Nr Informacja. System zabezpieczenia emerytalnorentowego. Małgorzata Dziubińska-Michalewicz KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH System zabezpieczenia emerytalnorentowego w Kanadzie Wrzesień 2005 Małgorzata Dziubińska-Michalewicz Informacja Nr 1148 W Kanadzie funkcjonuje trójfilarowy system zabezpieczenia emerytalno-rentowego osób starszych. Filar pierwszy gwarantuje obywatelom tego kraju pewien minimalny poziom zabezpieczenia na starość. Drugi filar ubezpieczeniowy (Canada Pension Plan CPP) jest systemem państwowym, obejmującym wszystkich pracujących. Program ten istnieje od 1966 r. i jest administrowany przez rząd. Trzeci filar obejmuje prywatne kasy oszczędnościowo-emerytalne, tworzone głównie z inspiracji pracodawców i w dużej mierze przez nich finansowane.

2 BSiE 1 1. Pierwszy filar systemu emerytalno-rentowego w Kanadzie Warunkiem otrzymania podstawowego świadczenia emerytalnego (będącego faktycznie minimalną emeryturą państwową) jest brak lub niski poziom dochodu. W tym filarze działają dwa programy (finansowane z podatków rządu federalnego) Old Age Security (OAS) oraz Guarantee Income Supplement (GIS). Ten państwowy system emerytalny zapewnia skromne dochody, jednak powyżej poziomu ubóstwa. Pełni jednocześnie funkcje opiekuńcze wobec osób najbardziej potrzebujących, gwarantując im podstawowy dochód, który następnie może być uzupełniany z dwóch pozostałych filarów. 2. Obowiązkowy system emerytalny CPP Drugi filar to obowiązkowy dla wszystkich zatrudnionych osób system działający na zasadzie pay-as-you-go (lub inaczej umowy repartycyjnej albo umowy pokoleniowej). Oznacza to, że osoby aktualnie pracujące finansują świadczenia emerytalne osób starszych. Świadczenie z tego filaru pokrywa mniej więcej 25% zarobku z okresu ubezpieczenia. Generalnie, państwo dąży do ograniczenia roli tego systemu w zabezpieczeniu dochodów ludności w wieku emerytalnym, popierając rozwój prywatnych kas oszczędnościowoemerytalnych. Do CPP wpłacane są składki ubezpieczeniowe, z których następnie są finansowane emerytury, renty i renty rodzinne. Każda pracująca osoba (w wieku lat) zobowiązana jest należeć do tego sytemu. Ubezpieczeni powyżej 70 roku życia nie opłacają już składki, nawet jeżeli nie przeszli na emeryturę. Aktualna wysokość składki to 9,9% od minimalnego zarobku w wysokości 3,5 tys. dolarów kanadyjskich (dane dla 2005 r.). Osoby pracujące na własny rachunek opłacają całą składkę z własnych funduszy. W przypadku pracowników najemnych składka jest opłacana w połowie przez pracodawcę (4,95%) a w połowie (4,95%) przez pracownika. Są pewne minimalne oraz maksymalne granice zarobków, podlegających oskładkowaniu jest to 3,5 tys. oraz dolarów rocznie. Zatem od zarobków niższych oraz wyższych nie pobierana jest składka.

