Zakład Higieny i Dietetyki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum NOWE TYPY ŻYWNOŚCI

Transkrypt

1 Zakład Higieny i Dietetyki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum NOWE TYPY ŻYWNOŚCI Prof. Emilia Kolarzyk Mgr Barbara Wójtowicz

2 Żywność funkcjonalna Zgodnie z ustanowioną definicją z 1999 r. zawartą w dokumencie FUFOSE ( Functional Food Science in Europe ), żywność funkcjonalna to żywność w przypadku której udowodniono korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, które oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety Prof. Emilia Kolarzyk

3 Żywność funkcjonalna W żywności funkcjonalnej wyróżnia się cztery podstawowe typy produktów w zależności od składu i wartości odżywczej: -produkty wzmocnione (fortified products): wzrost zawartości składników naturalnie występujących w tych produktach; -produkty wzbogacone ( enriched products): dodatek składnika który naturalnie nie występuje w produkcie; -produkty przerobione (altered products): eliminacja składników niepożądanych, np. tłuszczu, cholesterolu lub stosowanie ich zamienników; -produkty ulepszone (enhanced commodities): stosowanie zamienników spożywczych, w celu zwiększenia przyswajalności składników odżywczych. Prof. Emilia Kolarzyk

4 Psychofizyczne oddziaływanie żywności funkcjonalnej W aspekcie poprawy psychofizycznego wymiaru życia wyróżnić można cztery kierunki działania żywności funkcjonalnej]: -wpływ bezpośredni przez hamowanie zmian degeneracyjnych ustroju lub działanie lecznicze w niektórych schorzeniach; - zwiększenie podaży składników odżywczych w stanach fizjologicznych zwiększonego zapotrzebowania (np. okres adolescencji związany z intensywnym wzrostem ciała, ciąża, okresy rekonwalescencji, zwiększona aktywność fizyczna); -komponowanie prawidłowej diety w specyficznych stanach chorobowych (np. alergiach, nietolerancjach pokarmowych, cukrzycy); -poprawa nastroju i zwiększenie wydolności psychofizycznej organizmu Prof. Emilia Kolarzyk

5 Żywność funkcjonalna c.d Żywność funkcjonalna spełnia szeroki zakres funkcji: -kompensacja niedoborów lub nadmiarów pokarmowych -poprzez dodanie lub usunięcie zaprogramowanego składnika (żywność I generacji) - modyfikacja funkcji organizmu (opóźnienie starzenia, zwiększenie wydolności) oraz działanie prewencyjne w stosunku do chorób naczyniowych, metabolicznych oraz nowotworowych- poprzez obecność składnika bioaktywnego (żywność II generacji), - programowanie żywności dla indywidualnego odbiorcy na podstawie określania predyspozycji genetycznych do podatności na choroby uwarunkowane żywieniowo (żywność III generacji) Prof. Emilia Kolarzyk

6 Wzbogacanie żywności, fortyfikacja ( fortification czyli wzmocnienie) Głównym celem jest otrzymanie produktów bogatych w te składniki odżywcze, których spożycie w populacji jest zbyt niskie i prowadzi do rozwoju wielu jednostek chorobowych. Substancje stosowane do wzbogacania żywności mogą być pochodzenia zarówno naturalnego jak i chemicznego. Bardzo ważne jest, aby nie zmieniały one cech organoleptycznych produktu. Biorąc pod uwagę cel rozróżnić można następujące rodzaje fortyfikacji: -interwencyjna zahamowanie lub zminimalizowanie niedoborów składnika odżywczego w populacji lub w jej określonych grupach (jodowanie soli kuchennej, czy fluorowanie wody jako prewencja próchnicy); --wyrównawcza gdy celem jest złagodzenie strat substancji odżywczych, jak również spadku ich biodostępności wynikłych podczas procesu przetwarzania (dodatki do mąki pszennej i ryżowej składników takich jak tiamina i żelazo), - polepszająca uatrakcyjnienie produktu tak, aby spełniał oczekiwania klientów (mieszanki mleka dla niemowląt zastępującego pokarm matki). Prof. Emilia Kolarzyk

7 Wzbogacanie w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe -z grupy omega-3 (kwas alfa-linolenowy oraz powstające z niego kwasy eikozapentaenowy EPA i dokozaheksaenowy DHA) stosowane są w celu obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego i LDLcholesterolu, a także wykazują wiele działań kardioprotekcyjnych DHA ma działanie przeciwdepresyjne poprzez wpływ na poziom serotoniny w mózgu. z grupy omega-6 (kwas linolowy, a także powstające z niego kwasy gamalinolenowy oraz arachidonowy). Preparaty długołańcuchowych kwasów tłuszczowych przeznaczonych do wzbogacania żywności są otrzymywane z olejów rybich oraz hodowli kolonii specyficznych szczepów mikroalg i grzybów morskich (tzw.single cell oils) Produkty wzbogacane tymi preparatami to np. tłuszcze do smarowania pieczywa, mleko, jogurty, preparowany ser i wędliny, napoje owocowe, płatki śniadaniowe, pieczywo, oleje sałatkowe, majonezy, lody, oraz odżywki dla niemowląt, dzieci, starszych, młodzieży i dorosłych Prof. Emilia Kolarzyk

8 Wzbogacanie w substancjami fitochemicznymi Substancje fitochemiczne są nieodżywczymi składnikami żywności. Są to metabolity roślinne: *izoprenoidy (terpeny, sterole, karotenoidy), *indole, *glikozydy, *flawonoidy. Flawonoidy należą do związków polifenolowych, a w produktach spożywczych występują jako: flawonoidy (cebula, sałata, brokuły, ciemne winogrona, jabłka), flawony (seler, cytryny, czerwona papryka, seler, pietruszka; flawanony (pomarańcze, grejpfruty); antocjany (owoce: czarnej porzeczki, truskawki, wiśnie, aronie); fenolokwasy (oliwki, białe winogrona, kapusta, zboża, jabłka, pomidory, szparagi) stilbeny-resweratrol ( owoce: winorośli, borówek, morwy, orzechy ziemne). Produkty wzbogacane : margaryny niskokaloryczne, kofeina przy produkcji napojów energetyzujących oraz dla sportowców lub osób chcących zwiększyć wydolność psychofizyczną Prof. Emilia Kolarzyk

