Program Żubr. Ochrona Przyrody-Edukacja-Rozwój Regionalny
|
|
- Sabina Dąbrowska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Program Żubr Ochrona Przyrody-Edukacja-Rozwój Regionalny Białowieża, 15 lipca 2004
2 Spis treści: Strona 1. Wstęp 3 2. Ochrona przyrody 4 3. Turystyka Edukacja Infrastruktura Strategie realizacji zadań i pozyskania funduszy 28 2
3 Wstęp Województwo Podlaskie jest regionem o szczególnym charakterze. Z jednej strony jest to jeden z najmniej doinwestowanych obszarów kraju o peryferyjnym położeniu. Z drugiej strony Podlasie posiada walory, które czynią ten region miejscem wyjątkowym, nie tylko w Polsce, ale i w skali europejskiej. Występuje tu niezwykłe bogactwo kultury materialnej i narodowościowej, będącej przykładem wspólnego, harmonijnego współistnienia ludzi o różnych religiach i kulturach. Wybitne walory przyrodniczo-krajobrazowe, na czele z ostatnim pierwotnym lasem Europy i najstarszym rezerwatem przyrody Puszczą Białowieską, pozwalają zakwalifikować Podlasie do najcenniejszych pod względem przyrodniczym obszarów kontynentu. Znajdują się tu cztery parki narodowe, cztery parki krajobrazowe, wiele rezerwatów i obszarów chronionego krajobrazu. Ponad jedna czwarta powierzchni województwa uzyskała status obszaru o wyjątkowych cechach przyrodniczych i stanie się częścią sieci Natura Ważnym elementem będącym symbolem Podlasia i jego przyrody jest żubr. Gatunek ten dotrwał do dzisiejszych czasów dzięki wielowiekowej ochronie, której podlegał w Puszczy Białowieskiej oraz międzynarodowej współpracy zmierzającej do jego przywrócenia przyrodzie, gdy zwierzę to stanęło na granicy wyginięcia. Żubr, jak żaden inny gatunek jest związany z Polską i Podlasiem i stanowi ogromny, w niewielkim stopniu wykorzystany potencjał promocyjno-turystyczny. 3
4 Jesteśmy przekonani, że skuteczna droga rozwoju Podlasia musi się opierać na tym, co stanowi o wyjątkowości tego regionu na tle innych regionów Europy, czyli na bogactwie przyrodniczym i kulturowym. Nie może być to jednak wizja zacofanego europejskiego skansenu, ale obszaru, który zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, bazując na swych największych atutach i chroniąc je, rozwija nowe, atrakcyjne pola aktywności, które pozwalają na ekonomiczną aktywizację jego mieszkańców i podniesienie standardu ich życia. Żubr, największy ssak Europy, kojarzony powszechnie z siłą, żywotnością, a także ze swojskością i naturą powinien stać się symbolem, znakiem rozpoznawczym oraz siłą napędową programu rozwoju regionalnego, który te założenia zrealizuje. Program Żubr ma charakter kompleksowy. U jego podstaw legło przekonanie, iż nie jest możliwy efektywny rozwój gospodarczy Podlasia bez ochrony jego przyrody i dziedzictwa kulturowego, oraz że skuteczna ochrona tych wartości nie jest możliwa bez podniesienia poziomu życia mieszkańców regionu. Dlatego, program ten obejmuje zarówno elementy inwestycyjno-rozwojowe, jak i działania ukierunkowane na zachowanie istniejących skarbów Podlasia, w tym jego wizytówki żubra. Dla uporządkowania zadań i celów stojących przed Programem niniejszy dokument został podzielony na cztery części: ochrona przyrody, turystyka, edukacja i infrastruktura. Należy mieć na uwadze, że podział ten ma wyłącznie charakter organizacyjny i dla efektywnej realizacji Programu konieczne jest równoległe wdrażanie wszystkich części. Ochrona przyrody Po 50. latach od wypuszczenia pierwszych uratowanych od wyginięcia żubrów na wolność w Puszczy Białowieskiej rodzi się potrzeba podjęcia nowego programu działań ochronnych i badań nad tym gatunkiem. Wynika to z obecnej sytuacji żubrów w Polsce. Dotychczas stosowane metody ochrony i zarządzania zostały wypracowane na początku programu restytucji i charakteryzują się dużym stopniem ingerencji człowieka w funkcjonowanie populacji (dokarmianie, eliminowanie osobników chorych i okaleczonych, skupianie żubrów na małym obszarze, itp.). Podejście takie miało uzasadnienie w warunkach małej liczebności populacji i konieczności troski o każdego osobnika. Jest natomiast nieadekwatne do obecnej sytuacji, kiedy liczebność żubrów jest znacznie większa i istnieje kilka wolno-żyjących populacji. Dlatego istnieje potrzeba podjęcia kompleksowego programu działań ochronnych na rzecz żubra oraz badań naukowych. 4
5 Żubr wyginął w wolnej przyrodzie w początkach XX wieku (w 1919 r. została wytępiona ostatnia populacja podgatunku żubra nizinnego w Puszczy Białowieskiej). Gatunek ten został odrodzony w oparciu o osobniki, które przetrwały w ogrodach zoologicznych. Cała światowa populacja pochodzi od zaledwie 12 przodków, jest więc bardzo mocno spokrewniona. Obecnie na świecie żyje 3079 żubrów, z tego 60% w stadach wolnych i półwolnych. W Polsce żyje ponad ¼ światowego stada (804 osobniki), 80% z nich tworzy wolne populacje (są to stada w Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej, Boreckiej, Lasach Pilskich i Bieszczadach). Mimo znacznego powodzenia restytucji, żubr nadal należy do gatunków zagrożonych i podlega Konwencji Berneńskiej. Z definicji gatunek zagrożony to taki, który stoi w obliczu bardzo wysokiego ryzyka wyginięcia w dzikiej przyrodzie w niedalekiej przyszłości. Wg klasyfikacji IUCN zagrożenie żubra spowodowane jest m.in. następującymi czynnikami: 1) Mały zasięg występowania i pogarszanie się jakości środowiska, a także zagrożenie patogenami, konkurencją innych gatunków, itd. 2) Niewielka liczebność populacji (mniej niż 2500 dojrzałych osobników) i dodatkowo jej rozproszenie w postaci małych, izolowanych od siebie stad. Wymagania siedliskowe żubra (duże obszary bogatych lasów liściastych lub mieszanych) są na etapie obecnego rozwoju cywilizacyjnego coraz trudniejsze do spełnienia. Tylko pięć spośród istniejących na świecie wolnych stad liczy więcej niż 100 sztuk (wielkość przyjęta za dolną granicę populacji demograficznie bezpiecznej), z tego dwa znajdują się na terenie Polski (Puszcza Białowieska i Bieszczady). Obecny areał występowania żubra jest więc silnie pofragmentowany, brak jest łączności pomiędzy poszczególnymi stadami, co w połączeniu z ich niską liczebnością i wysokim spokrewnieniem żubrów grozi ich stopniowym wymieraniem. Opracowany przez międzynarodowe gremium na zlecenie IUCN Plan działania na rzecz ochrony żubra wskazuje na konieczność rozszerzenia areału występowania tego gatunku oraz tworzenia połączeń pomiędzy odosobnionymi stadami tak, aby powstała metapopulacja, w ramach której będzie zachodziła naturalna wymiana osobników. Wśród rekomendowanych aktywności wymienia się też właściwe gospodarowanie terenami, na których ten gatunek już występuje, zapobiegające ich degradacji bądź poprawiające warunki bytowe, co obejmuje m.in. odtwarzanie naturalnego składu biocenoz leśnych, tworzenie wodopojów, polan karmowych, poletek żerowych, nowych lokalizacji miejsc dokarmiania, wykaszanie i inne zabiegi pielęgnacyjne na łąkach śródleśnych na potrzeby żubra i innych kopytnych. 5
6 Żubr jest więc nadal gatunkiem zagrożonym, a jego liczebność w Polsce jest daleko niewystarczająca do przetrwania tego gatunku w długiej skali czasu. Z drugiej jednak strony wykazują symptomy przegęszczenia i ich liczebność jest regulowana przez człowieka. Zachodzi zatem potrzeba przechodzenia do takiego sposobu ochrony i gospodarowania populacjami żubra, który pozwoliłby na bardziej naturalne (to jest z jak najmniejszą ingerencją człowieka) funkcjonowanie wolno-żyjących populacji tego gatunku w przyrodzie. W Polsce północno-wschodniej istnieją trzy wolne stada żubrów. Populacja w Puszczy Białowieskiej (polska część) liczy ok. 350 osobników, zaś w sąsiadującej z nią od północy Puszczy Knyszyńskiej żyje 30 żubrów. W Puszczy Boreckiej istnieje stado 70 żubrów. Dotychczas stosowane metody ochrony i zarządzania wolnymi populacjami żubra zostały wypracowane na początku programu restytucji i charakteryzują się dużym stopniem ingerencji w funkcjonowanie populacji. Prowadzi to między innymi do silnego skupiania żubrów wokół kilku paśników w okresie zimowego dokarmiania, co z kolei niekorzystnie wpływa na zdrowotność populacji, ułatwiając przenoszenie patogenów. Tu warto dodać, że w ciągu ostatnich lat żubry przejęły 11 pasożytów charakterystycznych dotąd dla jeleniowatych, pojawiły się wśród nich pierwsze przypadki gruźlicy (stado w Bieszczadach) oraz nowe schorzenia o nieustalonej dotąd etiologii (schorzenie układu moczowo-płciowego samców). Kolejnym przejawem ingerencji człowieka jest ograniczanie tendencji migracyjnych żubrów; osobniki wychodzące poza granicę lasu są eliminowane bądź odławiane i transportowane na powrót do puszczy. Zootechniczno-weterynaryjne podejścia uwidacznia się też w eliminowaniu osobników chorych, okaleczonych lub w złej kondycji (średnio 11% białowieskiej populacji rocznie). Z jednej strony wszystkie te działania są usprawiedliwiane potencjalnie konfliktogennym charakterem obecności żubrów w lasach gospodarczych i na terenach rolnych. Z drugiej jednak strony takie podejście daje zbyt małe postępy renaturalizacji populacji żubrów i nie tylko nie zmniejsza zagrożeń, ale wręcz powoduje nowe, np. łatwiejszą transmisję chorób i pasożytów, eliminację rzadkich genotypów (alleli), ograniczenie naturalnej selekcji. Szczególnie białowieska populacja żubrów znalazła się w niekorzystnej sytuacji. Jej liczebność stale wzrasta, jednak terytorialnie sytuacja się nie zmienia. Żubry są nadal przypisane do powierzchni trzech nadleśnictw i parku narodowego. W takich warunkach bardzo prawdopodobna jest dalsza utrata zmienności genetycznej. Po pierwsze - poprzez konieczną coroczną redukcję stada przez człowieka. Po drugie - ponieważ u gatunku o poligamicznym systemie rozrodczym w przegęszczonej populacji znaczna część osobników nie bierze udziału w reprodukcji, a więc nie zostawia po sobie potomstwa. Zaistniała sytuacja może więc powodować zubożenie i tak już małej puli genowej gatunku. 6