3 2 BSiE Środki finansowe gromadzone w ramach systemu CPP są inwestowane w najlepiej pojętym interesie ubezpieczonych, przy zachowaniu właściwej równowagi pomiędzy poziomem ryzyka a korzyściami, jakie można uzyskać z lokat. Utworzone zostały struktury nadzorcze (CPP Investment Board) zapewniające sprawne zarządzanie środkami finansowymi). CPP ma obowiązek regularnego dostarczania swoim członkom powszechnie zrozumiałej informacji finansowej o stanie aktywów i zobowiązań funduszu. Z kolei administracja rządowa jest zobowiązana do cyklicznego monitorowania czynników wpływających na nienaruszalność finansową systemu i musi być przygotowana do wprowadzenia nieodzownych korekt w celu ochrony tej zasady. Ustawowy wiek emerytalny to 65 lat zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Można przejść na emeryturę wcześniej, tj. w wieku lat pod warunkiem: zaprzestania zatrudnienia, osiągania zarobków niższych od aktualnej maksymalnej kwoty emerytury z CPP (która w 2005 r. wynosiła 828,75 dolarów). Wysokość świadczenia emerytalnego zależna jest od wysokości zarobków oraz długości okresu pracy. Przy kalkulacji wymiaru świadczenia wybierane są najkorzystniejsze dla ubezpieczonego okresy aktywności zawodowej. I tak, okres przerw w pracy lub uzyskiwania niższych zarobków z powodu wychowywania dziecka (w wieku do 7 lat, po 1958 r.) nie jest włączony do okresu, z którego kalkulowane jest świadczenie emerytalne. Kanada posiada porozumienia z innymi krajami w zakresie wzajemnego uznawania okresów ubezpieczeniowych. Okresy pracy w innych krajach mogą być na mocy tych porozumień dodawane do okresu pracy w Kanadzie. Nie ma takiego porozumienia między Kanadą a Polską, co oznacza, że nie sumują się okresy pracy w obu tych krajach. Świadczenie emerytalne może być przekazywane na konto poza Kanadą. Emerytura z CPP podlega opodatkowaniu. Jest też waloryzowana (corocznie w styczniu) w zależności od wzrostu kosztów utrzymania. Można łączyć pracę z otrzymywaniem świadczenia emerytalnego (bez konieczności jego zawieszenia), chociaż wówczas nie powiększa się już wysokości przyszłej emerytury. 3. Renta z systemu CPP Warunkiem uzyskania świadczenia rentowego z obowiązkowego systemu CPP jest opłacanie składki ubezpieczeniowej przez co najmniej 4 lata z sześciu ostatnich lat pracy. Są pewne wyjątki od tej zasady, w odniesieniu do osób: pozostających w domu w celu wychowywania dzieci, będących w separacji lub rozwiedzionych, pracujących poprzednio w innych krajach, których stan fizyczny lub psychiczny nie pozwala na wystąpienie z wnioskiem o przyznanie świadczenia. Niepełnosprawność definiowana jest jako niemożność wykonywania w normalnych warunkach przynajmniej przez 1 rok jakiejkolwiek pracy (nie tylko dotychczasowej) lub z powodu długotrwałej choroby, lub stanu zagrożenia życia. Zgłaszający wniosek o rentę zobowiązany jest do wypełnienia zgłoszenia i kwestionariusza oraz przedstawienia raportu medycznego (zawierającego np. dokumentację szpitalną). Wnioskodawca może być wezwany w celu oceny stanu zdrowia. Przy tej ocenie brane są pod uwagę takie czynniki jak: rodzaj i zaawansowanie choroby, wiek osoby ubiegającej się o świadczenie, jej wykształcenie,

4 BSiE 3 dotychczasowy przebieg pracy zawodowej, wpływ obecnego leczenia na poprawę zdolności do pracy, rokowania odnośnie stanu zdrowia. Szacuje się, że ok. 75% wniosków o rentę rozpatrywanych jest w przeciągu 4 miesięcy. Istnieje tryb odwoławczy od decyzji organów rentowych. Świadczenie rentowe jest opodatkowane. Można łączyć otrzymywanie świadczenia z pracą, pod warunkiem osiągania dochodów nie przekraczających dolarów (przed opodatkowaniem) rocznie (dane dla 2005 r.) Granica zarobkowania jest jednak elastyczna i może być zwiększana w indywidualnych przypadkach (np. nieregularnego zarobkowania). 