9 Produkty wzbogacane w aminokwasy i peptydy Do wzbogacania żywności stosuje się m.in.: kreatynę, L-karnitynę, fenyloalaninę, tryptofan. Kreatyna jest nośnikiem i magazynem energii w komórkach mięśniowych w postaci fosfokeratyny, zwiększa ona wydolność fizyczną organizmu. L-karnityna stymuluje przemiany metaboliczne tłuszczów i nasila ich wykorzystanie jako źródło energii. Fenyloalanina wpływa na poprawę pamięci i nastroju. Tryptofan jest substratem do produkcji serotoniny, wpływa uspokajająco i przeciwdepresyjnie. Produkty wzbogacane w aminokwasy i peptydy to odżywki dla osób o zwiększonym zapotrzebowaniu na białko, żywność medyczna, a przede wszystkim odżywki dla sportowców Prof. Emilia Kolarzyk

10 Witaminy Wit. C- Przetwory owocowe, soki i napoje owocowe, odżywki dla dzieci i sportowców, koncentraty napojów w proszku ( napoje owocowe, herbatki), koncentraty deserów w proszku ( galaretki, kisiele), kakao, napoje czekoladowe w proszku, produkty zbożowe (mąka pszenna i płatki śniadaniowe) Wit. B1( tiamina) - Produkty zbożowe ( mąka, płatki śniadaniowe, pieczywo, makarony), kaszki dla dzieci, odżywki dla sportowców, soki owocowe i owocowo-warzywne, napoje owocowe, mleczne, słodycze, jogurty, koncentraty napojów ( herbaciany) Wit.B2 ( ryboflawina) - Produkty zbożowe ( mąka, płatki śniadaniowe) produkty mleczne, jogurty, koncentraty napojów (herbaciany), soki, napoje owocowe, koncentraty deserów w proszku Wit. B5 (kwas pantotenowy) - Soki i napoje owocowe, mleko i przetwory mleczarskie, przetwory zbożowe Prof. Emilia Kolarzyk

11 Witaminy Wit. B12 ( kobalamina) - Produkty zbożowe ( pieczywo, płatki śniadaniowe), soki i napoje owocowe, soki owocowe i warzywne, produkty mięsne i mleczne ( mleko w proszku, jogurty), dietetyczne środki spożywcze i żywność dla sportowców, koncentraty deserów ( galaretki i kisiele), Wit. PP ( niacyna) - Produkty zbożowe, mleczne Folacyna ( kwas foliowy) - Płatki zbożowe, soki owocowe i warzywne, różne odżywki, produkty mleczne i jogurty Wit. H ( biotyna) - Soki i napoje owocowe, mleko i przetwory mleczarskie β karoten - Soki owocowe i owocowo-warzywne, mleko acidofilne, kakao, napoje orzeźwiające w pastylkach, napój sojowy, oleje i inne tłuszcze roślinne, mleko modyfikowane dla niemowląt i dzieci Wit. E (tokoferol) -Oleje i margaryna, odżywki dla dzieci,, soki owocowe, owocowo warzywne, koncentraty napojów (herbaciane, sojowe, kakao), produkty śniadaniowe zbożowe, mleko i przetwory mleczne Wit. D (kalcyferol) Oleje, margaryny, kakao, napoje orzeźwiające w proszku, koncentrat napoju sojowego, odżywki dla dzieci, produkty mleczne o zmniejszonej zawartości tłuszczu Prof. Emilia Kolarzyk

12 Produkty wzbogacane w składniki mineralne. Wapń( Ca) - Produkty mleczne ( mleko acidofilne, kefir, mleko modyfikowane, produkty zbożowe ( płatki śniadaniowe, kaszki, kleiki dla niemowląt i dzieci), soki i napoje owocowe, koncentraty napojów ( napoje herbaciane, kakao, napoje orzeźwiające w pastylkach i w proszku, napój sojowy) Magnez ( Mg) -Zbożowe produkty śniadaniowe, koncentraty napojów (napój herbaciany, kawa, kakao, napój orzeźwiający w pastylkach i w proszku, napój sojowy), soki i napoje owocowe Jod (I) -Sól, mleko modyfikowane, kaszki kleiki dla dzieci i niemowląt Żelazo ( Fe) - Produkty zbożowe (płatki śniadaniowe, kaszki i kleiki dla dzieci), soki i napoje owocowe, mleko modyfikowane Cynk ( Zn) - Mleko modyfikowane, napoje mleczne, soki, wyroby czekoladowe Prof. Emilia Kolarzyk

13 Produkty wzbogacane w cholinę i lecytynę. Cholina jest niezbędnym substratem do utworzenia acetylocholinyneuroprzekaźnika mózgowego. Cholina poprawia pamięć i hamuje depresję oraz demencję starczą. Wraz z inozytolem wchodzi w skład lecytyny. Lecytyna jako najpowszechniejszy fosfolipid, stanowi podstawowy składnik błon komórkowych. Działa prozdrowotnie obniżając poziom LDL cholesterolu i triacylogliceroli oraz podwyższając poziom HDL, co zapobiega miażdżycy. Produkty wzbogacane w lecytynę to margaryny, czekolady, cukierki, koncentraty deserów, pieczywo, majonezy itp. Stanowi ona także składnik wielu odżywek Prof. Emilia Kolarzyk

14 Produkty wzbogacane w probiotyki Probiotyki są to żywe organizmy, które po spożyciu wykazują korzystny wpływ na organizm gospodarza poprzez poprawę równowagi mikroflory jelitowej. Są to wybrane szczepy, należące do rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium oraz drożdże Saccharomyces boulardii Najważniejszymi działającymi probiotycznie są bakterie fermentacji mlekowej. Najsilniejsze właściwości probiotyczne wykazują : Lacidobacillus acidophilus, L. plantarum, L. rhamnosus, Bifidobacterium bifidum itp. [Produkty zawierające probiotyki oznacza się przedrostkiem bio lub zamieszcza się odpowiednią informację na opakowaniu Do probiotycznych produktów żywnościowych zalicza się: fermentowane produkty mleczne jak bio-jogurty czy kefiry, niefermentowane produkty mleczne zawierające dodatek bakterii kwasu mlekowego : maślanka, mleko acidofilne, desery mleczne, sery twarogowe, lody: Wykorzystuje się je również w przypadku produkcji fermentowanych przetworów mięsnych, ryb, zbóż, żywności orientalnej, kwaszonych warzyw i chleba, soków i napojów warzywnych i owocowych Prof. Emilia Kolarzyk

