównywalności zmiennych diagnostycznych znormalizowano ich wartości, wykorzystuąc w tym celu metodę unitaryzaci zerowane zgodnie z przedstawioną poniże formułą. Znormalizowane wartości zmiennych diagnostycznych należały do przedziału [0, ], przy czym wartość otrzymywały gminy o nawyższe wartości zmienne diagnostyczne, a wartość 0 gminy o naniższe wartości zmienne diagnostyczne [Kukuła 2000]. x = i min x i max x i min x i x i rzeczywista wartość -te zmienne dla i-te gminy, znormalizowana wartość -te zmienne dla i-te gminy. Wartości zmiennych diagnostycznych posłużyły następnie do skonstruowania macierzy korelaci R zgodnie z przedstawioną poniże formułą [Kot 2003]. R = r 2; r 9; r 2; r 9;2 r ;9 r 2;9 r i współczynnik korelaci -te zmienne z i-tą zmienną. Budowa macierzy R umożliwiła weryfikacę siły zależności pomiędzy poszczególnymi zmiennymi diagnostycznymi. Była to macierz kwadratowa i symetryczna o rozmiarze 9 9. Wyrazami macierzy były współczynniki korelaci liniowe Pearsona pomiędzy wartościami zmiennych diagnostycznych znormalizowanych zgodnie z metodą unitaryzaci zerowane. 4 Zakres oferty stanowiła suma atrakci organizowanych przez gospodarzy (o czym informace pozyskano z badań empirycznych) podzielona przez liczbę badanych gospodarstw agroturystycznych w gminie. 5 Wskaźnik innowaci stanowiła suma wprowadzonych innowaci w gospodarstwach podzielona przez liczbę badanych gospodarstw agroturystycznych w gminie.

4 378 Jan Zawadka Analiza macierzy korelaci R wykazała, że pomiędzy zmiennymi diagnostycznymi nie zachodziły istotne statystycznie wzaemne zależności. Ponadto, na podstawie analizy czynnikowe wartości zmiennych diagnostycznych stwierdzono, że żadne spośród nich nie należy odrzucić, ako statystycznie niewpływaące istotnie na wartości miernika syntetycznego. Tym samym wszystkie zmienne diagnostyczne zakwalifikowano do dalszych analiz ako spełniaące statystyczne kryteria doboru zmiennych. W duże liczbie prac opartych na wynikach badań empirycznych, w których konstruue się zmienną syntetyczną przymue się założenie o ednakowych wagach wybranych zmiennych diagnostycznych. Zazwycza est to wynikiem braku wystarczaących informaci o okolicznościach maących wpływ na zróżnicowanie znaczenia i roli cech diagnostycznych. Z edne strony, stosowanie ednakowych wag est zgodą na przyęcie uproszczenia opisu zróżnicowania badanego zawiska. Z drugie strony, wartościowanie wpływu poszczególnych cech na ocenę badanego zawiska zazwycza wywołue kontrowerse związane z doborem wartości wag. Zdecydowano ednak o nadaniu wag poszczególnym zmiennym diagnostycznym, które przypisano zgodnie z przedstawioną poniże formułą, wykorzystuąc w tym celu metodę analizy czynnikowe. Wartości wag dla wszystkich zmiennych diagnostycznych sumowały się do wartości. Przedstawiono e w tabeli [Stanisz 2007]. w = s q = q, q współczynniki korelaci liniowe pomiędzy -tą zmienną diagnostyczną a pierwszym czynnikiem głównym, s liczba cech opisuących obiekt. W następnym etapie obliczono wartość syntetycznego miernika rozwou agroturystyki w poszczególnych gminach zgodnie z poniższą formułą. Wartości miernika syntetycznego w wyniku zastosowania opisane procedury należały do przedziału [0, ]. Tabela. Wartości współczynnika zmienności oraz wag przypisanych zmiennym diagnostycznym wykorzystanym do budowy MRA Table. The values of the coefficient of variation and the weights assigned to variable diagnostic process used to build the MRA Zmienna/ Variable Tabela 2. Ranking gmin pod względem