7 Istniejące ograniczenia dotychczasowych metod zarządzania wolnymi stadami żubra powodują konieczność przechodzenia do takiego sposobu ochrony i gospodarowania populacjami, który pozwoliłby na bardziej naturalne (to jest z jak najmniejszą ingerencją człowieka) funkcjonowanie wolnożyjących populacji tego gatunku w przyrodzie. Aby wykorzystać potencjał reprodukcyjny gatunku niezbędne jest podwyższanie lub przynajmniej zachowanie dotychczasowej jego liczebności, a co się z tym wiąże - podjęcie działań zmierzających do zwiększenia areału jego występowania. Program Żubr jest pomysłem na wdrożenie nowego podejścia do ochrony i gospodarowania populacją żubrów w północno-wschodniej Polsce. Jego zasadniczym punktem są działania na rzecz poprawy warunków bytowania żubra w dotychczasowych miejscach występowania gatunku, wspomaganie naturalnego rozsiedlenia żubra w Polsce północno-wschodniej (w pierwszym rzędzie w nadleśnictwach przylegających do Puszczy Białowieskiej), tworzenie naturalnych połączeń między grupami żubrów bytującymi w różnych kompleksach leśnych oraz stały monitoring liczebności i miejsc występowania tego gatunku. W dalszym już etapie można by podjąć działania zmierzające do tworzenia naturalnych połączeń między lasami Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej, Rominckiej i Boreckiej. Takie korytarze ekologiczne umożliwiłyby migrację stad żubrów w obszarze ściany wschodniej. Populacje te kontaktowałyby się dalej na wschód z istniejącymi niewielkimi stadami na Białorusi i Litwie. W ten sposób można by doprowadzić do odtworzenia fragmentu dawnego areału żubrów. Powyższe założenia realizują postulaty Strategii ochrony żubrów w Polsce Ministerstwa Środowiska i zostały uzgodnione z Białowieskim Parkiem Narodowym, Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Białymstoku oraz Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody. Rozsiedleniu żubrów do okolicznych nadleśnictw poza Puszczę Białowieską i stworzeniu naturalnej łączności między subpopulacjami w tym regionie sprzyjają: ekologizacja gospodarki leśnej, odbudowa różnorodności biologicznej w lasach gospodarczych, malejące znaczenie gospodarki surowcowej na rzecz wielofunkcyjności lasów. Również zmiany zachodzące na terenach rolnych Polski wschodniej (wyłączenie znacznych obszarów z gospodarki rolnej, spontaniczna sukcesja leśna na gruntach porolnych, odtwarzanie się połączeń leśnych między puszczami) stwarzają nowe miejsca bytowania zwierząt leśnych, w tym także żubra. Dieta żubra składa się głównie z traw, turzyc i roślin zielnych (90%), uzupełnionych pędami i korą drzew i krzewów, głównie gatunków liściastych (10%). Preferowane przez niego siedliska to lasy liściaste (las mieszany, świeży i wilgotny) oraz bór mieszany świeży. 7
8 Chętnie żeruje na terenach otwartych np. śródleśne łąki. Działania będące przedmiotem części przyrodniczej Programu Żubr mają na celu dostosowanie warunków na terenach objętych Programem do wymogów tego gatunku. Poprawa warunków bytowych na terenach już zajętych przez żubry (głównie Puszcza Białowieska) umożliwi bardziej równomierne ich wykorzystanie; ich polepszenie na przyległych obszarach będzie pierwszym etapem rozszerzania areału występowania gatunku. Poprawa bazy żerowej jest konieczna zarówno na obszarach proponowanego, jak i obecnego rozmieszczenia żubrów. Jedną z form takiego działania jest rekultywacja łąk śródleśnych oraz zakładanie poletek żerowych. Na terenie Puszczy Knyszyńskiej oraz lasów na południe i zachód od Puszczy Białowieskiej przeważają monokultury sosnowe. Zmiany dotyczące poprawy warunków żerowych obejmować tam więc będą także wzbogacanie składu gatunkowego drzewostanów o gatunki liściaste, wprowadzanie podszytu itd., aby stopniowo przystosować je do wymagań żubra. Dostęp do wody jest podstawowym warunkiem stałej obecności żubrów na danym obszarze oraz ich przechodzenia na nowe tereny. Suche wiosny ostatnich kilku lat oraz niedostatek wody pitnej w okresie wiosenno-letnim spowodowały zniknięcie żubrów z rejonów w centrum Puszczy Białowieskiej, dawniej chętnie przez nie penetrowanych, i skupianie się zwierząt w pobliżu większych rzek leśnych, które nie wysychają. Stworzenie sieci wodopojów (oczek wodnych) będzie zatem kolejnym krokiem do rozszerzenia zasięgu występowania żubra na planowanym terenie. Zimą populacja białowieska gromadzi się głównie wokół dwóch miejsc dokarmiania, położonych na styku nadleśnictw Białowieża i Hajnówka w centrum Puszczy Białowieskiej. Długotrwałe agregacje żubrów liczące po osobników są bardzo niekorzystne z weterynaryjnego punktu widzenia, gdyż sprzyjają rozprzestrzenianiu się chorób i transmisji pasożytów. Budowa dodatkowych brogów i paśników na obrzeżach obecnego rejonu występowania żubrów oraz w przyległych nadleśnictwach winno ułatwić zmniejszenie zimowych stad i rozproszenie żubrów oraz zajmowanie przez nie nowych ostoi Biorąc pod uwagę wymagania środowiskowe żubrów do części przyrodniczej Programu Żubr należy włączyć następujące działania praktyczne (w nawiasach wymieniono potencjalnych wykonawców oraz źródła finansowania): 8
9 Poprawa warunków bytowania na obszarach obecnie zajętych przez żubry (P. Białowieska, P. Knyszyńska) 1. Wzmocnienie bazy pokarmowej: (nadleśnictwa, Białowieski Park Narodowy (BPN)) wzbogacanie składu gatunkowego monokultur iglastych; (EkoFundusz (EF), Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚ), Life Nature, fundacje zagraniczne) rekultywacja i zagospodarowanie łąk leśnych (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) budowa brogów i paśników (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) 2. Budowa małych zbiorników retencyjnych i oczek wodnych (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) (nadleśnictwa, BPN) Tworzenie warunków do rozszerzenia zasięgu występowania żubra 1. Zmiana położenia (budowa nowych) paśników w Puszczy Białowieskiej (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) (nadleśnictwa, BPN) 2. Wzmocnienie bazy pokarmowej i poprawa jakości środowisk w Krainie Żubra: zagospodarowanie łąk prywatnych (dotacje dla rolników uprawiających łąki dla żubrów) (Program Rolnośrodowiskowy, SPO Restrukturyzacja rolnictwa) produkcja siana dla żubrów (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) wzbogacanie składu gatunkowego monokultur iglastych: - w lasach państwowych (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) - w lasach prywatnych rekultywacja i zagospodarowanie łąk leśnych (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) budowa brogów i paśników (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) budowa małych zbiorników retencyjnych i oczek wodnych: - na gruntach państwowych (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) - na gruntach prywatnych (programy ochrony wód) 3. Odtwarzanie i ochrona korytarzy ekologicznych: zalesienia: - na gruntach z Agencji Nieruchomości Rolnych (przekazane Lasom Państwowym) (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) 9
10 - na gruntach prywatnych (Program zalesiania gruntów rolnych) wzbogacanie składu gatunkowego monokultur w obszarze korytarzy, wprowadzanie podszytów (EF, NFOŚ, Life Nature, fundacje zagraniczne) wykup gruntów pod zalesienia (Life Nature) scalenia i wymiana gruntów program ochrony korytarzy (włączenie do planów zagospodarowania przestrzennego, zapewnienie ciągłości i przepustowości korytarzy, przeciwdziałanie konfliktom z drogami) 4. Utworzenie terenowych służb ochrony przyrody (EF, NFOŚ, środki budżetu państwa), 5. Utworzenie ośrodków rehabilitacji zwierząt 6. Ochrona walorów przyrodniczych Krainy Żubra różne projekty z zakresu ochrony przyrody (EF, NFOŚ, fundacje zagraniczne) 7. Monitoring postępów rozszerzania areału żubrów na większym obszarze z pomocą radiotelemetrii satelitarnej i corocznych zintegrowanych liczeń na całym obszarze objętym projektem (Zakład Badania Ssaków PAN); 8. Działania promocyjne i edukacyjne na rzecz akceptacji zwiększenia areału występowania żubra w regionie oraz jego udostępnienia turystycznego i wykorzystania dla promocji regionu (wydawanie folderów, budowa tablic edukacyjnych, przygotowanie wystaw informacyjno-dydaktycznych, itd.). 9. Badania naukowe Szczególnie istotne jest działanie zmierzające do zachowania korytarzy ekologicznych zapewniających integralność przyrodniczą Podlasia i umożliwiających przemieszczanie się osobników pomiędzy różnymi kompleksami leśnymi. W ciągu ostatnich lat obserwuje się spontaniczne migracje pojedynczych żubrów lub ich grup z Puszczy Białowieskiej na przyległe tereny, zarówno na północ (Siemianówka i okolice, nadleśnictwo Żednia w Puszczy Knyszyńskiej), na południe (okolice miejscowości Wiluki, Długi Bród, Orzeszkowo, Witowo), oraz zachód (aż pod Bielsk Podlaski) (dane BPN). Proponowane poniżej działania mają służyć wzmocnieniu tych tendencji i wsparciu naturalnego, samorzutnego rozchodzenia się żubrów w kompleksie lasów puszcz Białowieskiej, Knyszyńskiej i przyległych obszarów. Konieczne są również działania zmierzające do tworzenia lub wzmocnienia naturalnych połączeń między lasami Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej, Augustowskiej, Rominckiej i Boreckiej. Zwiększenie i stworzenie bardziej zwartego zasięgu występowania gatunku wpłynie korzystnie na szanse jego przetrwania. 10
11 Planowane szeroko zakrojone inwestycje drogowe, choć niezbędne z punktu widzenia prawidłowego rozwoju regionu, stanowią realne zagrożenie dla integralności istniejących i planowanych korytarzy ekologicznych na obszarze objętym Programem Żubr. Podstawową kwestią będzie w tym przypadku wspomaganie projektowania i budowania konstrukcji drogowych, ułatwiających żubrom i innym zwierzętom pokonywanie barier związanych z rozwojem sieci drogowej. Przykładowe tego typu inwestycje zastosowane w Kanadzie przedstawiono na poniższych zdjęciach: Obecny zasięg wolnych populacji żubra w północno-wschodniej Polsce ograniczony jest, jak pokazuje poniższa mapka, do trzech puszcz: Białowieskiej, Knyszyńskiej i Boreckiej. 11
12 Efektem Programu Żubr będzie stworzenie jednolitego, ciągłego zasięgu gatunku, na obszarze którego żubry będą się mogły swobodnie przemieszczać. Zarys tego zasięgu przedstawia kolejna mapka: Do rozwinięcia i wdrożenia takiego programu działań praktycznych dla ochrony żubra, konieczne będzie podjęcie badań naukowych szczególnie w zakresie genetyki populacji i ekologii żubra w naturalnym środowisku. Zbadanie zmienności genetycznej gatunku jest wręcz konieczne dla podejmowania właściwych działań w ochronie żubrów. Również wiele istotnych zagadnień ekologii żubra wymaga dogłębnej analizy. W proponowanym programie badawczym szczególnie ważne jest: Zbadanie zróżnicowania genetycznego żubrów na poziomie DNA Poznanie systemu kojarzenia się żubrów i określenie udziału poszczególnych byków w rozrodzie Określenie naturalnych czynników sprzyjających wzrostowi populacji i hamujących ten wzrost, a także pojemności ekologicznej współczesnych ekosystemów leśnych w stosunku do żubrów oraz konkurencji z innymi gatunkami ssaków kopytnych Poznanie naturalnej struktury przestrzenno-socjalnej i ekologii żerowania żubrów przy ograniczonym zimowym dokarmianiu Zbadanie wzajemnych odniesień żubr-las w aspekcie zarówno wpływu żubra na odnowienia leśne, jak i roli żubrów w kształtowaniu bioróżnorodności ekosystemów 12