15 Produkty wzbogacane w prebiotyki Prebiotyki są to oligo- i polisacharydy będące pożywką stymulującą wzrost i rozwój bakterii probiotycznych występujących w przewodzie pokarmowym. Najczęściej wykorzystywane są inulina i oligofruktoza Inulina - jako zamiennik tłuszczu. Jej źródłem są m.in.: cebula, szparagi, karczochy, czosnek, pszenica, cykoria. Działanie korzystne zapobieganie zaparciom, zmniejszenie ryzyka infekcji, prewencja osteoporozy- lepsze wykorzystanie Ca2+ Produkty wzbogacane w prebiotyki : napoje, produkty mleczne i zbożowe, wyrobay cukiernicze, lody, marmolady, konfitury.. Połączenie bakterii probiotycznych wraz ze stymulatorami ich wzrostu stanowi grupę synbiotyków. W takie preparaty kombinowane składające się z probiotyków i prebiotyków wzbogacane są: jogurty, w których są obecne szczepy probiotyczne i inulina, mleko kwaszone z dodatkiem fruktooligosacharydów, produkty zawierające dwa szczepy probiotyczne i oligofruktozę Prof. Emilia Kolarzyk

16 Produkty wzbogacane w poliole Poliole są to alkohole cukrowe. Ta grupa związków jest wykorzystywana jako substancje słodzące, są jednak mniej słodkie od sacharozy. Należą do nich np.: sorbitol, maltitol czy laktitol. Produkty wzbogacane w te substancje to gumy do żucia, desery mleczne, wyroby cukiernicze o obniżonej wartości kalorycznej, sosy, musztardy, dżemy, marmolady i lody Prof. Emilia Kolarzyk

17 Nutraceutyki (ang. nutraceuticals) środki spożywcze łączące w sobie wartości żywieniowe (ang. nutrition) i cechy środków farmaceutycznych (ang. pharmaceuticals), których spożywanie przynosi człowiekowi korzyści zdrowotne: * zmniejszenie ryzyka zawału serca, *obniżenie poziomu cholesterolu, *stymulacja pracy układu pokarmowego,* opóźnienie procesów starzenia Do nutraceutyków można zaliczyć: -izolowane składniki żywności, suplementy diety, bioaktywne peptydy z organizmów morskich, a głównie substancje izolowane z ziół (substancje fitochemiczne) Mogą być one stosowane pojedynczo lub w połączeniach. Preparaty substancji biologicznie aktywnych (nutraceutyki) sprzedawane są w postaci farmaceutycznej: tabletki, kapsułki, syropy, proszki lub /i stosowane jako dodatek do środków spożywczych. Zwykle uznaje się, że nutraceutyki powinny zawierać wyłącznie dawki mniejsze niż zawarte w lekach oraz wykazywać wyższy poziom bezpiecznego stosowania (szczególnie długotrwałego) niż typowe leki. Prof. Emilia Kolarzyk

18 Nutraceutyki Przykładami substancji które mogą być zawarte w nutraceutykach są: kwas askorbinowy, galusowy, kwercetyna, potas, glutation, kapsaicyna, geraniol, likopen, selen, składniki mineralne, kwasy tłuszczowe, luteina, karbinol, hemiceluloza, γ-tokotrienol. Do surowców wywodzących się od zwierząt zaliczamy między innymi: cholinę, lecytynę, kreatynę, cynk, wapń, sfingolipidy, DHA, kwas eikozapentaenowy-epa, koenzym Q 10, sprzężony kwas linolowy- CLA. Do grupy surowców mikrobiologicznego pochodzenia należą: drożdże, Bifidobacterium bifidum, Bifidobacterium longum, Lactobacillus acidophilus, Streptococcus salvarius. Substancje bioaktywne mogą występować naturalnie w produktach spożywczych, np. allilowe związki siarki - cebula, czosnek, izoflawony - soja i inne rośliny strączkowe; kapsaicynoidy - pieprz; resweratrol -czerwone wino; izotiocyjaniany -warzywa krzyżowe. Nutraceutyki otrzymuje się z różnych surowców w wyniku ekstrakcji, izolacji oraz innymi metodami przetwarzania. Mogą być dodawane w formie skoncentrowanej do różnych grup żywności, nawet do takich produktów, które nie są ich naturalnym źródłem. Prof. Emilia Kolarzyk

19 Żywność funkcjonalna a nutraceutyki Cechy wspólne -należą do żywności -mają pozytywny, udokumentowany wpływ na zdrowie -mogą być opatrzone oświadczeniami zdrowotnymi Cechy różnicujące -żywność funkcjonalna nie obejmuje składników ziołowych, a także suplementów diety (jest to zatem pojęcie węższe) - nutraceutyki obejmują żywność funkcjonalną, pojedyncze składniki oraz suplementy diety (pojęcie szersze) Prof. Emilia Kolarzyk

20 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2008r wyróżnia 5 kategorii dostępności leku: Rp -produkty lecznicze wydawane z przepisu lekarza, Rpz - wydawane z przepisu lekarza do zastrzeżonego stosowania Rpw wydawane z przepisu lekarza -zawierające środki odurzające lub substancje psychoaktywne Lz - stosowane wyłącznie w lecznictwie zamkniętym OTC (over-the-counter ) - wydawane bez przepisu lekarza Prof. Emilia Kolarzyk

21 Leki OTC (over-the-counter) nie mogą: powodować zagrożenia życia i zdrowia, gdy są stosowane prawidłowo, zawierać środków odurzających ani substancji psychotropowych, powodować ryzyka uzależnienia, wymagać specjalnego nadzoru w czasie terapii, posiadać właściwości mutagennych, rakotwórczych, wywoływać poważnych działań niepożądanych i interakcji Istnieje również cała gama środków dostępnych w aptece (i poza nią) które: nie są lekami, nie mają badań medycznych i udowodnionych właściwości leczniczych, dlatego nie podlegają rejestracji w Urzędzie Rejestracji Leków i w Ministerstwie Zdrowia. Do obrotu dopuszcza je Główny Inspektorat Sanitarny. Prof. Emilia Kolarzyk