poziomu rozwou agroturystyki Table 2. Ranking the municipalities terms of the level the development of agritourism Miesce/ Rang Wartość współczynnika zmienności/values of the coefficient of variation Gmina/ Community Wartość syntetycznego wskaźnika rozwou agroturystyki/value of indicator of development of agritourism. Wola Uhruska 0,80 2. Susiec 0,73 3. Janów Podlaski 0,67 4. Wąwolnica 0,64 5. Wociechów 0,63 6. Adamów 0,47 7. Leśna Podlaska 0,4 8. Horodło 0,37 9. Cyców 0,35 0. Siennica Różana 0,34. Ulan- Maorat 0,7 2. Borzechów 0,6 Źródło: opracowanie własne Source: own study Waga zmienne/ Weight of variables x 0,66 0,8 x 2 0,62 0,8 x 3 0,0 0,3 x 4 0,24 0,3 x 5 0,25 0,4 x 6 0,29 0, x 7 0,75 0,02 x 8 0,96 0,09 x 9,88 0,04 Źródło: opracowanie własne Source: own study

5 Metoda oceny poziomu rozwou agroturystyki w ednostkach samorządu terytorialnego 379 Q = s = w s liczba cech opisuących obiekt, znormalizowana wartość -te zmienne diagnostyczne dla i-te gminy, w waga zmienne diagnostyczne. Podsumowanie Zastosowanie porządkowania liniowego według wartości MRA pozwoliło na stworzenie rankingu badanych gmin ze względu na poziom rozwou agroturystyki w każde z nich (tab. 2). Jak wynika z zaprezentowanych danych, gminami o nawyższym poziomie rozwou agroturystyki były gminy z grupy III. Były to tereny o wysokie atrakcyności turystyczne, charakteryzuące się ednak niekorzystnymi warunkami prowadzenia działalności rolnicze. Ostatnie lokaty zaś zaęły gminy przynależące do grupy II i IV. Ich cechą wspólną była niewielka atrakcyność turystyczna. Wnioskować więc można, że edną z bardzie znaczących determinant rozwou agroturystyki est atrakcyność turystyczna terenu. Tezę tę potwierdziły także badania sondażowe [Zawadka 200]. Literatura Kot M., Jakubowski J., Sokołowski A. 2003: Statystyka. Podręcznik dla studiów ekonomicznych. Wydaw. Difin, Warszawa, s. 79, 304. Kukuła K. 2000: Metoda unitaryzaci zerowane, PWN, Warszawa, s. 68. Obrębalski M. 2006: Mierniki rozwou regionalnego, [W:] Metody oceny rozwou regionalnego. Red. naukowa D. Strahl. Wydawnictwo Akademii Ekonomiczne we Wrocławiu, Wrocław, s. 33. Stanisz A. 2007: Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA.PL na przykładach z medycyny,t. 3, Analizy wielowymiarowe. Wydaw. StatSoft Polska, Kraków, s. 85. Zawadka J. 200: Ekonomiczno-społeczne determinanty rozwou agroturystyki na Lubelszczyźnie (na przykładzie wybranych gmin wieskich), Wydaw. SGGW, Warszawa, s. 54. Summary The paper presents a method for assessing the level of development of agritourism in local government units. The choice of variables to construct the meter was used by the expert method. Thus selected nine variables, which were the number of tourist farms to 00 farms in the municipality, the number of beds in households per 000 inhabitants in the municipality, the use of accommodations, innovation and scope of the offer agritourism, seasonality and categorization, as well as the presence in farm foreign tourists and the possibility of residence for people with disabilities. Empirical studies were carried out in 2009 on a sample of 8 agritourism farms operating in the Lublin province. During the study used a diagnostic survey using interview and survey techniques. The result of the research was to create a ranking of municipalities in terms of the development of rural tourism. Adres do korespondenci dr Jan Zawadka Szkoła Główna Gospodarstwa Wieskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (22) an_zawadka@sggw.pl