Psychoterapia a realizacja potrzeb duchowych u pacjentów internowanych

Transkrypt

1 Psychoterapia a realizacja potrzeb duchowych u pacjentów internowanych KS. DR GRZEGORZ KUDLAK KLINIKA PSYCHIATRII SĄDOWEJ IPIN UNIWERSYTET WARSZAWSKI

2 Duchowość a zdrowie psychiczne Człowiek pragnie żyć z sensem

3 Duchowość jako transcendencja W psychologii rozumiana jest jako wykraczanie poza czy też ponad to, co aktualnie doświadczane (wzrost, rozwój, przemiana). Może zachodzić w obrębie osoby (np. samorealizacja, rozwój osobisty) Może być skierowana na innych (niesienie pomocy, altruizm) Może być skierowana na inny szczególny obiekt (Absolut, Wszechświat, Bóg)

4 Duchowość = religijność? Religia w ujęciu REALISTYCZNYM jako pusty rytuał Religia w ujęciu AUTYSTYCZNYM jako czynnik destruktywny Religia w ujęciu TRANSCENDENTNYM jako funkcja rozwojowa

5 Duchowość różne ujęcia Pogłębiona refleksja nad własnym bytem, samoświadomość Świadomie kształtowana moralność, hierarchia wartości Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o sens życia człowieka, jego cel Człowiek rozwinięty duchowo jest człowiekiem wolnym, zdolnym do dokonywania wyborów w oparciu o wyższe wartości, wykraczające poza własną, doraźną korzyść. M. Dziewiecki

6 Duchowość w rozwoju człowieka Egzystencjalny sposób myślenia o przyczynach zdarzeń kształtuje się u dzieci między 2 a 4 r. ż. Motywem przewodnim jest poszukiwanie sensu, znaczenia i celowości zdarzeń i obiektów Celem ostatecznym jest poszukiwanie sensu i celu własnego życia

7 Potrzeby duchowe wg. Maslowa Niezależność, nastawienie zadaniowe, realizm, spontaniczność, przeżycia mistyczne i zdolność do nawiązywania głębokich związków z innymi.

8 Kryzys i zdrowie rola duchowości Duchowość stanowi potencjał, który w określonych warunkach może być użyteczny (WHO) W warunkach kryzysowych takich jak utrata zdrowia duchowość może wzrastać Duchowość sprzyja utrzymaniu równowagi między wewnętrznym a zewnętrznym światem człowieka

9 Kryzys i zdrowie rola duchowości Poszukiwanie szeroko rozumianego sensu Rozwój, twórcze samodoskonalenie Pragnienie harmonii, ładu Przykładanie dużej wagi do wartości etycznych Poczucie wspólnoty z innymi, odpowiedzialność, miłość do ogółu Otwartość, spontaniczność i akceptacja tego, co przynosi życie Wolność wewnętrzna, działanie nie wynikające z wewnętrznego przymusu Stanowisko sprzeciwu wobec zła, niesprawiedliwości, przemocy Szacunek do innych, wyrozumiałość, życzliwość, tolerancja i zrozumienie Postawa wobec religii

10 Sytuacja pacjentów internowanych Wymiar egzystencjalny

11 Internowanie Zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym Warunki do orzeczenia: Popełnienie czynu karalnego o znacznej społecznej szkodliwości w stanie niepoczytalności Wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca popełni taki czyn ponownie

12 Internowanie jako cierpienie Utrata zaufania do siebie i własnego umysłu Poczucie wykluczenia i stygmatyzacji Utrata poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad swoim życiem Poczucie winy w związku z popełnionym przestępstwem Izolacja, dolegliwości zakładu zamkniętego i instytucji totalnej Niepewność przyszłości

13 Internowanie jako kryzys egzystencjalny Zakwestionowanie skuteczności dotychczasowej wiedzy, hierarchii wartości i postawy wobec życia Poczucie porażki i rozczarowania swoim życiem Kryzys w wartościowaniu Kryzys poczucia sensu życia Konieczność wypracowania strategii radzenia sobie z cierpieniem

14 Jak wyleczyć sens życia? Psychoterapia w przestrzeni duchowości

15 Psychoterapia współczesne definicje Pewien rodzaj oddziaływań psychologicznych, mających na celu leczenie, tj. usuwanie zaburzeń przeżywanych przez jednostkę lub określanych przez jej otoczenie jako choroba psychiczna. Aleksandrowicz Przemyślany i planowany sposób interwencji, w celu modyfikacji lub korekty prezentowanej przez osobę postawy wobec pojawiających się w jej życiu problemów i trudności. Urban i Ford Świadome i zamierzone stosowanie klinicznych i interpersonalnych metod, w celu towarzyszenia ludziom w zmianie lub modyfikacji ich zachowań, schematów poznawczych, emocji i/lub innych osobistych właściwości na takie, które uczestnicy tego procesu uznają za bardziej pożądane. Norcross

16 Czynniki leczące w psychoterapii według Yaloma Nadzieja na osiągnięcie zmiany Poszerzenie świadomości Monitorowanie zachowań Katharsis, odreagowanie Naśladowanie funkcji terapeuty Uświadomienie egzystencjalne

17 Psychologia duchowa Jest opisem człowieka, odzwierciedlającym jego duchową naturę, jednocześnie nie lekceważąc znaczenia jego natury biologicznej Założenie, że doświadczenie duchowe dotyczy realnie istniejącego obiektu (Boga, Absolutu) Ryzyko nawracania/demoralizacji pacjenta w trakcie terapii

18 Psychoterapia integratywna w podejściu chrześcijańskim Zintegrowana koncepcja osoby jako jedności w rozumieniu antropologii chrześcijańskiej Zintegrowany sposób korzystania z dorobku różnych szkół psychoterapii, dostosowany do problemu pacjenta i etapu terapii Znaczenie integracji wewnętrznej psychoterapeuty dla efektywności terapii

19 Terapia z uwzględnieniem duchowości - skuteczność Większa skuteczność w leczeniu depresji u osób religijnych Propst i in., 1992 Szybsze zdrowienie po doświadczeniu molestowania seksualnego w dzieciństwie Nichole i in., 2005 Wysoka efektywność na tle metod niezintegrowanych Nocross, 2011

20 Duchowość w wymiarze religijnym Znaczenie praktyk religijnych

21 Dostęp do praktyk i przewodnictwa duchowego z perspektywy pacjenta Dostęp? PACJENT WIERZĄCY PACJENT NIEWIERZĄCY TAK NIE Wspieranie poczucia godności i tożsamości Poszukiwanie sensu i nadziei w praktykach religijnych Wsparcie procesu przebaczenia samemu sobie Łagodzenie lęku egzystencjalnego Deprywacja potrzeb duchowych Poczucie wykluczenia, oderwania od wspólnoty Ryzyko ucieczki w destruktywne rozumienie swojej sytuacji Dostęp do alternatywnej formy rozumienia, przeżywania sytuacji Okazja do refleksji i rozwoju Postawa wrogości materiał do terapii (projekcje)

22 Duchowość religijna wpływ pozytywny Lepsze radzenie sobie ze stresem, odnajdowanie sensu cierpienia, traktowanie kryzysów w kategoriach rozwojowych Duchowość, przejawiająca się w rytuałach religijnych, modlitwie, może prowadzić do poczucia oparcia w Bogu Duchowość może wyzwalać emocje korzystne dla zdrowia, takie jak optymizm, nadzieja, spokój, radość Duchowość może łagodzić emocje niekorzystne dla zdrowia, takie jak niecierpliwość, wrogość, martwienie się, złość czy lęk Heszen-Niejodek, 2003

23 Duchowość religijna wpływ pozytywny Duchowość, przejawiająca się w przekonaniach religijnych, może prowadzić do zdrowej dbałości o siebie, w tym ograniczenia ilości alkoholu i innych używek Duchowość może mieć znaczenie dla modelowania środowiska sprzyjającego zdrowiu, harmonizując relacje z innymi ludźmi, skłaniając do pełniejszego kontaktu z naturą Duchowość może podnosić samoocenę oraz wpływać na sposób radzenia sobie w sytuacji problemowej (rytuały) Heszen-Niejodek, 2003

24 Duchowość religijna wpływ negatywny Wycofanie się z aktywnej walki z chorobą poprzez całkowite zawierzenie zdrowia Bogu Poczucie winy i żal do Boga, w przypadku, gdy chorobie przypisywane są przyczyny religijne (kara za grzechy) Strach przed potępieniem jako blokada działań Nieprzepracowana relacja z Bogiem (toksyczne projekcje)

25 Aksjoterapia Psychoterapia w oparciu o wartości

26 Wartości w psychoterapii To, co cenne i pożądane Ostateczny cel do którego warto dążyć Trwałe przekonanie, że dany sposób postępowania lub cel życia jest ważniejszy, niż pozostałe Współczesny człowiek ma utrudniony dostęp do wiedzy o wartościach. Wartości, które człowiek uznaje i realizuje, stanowią istotny element warunkujący rozwój osobowości. Zdrowie psychiczne jednostki jest zależne od systemu wartości, które ona reprezentuje. Gasiul, 1987

27 Terapeutyczne znaczenie wartości Wartości, uporządkowane w hierarchię pełnią funkcję ostatecznego układu odniesienia Konsekwencją wyznawanych wartości są działania podejmowane w ich duchu Funkcjonowanie człowieka ulega trwałemu przeobrażeniu dopiero wtedy, gdy zmieniają się wartości, a nie postawy W procesie wartościowania mogą występować określone trudności zaburzenia, wpływając negatywnie na poczucie koherencji jednostki

28 Aksjoterapia założenia programu Celem zajęć jest samodzielne zidentyfikowanie swojego systemu wartości przez pacjentów i zrozumienie jego znaczenia w kontekście własnych wyborów życiowych. Terapeuta nie narzuca pacjentom wyboru konkretnych wartości, ale pokazuje konsekwencje ich odrzucenia lub przyjęcia, oraz sposoby ich rozumienia i realizacji.

29 Aksjoterapia program WARTOŚCI OSTATECZNE Bezpieczeństwo narodowe Przyjemność Bezpieczeństwo rodziny Równość Dojrzała miłość Równowaga wewnętrzna Dostatnie życie Szczęście Mądrość Świat piękna Poczucie dokonania Uznanie społeczne Poczucie własnej godności Wolność Pokój na świecie Zbawienie Prawdziwa przyjaźń Życie pełne wrażeń

30 Aksjoterapia program WARTOŚCI INSTRUMENTALNE Ambitny Odważny Czysty Opanowany Intelektualista Pogodny Kochający Pomocny Logiczny Posłuszny Niezależny Uczciwy O szerokich horyzontach Uprzejmy Obdarzony wyobraźnią Uzdolniony Odpowiedzialny Wybaczający

31 Hierarchia wartości pacjentów Wartości ostateczne 1. Bezpieczeństwo rodziny 2. Wolność 3. Zbawienie 4. Mądrość 5. Szczęście 6. Pokój na świecie 7. Bezpieczeństwo narodowe 8. Dojrzała miłość 9. Poczucie własnej godności 10. Poczucie dokonania 11. Prawdziwa przyjaźń 12. Równowaga wewnętrzna 13. Równość 14. Świat piękna 15. Przyjemność 16. Dostatnie życie 17. Uznanie społeczne 18. Życie pełne wrażeń Wartości instrumentalne 1. Kochający 2. Odpowiedzialny 12. Niezależny 3. Uczciwy 4. Czysty 5. Wybaczający 6. Pomocny 7. Ambitny 8. Logiczny 9. Uprzejmy 10. Opanowany 11. Pogodny 13. Intelektualista 14. Odważny 15. Obdarzony wyobraźnią 16. O szerokich horyzontach 17. Posłuszny 18. Uzdolniony

32 Aksjoterapia pierwsze efekty Ponad 50 zrealizowanych sesji grupowych Stabilna frekwencja, zaangażowanie uczestników Duże zainteresowanie uruchomieniem kolejnych grup Żałuję, że nikt mi tego nie powiedział, kiedy byłam młoda Marzena, 45 l Nigdy nie myślałem, że tak to można rozumieć Arkadiusz, 35 l

33 Terapia z uwzględnieniem duchowości podsumowanie Duchowość może stanowić część rozwiązania problemów psychologicznych; Duchowość sama w sobie może być źródłem problemów; Ludzie oczekują wsparcia z uwzględnieniem ich duchowości; Duchowość nie może być oddzielana od psychoterapii Pargament i in., 2005

34 Bycie naprawdę integratywnym oznacza wyzbycie się religijnego ferworu w odniesieniu do określonej metody, w tym także do każdego podejścia czy filozofii, które jest integratywne. JOHN SODERLUND