13 Powyższe badania podejmie utworzone przy Zakładzie Badania Ssaków PAN międzynarodowe centrum badawczo-szkoleniowe we współpracy z innymi placówkami naukowymi. Turystyka Turystyka powinna w przyszłości stanowić jedną z głównych sił napędowych rozwoju południowo-wschodniego Podlasia. Region ten, pomimo wyjątkowych na skalę europejską walorów przyrodniczych oraz kulturowych tylko w niewielkim stopniu wykorzystywał związany z tym potencjał. Niezbędne jest zatem opracowanie szczegółowej strategii wspierania turystyki na obszarze od doliny Bugu po Puszczę Knyszyńską zmierzającej do stworzenia atrakcyjnej oferty dla turysty krajowego i zagranicznego w oparciu o istniejące walory uzupełnione o nowe inwestycje. Promocja tego obszaru powinna bazować na najbardziej rozpoznawalnym i kojarzonym z tą częścią Polski symbolem, jakim jest żubr. Stąd też proponowana nazwa tego obszaru brzmi Kraina Żubra. Koncepcja Krainy Żubra będzie realizowana w ścisłej współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, których obszary objęte zostaną programem rozwoju regionalnego. Konieczne będzie uzgodnienie z przedstawicielami samorządów zakresu i rodzajów podejmowanych działań. Samorządy, jako najlepiej znające możliwości i potrzeby swoich gmin i powiatów powinny aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu idei Krainy Żubra poprzez zgłaszanie pomysłów i projektów, które można by było włączyć do programu i zrealizować na ich terenie. Samorządy różnego szczebla podejmowały do tej pory szereg udanych inicjatyw wspierających i promujących turystykę w regionie. Ich skala była jednak niewystarczająca by uzyskać większe środki na ich realizację i aby trafić do szerszego grona potencjalnych odwiedzających. Kraina Żubra ma za zadanie wysiłki te połączyć, dlatego w poniższym opisie najczęściej pojawiającymi się słowami są sieć, system, integracja, kompleksowość i jednolitość. W ramach planowanej Krainy Żubra można wyodrębnić trzy podkrainy (dolina Bugu, Puszcza Białowieska, Puszcza Knyszyńska). W centrum każdej z nich koncentruje się baza turystyczna (szlaki, atrakcje), gastronomiczna i noclegowa. Należałoby w toku realizacji Programu Żubr dążyć do ściślejszego połączenia turystycznego tych obszarów (np. przez dodatkowe szlaki turystyczne) przy jednoczesnym podkreślaniu wyróżniającej je specyfiki, 13
14 która stanowi dodatkowy atut Krainy. Istniejąca w regionie baza noclegowo-restauracyjna charakteryzuje się (z wyjątkiem hoteli w Białowieży) stosunkowo niskim standardem. Podstawowymi walorami obszaru Krainy Żubra są atrakcje przyrodnicze, zabytki sakralne, bogaty folklor, tradycyjne zabudowania i rzemiosła oraz dobre warunki do aktywnego wypoczynku. Proponowane działania i inwestycje Podstawowym elementem realizacji koncepcji Krainy Żubra jest stworzenie turystycznego Szlaku Żubrowego biegnącego od Siemiatycz, aż po Supraśl i łączącego cenne przyrodniczo obszary Podlasia, na których występuje, lub w przyszłości może występować żubr. Szlak (ok. 250 km) będzie stanowił kręgosłup i oś rozwoju Krainy Żubra, wokół której skoncentrowane zostaną planowane inwestycje. Przejrzysty przebieg szlaku pozwala na przedstawienie obszarów południowo-wschodniego Podlasia jako jednego, zwartego obszaru turystycznego. Obszar ten oferować będzie szereg uzupełniających się atrakcji powiązanych symbolem żubra oraz odniesieniem do bogactwa przyrodniczego i kulturowego regionu. Powyższa koncepcja pozwala na zintegrowanie i wzmocnienie istniejącego potencjału turystycznego terenów objętych Krainą Żubra. Przebieg Szlaku zachęca do zwiedzenia i poznania walorów Krainy Żubra jako całości, a tym samym skłania ku dłuższemu przebywaniu turysty w regionie. Obecnie przeważają krótkie, weekendowe wizyty z maksymalnie dwoma noclegami. Docelowo, średni czas pobytu turysty w Krainie Żubra zostanie wydłużony do dni. 14
15 Przebieg szlaku wynika z jednej strony z chęci zaprezentowania odwiedzającym w spójny i logiczny sposób najciekawszych przyrodniczo i kulturowo obszarów Krainy, a z drugiej strony ma na celu skierowanie ruchu turystycznego do rzadziej odwiedzanych, choć ciekawych miejsc na Podlasiu, które przy odpowiednich nakładach inwestycyjnych mogą się stać atrakcyjnymi miejscami wypoczynku. Kraina Żubra, jako propozycja skierowana do turystów nastawionych na kontakt z przyrodą nie obejmuje swoim zasięgiem Białegostoku. Można jednak przypuszczać, że to miasto także odczuje pozytywne skutki zwiększonego ruchu turystycznym w regionie. Z myślą o tym oddziaływaniu umiejscowiono jeden z krańców Szlaku Żubrowego w Supraślu. Wybór Supraśla oraz Siemiatycz jako miejscowości zamykających szlak był również związany z dobrymi możliwościami dojazdu do obu miast. Dużym atutem jest także stosunkowo niewielka odległość Siemiatycz od Warszawy (130 km) i związana z tym możliwość zachęcenia do przyjazdu turystów ze stolicy. Główny szlak Krainy Żubra zostanie uzupełniony systemem mniejszych szlaków pieszych, rowerowych, kajakowych, do jazdy konnej oraz jazdy na nartach biegowych, które podniosą atrakcyjność turystyczną Krainy, przyciągną turystów w różnych porach roku oraz pozwolą na rozwijanie drobnych inicjatyw związanych z obsługą ruchu turystycznego (wypożyczalnie rowerów, kajaków, nart biegowych, ośrodki jeździeckie itp.). Szlaki te powinny być odpowiednio oznaczone, wyposażone w małą infrastrukturę turystyczną, tablice informacyjne i punkty widokowe. Każdy ze szlaków powinien być opisany w oddzielnym folderze, w którym wskazany byłby jego przebieg i atrakcje; System atrakcji turystycznych z zapleczem edukacyjno-szkoleniowym Pomimo dużych walorów przyrodniczo-kulturowych południowo-wschodniego Podlasia, tej części regionu, za wyjątkiem Białowieży, nie odwiedzała do tej pory większa liczba turystów. Powodem takiego stanu rzeczy jest brak infrastruktury turystycznej, zachęcającej do przyjazdu i dłuższego pobytu, a także słaba promocja i niewystarczające wyeksponowanie walorów, którymi może pochwalić się ten obszar. Sposobem na rozwiązanie tych problemów jest stworzenie systemu nowoczesnych atrakcji turystycznych, które podkreślałyby wyjątkowość Krainy Żubra i pozwalały na jej właściwe zaprezentowanie. W skład takiego systemu będą wchodzić multimedialne centra prezentujące w atrakcyjnej formie rzadkie gatunki zwierząt żyjące w Krainie Żubra. Każde z centrów poświęcone będzie innemu zwierzęciu lub grupie zwierząt. Turysta podążający Szlakiem Żubrowym w kolejno odwiedzanych miejscowościach będzie miał możliwość zdobycia wiedzy o żubrze, wilku, rysiu, łosiu, ptakach i zwierzynie płowej, a następnie spotkania 15
16 żywych okazów w naturze lub poszukiwania w terenie śladów i tropów żyjących na wolności zwierząt. Różnorodność fauny Krainy Żubra będzie można także podziwiać w jednym z kilku niewielkich rezerwatów pokazowych. Ekspozycja centrów będzie oparta na nowoczesnej technice pozwalającej m.in. na obejrzenie różnych etapów życia zwierząt, sposobów zdobywania przez nie pokarmu, zachowań socjalnych itp. oraz na słuchanie wydawanych przez zwierzęta odgłosów. Centra będą również nastawione na edukację przyrodniczą dzieci i młodzieży oferując szereg zabaw i konkursów przybliżających zwierzęta z Krainy Żubra. Podstawowym zadaniem centrów, obok edukacji, jest ukazanie odwiedzającym wyjątkowości przyrodniczej regionu, w którym przebywają i na terenie którego wszystkie prezentowane zwierzęta można spotkać na wolności. Rozmieszczenie centrów będzie także skłaniać turystów do przemieszczania się od jednego centrum do następnego, zapewniając tym samym ich dłuższy pobyt w Krainie. Wszystkie centra będą wyposażone w zaplecze konferencyjne pozwalające na organizacje szkoleń, pokazów filmów etc. Będą one w skali lokalnej spełniać rolę ośrodków konferencyjno-edukacyjnych służących spotkaniom, edukacji i rozrywce miejscowej ludności oraz umożliwiających właścicielom lokalnej bazy turystycznej przygotowanie ofert dla firm organizujących szkolenia dla przedsiębiorstw, wyjazdy integracyjne, zielone szkoły itp. Centra powstaną w nowo-wybudowanych obiektach przystosowanych do specyficznych wielofunkcyjnych wymagań. Możliwe też będzie wykorzystanie do tego celu istniejących już budynków, jeżeli są one lub mogą być atrakcyjne turystycznie i dadzą się przystosować do założonych celów. Obok centrów ukazujących bogactwo świata zwierzęcego Krainy Zubra powstaną także arboreta i ogrody botaniczne prezentujące różnorodność flory regionu. System atrakcji opartych o walory przyrodnicze Krainy Żubra uzupełnią muzea prezentujące kulturę lokalną i regionalną (np. Muzeum Kultury Białoruskiej) oraz skanseny, a także inne atrakcje prezentujące różnorodność kulturową Podlasia. Istniejące placówki zostaną zmodernizowane i wyposażone w sprzęt umożliwiający wzbogacenie ekspozycji o elementy multimedialne oraz ułatwiający zwiedzanie turystom z zagranicy. Także w tym przypadku część z nich zostanie rozbudowana o zaplecze konferencyjne. Dodatkowymi atrakcjami staną się zrekonstruowane w ramach Programu Żubr budowle i budynki historyczne. Na obszarze planowanej Krainy Żubra znajduje się wiele ciekawych obiektów, szczególnie o charakterze regionalnym, które ze względu na brak środków na ich renowację pozostają bezużyteczne. Mogłyby one przy odpowiednich 16
17 nakładach przyciągać turystów, jako obiekt do zwiedzania lub jako atrakcyjne miejsce lokalizacji hotelu, restauracji, galerii itp. Kompleksowe rozwiązania architektoniczne oparte na regionalnych wzorcach Istotnym elementem przyciągającym turystów i podnoszącym atrakcyjność miejscowości są przyjazne dla pieszych ulice lub place, które stanowią wizytówkę danego miasta czy wsi. W ramach Krainy Żubra zostanie opracowana architektoniczna koncepcja stworzenia tego typu magnesów turystycznych dla większych miejscowości objętych programem oraz dofinansowana zostanie realizacja tych planów. Rezultatem będzie stworzenie na obszarze całej Krainy sieci atrakcyjnych miejsc, w których zgrupowane zostaną np. restauracje, bary, hotele, sklepy z pamiątkami itp., w których turysta będzie miał możliwość posilenia się, odpoczynku, a także otrzyma informacje o lokalnych atrakcjach turystycznych. Ośrodki turystyczne tego typu będą także odgrywały rolę czynnika aktywizującego miejscową ludność, stwarzały nowe pola działalności gospodarczej i zapewniały nowe miejsca pracy. W obliczu postępującego w skali całej Polski zaniku tradycyjnych regionalnych różnic w budownictwie, niezbędne jest podjęcie kroków zmierzających do promowania wzorów architektonicznych odróżniających Podlasie od pozostałych części kraju i Europy. W głównych miejscowościach Krainy Żubra wdrożona zostanie koncepcja jednolitej, nie pozbawionej jednak lokalnego kolorytu, małej architektury opartej na tradycyjnym wzornictwie. Nowe, oryginalne ławki, latarnie, przystanki autobusowe, kosze, stojaki na rowery, tablice informacyjne itp. zwiększą istotnie wizualną atrakcyjność Krainy i pomogą w nadaniu jej charakterystycznego, nawiązującego do tradycji wizerunku. W celu promowania na terenie Krainy regionalnych wzorców przeprowadzona zostanie na jej terenie inwentaryzacja obiektów kultury materialnej. Po odpowiednim zabezpieczeniu i wyeksponowaniu stare cerkwie, kościoły, domy, stajnie, czy spichlerze wzbogacą atrakcyjność turystyczną regionu. Ważnym rezultatem inwentaryzacji będzie stworzenie katalogu tradycyjnego regionalnego zdobnictwa architektonicznego. Opracowany zostanie system dofinansowywania prac remontowo-budowlanych na obszarze Krainy Żubra zachęcający do wykorzystywania wzorów zdobniczych z katalogu przy remontach starych lub budowie nowych obiektów. Dofinansowanie może w szczególności polegać na zwracaniu wydatków na takie elementy zdobnicze jak: węgły, nadokienniki, podokienniki i wiatrownice. 17
18 Oprócz promocji i zachęt do stosowania tradycyjnych wzorców oraz pielęgnowania regionalnej architektury niezbędne jest również wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zapisów chroniących tradycyjne budownictwo i zapobiegające wprowadzaniu na obszarze Krainy Żubra nowych, obcych form. Inwestycje w bazę rekreacyjno-sportową Obok wyeksponowania walorów przyrodniczo-kulturowych Podlasia ważnym elementem podnoszącym jego atrakcyjność będzie rozbudowa i modernizacja infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, pozwalającej na zaoferowanie turystom możliwości aktywnego spędzenia czasu w różnych porach roku. Obecna dostępność obiektów sportowych i ich stan odbiega znacząco nie tylko od wymagań związanych z obsługą ruchu turystycznego, ale i od oczekiwań lokalnych społeczności. W zależności od potrzeb poszczególnych samorządów w ramach Krainy Żubra będą mogły zostać wybudowane lub zmodernizowane m.in. baseny, hale sportowe, boiska itp. Podjęcie tego typu inwestycji spowoduje utworzenie nowych, stałych miejsc pracy przy obsłudze obiektów. Wsparcie dla inwestycji w bazę turystyczną Jedną z największych przeszkód w rozwoju turystyki na obszarach planowanej Krainy Żubra jest uboga oferta i niski standard miejsc noclegowych oraz lokalów gastronomicznych. Szczególnie dostrzegalna jest mała liczba hoteli, pensjonatów i restauracji o podwyższonym standardzie, które odpowiadałyby wymaganiom gości z Europy Zachodniej. Ważnym aspektem funkcjonowania tego typu obiektów, oprócz oczywistej korzyści z poszerzonej oferty noclegowo-żywieniowej, jest ich pozytywny wpływ na lokalny rynek pracy oraz zakres oferowanych atrakcji. Generują one nowe usługi i stanowią czynnik innowacyjny, jeśli chodzi o sposoby wykorzystania lokalnych walorów rekreacyjnych. Aby doprowadzić do wzrostu inwestycji o charakterze hotelowym należy opracować system wspierania tego typu działań. System ten może być rozwijany w dwóch kierunkach. Pierwszy pozwalałby inwestorom rozbudowującym na obszarze Krainy Żubra bazę noclegową o określonym standardzie, ubiegać się o preferencyjnie oprocentowane kredyty. Drugi kierunek polegałby na wyposażeniu samorządów w środki na odpowiednie uzbrojenie wskazanych przez inwestorów terenów pod zabudowę hotelową. Niezbędnym elementem atrakcyjnej bazy turystycznej Krainy Żubra będzie sieć kwater agroturystycznych (oraz gospodarstw ekologicznych), które obecnie stanowią większość miejsc noclegowych na obszarze Krainy. W oparciu o istniejące koncepcje 18
19 certyfikacji i promocji tego typu gospodarstw zostanie stworzona jednolity system oceny, kontroli, oznaczania i promocji usług agroturystycznych w regionie. Celem systemu będzie zapewnienie odpowiedniego poziomu agroturystycznej oferty noclegowo-rekreacyjnej oraz jej promocja m.in. poprzez włączenie kwater do systemu wizualnej informacji turystycznej. Dla rolników chcących udostępnić w swoich gospodarstwach pokoje gościnne lub podnieść ich standard zostanie stworzona możliwość uzyskania dotacji remontowo-budowlanych. System informacji turystycznej i kulturalnej Dla jasnego i czytelnego oznakowania położenia Krainy Żubra, przebiegu szlaków turystycznych, umiejscowienia atrakcji turystycznych, miejsc noclegowych itp. zostanie stworzony profesjonalny jednolity system wizualnej informacji turystycznej. Będą się na niego składały mapy Krainy, tablice wskazujące trasy szlaków, tablice informacyjne opisujące ciekawe obiekty przyrodnicze, lokalne zabytki, kierunkowskazy do obiektów rekreacyjnych, hoteli i kwater agroturystycznych. Pomogą one nie tylko zorientować się odwiedzającym w miejscu aktualnego pobytu oraz sposobach dotarcia do kolejnych atrakcji, ale także umożliwią, bez konieczności sięgania do przewodnika, zapoznanie się z podstawowymi informacjami o najbliższej okolicy, jej historii, kulturze i specyfice. Wszelkie znaki składające się na system zostaną zaprojektowane tak, aby odwoływały się do tradycyjnego wzornictwa i stanowiły znak firmowy Krainy. Informacja wizualna będzie uzupełniona o zintegrowaną sieć jednolicie oznaczonych punktów informacji turystycznej, w których odwiedzający dowiedzą się wszystkiego o Krainie Żubra i jej atrakcjach, odbywających się w okolicy imprezach kulturalnych i sportowych, połączeniach komunikacyjnych itp. Każdy punkt będzie wyposażony w sprzęt komputerowy pozwalający na przekazywanie bieżącej informacji o wolnych miejscach noclegowych. Stałe punkty powstaną w większych miastach Krainy, natomiast w mniejszych miejscowościach utworzone zostaną sezonowe punkty informacyjne. Jedną z form zapewnienia efektywnej informacji turystycznej może być wyposażenie większych placówek handlowo-usługowych w głównych miejscowościach Krainy Żubra w oznaczone logo krainy żubra stojaki z folderami, mapami i innymi materiałami informacyjnopromocyjnymi, sprzedawanymi po preferencyjnych cenach przez obsługę sklepu. Placówki takie zostałyby w widoczny sposób oznaczone logo krainy żubra oraz znakiem IT, co przyciągałoby poszukujących informacji turystów, a przez to zachęcało właścicieli sklepów do współpracy. Takie rozwiązanie pozwoliłoby niewielkim kosztem stworzyć gęstą sieć łatwo dostępnych punktów oferujących podstawową informację turystyczną. 19
20 Nieodzownym elementem efektywnego systemu informacji turystycznej jest stworzenie portalu internetowego oferującego wyczerpujące wiadomości na temat wszelkich atrakcji Krainy Żubra, miejsc noclegowych, sposobów dojazdu i poruszania się po Krainie itp. Promocja Podstawowym warunkiem powodzenia koncepcji produktu turystycznego Kraina Żubra i zapewnienia jego długotrwałych efektów jest przeprowadzenie odpowiednio ukierunkowanych działań promocyjnych w kraju i zagranicą. Dotychczas podejmowane w tym kierunku wysiłki okazywały się niewystarczające. Podstawowym problemem była niewystarczająca skala zarówno promowanych obszarów, jak i działań promocyjnych. Kraina Żubra ma szansę osiągnąć masę krytyczną, która pozwoli na dotarcie do świadomości przeciętnego turysty i przekonanie go o tym, że warto jest poświęcić kilkanaście dni na jej zwiedzenie. Promocja koncepcji Krainy Żubra będzie skierowana nie tylko do potencjalnych turystów, ale także do mieszkańców południowo-wschodniego Podlasia w celu uzyskania ich akceptacji dla proponowanych kierunków rozwoju regionu oraz identyfikacji z jego wizerunkiem. Regionalny program promocji turystycznej i kulturalnej Krainy Żubra, zarówno w mediach krajowych i zagranicznych będzie eksponowała jej wyjątkowe walory przyrodnicze i przedstawiała ją jako zamieszkałe przez przyjaznych ludzi miejsce, w którym udało się zachować niespotykane już w Europie bogactwo roślin i zwierząt symbolizowane przez największego europejskiego ssaka Żubra. Będzie to wizja regionu wyjątkowego w skali europejskiej, rozwijającego się w zrównoważony sposób i chroniącego troskliwie to, co stanowi o jego wyjątkowości. Podkreślana będzie wielonarodowa i wielokulturowa przeszłość tych obszarów oraz ich kresowe położenie w wymiarze zarówno krajowym, jak i europejskim. Kraina Żubra będzie promowana poprzez różnego rodzaju media. Działania reklamowe obejmą reklamę zewnętrzna, prasę, radio, telewizję oraz internet. Oferta turystyczna Krainy będzie także prezentowana na targach turystycznych w Polsce i w Europie Zachodniej. Ciekawym elementem promocyjnym może stać się cykl imprez o charakterze folklorystycznym odbywających się w różnych miejscowościach Krainy, stworzony w oparciu o obecnie organizowane koncerty, wystawy, pikniki itp., które zostałyby połączone hasłem Krainy Żubra i wspólnie wypromowane na szerszą niż lokalna skalę. 20
21 Edukacja Zagadnienia związane ze wspieraniem i rozwojem edukacji muszą stanowić istotną część Programu Żubr. Program ten, będący wizją zrównoważonego rozwoju południowowschodniego Podlasia w oparciu o jego walory przyrodniczo-kulturowe nie może zostać w pełni zrealizowany bez aktywnego wsparcia ze strony lokalnych społeczności. Aby jednak takie wsparcie otrzymać, konieczne jest wdrożenie działań, które pozwolą na przedstawienie mieszkańcom założeń i celów Programu Żubr oraz umożliwią zainteresowanym osobom skorzystanie z pojawiających się w związku z jego rozwojem możliwości. Działania te powinny również wspomagać podnoszenie świadomości społecznej, co do wartości i unikalności walorów przyrodniczych i kulturowych Krainy Żubra oraz promować te walory poza regionem. W pierwszym etapie działań w ramach Programu Żubr z zakresu edukacji należałoby się skoncentrować na trzech zagadnieniach: zapewnieniu odpowiedniego poziomu kształcenia w zakresie wiedzy o środowisku i kulturze regionalnej na różnych szczeblach edukacji, zaspokojeniu potrzeb edukacyjnych lokalnych społeczności oraz pomocy w organizacji międzynarodowych wymian młodzieży pomiędzy szkołami znajdującymi się na obszarze planowanej Krainy Żubra, a szkołami z zagranicy. Edukacja przyrodniczo-kulturowa Edukacja przyrodniczo-kulturowa dzieci i młodzieży spełnia ogromną rolę w kształtowaniu ich pozytywnego stosunku do swojego miejsca zamieszkania, lokalnych tradycji i obyczajów, dodatnio wpływa na kształtowanie się lokalnego patriotyzmu i poczucia dumy ze swoich korzeni. Świadomość unikalnej wartości występującej na danym obszarze przyrody i kultury pozwala na ich efektywniejszą ochronę oraz pełniejsze wykorzystanie ich potencjału dla dobra lokalnych społeczności (turystyka). Stosowane obecnie metody nauczania w zakresie wiedzy przyrodniczej i kulturalnej nie przyczyniają się w skuteczny sposób do poznawania występujących w najbliższej okolicy walorów przyrodniczych oraz pielęgnowania miejscowych tradycji, zwyczajów i szeroko pojętej specyfiki kulturowej. Jako źródła tego stanu rzeczy można wskazać niedostateczne wyszkolenie w tym zakresie kadry pedagogicznej, brak dostępu do odpowiednich materiałów 21
22 edukacyjnych, niedoinwestowanie placówek edukacyjnych oraz brak środków na zajęcia ponadprogramowe. Podejmowane dotychczas inicjatywy mające na celu zwrócenie uwagi na istotność problematyki przyrodniczo-kulturowej spotykały się często z żywym odzewem ze strony szkół i samych uczniów, jednak ze względu na jednorazowy najczęściej charakter (różnego rodzaju konkursy) efekty tych działań nie były trwałe. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania Program Żubr musi uwzględniać następujące zadania w zakresie programów nauczania: 1. Opracowanie i wdrożenie systemu kształcenia i dokształcania nauczycieli w zakresie znajomości przyrody obszaru objętego Programem Żubr, w tym: a) organizowanie i przeprowadzanie kursów podyplomowych dla nauczycieli z zakresu ekologii/nauki o środowisku obszaru objętego Programem, ze szczególnym uwzględnieniem jego walorów przyrodniczych i kulturowych. W zamyśle powinno to przygotować nauczycieli do prowadzenia zajęć zarówno w szkołach, jak i na potrzeby kształcenia mieszkańców (np. właścicieli gospodarstw agroturystycznych). Kursy mogłyby być przygotowane i przeprowadzone np. przez pracowników Instytutu Biologii UwB, ZBS PAN i Ośrodka Edukacyjnego BPN; b) znaczące rozszerzenie oferty programowej zajęć terenowych dla studentów biologii Uniwersytetu w Białymstoku. Dotychczasowa oferta, z uwagi na brak odpowiednich funduszy, jest bardzo ograniczona i nie przygotowuje studentów do prowadzenia zajęć, które zaspokoiłyby potrzeby Programu. Większość absolwentów podejmuje pracę w szkolnictwie na obszarze objętym Programem; c) sfinansowanie ponadprogramowych zajęć dla młodzieży szkolnej z zakresu znajomości walorów przyrodniczych i kulturowych obszaru objętego Programem. 2. Opracowanie materiałów edukacyjnych dla wszystkich szczebli nauczania szkolnego i akademickiego, kompleksowo informujących o walorach przyrodniczych obszaru objętego Programem, w tym materiałów wspomagających programy nauczania: a) proste atlasy/klucze do oznaczania roślin i zwierząt oraz ekosystemów występujących na obszarze objętym Programem; b) materiały edukacyjne skierowane do turystów (mapy, przewodniki); 22
23 c) opracowanie projektów ścieżek i szlaków edukacyjnych. Inicjowanie tworzenia sieci mini ścieżek, prezentujących walory najbliższej okolicy szkół (na przykład pomniki przyrody i ciekawe budowle). Będzie to służyło pogłębieniu poczucia więzi emocjonalnej z miejscem zamieszkania. Inicjatywy takie powinny mieć charakter długofalowy i angażować kolejne roczniki uczniów; d) inicjowanie tworzenia witryn internetowych prezentujących zasoby przyrodnicze i kulturowe najbliższych okolic szkół (na przykład gminy, szkoły); e) tworzenie mini-ośrodków informacji turystycznej w oparciu o szkoły, biblioteki, bądź prężenie działające organizacje lokalne (na przykład OSP, Koła Gospodyń Wiejskich). Ośrodki takie powinny służyć informacją o walorach przyrodniczo-kulturowych najbliższych okolic i bazie noclegowej. Mogą one również pełnić funkcję lokalnych mini-muzeów. Ich utworzenie pozwoli na pogłębienie wiedzy o regionie, wzmocni poczucie tożsamości regionalnej i uzmysłowi mieszkańcom obszaru objętego Programem Żubr jego walory przyrodniczo-kulturowe. Dostrzeżenie tych walorów dostarczy motywacji do zmiany postawy na przyjazną środowisku i pomoże w tworzeniu przychylnego klimatu do realizacji Programu. Realizacja w/w zamierzeń powinna odbywać się w ścisłym współdziałaniu z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych. 3. Poprawa warunków lokalowych szkół w zakresie niezbędnym do prowadzenia zajęć edukacyjnych związanych z Programem: a) rozwój pracowni komputerowych; b) zakup pomocy audiowizualnych; c) wyposażenie klaso-pracowni biologicznych w pomoce naukowe (np. lornetki) umożliwiające prowadzenie zajęć terenowych. 4. Stworzenie Certyfikatu Krainy Żubra, który otrzymywałyby szkoły biorące udział w Programie oraz uwzględnienie przy kuratoryjnej ocenie szkół i nauczycieli ich zaangażowania w Program. Edukacja lokalnych społeczności Podstawowym celem Programu Żubr w sferze rozwoju regionalnego jest poprawa atrakcyjności turystycznej południowo-wschodniego Podlasia, wsparcie dla inicjatyw z 23
24 zakresu turystyki i rekreacji oraz promocja produktu turystycznego Kraina Żubra. Dla efektywnej realizacji tych zamierzeń konieczne jest, obok opracowania samego produktu turystycznego, stworzenie mieszkańcom obszarów objętych Programem możliwości zdobycia wiedzy pozwalającej na efektywne wykorzystanie nowych możliwości. Istotne będzie również dotarcie do zainteresowanych i promocja koncepcji Krainy Żubra na obszarze, który ma ona obejmować. W ramach Programu Żubr proponuje się w powyższym zakresie następujące działania: 1. Organizacja systemu szkoleń skierowanych do różnych grup ludności na obszarze Krainy Żubra (rolników, przedsiębiorców, bezrobotnych itp.). Do szczególnie istotnych szkoleń należałoby zaliczyć: a) kursy dla osób zainteresowanych prowadzeniem kwater agroturystycznych; b) krótkie kursy językowe, obejmujące podstawową tematykę związaną z obsługą ruchu turystycznego; c) mini-kursy przewodnickie (poznawanie lokalnych zabytków, ciekawych kulturowo i przyrodniczo miejsc itp.); d) kursy wykonywania tradycyjnych, ginących zawodów (np. garncarstwo, kołodziejstwo, kowalstwo, hafciarstwo); e) kursy przedsiębiorczości nakierowane na turystykę; f) kursy komputerowe ze szczególnym naciskiem na naukę korzystania z sieci internetowej; g) rozwijanie systemu szkoleń na odległość, także z uwzględnieniem możliwości podjęcia nauki na szczeblu średnim i wyższym (szkolenia za pośrednictwem sieci internetowej). W przygotowanie i realizację ww. szkoleń powinny zostać zaangażowane instytucje, które obecnie podejmują już pewne działania w tym zakresie i dysponują odpowiednim doświadczeniem oraz wyszkoloną kadrą. Szczególnie należałoby tu wymienić Ośrodki Doradztwa Rolniczego (ODR), szkoły oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych. Instytucje te przy odpowiednim ukierunkowaniu tematycznym oraz stworzeniu możliwości finansowych mogłyby skutecznie realizować proponowane zadania edukacyjne. W działania te należałoby również włączać organizacje pozarządowe, których zadania i działalność są zgodne z celami Programu. 24
25 2. Promocja koncepcji Krainy Żubra na obszarze objętym Programem Żubr i wspomaganie jego realizacji powinno być realizowane poprzez: a) edukację przez media - systematyczne promowanie poprzez telewizję, radio, prasę i Internet założeń i celów programu oraz relacjonowanie jego postępów; b) szkolenia dla sołtysów w zakresie celów, założeń oraz możliwości oferowanych przez Program Żubr; c) szkolenia w zakresie poszukiwania źródeł finansowania projektów, przygotowywania wniosków i realizacji projektów; d) powstanie centralnej informacji o grantach możliwych do uzyskania w ramach udziału w Programie Żubr; e) wizualne odróżnienie Krainy Żubra od innych obszarów (tablice informacyjne, nawiązujące do wzorców regionalnych tablice reklamowe, znaki na przystankach, oznaczenie budek telefonicznych itp.); f) promocja regionalnych wzorców architektonicznych poprzez konkursy nagradzające wykorzystywanie w projektowaniu nowych obiektów elementów charakterystycznych dla regionu oraz stworzenie nieodpłatnego katalogu regionalnego zdobnictwa architektonicznego. W ramach promocji koncepcji Krainy Żubra proponuje się powołać do życia Kapitułę Krainy Żubra, która co roku przyznawałaby regionalny znak promocyjny wyróżniającym się produktom regionalnym oraz firmom i instytucjom upowszechniającym w swej działalności regionalną specyfikę i tradycję. Międzynarodowa wymiana młodzieży Międzynarodowe wymiany młodzieży odgrywają bardzo istotną rolę w procesie kształcenia. Pozwalają one przede wszystkim na skuteczniejszą naukę języków obcych, ograniczają bariery w komunikacji z młodzieżą zagraniczną, ułatwiają podpatrywanie rozwiązań i przedsięwzięć podejmowanych w innych krajach europejskich oraz umożliwiają inne, nowe spojrzenie na swoją okolicę i jej walory. Wymiany są także promocją terenów odwiedzanych przez gości z zagranicy, którzy mogą w przyszłości odwiedzać te miejsca już w celach czysto turystycznych. Wszystkie te cechy odpowiadają w pełni celom, jakie stawia 25
MAŁE PROJEKTY Nabór wniosków spotkanie informacyjne. Podegrodzie, 22.02.2011 r.
MAŁE PROJEKTY Nabór wniosków spotkanie informacyjne Podegrodzie, 22.02.2011 r. Cele ogólne LSR - przedsięwzięcia CEL OGÓLNY 1 Rozwój turystyki w oparciu o bogactwo przyrodnicze i kulturowe obszaru CELE
Bardziej szczegółowoCel ogólny 1: Rozwój przedsiębiorczości i usług na obszarze Partnerstwa Kaczawskiego w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe.
CELE OGÓLNE, SZCZEGÓŁOWE I PLANOWANE PRZEDSIĘWZIĘCIA Cel ogólny 1: Rozwój przedsiębiorczości i usług na obszarze Partnerstwa Kaczawskiego w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe. PRZEDSIĘ- WZIĘCIA
Bardziej szczegółowoKierunki i zadania do Strategii Rozwoju Gminy Zgierz na lata 2014-2020
Kierunki i zadania do Strategii Rozwoju Gminy Zgierz na lata 2014-2020 Obszar I Infrastruktura społeczna. 1. Wspieranie aktywności oraz integracji społeczności lokalnej. 2. Wspieranie i aktywizacja mieszkańców
Bardziej szczegółowoCzęść II. Opracowanie celów strategicznych, operacyjnych oraz projektów, działań
II warsztat strategiczny gmina Gorzków Część I. Opracowanie Misji i Wizji gminy MISJA Grupa 1: 1. Bezpieczne przejścia szlaki komunikacyjne (ścieżka rowerowa, szlaki konne, trasy spacerowe, chodniki łączące
Bardziej szczegółowoZmianie ulega część 5 w Lokalnej Strategii Rozwoju tj. Część 5 Cele LGD. Otrzymuje ona następujące brzmienie :
Załącznik nr 1 do Uchwały Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Dorzecze Bobrzy z dnia 3 stycznia 2013 roku w sprawie zmian w Lokalnej Strategii Rozwoju Zmianie ulega część 5
Bardziej szczegółowoRozwój gospodarczy regionu oraz poprawa jakości życia mieszkańców obszaru LSR. Poprawa atrakcyjności turystycznej Regionu Kozła
Kryteria Wyboru Operacji przez Radę LGD Etap I ocena zgodności operacji z Lokalną Strategią Rozwoju Poniżej przedstawiono tabelę zawierającą cele ogólne i szczegółowe LSR. Operacja musi być zgodna przynajmniej
Bardziej szczegółowoMatryca logiczna określająca wskaźniki realizacji celów i przedsięwzięć dla Czarnorzecko-Strzyżowskiej LGD
Rozdział IV.1 OKREŚLENIE WSKAŹNIKÓW REALIZACJI CELÓW ORAZ PRZEDSIĘWZIĘĆ Matryca logiczna określająca wskaźniki realizacji celów i przedsięwzięć dla Czarnorzecko-Strzyżowskiej Przedsięwzięcia Produktu Cel
Bardziej szczegółowo6.12.2011 r. godz. 16:00-20:00 Centrum Kultury i Czytelnictwa w Brzostku
Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania "LIWOCZ" zaprasza wszystkich zainteresowanych na bezpłatne szkolenie pt. "Małe projekty - sposób na aktywizację społeczności lokalnej" dotyczące przygotowania wniosków
Bardziej szczegółowoOdnowa i rozwój wsi: Preferowane będą operacje związane z zakupem strojów ludowych, folklorystycznych, instrumentów muzycznych, innych elementów
Odnowa i rozwój wsi: Preferowane będą operacje związane z zakupem strojów ludowych, folklorystycznych, instrumentów muzycznych, innych elementów wyposażenia niezbędnych do kultywowania tradycji, operacje
Bardziej szczegółowoZakres Obszarów Strategicznych.
Zakres Obszarów Strategicznych. Załącznik nr 2 do Strategii Rozwoju Gminy Lipnica na lata 2014-2020. Konstrukcja Obszarów Strategicznych Strategii Rozwoju Gminy Lipnica na lata 2014-2020 zakłada wpisywanie
Bardziej szczegółowoCEL OGÓLNY (CO) CEL SZCZEGÓŁOWY (CS) PRZEDSIĘWZIĘCIE (P) PREFEROWANE TYPY OPERACJI
Opis operacji odpowiadającej działaniu z zakresu Małe projekty pod kątem spełniania kryteriów wyboru określonych w Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Działania Partnerstwo na Jurze Tytuł projektu:
Bardziej szczegółowo9. OKREŚLENIE CELÓW OGÓLNYCH I SZCZEGÓŁOWYCH LSR ORAZ WSKAZANIE PLANOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ CEL GŁÓWNY 2 WSPARCIE I PROMOCJA PRODUKTÓW LOKALNYCH OBSZARU
9. OKREŚLENIE CELÓW OGÓLNYCH I SZCZEGÓŁOWYCH LSR ORAZ WSKAZANIE PLANOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ CEL GŁÓWNY 1 POPRAWA JAKOŚCI śycia NA OBSZARACH WIEJSKICH GMIN BIAŁA, KORFANTÓW I PRUDNIK CEL GŁÓWNY 2 WSPARCIE
Bardziej szczegółowoCEL OGÓLNY (CO) CEL SZCZEGÓŁOWY (CS) PRZEDSIĘWZIĘCIE (P) PREFEROWANE TYPY OPERACJI
Opis operacji odpowiadającej działaniu z zakresu Odnowa i rozwój wsi pod kątem spełniania kryteriów wyboru określonych w Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej Grupy Działania Partnerstwo na Jurze Tytuł projektu:
Bardziej szczegółowoPrzede wszystkiej liczy się pomysł
Przede wszystkiej liczy się pomysł ciekawy, nowatorski możliwy do realizacji i odpowiadający oczekiwaniom społeczności lokalnej nt.: - organizacja szkoleń w zakresie prowadzenia działalności turystycznej
Bardziej szczegółowoStrategia ochrony żubra w Puszczy Knyszyńskiej na terenach PGL Lasy Państwowe
Strategia ochrony żubra w Puszczy Knyszyńskiej na terenach PGL Lasy Państwowe Kajetan Perzanowski, Wanda Olech, Krzysztof Bozik, Bogdan Kolenda, Mirosław Sienkiewicz, Waldemar P. Sieradzki Augustów, 7
Bardziej szczegółowoPROW 2007-2013. Oś 4 LEADER. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju
PROW 2007-2013 Oś 4 LEADER Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju Małe projekty Beneficjenci tzw. Małych projektów : osoby fizyczne zameldowane na obszarze działania LGD osoby fizyczne prowadzących działalność
Bardziej szczegółowoMAŁE PROJEKTY W RAMACH LSR ZIEMIA PSZCZYOSKA - spotkanie informacyjne -
MAŁE PROJEKTY W RAMACH LSR ZIEMIA PSZCZYOSKA - spotkanie informacyjne - PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 2007-2013 Podstawowe założenia, jak również zakres, cele oraz działania Programu zostały wybrane
Bardziej szczegółowoCele Lokalnej Strategii Rozwoju LGD - Forum Powiatu Garwolińskiego na lata
Cele Lokalnej Strategii Rozwoju LGD - Forum Powiatu Garwolińskiego na lata 2014-2020 1. Poprawa jakości życia mieszkańców obszaru Lokalnej Grupy Działania Forum Powiatu Garwolińskiego 2. Rozwój innowacyjnej
Bardziej szczegółowoRodzaj i wielkość szkód powodowanych przez żubry w uprawach rolnych i leśnych
Rodzaj i wielkość szkód powodowanych przez żubry w uprawach rolnych i leśnych Wanda Olech, Maria Sobczuk Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt SGGW Olsztyn 24 listopada 2017 ŻUBR największy lądowy
Bardziej szczegółowoPlan działania załącznik LSR Lata RAZEM Razem
Plan działania załącznik Lp. Lata 216-218 219-221 222-223 RAZEM 216-223 Razem Wartość % realizacji Wartość % realizacji Wartość z % realizacji Razem planowane z jednostką wskaźnika z jednostką wskaźnika
Bardziej szczegółowoJak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000
Jak to z żubrami bywa ochrona żubra w ramach sieci Natura 2000 Żubr (Łac. Bison bonasus) jest największym ssakiem Europy, pomimo dużej wagi dochodzącej w przypadku samców niekiedy do 900 kg, żubry potrafią
Bardziej szczegółowoKRYTERIA WYBORU OPERACJI
Załącznik nr 1 do uchwały nr XXXI/177/2016 Walnego Zebrania Członków z dnia 24.10.2016 r. KRYTERIA WYBORU OPERACJI 1. ZAKRES TEMATYCZNY PROW: BUDOWA LUB PRZEBUDOWA OGÓLNODOSTĘPNEJ I NIEKOMERCYJNEJ INFRASTRUKTURY
Bardziej szczegółowoniepraktykowane dotąd zastosowania zasobów i rozwiązań, wykorzystania nowych metod
Kryteria wyboru operacji dla Przedsięwzięcia I. Wrzosowa Kraina miejsce odpoczynku Operacje Kryterium Opis Zasady pkt. pkt. Sposób weryfikacji wszystkie Innowacyjność Preferuje operacje innowacyjne, niespotykane
Bardziej szczegółowoRozwój metapopulacji żubra
Broszura przygotowana w ramach Projektu pt. Rozwój metapopulacji żubra w północno- -wschodniej Polsce. Rozwój metapopulacji żubra w północno-wschodniej Polsce Projekt korzysta z dofinansowania w kwocie
Bardziej szczegółowoZałożenia programu Eko - Polska
Założenia programu Eko - Polska dr Jarosław Klimczak Warszawa 17 Kwiecień 2013r. Cele programu Promocja Polski jako kraju który wykorzystał szanse pakietu klimatycznego Pokazanie Polski jako lidera w ekologii
Bardziej szczegółowoOKREŚLENIE CELÓW OGÓLNYCH I SZCZEGÓŁOWYCH LSR ORAZ WSKAZANIE PLANOWANYCH W RAMACH LSR PRZEDSIĘWZIĘĆ
Lokalna Strategia Rozwoju DIROW na lata 2009-2015 Załącznik nr 2 do Uchwały nr./2013 w sprawie zmian do uchwały nr 15/2009 z dnia 4 maja 2009 roku w sprawie przyjęcia Lokalnej Strategii Rozwoju Lokalnej
Bardziej szczegółowoProcesy Zachodzące w Agroturystyce
Procesy Zachodzące w Agroturystyce Agroturystyka jest to forma wypoczynku na obszarach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywność rekreacyjną związaną z gospodarstwem rolnym
Bardziej szczegółowoROWEREM I KAJAKIEM PO ZIEMI KOZIENICKIEJ Organizator Powiatowy Urząd Pracy w Kozienicach Diagnoza problemu i opis projektu Problem: Słabo rozwinięta baza rowerowo-wodna wodna w regionie Powiatu Kozienickiego
Bardziej szczegółowoProgramy współfinansujące rozwój turystyki wiejskiej
1 Programy współfinansujące rozwój turystyki wiejskiej Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013. Program Samorządu Województwa Wielkopolskiego Wielkopolska Odnowa Wsi. Program Operacyjny Zrównoważony
Bardziej szczegółowo16:15-16:45 Ogólne zasady przyznawania pomocy w ramach "małych projektów" beneficjenci, poziom dofinansowania (wykład)
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Harmonogram szkolenia: 16:00-16:15 "Małe projekty" - definicja (wykład) 16:15-16:45 Ogólne zasady przyznawania
Bardziej szczegółowoŻUBR W BIESZCZADACH JAKO PRZYKŁAD UDANEJ RESTYTUCJI
JAKO PRZYKŁAD UDANEJ RESTYTUCJI Maciej Januszczak Stacja Badawcza Fauny Karpat MiIZ PAN Ustrzyki Dolne Warsztaty realizowane są w ramach projektu Ochrona żubrów in situ w województwie zachodniopomorskim
Bardziej szczegółowoI. POWIAT RACIBORSKI OTWARTY NA ROZWÓJ
Załącznik do Uchwały Nr XV / 133 / 2007 Rady Powiatu Raciborskiego z dnia 28 grudnia 2007r. ZAŁOŻENIA DO STRATEGII ROZWOJU POWIATU RACIBORSKIEGO 1. OPTYMALIZACJA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO I PRZESTRZENI PUBLICZNEJ
Bardziej szczegółowoPodsumowanie sytuacji rozwojowej sołectwa
3. Analiza SWOT Podsumowanie sytuacji rozwojowej sołectwa Silne strony - Położenie w Rudawskim Parku Krajobrazowym bogata flora i fauna, walory krajobrazowo przyrodnicze - Położenie wsi - baza wypadowa
Bardziej szczegółowoANKIETA MONITORUJĄCA POSTĘP REALIZACJI LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU. LGD Doliną Wieprza i Leśnym Szlakiem. za rok
Załącznik nr 1 do uchwały 12/2011 Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia LGD Doliną Wieprza i leśnym szlakiem z dnia 10.06.2011 ANKIETA MONITORUJĄCA POSTĘP REALIZACJI LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU LGD Doliną
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 2. Karty przedsięwzięć dotyczących komponentu społeczno-gospodarczych
Załącznik nr 2. Karty przedsięwzięć dotyczących komponentu społeczno-gospodarczych Nr 1 Atrakcyjni na rynku pracy, koszt w PLN Szkolenia i kursy skierowane do osób dorosłych (bezrobotnych), które z własnej
Bardziej szczegółowoWSTĘP MISJA I CELE KLASTRA
WSTĘP Dokument ten zawiera informacje na temat powołania do życia Klastra Rzecznego Mazovia. Ideą powstania takiego klastra na Mazowszu jest chęć przywrócenia transportu i turystyki na rzekach województwa
Bardziej szczegółowoGminy łączą siły. Na www.lca.pl napisali:
Na www.lca.pl napisali: Gminy łączą siły 2008-05-09 12:05:47 Podlegnickie gminy chcą wspólnie sięgnąć po unijne pieniądze. Wójtowie czterech gmin podpisali w piątek deklarację współpracy. Deklaracje współpracy
Bardziej szczegółowoStrategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Wodzisław na lata 2000-2015
Cel: 1 Strategia rozwoju społeczno - gospodarczego gminy Wodzisław na lata 2000-2015 Poprawa efektywności gospodarstw rolnych m.in. poprzez specjalizację produkcji rolniczej, tworzenie zorganizowanych
Bardziej szczegółowoOPIS LOKALNYCH KRYTERIÓW WYBORU POZOSTAŁE OPERACJE
OPIS LOKALNYCH KRYTERIÓW WYBORU POZOSTAŁE OPERACJE Załącznik nr 2 do ogłoszenia o naborze wniosków nr 4/2017 LP. KRYTERIUM WAGA PUNKTACJA UWAGI ŹRÓDŁO WERYFIKACJI 1. Wnioskodawca korzystał z doradztwa
Bardziej szczegółowoa) udostępnianie urządzeń i sprzętu, z wyłączeniem środków transportu b) organizację szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i
Cel działania. Działanie ma na celu umożliwienie mieszkańcom obszaru objętego Lokalną Strategią Rozwoju realizację projektów przyczyniających się do poprawy jakości życia, zachowania i wykorzystania zasobów
Bardziej szczegółowoCEL OGÓLNY - Zrównoważone wykorzystanie zasobów obszaru RLGD na rzecz rozwoju gospodarczego
1.0 CEL OGÓLNY - Zrównoważone wykorzystanie zasobów obszaru RLGD na rzecz rozwoju gospodarczego zgodny z celami: Podnoszenie wartości produktów, tworzenie, zachęcanie młodych ludzi i propagowanie innowacji
Bardziej szczegółowoLGD Stowarzyszenie Rozwoju Ziemi Płockiej Plac Wolności Bielsk (24)
LGD Stowarzyszenie Rozwoju Ziemi Płockiej Plac Wolności 12 09-230 Bielsk (24) 261-54-38 lgd_bielsk@op.pl www.lgdbielsk.pl Działanie to przyczynia się do poprawy jakości życia lub różnicowania działalności
Bardziej szczegółowoRewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku - Pomorska Droga Św. Jakuba RECReate
Rewitalizacja Europejskiego Szlaku Kulturowego na obszarze Południowego Bałtyku - Pomorska Droga Św. Jakuba RECReate Szczecin 20 grudnia 2011 r. Bożena Wołowczyk Plan prezentacji 1. Idea europejskich szlaków
Bardziej szczegółowoPriorytet 5: Rozwój obszarów wiejskich. Analiza SWOT
72 Priorytet 5: Rozwój obszarów wiejskich Analiza SWOT MOCNE STRONY 1. Możliwość rozwoju produkcji żywności wysokiej jakości. 2. Korzystna struktura wielkości gospodarstw. 3. Korzystne warunki przyrodnicze
Bardziej szczegółowoTabela nr 29: Kryteria wyboru operacji dla działania Wzmocnienie konkurencyjności i utrzymanie atrakcyjności obszarów zależnych od rybactwa
Tabela nr 29: Kryteria wyboru dla działania Wzmocnienie konkurencyjności i utrzymanie atrakcyjności obszarów zależnych od rybactwa Lp Kryterium wyboru 1. Zasięg oddziaływania Opis Punktacja Mierzalność
Bardziej szczegółowoFUNDACJA BIŁGORAJ GORAJ - XXI KRESOWYCH. www.bilgoraj21.pl
FUNDACJA BIŁGORAJ GORAJ - XXI www.bilgoraj21.pl MIASTO NA SZLAKU KULTUR KRESOWYCH KRESOWYCH 2 KIM JESTEŚMY? lipca 2005 roku ustanowiona została aktem notarialnym Fundacja Obywatelska Przedsiębiorczość
Bardziej szczegółowoProgram Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 PODSUMOWANIE DZIAŁANIA ODNOWA I ROZWÓJ WSI
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 PODSUMOWANIE DZIAŁANIA ODNOWA I ROZWÓJ WSI Urząd Marszałkowski w Łodzi Departament Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich Rola Samorządu Samorząd Województwa
Bardziej szczegółowoZasady ubiegania się o pomoc finansową w ramach działania Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju dla operacji odpowiadających dla działania
Zasady ubiegania się o pomoc finansową w ramach działania Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju dla operacji odpowiadających dla działania Odnowa i rozwój wsi Świdwin 2013 Europejski Fundusz Rolny na rzecz
Bardziej szczegółowoANKIETA. Konsultacje społeczne prowadzone w ramach opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Goleniowskiego do roku 2020.
ANKIETA Konsultacje społeczne prowadzone w ramach opracowywania aktualizacji Strategii Rozwoju Powiatu Goleniowskiego do roku 2020. Szanowni Państwo! W związku z rozpoczęciem prac nad opracowaniem aktualizacji
Bardziej szczegółowoProjekt Rozwój metapopulacji żubra w północno-wschodniej Polsce
Projekt Rozwój metapopulacji żubra w północno-wschodniej Polsce maj 2014 kwiecień 2016 http://projekteog.sggw.pl Teren realizacji Projektu Struktura Projektu Zadanie 1 Ochrona żubra w Puszczy Białowieskiej
Bardziej szczegółowoEuropejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt
Projekt Uwaga: zakres operacji dla projektów grantowych ma charakter informacyjny, w każdym projekcie grantowym zostaną wskazane cele projektu i działania możliwe do realizacji, które charakterem muszą
Bardziej szczegółowoKARTA OCENY OPERACJI WEDŁUG LOKALNYCH KRYTERIÓW WYBORU
Załącznik Nr 6 do Procedury wyboru i oceny operacji w ramach Strategii Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (LSR) dla Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania "Siedlisko" KARTA OCENY OPERACJI
Bardziej szczegółowoAnkieta monitorująca
Ankieta monitorująca Ankieta monitorująca z realizacji operacji w zakresie działania "WdraŜanie lokalnych strategii rozwoju" w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoOdniesienie do pozycji we wniosku o przyznanie pomocy 1 Miejsce realizacji operacji 10 17.7
Wzór Karta oceny zgodności z lokalnymi kryteriami wyboru w ramach działania Wdrażanie LSR dla operacji odpowiadających warunkom przyznania pomocy dla działania: Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw
Bardziej szczegółowoObszary wyznaczone do sieci NATURA 2000 w województwie podlaskim Obszary Specjalnej Ochrony (OSO):
Europejska Sieć Ekologiczna NAT URA 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej. Celem wyznaczania tych obszarów jest ochrona cennych, pod względem
Bardziej szczegółowoI Spotkanie Rady Strategii Rozwoju Tczewa przy Prezydencie Miasta Tczewa Luty, 2009
I Spotkanie Rady Strategii Rozwoju Tczewa przy Prezydencie Miasta Tczewa Luty, 2009 Strategią rozwoju nazywa się rozmaite sposoby oddziaływania w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego Strategia rozwoju
Bardziej szczegółowoII. Poprawa jakości życia, w tym dostępu do kultury i rekreacji, nauki i pracy.
Opracowanie informacji o możliwości realizacji projektów przez beneficjentów z terenu działania LGD Między Dalinem i Gościbią w ramach Osi 4 Leader Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich Zarząd Stowarzyszenia
Bardziej szczegółowoInstrukcja wypełnienia karty oceny operacji według kryteriów wyboru
Załącznik nr 1 do Uchwały nr 33/WZC/2011 WZC Stowarzyszenia Siła w Grupie z dnia 30 maja 2012 r. Załącznik nr 4 do LSR Lokalne kryteria wyboru operacji przez Lokalną Grupę Działania Siła w Grupie określone
Bardziej szczegółowoLokalna Grupa Działania Ziemi Człuchowskiej
Cele i wskaźniki 1.0 CEL OGÓLNY Poprawa warunków życia i wypoczynku na terenie Ziemi Człuchowskiej 1.1 Rozwój turystyki i rekreacji na obszarze oraz zachowanie lokalnego dziedzictwa CELE 1.2 Wzmocnienie
Bardziej szczegółowow sprawie: zmiany uchwały Nr XXXIII/239/09 z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Sidzina na lata
UCHWAŁA NR XLI/295/10 RADY GMINY BYSTRA-SIDZINA z dnia 4 listopada 2010 r. w sprawie: zmiany uchwały Nr XXXIII/239/09 z dnia 29 grudnia 2009 r. w sprawie zatwierdzenia Planu Odnowy Miejscowości Sidzina
Bardziej szczegółowoWzór planu odnowy miejscowości zgodny z zaleceniami Ministerstwa Rolnictwa oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
Wzór planu odnowy miejscowości zgodny z zaleceniami Ministerstwa Rolnictwa oraz Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Charakterystyka miejscowości, opis planowanych zadań inwestycyjnych, inwentaryzacja zasobów
Bardziej szczegółowoINTERREG IIIA Polska-Czechy Priorytety i działania
INTERREG IIIA Polska-Czechy Priorytety i działania Departament Koordynacji Programów Operacyjnych UMWO Priorytety i działania Priorytet 1 Dalszy rozwój i modernizacja infrastruktury dla zwiększenia konkurencyjności
Bardziej szczegółowoW dniu 8.01.2014r Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja otrzymała dofinansowanie na realizację projektu Dla Kwisy, dla Natury przygotowanie małej
W dniu 8.01.2014r Fundacja Ekologiczna Zielona Akcja otrzymała dofinansowanie na realizację projektu Dla Kwisy, dla Natury przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki
Bardziej szczegółowoZielona infrastruktura w Polsce. Anna Liro Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
Zielona infrastruktura w Polsce Anna Liro Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Zielona infrastruktura priorytet nowej strategii Realizacja Strategii UE ochrony różnorodności biologicznej na lata 2020
Bardziej szczegółowoRola zielonych szkół w promocji obszarów Natura dr Maria Palińska Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej
Rola zielonych szkół w promocji obszarów Natura 2000 dr Maria Palińska Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej www.wcee.org.pl Konferencja pn. Co dalej z nami pytają obszary Natura 2000 Walory przyrodnicze
Bardziej szczegółowoSTUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO POMORSKIE
BURMISTRZ MIASTA I GMINY W DRAWSKU POMORSKIM STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY DRAWSKO POMORSKIE -CZĘŚĆ OPISOWA- ZAŁĄCZNIK NR 2 DO UCHWAŁY NR VIII/59/2003 RADY MIEJSKIEJ
Bardziej szczegółowoMożliwość pozyskania środków finansowych na obszary wiejskie w ramach Osi 4 LEADER na działanie,,małe PROJEKTY
Lokalna Grupa Działania Stowarzyszenie Białych Górali i Lachów Sądeckich 33-390 Łącko 836 Tel. 881 021 881 www.lgdlacko.pl, e-mail:biuro@lgdlacko.pl Możliwość pozyskania środków finansowych na obszary
Bardziej szczegółowoINTERREG V-A REPUBLIKA CZESKA POLSKA. Szkolenie dla potencjalnych wnioskodawców
INTERREG V-A REPUBLIKA CZESKA POLSKA Szkolenie dla potencjalnych wnioskodawców OŚ PIORYTETOWA 2 ROZWÓJ PRZYRODNICZEGO I KULTUROWEGO NA RZECZ WSPIERANIA ZATRUDNIENIA Racibórz, 6.03.2017 r. Oś Piorytetowa
Bardziej szczegółowoJak utrwalać efekty realizacji projektu Obszary Natura 2000 naszą szansą? RCEE, Płock 9-10 czerwca 2015 r. Janina Kawałczewska
Konferencja pn. Co dalej z nami pytają obszary Natura 2000 Jak utrwalać efekty realizacji projektu Obszary Natura 2000 naszą szansą? RCEE, Płock 9-10 czerwca 2015 r. Janina Kawałczewska Efekty realizacji
Bardziej szczegółowoCel ogólny 1. Dobre warunki sprzyjają aktywności kulturalnej sportowej i rekreacyjnej mieszkańców
Załącznik nr 1 do uchwały nr 6/11 Walnego Zebrania Stowarzyszenia Blisko Krakowa z dnia 24 listopada 2011 r. 4. OKREŚLENIE CELÓW OGÓLNYCH I SZCZEGÓŁOWYCH LSR ORAZ WSKAZANIE PLANOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ SŁUŻĄCYCH
Bardziej szczegółowoLOKALNA STRATEGIA ROZWOJU. Znaczenie LSR w opracowaniu wniosków w ramach PROW Małe projekty
LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU Znaczenie LSR w opracowaniu wniosków w ramach PROW Małe projekty MISJA Stowarzyszenie Unia Nadwarciańska tworzy warunki sprzyjające innowacyjnemu wykorzystaniu ponadprzeciętnych
Bardziej szczegółowoKonsultacje społeczne projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata
Konferencja Rewitalizacja szansą rozwoju miasta Warszawy 30 czerwca 2006r Konsultacje społeczne projektu Lokalnego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy na lata 2005-2013 1. Czy Państwa zdaniem Warszawa
Bardziej szczegółowoKryteria oceny merytorycznej
Kryteria oceny merytorycznej Ocena merytoryczna składa się z: a) oceny zgodności operacji z LSR; b) oceny zgodności operacji z lokalnymi kryteriami przyjętymi przez LGD. Ocenę zgodności operacji z LSR
Bardziej szczegółowoLOKALNE KRYTERIA WYBORU OPERACJI
LOKALNE KRYTERIA WYBORU OPERACJI dla przedsięwzięć: 1.2.3 Kreowanie atrakcyjnych przestrzeni spędzania czasu wolnego poprzez budowę, przebudowę i/lub wyposażenie ogólnodostępnej niekomercyjnej infrastruktury
Bardziej szczegółowoZAKRES LOKALNYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH
ZAKRES LOKALNYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH WIELKOPOLSKIE REGIONALNE FORUM TERYTORIALNE Spotkanie subregionalne, Poznań, 21 czerwca 2018 r. Oddział Planowania Strategicznego DPR Metodyka opracowania 80
Bardziej szczegółowoDuże projekty możliwości finansowania
Duże projekty możliwości finansowania Materiał opracowany przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Leśna Kraina Górnego Śląska Instytucja Zarządzająca PROW 2014-2010 Minister Rolnictwa i rozwoju Wsi
Bardziej szczegółowoProjekt do konsultacji
Projekt do konsultacji Załącznik Nr do Programu współpracy Samorządu Województwa Podlaskiego z organizacjami pozarządowymi w roku Harmonogram otwartych konkursów ofert na realizację zadań publicznych należących
Bardziej szczegółowoUchwała Zarządu Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Świętokrzyskiej nr 10/2010 z dn. 24 czerwca 2010 r. w sprawie zmiany Lokalnej Strategii Rozwoju
Uchwała Zarządu Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Świętokrzyskiej nr 10/2010 z dn. 24 czerwca 2010 r. w sprawie zmiany Lokalnej Strategii Rozwoju Na podstawie 23 ust. 2 lit. (q) Statutu Stowarzyszenia Rozwoju
Bardziej szczegółowoKRYTERIA WYBORU OPERACJI
KRYTERIA WYBORU OPERACJI 1. ZAKRES TEMATYCZNY PROW: BUDOWA LUB PRZEBUDOWA OGÓLNODOSTĘPNEJ I NIEKOMERCYJNEJ INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ LUB REKREACYJNEJ LUB KULTURALNEJ KRYTERIA FORMALNE KRYTERIUM DEFINICJA
Bardziej szczegółowoHarmonogram otwartych konkursów ofert na realizację zadań publicznych należących do Samorządu Województwa Podlaskiego w 2019 roku
Załącznik do Programu współpracy Samorządu Województwa Podlaskiego z organizacjami pozarządowymi w 09 roku Harmonogram otwartych konkursów ofert na realizację zadań publicznych należących do Samorządu
Bardziej szczegółowoSTOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA WRZOSOWA KRAINA. Kryteria wyboru operacji dla działań PROW w ramach wdrażania LSR.
Kryteria wyboru operacji dla działań PROW w ramach wdrażania LSR Małe projekty L.p. Kryteria Opis Punkty 1 Doświadczenie wnioskodawcy 2 Członkostwo w Preferuje wnioskodawców, którzy nie realizowali dotąd
Bardziej szczegółowoDziałanie to przyczynia się do poprawy jakości życia lub różnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania LGD, które nie kwalifikują się
Działanie to przyczynia się do poprawy jakości życia lub różnicowania działalności gospodarczej na obszarze działania LGD, które nie kwalifikują się do wsparcia w ramach działań osi 3 Jakość życia na obszarach
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 11 do Wniosku o wybór LSR. Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania - Gniazdo
Załącznik nr 11 do Wniosku o wybór LSR Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania - Gniazdo Kryteria wyboru operacji, a także procedury zmiany tych kryteriów w ramach wdrażania Lokalnej Strategii Rozwoju Stowarzyszenia
Bardziej szczegółowoEuropejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie
RAPORT MONITORUJĄCY POSTĘPY W REALIZACJI LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU ORAZ FUNKCJONOWANIE STOWARZYSZENIA LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA RAZEM KU LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI za okres: lipiec wrzesień 2016 r.. I. STOPIEŃ
Bardziej szczegółowoGospodarka agroturystyczna szansą dla terenów w pobliżu obszarów Natura dr Maria Palińska
Gospodarka agroturystyczna szansą dla terenów w pobliżu obszarów Natura 2000 dr Maria Palińska Piękno tej ziemi skłania mnie do wołania o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń. Jeżeli miłujecie ojczystą
Bardziej szczegółowoLOKALNE KRYTERIA WYBORU OPERACJI
Załącznik do uchwały Zarządu Czarnkowsko-Trzcianeckiej Lokalnej Grupy Działania nr 18/2015 LOKALNE KRYTERIA WYBORU OPERACJI dla przedsięwzięć: 1.2.1 Rozwój niekomercyjnej infrastruktury turystycznej i
Bardziej szczegółowoŻółw błotny (Emys orbicularis) w Polsce północno-wschodniej
Żółw błotny (Emys orbicularis) w Polsce północno-wschodniej Rozmieszczenie, zagrożenia, perspektywy ochrony Grzegorz Górecki Stacja Terenowa Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego Urwitałt 2013 Rozmieszczenie
Bardziej szczegółowoANKIETA MONITORUJĄCA POSTĘP REALIZACJI LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU LGD STOWARZYSZENIA DOLINA PILICY
ANKIETA MONITORUJĄCA POSTĘP REALIZACJI LOKALNEJ STRATEGII ROZWOJU LGD STOWARZYSZENIA DOLINA PILICY WERSJA II ZALECENIA OGÓLNE 1. Beneficjent czytelnie wypełnia niebieskim lub czarnym kolorem wyłącznie
Bardziej szczegółowoPolska Sieć Najciekawszych Wsi europejski pomysł i nowa idea w odnowie wsi. Ryszard Wilczyński Wojewoda Opolski
Polska Sieć Najciekawszych Wsi europejski pomysł i nowa idea w odnowie wsi Ryszard Wilczyński Wojewoda Opolski Rekomendacje dla odnowy wsi, jako metody rozwoju: budowanie specjalizacji, łączenie potencjałów
Bardziej szczegółowoPodsumowanie Strategii Rozwoju Gminy Nowy Targ na lata
Podsumowanie Strategii Rozwoju Gminy Nowy Targ na lata 2007 2013 Obszar strategiczny: Gospodarka i infrastruktura Cel Strategiczny: Rozwinięta gospodarka Gminy Nowy Targ Ulgi podatkowe dla rozpoczynających
Bardziej szczegółowoZNACZENIE ŻUBRÓW ZACHODNIOPOMORSICH DLA CAŁEJ POPULACJI ŻUBRÓW
ZNACZENIE ŻUBRÓW ZACHODNIOPOMORSICH DLA CAŁEJ POPULACJI ŻUBRÓW Populacja żyjąca w Polsce północno-zachodniej o liczebności 110 osobników - to wielkość minimalna, uznawana za gwarantującą stabilne funkcjonowanie
Bardziej szczegółowoWizja. Cele ogólne są konkretne i mierzalne poprzez wskaźniki podane w tabeli poniżej.
4. Określenie celów ogólnych i szczegółowych LSR oraz wskazanie planowanych przedsięwzięć służących osiągnięciu poszczególnych celów szczegółowych, w ramach których będą realizowane operacje, zwanych dalej
Bardziej szczegółowoPROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Priorytet 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich 1a. Zwiększenie innowacyjności i bazy wiedzy na obszarach
Bardziej szczegółowoUogólniona dla całego obszaru, objętego LSR, Analiza SWOT. z wykorzystaniem analiz SWOT z konsultacji przeprowadzonych w gminach
Uogólniona dla całego obszaru, objętego LSR, Analiza SWOT z wykorzystaniem analiz SWOT z konsultacji przeprowadzonych w gminach i analizy SWOT powiatu MOCNE STRONY 1. Atrakcyjne walory krajobrazowo przyrodnicze
Bardziej szczegółowoKampinoski Park Narodowy uwarunkowania dla rozwoju turystyki
Kampinoski Park Narodowy uwarunkowania dla rozwoju turystyki Małgorzata Mickiewicz Kampinoski Park Narodowy Parki narodowe to w Polsce najcenniejsze przyrodniczo obszary 23 parki narodowe 1% powierzchni
Bardziej szczegółowoKRYTERIA WYBORU OPERACJI LGR Opolszczyzna
KRYTERIA WYBORU OPERACJI LGR Opolszczyzna Nazwa kryterium Waga Punktacja Uwagi I. Wzmocnienie konkurencyjności i utrzymanie atrakcyjności obszarów zależnych od rybactwa Operacja dotyczy rozwoju infrastruktury
Bardziej szczegółowoPROGRAM DZIAŁANIA. Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych na 2014 rok.
PROGRAM DZIAŁANIA Załącznik do uchwały Nr CCXX/4446/2013 Zarządu Województwa Lubelskiego z dnia 24 grudnia 2013 r. Zespołu Lubelskich Parków Krajobrazowych na 2014 rok. L. p. Nazwa zadania Termin realizacji
Bardziej szczegółowoKarta oceny zgodności operacji z LSR
Dane Członka Rady Programowej: Pieczęć LGD Nr karty:.. Imię Nazwisko:. Podpis Sekretarza Posiedzenia: Sektor: Gmina:..... Karta oceny zgodności operacji z LSR Wniosek nr:. złożony przez:..... Nazwa operacji:.
Bardziej szczegółowo