22 Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego FPNU (Foodstuffs for Particular Nutritional Use) dopuszczane do obrotu przez GIS Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, ze względu na swoje przeznaczenie, obejmują w szczególności następujące grupy: 1) preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe, oraz preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne; 2) środki spożywcze uzupełniające, obejmujące produkty zbożowe przetworzone i inne środki spożywcze dla niemowląt i małych dzieci w wieku od roku do 3 lat; 3) środki spożywcze stosowane w dietach o ograniczonej zawartości energii w celu redukcji masy ciała; 4) dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego; 5) środki spożywcze zaspokajające zapotrzebowanie organizmu przy intensywnym wysiłku fizycznym, zwłaszcza sportowców; 6) środki spożywcze dla osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów (cukrzyca); 7) środki spożywcze bezglutenowe 8) środki spożywcze niskosodowe, w tym sole dietetyczne o niskiej zawartości sodu lub bezsodowe; Prof. Emilia Kolarzyk

23 Dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego FPMP (Food for Special Medical Purpose)- wprowadzane do obrotu przez GIS Odżywki stosowane przez pacjentów w konkretnych chorobach i zaburzeniach metabolicznych, np..w fenyloketonurii -ułatwiają właściwe odżywianie w chorobie, ale jej nie leczą; środki spożywcze nie zawierające sacharozy-dla diabetyków, odżywki niskosodowe dla dializowanych; odżywki bezglutenowe dla pacjentów z celiakią itd. Przykłady: Milupa LP Drink -napój dla dzieci z fenyloketonurią, Dicoflor 60 lub 30 -probiotyk, Floridral -płyn nawadniający z bakteriami probiotycznymi, Vita K, Vita D-witamina K lub D dla niemowląt karmionych piersią Prof. Emilia Kolarzyk

24 Suplement diety To środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety * będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych, lub innych substancji (pojedynczych lub złożonych), * wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, * wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci : kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego, w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego (zgodne z definicją w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 25 sierpnia 2006r.) Prof. Emilia Kolarzyk

25 S u p l e m e n t a c j a S u p l e m e n t a c j a normalnej diety to indywidualne uzupełnianie racji pokarmowej składnikami odżywczymi przyjmowanymi w postaci jedno- lub wieloskładnikowych preparatów. Normalna dieta - zwyczajowa dieta sporządzona w oparciu o tradycyjne produkty żywnościowe (z wyłączeniem suplementów diety) Prof. Emilia Kolarzyk

26 Leki na receptę, OTC. Suplementy, Środki specjalnego przeznaczenia równocześnie Należy zwrócić uwagę że zarówno żywność może być wzbogacona o witaminy i minerały jak również mogą one występować w postaci leków dostępnych nie tylko na receptę, ale także leków OTC będących w sprzedaży odręcznej. Przykłady 1. Wapń: Osteovit,Osteo forte-sd - suplementy diety Calperos OTC; 2.Potas:Kalivit, Potas MAX-SD - suplementy diety Kaldyum, Kalipoz- lek na receptę. 3. Żelazo z wit.c: Biofer, Polferyna-SD- suplementy diety Hemofer, Ferrum Lek- lek na receptę. 4.Kwas foliowy: Kwas foliowy (Puritans Pride-producent) - dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego, Acidum folicum 15mg- lek na receptę. Folik- OTC, 5.Cynk: Olimp Chela Cynk - suplementy diety Zincas 5mg - OTC, Zincas forte 25mg - lek na receptę. Prof. Emilia Kolarzyk

27 W wielu krajach Europy przyjmuje się, że maksymalna zawartość poszczególnych składników odżywczych w suplementach diety nie powinna przekraczać 100% RDA - zalecanego dziennego spożycia z żywnością natomiast minimalna:25-30% RDA Prof. Emilia Kolarzyk

28 Kiedy stosowanie suplementów diety jest celowe? W pewnych grupach społecznych czy stanach fizjologicznych stosowanie wybranych suplementów diety jest celowe: - stany niedożywienia, - stany zwiększonego zapotrzebowania na składniki pokarmowe, których zwykła dieta nie może pokryć (np. ciąża, ciężka praca fizyczna, sytuacje stresowe), - złe wchłanianie i przyswajanie pokarmu. Prof. Emilia Kolarzyk

29 Produkty lecznicze a suplementy diety Produkt leczniczy -to substancja lub mieszanina substancji, posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu : -postawienia diagnozy -przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie: farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne. Prof. Emilia Kolarzyk

30 Zasady wprowadzania do obrotu Co należy zrobić, aby suplement diety lub produkt leczniczy wprowadzić do obrotu? Suplement diety: powiadomić Główny Inspektorat Sanitarny i przedstawić projekt etykiety.!!! Lek : złożyć wniosek do Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Wniosek musi zawierać m.in.: szczegółowe dane ilościowe i jakościowe odnoszące się do produktu leczniczego i jego wszystkich składników, Do wniosku dołącza się: 1.opis metod kontroli stosowanych w procesie wytwarzania,w tym : -metod badania analitycznego, ilościowego,j akościowego składników i gotowego produktu leczniczego, -testy w zakresie: jałowości, obecności substancji gorączkotwórczych, lub endotoksyn, metali ciężkich, testów biologicznych i toksyczności 2. wyniki,streszczenia oraz sprawozdania z badań :jakościowych biologicznych, mikrobiologicznych, farmakologicznych i toksykologicznych, klinicznych- wraz z raportami ekspertów Prof. Emilia Kolarzyk

31 Znakowanie Suplementy diety wprowadzane do obrotu znakuje się umieszczając na opakowaniu następujące informacje: 1. określenie suplement diety ; 2. nazwy kategorii składników odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt lub wskazanie ich właściwości; 3. porcję produktu zalecaną do spożycia w ciągu dnia ; 4.ostrzeżenie dotyczące nie przekraczania zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia; 5. stwierdzenie, że suplementy diety nie mogą być stosowane jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety; 6.stwierdzenie,że suplementy diety powinny być przechowywane w sposób niedostępny dla małych dzieci. Zawartość witamin i składników mineralnych oraz innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny efekt fizjologiczny obecnych w suplemencie diety - deklaruje się w oznakowaniu w postaci liczbowej; - podaje się również w % w stosunku do zalecanego dziennego spożycia, zgodnie z wartościami odniesienia ustalonymi w załączniku nr 3 do rozporządzenia określającym wartości odniesienia do znakowania suplementów diety. Prof. Emilia Kolarzyk

32 Obowiązujące w naszym kraju prawo ściśle określa substancje, które mogą tworzyć suplement diety. Zgodnie z aktualnym ustawodawstwem obowiązującym w Polsce w tworzeniu suplementów diety można wykorzystać 13 witamin i 17 składników mineralnych w postaci ściśle określonych 136 różnych rodzajów związków chemicznych. (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 18 maja 2010 r.- załączniki : nr 1,2,3 zmieniające rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz znakowania suplementów diety) Prof. Emilia Kolarzyk

33 Wartości odniesienia do znakowania suplementów diety Rozporządzenie Ministra Zdrowia 28 maja 2010, Dziennik Ustaw nr 91 poz 596 Witaminy Zalecane dzienne spożycie Witamina A 800 µg Witamina D 5 µg Witamina E 12 mg Witamina K 75 µg Witamina C Tianina Ryboflawina Niacyna Witamina B 6 80 mg 1,1 mg 1,4 mg 16 mg 1,4 mg Kwas foliowy 200 µg Witamina B 12 2,5 µg Biotyna 50 µg Kwas pantotenowy 6 mg Prof. Emilia Kolarzyk

34 Wartości odniesienia do znakowania suplementów diety Rozporządzenie Ministra Zdrowia 28 maja 2010, Dziennik Ustaw nr 91 poz 596 Składniki mineralne Zalecane dzienne spożycie Potas 2000 mg Chlorek 800 mg Wapń 800 mg Fosfor 700 mg Magnez 375 mg Żelazo 14 mg Cynk 10 mg Miedź 1 mg Mangan 2 mg Fluorek 3,5 mg Selen 55 µg Chrom 40 µg Molibden 50 µg Jod 150 µg ZHiD UJCM

35 Maksymalna zawartość Uzupełnienie diety suplementami powinno być bezpieczne. Przy ustalaniu maksymalnej zawartości witamin i składników mineralnych w dziennej porcji suplementów diety należy brać pod uwagę: 1. górne bezpieczne poziomy (UL) witamin i składników mineralnych 2.spożycie witamin i składników mineralnych wynikające z innych źródeł diety, z uwzględnieniem żywności wzbogaconej, 3. zalecane spożycie witamin i składników mineralnych dla populacji Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy na podstawie danych o spożyciu w krajach Wspólnoty Europejskiej ocenia się iż nie ma zagrożenia związanego z ryzykiem przekroczenia UL w przypadku witaminy B1,B2,B12, kwasu pantotenowego,witaminy K. Wśród składników,dla których istnieje ryzyko związane z nadmiernym spożyciem i ryzykiem przekroczenia UL wymienia się: witaminę A, beta-karoten, miedź, fluor, jod, żelazo, mangan, cynk ZHiD UJCM

36 Górny tolerowany poziom spożycia UL Jest to najwyższy poziom zwyczajowego spożycia danego składnika ze wszystkich źródeł (żywności,wody pitnej i suplementów diety), jaki jest biologicznie tolerowany i w dłuższym okresie nie stwarza wystąpienia niekorzystnego efektu zdrowotnego dla organizmu. Podkreślić należy, że UL nie jest wartością zalecanego spożycia. Jest on określoną na podstawie badań naukowych górną granicą zakresu spożycia składnika,które przy długim stosowaniu nie stwarza jeszcze ryzyka wystąpienia niekorzystnych reakcji ze strony organizmu Do ustalania maksymalnych poziomów składników odżywczych w żywieniu ludzi właściwe wydaje się korzystanie z poziomów UL przyjętych dla niektórych składników przez Europejski Urząd d s Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), a w przypadku braku odpowiednich wartości - z opracowań innych grup ekspertów. ZHiD UJCM

37 Rodzaj normy Górny tolerowany poziom spożycia -UL Poziom indywidualny Spożycie UL wskazuje na potencjalne ryzyko niekorzystnych objawów zdrowotnych Poziom grupowy Wylicza się odsetek osób w grupie, u których spożycie >UL ZHiD UJCM

38 Niektóre kryteria stosowane do ustalania zapotrzebowania na wybrane składniki odżywcze Składniki odżywcze Witamina A Witamina D Witamina C Niacyna Wapń Żelazo Fluor Różne składniki lub ich kompozycje Kryteria ustalania norm żywieniowych Poziom zapasów w wątrobie (biopsja) Dzieci i młodzież:- zawartość 25(OH) D3 w surowicy krwi Dorośli-stopień demineralizacji kości oraz poziom parathormonu PTH w surowicy krwi Wysycenie leukocytów witaminą C Ilość metabolitów niacyny wydalanych z moczem Bilans wapnia w organizmie Straty metaboliczne oraz dodatkowe zapotrzebowanie w czasie ciąży i wzrostu, a także dla uzupełnienia zapasów Stan zaawansowania próchnicy Wskaźniki zachorowalności i umieralności w badaniach epidemiologicznych przy jednoczesnej kontroli spożycia ZHiD UJCM

39 Niektóre kryteria stosowane do ustalania zapotrzebowania na wybrane składniki odżywcze Składniki odżywcze Witamina A Witamina D Witamina C Niacyna Wapń Żelazo Fluor Różne składniki lub ich kompozycje Kryteria ustalania norm żywieniowych Poziom zapasów w wątrobie (biopsja) Dzieci i młodzież: zawartość 25(OH) D3 w 39 surowicy krwi Dorośli; stopień demineralizacji kości oraz poziom parathormonu PTH w surowicy krwi Wysycenie leukocytów witaminą C Ilość metabolitów niacyny wydalanych z moczem Bilans wapnia w organizmie Straty metaboliczne oraz dodatkowe zapotrzebowanie w czasie ciąży i wzrostu, a także dla uzupełnienia zapasów Stan zaawansowania próchnicy Wskaźniki zachorowalności i umieralności w badaniach epidemiologicznych przy jednoczesnej kontroli spożycia ZHiD UJCM

40 SPOŻYCIE SUPLEMENTÓW DIETY PRZEZ KOBIETY STUDIUJĄCE 143 kobiety (studentki studiów dziennych i zaocznych krakowskich uczelni) badania własne 56 osób (39,2%) przyjmowało preparaty na wzmocnienie włosów i paznokci oraz poprawę stanu skóry (Skrzypo-vita, Silica, Vitapil, Skrzyp, Merz Special Dragees, Capivit Piękne Włosy, Capivit Hydro Control, witaminy A i E). 34 badane (23,8%) deklarowały przyjmowanie suplementów w celu koncentracji i zapamiętywania oraz wspomożenia wysiłku umysłowego (Sesja, Plusssz Active, Lecytyna, preparaty z magnezem i witaminą B, z kofeiną). 32 osoby (22,4%) przyjmowały suplementy w celu zwiększenia odporności (Iskial, tran, olej z wiesiołka, witaminy z minerałami). ZHiD UJCM

41 Odsetek kobiet przyjmujących jeden lub więcej suplementów w miesiącu poprzedzającym badanie 2,10% 0,70% 0,70% 6,29% 44,06% 18,88% 27,27% Ilość przyjmowanych suplementów Liczba badanych kobiet ZHiD UJCM

42 SPOŻYCIE SUPLEMENTÓW DIETY PRZEZ KOBIETY STUDIUJĄCE 143 kobiety (studentki studiów dziennych i zaocznych krakowskich uczelni). Wśród przyjmowanych preparatów dominowały suplementy z witaminami z grupy B (38) i magnezem (48). Witaminę C w pojedynczych preparatach spożywały 33 kobiety. 32 respondentki nie rozróżniały suplementów od leków lub środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego. ZHiD UJCM

43 Liczba źródeł z których respondentki czerpały wiedzę o suplementach 37,14% - źródło pojedyncze (najczęściej były to źródła osobowe: lekarz, farmaceuta, a ponadto Internet) 34,29% - dwa źródła (najczęściej były to Internet i media) 7,14% - trzy źródła i więcej 21,43% -brak informacji ZHiD UJCM

44 Miejsce zakupu suplementów 84,26% -apteka 7,14% -apteka oraz sklepy dla supermarkety, sportowców, 4,29% -Internet 2,86% -sklepy spożywcze, sklepy z odżywkami 1,43% -sprzedaż bezpośrednia ZHiD UJCM

45 Suplementy diety jako środki spożywcze zawierają substancje występujące naturalnie w żywności, nie leczą, jedynie mogą modyfikować funkcje fizjologiczne organizmu. Niemniej jednak okazują się czasem pomocne w przebiegu różnych chorób takich jak: cukrzyca (kwas liponowy, morwa biała), zwyrodnienie plamki żółtej -AMD (kwasy omega-3, luteina, zeaksantyna, mikroelementy: Mn, Zn, Cu, Se), choroby serca i układu krążenia (kwasy omega-3), choroby stawów (glukozamina, chondroityna), atopowe zapalenie skóry- AZS (GLA /ogórecznik, wiesiołek/, witamina E), w antybiotykoterapii (probiotyki). Z uwagi na to, że istnieją czasami przeciwwskazania do suplementacji, preparaty te powinny być przyjmowane z rozwagą, a niejednokrotnie po konsultacji z lekarzem bądź farmaceutą, zwłaszcza przez osoby stosujące leki. ZHiD UJCM

46 Suplementy diety - dla niej ZHiD UJCM

47 Maxivit zalecany jest szczególnie dla kobiet: w stanach zmęczenia, osłabienia w stanach niedoboru witamin i składników mineralnych, spowodowanych nieprawidłowym odżywianiem lub stosowaniem diet odchudzających w okresach intensywnej pracy, przesilenia związanego z nadmiernym stresem w okresie rekonwalescencji, po przebytych chorobach. Pojedyncza tabletka zawiera: Witaminy Beta-karoten 400 ug Witamina C (kwas askorbinowy) 60 mg (*100%) Niacyna (witamina PP) 21 mg (*117%) Witamina E (tokoferol) 9 mg (*90%) Kwas pantotenowy (witamina B5) 6 mg (*100%) Witamina B6 (pirydoksyna) 2 mg (*100%) Tiamina (witamina B1) 1,9 mg (*136%) Ryboflawina (witamina B2) 1,8 mg (*113%) Kwas foliowy (folacyna) 290 ug (*145%) Biotyna (witamina H) 0,15mg (*100%) Witamina D3 (cholekalcyferol) 5 ug (*100%) Witamina B12 (cyjanokobalamina) 3 ug (*300%) Składniki mineralne Żelazo (fumaran żelazawy) 18 mg (*129%) Cynk (siarczan cynku) 13 mg (*87%) Wapń (węglan wapnia) 100 mg (*12,5%) Magnez (tlenek magnezu) 40 mg (*13,3%) Mangan (siarczan manganu) 3 mg Miedź (glukonian miedziowy) 2000ug Molibden (molibdenian sodu) 200ug Jod (Fucus vesiculosus) 150ug (*100%) Selen (selenin sodu) 50ug Żeń-szeń Standaryzowany wyciąg 50 mg ZHiD UJCM

48 Wybrane witaminy i sładniki mineralne C [ mg] Witaminy A [ cg] E [mg] Fe [mg] Minerały J [ cg] Mg [mg] Dieta 125, ,9 10,03 11,16 95,87 208,35 RDA Norma-UL Nutrof Total Maxivit dla Niej Chela-Ferr Ha-Pantoten optimum Odnovit Valerin mite 180 Asparginian Extra 72 Magnez B6 120 Razem suplementy Dieta+suplementy 335, ,9 34,03 43,16 395,87 620,35

49 Mężczyzna lat 60 Mężczyzna lat 60 ZHiD UJCM

50 Suplementy diety - dla niego ZHiD UJCM

51 Wartoś Norma Wartość energetyczna kcal ć 1970, Woda g 1596,34 ogółem g 77, zwierzęce g 50,05 roślinne g 27,20 Białko Składniki Mineralne Tłuszcz g 61, Węglowodany ogółem g 298, Sód mg 2975,72 Potas mg 4509,93 Składniki mineraln e Wapń mg 288, Fosfor mg 1327, Magnez mg 375, Żelazo mg 10,15 10 Cynk mg 9,74 11 ZHiD UJCM Miedź mg 1,26 0,9 Jod mcg 187,12 Mangan mg 5,56

52 Witaminy Wartoś Norma ć Witamina A mcg 1763, Retinol mcg 230,22 Beta-karoten mcg 12725,37 Witamina D mcg 1,63 10 Witamina E mg 12,1 10 Tiamina mg 1,124 1,3 Ryboflawina mg 1,216 1,3 Niacyna mg 20,46 16 Witamina B6 mg 3,28 1,7 Foliany mcg 368, Witamina B12 mcg 4,24 2,4 Witamina C mg 248,1 90 ZHiD UJCM

53 Wybrane witaminy i sładniki mineralne C [ mg] Witaminy A [ cg] E [mg] Fe [mg] Minerały J [ cg] Mg [mg] Dieta 111, ,63 12,1 10,15 187,12 375,89 RDA Norma-UL Centrum Vital Tonik Doppelherz 60 6,1 Chela-Ferr Ha-Pantoten optimum Asparginian Cardio Duo ZHiD UJCM 79,2 6, Magnez B6 120 Razem suplementy 269, ,6 31, Dieta+suplementy 380, ,63 38,7 41,25 437,12 667,89

54 Wyniki opracowano przy użyciu programu komputerowego DietaPro napisanego na użytek Zakładu Higieny i Dietetyki UJCM do analizy 24-godz. wywiadu żywieniowego opartego na bazie produktów IŻZ Bieżące rozszerzenie programu polegało na: -uzupełnieniu bazy o wartości odżywcze wybranych suplementów -analizie przekroczeń normy RDA i UL podczas różnej suplementacji stosowanej przy stałej, wybranej diecie ZHiD UJCM

55 ZHiD UJCM

56 ZHiD UJCM

57 SKŁADNIKI SUPLEMENTÓW DIETY STOSOWANE PRZY ODCHUDZANIU ZHiD UJCM

58 Błonnik Do najczęściej stosowanych substancji błonnikowych zaliczmy glukomannan, psyllim i ksantan, beta glukany, pektyny, a także agar-agar, wyciągi z fasoli, buraków cukrowych i alg. Najsilniej wiążącym wodę środkiem jest glukomannan, który może zwiększyć swoją obecność aż 200-krotnie. Dla porównania substancje włóknikowe zawarte w otrębach pszennych mogą zwiększać objętość dziesięciokrotnie. Wywierany efekt zdrowotny wynika z następujących mechanizmów : pęcznienie, a przez to wywoływanie uczucia sytości pokrywanie ściany przewodu pokarmowego i wiązanie cząsteczek glukozy, przez co osłabione jest jej wchłanianie ze światła jelita wiązanie kwasów żółciowych hamując ich resorpcję zwrotną obniżanie poziomu cholesterolu Zwiększenie objętości stolca, przyspieszenie pasażu jelitowego. Najczęstszymi skutkami przyjmowania zwiększonych dawek błonnika pokarmowego są nudności, biegunki, wzdęcia brzucha. Inne negatywne skutki to interakcje z przyjmowanymi lekami np. nasilone działanie insuliny oraz zmniejszone wchłanianie leków m.in. antykoncepcyjnych. Trzeba koniecznie pamiętać o zwiększeniu ilości wypijanych płynów, ponieważ substancje te silnie wiążą wodę i mogą prowadzić do odwodnienia. ZHiD UJCM

59 Bromelina Enzym ułatwiający trawienie, występujący w owocach ananasa. Wspomaga przemianę materii, pobudza pracę trzustki oraz metabolizm białek, budując w ten sposób podstawę zrównoważonej pracy układu trawiennego i całego organizmu. Poza tym w ananasie jest dość dużo nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego, który popity wodą, pęcznieje, wywołuje sytość i zmniejsza apetyt. ZHiD UJCM

60 Chrom Jest to bardzo ważny pierwiastek dla metabolizmu naszego organizmu, który w ilościach śladowych stanowi nieodzowny element diety każdego człowieka. Jego główne funkcje biologiczne polegają na aktywacji wielu enzymów biorących udział w utrzymaniu prawidłowej struktury białek i kwasów nukleinowych oraz regulacji przemian cukrów i tłuszczów w organizmie. Z badań wynika, że zmniejsza on apetyt na słodycze. Przyjmowanie chromu może więc okazać się szczególnie korzystne dla osób odchudzających się, dla osób z cukrzycą i ludzi z innymi zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Chrom skutecznie łagodzi objawy hipoglikemii (niedocukrzenia), czyli spadku stężenia glukozy we krwi, któremu, oprócz innych objawów, towarzyszą m.in. napady wilczego głodu. Optymalne dawkowanie: mcg codziennie ZHiD UJCM

61 Chitostan Pochodna chityny- będącej głównym składnikiem pancerzy skorupiaków. Po spożyciu nie ulega trawieniu, tylko rozpuszcza się w kwaśnym środowisku żołądka. Powstaje żel, który ma zdolność wiązania cząsteczek tłuszczu (w wyniku tego organizm wchłania go mniej z pokarmu, a także zmniejsza się poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi oraz szkodliwych związków m.in. azotanów, ale także, co nie jest korzystne, mikroelementów, witamin i innych stosowanych leków). Obecnie przeważa pogląd, iż substancja ta nie jest skuteczna w obniżaniu masy ciała. Odnotowano także wystąpienie objawów niepożądanych, takich jak zapacia i wzdęcia. ZHiD UJCM

62 Karnityna Karnityna jest syntetyzowana w organizmie w takich narządach jak wątroba i nerki z aminokwasów lizyny i metioniny, w obecności witaminy C, B6, PP oraz żelaza. Źródłem karnityny jest też pokarm, jaki spożywamy - głównie mięso (karnityna - z łac. carnis - mięso). Najwięcej jej znajduje się w baraninie, następnie w wołowinie, wieprzowinie, a najmniej w drobiu. Karnityna jest naturalnym aktywatorem metabolicznym, niezbędnym w procesach biochemicznych dostarczających energii. Spełnia podstawową rolę w transporcie tłuszczów pokarmowych do mitochondriów i ostatecznym wykorzystaniu ich na cele energetyczne, wykorzystując jako źródło energii różne substraty takie jak: długo i średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe, ciała ketonowe, pirogronian i inne. Karnityna, zwiększając przemiany energetyczne tłuszczów normalizuje lipidogram krwi, mobilizuje tłuszcze zapasowe, blokując ich kumulację w tkance podskórnej. Wzmaga zdolność mięśni do dłuższej i efektywnej pracy, zwiększając wydolność organizmu i indukuje odporność na zmęczenie. Karnityna działa jedynie w połączeniu z dietą redukcyjną, a przede wszystkim z adekwatną do potrzeb organizmu-aktywnością fizyczną. Optymalne dawkowanie: mg około 45 minut przed treningiem. Tylko u nielicznych osób podczas przyjmowania środków zawierających karnitynę występują okresowe nudności, bóle brzucha, biegunka. ZHiD UJCM

63 CLA (sprzeżony kwas linolowy) CLA to biologicznie aktywny kwas tłuszczowy o wielokierunkowym działaniu, odgrywający kluczową rolę w regulacji gospodarki tłuszczowej organizmu, a w ten sposób przyczyniający się do regulacji masy ciała. CLA zwiększa lipolizę w komórkach tłuszczowych oraz podwyższa termogenezę organizmu (wydatek energii cieplnej). Równocześnie jest czynnikiem hamującym nadmierną degradację białek, przy ograniczonym odkładaniu się tkanki tłuszczowej, opóźniając m.in. procesy starzenia się skóry. Jako silny czynnik anty-cholesterolowy, który obniża poziom cholesterolu LDL, CLA może obniżyć poziom ciśnienia tętniczego, zapobiec chorobom serca i poprawić ogólny stan zdrowia i działanie układu odpornościowego. Występuje w wołowinie, wieprzowinie, mięsie drobiu, jajach, olejach pochodzenia roślinnego i w owocach morza. Dzienna zalecana dawka to 2400mg. ZHiD UJCM

64 Inulina Stanowi rodzaj włókna pokarmowego i występuje naturalnie w takich produktach jak: karczochy, cykoria, cebula, czosnek, banany, jęczmień. Obecnie inulina jest uzyskiwana z korzeni cykorii i dodawana do produktów spożywczych jako wypełniacz lub jako zamiennik tłuszczu. Bywa dodawana do preparatów wspomagających odchudzanie ze względu na właściwości wypełniające przewód pokarmowy. Inulina należy do tzw. prebiotyków czyli substancji, które umożliwiają rozwój korzystnej flory bakteryjnej, czego efektem jest m.in. regulacja wypróżnień. Ponadto obniża wysoki poziom triglicerydów i cholesterolu we krwi. ZHiD UJCM

65 Fasolamina Jest to wyciąg z fasoli zwyczajnej (Phaseolus vulgaris). Blokuje ona aktywność wytwarzanego przez trzustkę enzymu trawiennego - alfa-amylazy, zanim przekształci on skrobię w cukry proste, łatwo przetwarzane przez organizm w tkankę tłuszczową. Dzięki temu węglowodany nie są w całości trawione przez układ pokarmowy, co w efekcie obniża kaloryczność posiłku. Fasolamina wpływa także na utrzymanie stabilnego poziomu cukru we krwi. Zapobiega nagłym zmianom poziomu glukozy (wzrost i spadek), które powodują powstawanie uczucia głodu po jedzeniu. ZHiD UJCM

66 Guarana Guarana pozyskiwana jest z brazylijskiego pnącza Paullinia cupana. Skład: 4-8% kofeiny, teobromina, teofilina, około 11% tłuszczu, 3% białek, 9% skrobi, do 50% włóknika. Występujący w nasionach; składnik czynny, guaranina, to środek działający energizująco, ogranicza łaknienie, jest także lekiem przeciwbiegunkowym. Podobnie jak kofeina, ma również właściwości przyspieszające przemianę materii. Guarana może wywoływać pewne działania uboczne: podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, zaparcia i częste oddawanie moczu. Nie zaleca się jej również osobom cierpiącym na przewlekłe bóle głowy. ZHiD UJCM

67 HCA (kwas hydroksycytrynowy) Garcinia Cambogia to południowoindyjskie drzewo z owoców, którego pozyskuje się kwas hydroksycytrynowy. Substancja ta blokuje przemiany węglowodanów w tłuszcze ograniczając ilość tkanki tłuszczowej. Powoduje również zwiększenie wydatku energetycznego i redukuje łaknienie. HCA przeznaczony jest: jako preparat ułatwiający odchudzanie, głównie dla osób, którym trudno całkowicie zrezygnować ze spożywania słodyczy oraz wyrobów z oczyszczonej mąki (białego pieczywa, makaronu, itp.) jako dozwolony środek wspomagania wysiłku sportowego, w programach redukcji wagi, w dyscyplinach z limitami wagowymi i kulturystyce oraz w procesie kształtowania wydolności tlenowej, w dyscyplinach wytrzymałościowych. Optymalne dawkowanie: 1-3g około 45 minut przed posiłkami. skuteczność HCA w leczeniu otyłości wydaje się wątpliwa. Jednym z najczęstszych objawów ubocznych były uciążliwe bóle głowy. ZHiD UJCM

68 Zioła regulujące przemianę materii Kruszyna wywar z kory tego krzewu zwiększa wytwarzanie żółci i pobudza funkcje jelita grubego, działając przeczyszczająco. Nadmiar może doprowadzić do odwodnienia i pozbycia się z organizmu cennych składników mineralnych. Skrzyp polny zawarte w nim substancje łatwo rozpuszczają się w wodzie i wchłaniają w przewodzie pokarmowym, poprawiając przemianę materii i działając moczopędnie. Pokrzywa zwyczajna wspomaga usuwanie z organizmu szkodliwych substancji i nadmiaru wody dzięki działaniu moczopędnemu. Zielony owies oczyszcza organizm i pomaga w usunięciu nadmiaru tłuszczu z ud, pośladków i bioder (tam w tkance podskórnej i łącznej gromadzą się produkty uboczne przemiany materii). Lubczyk pobudza system trawienny, redukuje nadmierną fermentację jelitową, przez co łagodzi bóle brzucha, wzdęcia oraz niestrawności Stosując kurację ziołową należy pamiętać o dwóch bardzo istotnych sprawach. Po pierwsze, zioła mogą jedynie wspomóc dietę odchudzającą, same bowiem nie są w stanie wygrać ze zbędnymi kilogramami. Po drugie- preparaty ziołowe nie dla wszystkich są odpowiednie, każdy może mieć pewne przeciwwskazania, np. alergię. ZHiD UJCM

69 Bibliografia Gawęcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.) Kompendium wiedzy i żywności, żywieniu i zdrowiu, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004 Gawęcki J., Roszkowski W., Żywienie człowieka a zdrowie publiczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009 Gertig H., Przysławski J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2006 Jeznach M. (red.) : Stan i perspektywy rozwoju rynku żywności funkcjonalnej Wyd. SGGW, Warszawa 2003 Jarosz M. Suplementy diety a zdrowie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (Dz.U ). Directive 2002/46/EC of the European Parliament and Council of 10 June 2002 on the approximation of the Member States relating to food supplements Wybieralska K. Determinanty stosowania witaminowo-mineralnych suplementów diety oraz napojów funkcjonalnych przez wybrane grupy konsumentów Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): Krejpcio Z, Staniek H, Chmielewska A. Ocena powszechności spożycia suplementów diety w wybranych grupach studentów Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Wawer Iwona. Suplementy diety dla ciebie-czyli jak nie stać się pacjentem. Wyd. Wektor, W-wa 2009 ZHiD UJCM