4. Świadczenia z trzeciego filaru W filarze tym mieszczą się różnorodne formy indywidualnego, prywatnego zabezpieczenia emerytalnego (Register Retirement Savings Plans RRSPs) oraz pracownicze programy emerytalne (Register Pensie Plan RPP) sponsorowane przez pracodawców. Państwo wspiera rozwój obu tych form dodatkowego zabezpieczenia, stwarzając możliwość dokonywania odpisów podatkowych, związanych z odprowadzaniem składek do prywatnych funduszy emerytalnych. Na wpłaty do RRSPs oraz RPP można przeznaczyć jednak maksimum 18% zarobków, jednak nie więcej niż 13,5 tys. dolarów rocznie. RRSPs prowadzone są zarówno przez instytucje ubezpieczeniowe, jak i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. RPP to plany emerytalne tworzone na zasadzie dobrowolności przez pracodawców, często z inicjatywy związków zawodowych. Plany te obejmują zarówno programy o określonej kwocie świadczenia (Defined Benefis DB), jak i o określonej składce (Defined Contribution DC). 1 Zdecydowanie bardziej rozpowszechnione są programy DB, gdyż obejmują 85% członków systemu RPP i gromadzą aż 95% środków finansowych. W związku z coraz bardziej zwiększającą się mobilnością pracowników, wzrastać będzie jednak znaczenie planów o określonej składce. Mniej więcej 36% osób pracujących w Kanadzie, w tym 45% pracowników najemnych, jest dodatkowo ubezpieczonych w RPP. Jednak znaczenie tego planu maleje ze względu na spadający stopień przynależności związkowej i wzrost liczby osób pracujących na własny rachunek. Połowę członków RPP stanowią pracownicy sektora publicznego, druga połowa to pracownicy najemni zatrudnieni w sektorze prywatnym. Charakterystyczną cechą systemu kanadyjskiego jest mała liczba funduszy emerytalnych RPP dla pracowników sektora publicznego (stanowią one tylko 8% ogólnej liczby funduszy, chociaż należy do nich prawie polowa wszystkich członków RPP) i duża liczba małych funduszy w sektorze prywatnym. Warunki przystąpienia do RPP i uczestnictwa są negocjowane i przez to różne w poszczególnych funduszach. Z reguły uczestnictwo w RPP zapewnia nie tylko wyższy poziom świadczenia emerytalnego, ale i możliwość przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku. Negocjowaniu podlega nie tylko wysokość przyszłych świadczeń (w systemie DB), ale i wysokość oraz sposób opłacenia składek w systemie DC. I tak, w systemie składkowym, typowym rozwiązaniem jest, że składkę w wysokości 5-10% wynagrodzenia uiszcza pracownik, a składka pracodawcy może mieć różną wysokość. Ok. 27% uczestników RPP ma składkę w całości pokrytą przez pracodawcę. 1 W programie DB pracodawca zobowiązuje się do określonych miesięcznych płatności na rzecz pracownika po jego przejściu na emeryturę. Na przyszłe wypłaty przeznacza część funduszu płac. Natomiast w programach DC wysokość przyszłego świadczenia nie jest z góry określona, a zależny od wartości zgromadzonych składek, które są inwestowane.

5 4 BSiE Coraz popularniejsze staje się jednak oszczędzanie w trzecim filarze poprzez uczestniczenie w RRSPs. Związane jest to z rozwojem małych przedsiębiorstw i wzrostem samozatrudnienia. W dalszym ciągu jednak RPP jest największym depozytariuszem środków finansowych zgromadzonych w tym filarze. Nadmienić należy, że w Kanadzie obowiązują określone zasady inwestowania środków zgromadzonych na wypłaty emerytalne. Tylko 30% tych środków można inwestować poza granicami tego kraju. Główną formą inwestowania planów emerytalnych jest inwestowanie swoich aktywów w papiery wartościowe o ograniczonym stopniu ryzyka, przede wszystkim w państwowe obligacje. Wykorzystana literatura: 1. K. P. Ambachtsheer, D. Don Ezra, Fundusze emerytalne, jak efektywnie pomnażać majątek ich członków, Oficyna Ekonomiczna, Dom Wydawniczy ABC, Kraków A. Luchak, T. Fang, M. Gunderson, How Has public Policy shaped defined-benefit pension coverage in Canada, Journal of Labor Research, nr 3/2004, 3. M. Sarney, A.M. Reneta, The Canada Pension Plan s experience with investing its portfolio in equities, Social Security Bulletin, Washington 2001/2002, vol. 64 nr 2, 4. Strona internetowa: 5. Strona internetowa: