ZAŁACZNIK NR 2 RELIKTY RATUSZA W OLKUSZU PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DLA ZADANIA ZABEZPIECZENIE KONSTRUKCYJNE RELIKTÓW OLKUSKIEGO RATUSZA

Transkrypt

1 ZAŁACZNIK NR 2 RELIKTY RATUSZA W OLKUSZU PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DLA ZADANIA ZABEZPIECZENIE KONSTRUKCYJNE RELIKTÓW OLKUSKIEGO RATUSZA Kraków, listopad 2011r.

2 Obiekt : RELIKTY DAWNEGO XV W. RATUSZA W OLKUSZU Olkusz, Rynek Wpis do rejestru zabytków A-1284/M Właściciel obiektu : Miasto i Gmina Olkusz Zakres opracowania: Program Prac Konserwatorskich Reliktów Ratusza w Olkuszu Autorzy opracowania : Małgorzata Wida (konserwator dzieł sztuki, nr upr 172/94) KB-Projekty Konstrukcyjne sp. z o.o. ul. Szlak 65/313, Kraków tel. (12) , fax: (12) Badania chemiczne składu zapraw dr. Paweł Karaszkiewicz Zakład Chemii Konserwatorskiej, Wydział Konserwacji I Restauracji Dzieł Sztuki A.S.P. w Krakowie 2

3 I. CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU Odsłonięte w trakcie prac rewitalizacji Rynku w Olkuszu fragmenty murów stanowią dobrze zachowane piwnice XV wiecznego ratusza. Był to budynek piętrowy z wieŝą w naroŝniku północno- wschodnim, zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 14,20x 21,30 m., prawdopodobnie tynkowany z detalem architektonicznym wykonanym z czerwonego, miejscowego piaskowca parczewskiego. komora 1 komora 2 komora 3 Obecnie zachowane są ściany czterech komór piwnicznych i szczątkowo sklepienia piwnic i jedno prawie kompletne sklepienie komory nr 4. W północnej ścianie komory 3 znajdowało się zejście do piwnic, obecnie pozostały po nim schody - częściowo zawalone - z ciosów czerwonego piaskowca, oraz węgary portalu u szczytu schodów. Komory 1 i 2 połączone są przejściem umieszczonym w środkowej części ściany wschodniej, komora 4 3

4 ujętym portalem z czerwonego piaskowca, z którego zachowały się węgary i próg. Komory 3 i 4 równieŝ połączone są przejściem tu zachowany został jedynie próg portalu, ślady w sposobie kształtowania otworu świadczą o obecności w tym miejscu portalu o ostrołukowym zamknięciu. Brak komunikacji między dwoma parami pomieszczeń. Wejście do piwnic 1 i 2 mogło znajdować się w ścianie wschodniej komory 2, która została uszkodzona niemal na całej długości podczas budowy wieŝy ciśnień na początku XX wieku. W obrębie komory 2 znajduje się piec hipokaustyczny zlokalizowany w jej płn.-zach naroŝniku. Komora paleniskowa pieca ma zachowane dwa ceglane łuki rusztu. W ścianie płn.- wsch. komory 4 znajduje się kanał o prostokątnym przekroju łączący pomieszczenie piwniczne z piecem być moŝe dostarczał do pieca powietrze. Piec dostawiony został do istniejących juŝ piwnic o czym świadczy częściowe przysłonięcie almarii w ścianie północnej komory 2. Na zewnętrznych ścianach pieca zachowane resztki wypraw tynkowych. W komorach 1, 2 i 3 zachowały się umieszczone na osiach niewielkie, prostokątne almarie, oraz okienek piwnicznych. W ścianach komór widnieją róŝnego rodzaju niewielkie otwory o charakterze konstrukcyjnym - gniazda po drewnianych konstrukcjach podstropowych (?), pełne rozpoznanie przeznaczenia otworów do ustalenia w badaniach architektonicznych. W komorach 1 i2 zachowały się ślady posadzki ceramicznej. W zewnętrznym obrysie murów na ścianie płn. wieŝy zachowały się kamienne wsporniki podpory wykusza, latryny. Do wymurowania piwnic uŝyto kamienia - wapienia jurajskiego, ciosów piaskowca parczewskiego i cegły palonej palcówki. Kolebkowe sklepienia piwnic murowano z wapienia jurajskiego na kamieniu zachowały się szalunki z zapraw wapiennopiaskowych. Wysokość murów piwnic wynosi ok. 3 3,5 metra. Elementem późniejszym jest wspomniana wieŝa ciśnień budowla na planie zębatego koła, wpisana we wschodnią ścianę komory 2. Wymurowana z cegieł na zaprawach cementowych. Wnętrze wypełnia kolisty wieŝa ciśnień 4

5 mur o grubości ok. 90 cm., oddzielający centralne, koliste wnętrze od wąskiego 60 cm., równieŝ opartego na kole korytarza - obecnie zasypane ziemią. Na obrębie odsłoniętych reliktów ratusza znaleziono bardzo duŝo materiału budowlanego w postaci ciosów kamiennych, detalu architektonicznego i cegły, w tym takŝe cegły kształtowanej. Wszystkie elementy pochodzą z czasów rozbiórki ratusza i podlegają ochronie tak samo jak istniejące relikty piwnic ratusza. Ponadto są cennym źródłem materiału, który naleŝy wykorzystać przy planowanych pracach renowacyjnych obiektu, ich zachowanie jest waŝne równieŝ dla prowadzenia dalszych prac badawczych. wtórniki II. HISTORIA OBIEKTU Historia ratusza olkuskiego jest przedmiotem badań prowadzonych na zlecenie Urzędu Miasta Olkusz. Powstanie obiektu datuje się na XIV wiek. PoniŜsze daty dotyczące historii ratusza przytoczono z wykorzystaniem danych zawartych w badaniach architektonicznych autorstwa dr. Waldemara Niewaldy r. Wzmiankowane wójtostwo Olkuskie w dokumentach Władysława Łokietka. 2. poł. XIV w. Budowa fortyfikacji staraniem Kazimierza Wielkiego r. Rada Miasta wykupuje wójtostwo Po raz pierwszy wzmiankowany ratusz miejski w rynku Dwa wielkie poŝary miasta. 5

6 1737 r. Zniszczenie ratusza w wielkim poŝarze miasta r. Malowany obraz Z. Vogla, przedstawiający ratusz na Rynku Olkuskim r. Rozebranie budynku ratusza r. Wybudowano w rynku wieŝę ciśnień dla wodociągów. Po II Wojnie Światowej rozebrano wieŝę ciśnień. Malowany obraz Z. Vogla, przedstawiający ratusz na Rynku Olkuskim III. BUDOWA TECHNOLOGICZNA OBIEKTU Piwnice ratusza olkuskiego zbudowano z miejscowych materiałów przede wszystkim kamieni: wapienia jurajskiego i piaskowca parczewskiego spojonych zaprawami wapiennopiaskowymi, oraz z cegły gotyckiej. Wapień jurajski, który jest tu materiałem podstawowym jest wśród skał osadowych kamieniem trwałym, o niskiej nasiąkliwości, stosowanym jako materiał konstrukcyjny od X wieku. W przypadku omawianego obiektu został wykorzystany do budowy zarówno ścian (grubość muru ok. 1,5-1,8m.) jak i sklepień. Ciosy wapienia (w rozmiarach - od drobnych kamieni do duŝych ok. 40 x40cm ciosów) układano tworząc warstwy na przemian z duŝych i małych kamieni. Do budowy sklepień wykorzystano obrobione klińce z wapienia jurajskiego. Piaskowiec parczewski (zwany takŝe zlepieńcem, Ŝarnowcem ze względu na duŝe ziarno otoczaki kwarcu i kalcytu, o średnicy powyŝej 2 mm), nasycony tlenkami Ŝelaza, spoiwie ilastym z czerwonego mułu jest materiałem twardym jednak tylko po wydobyciu, wraz z upływem czasu osłabienie spoiwa zmienia jego własności powiększając nasiąkliwość i zmniejszając wytrzymałość mechaniczną. 6

7 Piaskowiec parczewski wydobywany był w Polsce tylko na terenie góry Parcze (okolice Olkusza), obecnie do pozyskania jedynie jako materiał wtórny - z rozbiórek. W przypadku ratusza został wykorzystany do budowy ścian w postaci ciosów, naprzemiennie z wapieniem jurajskim, oraz do wykucia elementów detalu architektonicznego: portali, wsporników, schodów. Cegła gotycka o wymiarach 8x12x26 cm posłuŝyła do wykończenia elementów nadproŝy w przejściach między komorami, miejscami wpleciona w wątki kamienne ścian (komora 1), oraz do budowy pieca hipokaustycznego. Grubość murów piwnic kształtowano ze ścian licowych, przestrzeń między nimi wypełniając zaprawą i kamieniami. Jako zaprawę do murowania uŝyto zaprawy wapienno piaskowej (skład zapraw podany w wynikach badań w załączniku nr3, w próbce pobranej z komory 1 znalazły się śladowe ilości spoiw hydraulicznych być moŝe miejsce z pobrania próbki zanieczyszczone zostało materiałem którym wykonywano iniekcje.) Zachowane na sklepieniach szalunki, to takŝe zaprawy wapienno-piaskowe (z odciśniętymi słojami desek szalunkowych). Pierwotnie prawdopodobnie ściany piwnic nie były tynkowane, jedynie na zewnętrznych ścianach pieca hipokaustycznego zachowały się resztki wypraw tynkowych wapienno-piaskowych (z domieszką mielonej cegły). Do budowy wieŝy ciśnień wykorzystano produkowane w początkach XX wieku materiały cegłę i zaprawy wapienno-cementowe. Dokładny skład zapraw znajduje się w wynikach badań chemicznych (wykonanych przez dr P. Karaszkiewicza) załączonych do programu. IV. STAN ZACHOWANIA OBIEKTU Relikty piwnic Ściany piwnic ratusza po niemal 200 letnim okresie przebywania w zasypie gruzowiska zostały odsłonięte w postaci reliktów dawnej budowli. Dwukrotnie zmieniły się warunki zewnętrznego oddziaływania na materiały budujące obiekt. Najpierw jako piwnice istniejącego budynku naraŝone były jedynie na destrukcję wynikającą z podciągania kapilarnego, po rozbiórce ratusza, gdzie naruszeniu uległa ich konstrukcja oraz zasypaniu gruzem i ziemią, ściany na całej grubości muru nasiąkały okresowo wodą przechodzącą przez nawierzchnię rynku. Po odsłonięciu z zasypu ściany i sklepienia piwnic naprzemiennie naraŝone były na wysychanie i namakanie wodą opadową o agresywnym chemicznie składzie oraz na wysokie amplitudy temperatur dobowych i rocznych. Ta ostatnia zmiana 7

8 warunków w jakim piwnice się znalazły spowodowała przyspieszoną destrukcję zapraw i osłabienie strukturalne piaskowca parczewskiego. Skutkuje to ciągłym procesem wykruszania się korony murów i tak juŝ uszkodzonych mechanicznie brakiem sklepień. Ponadto destrukcja materiału kamiennego postępuje nierównomiernie. Podczas budowy ratusza parametry techniczne wapienia jurajskiego i piaskowca parczewskiego były podobne, dzisiaj wapień jurajski zachował się w dobrym stanie, natomiast piaskowiec, podobnie jak zaprawy i materiał ceramiczny uległ destrukcji strukturalnej. W przypadku niektórych elementów z piaskowca parczewskiego zmiany są na tyle nieodwracalne, Ŝe przywrócenie ich do pełnienia swej pierwotnej funkcji nie jest moŝliwe jak w przypadku schodów w komorze 3. Wykonane dotąd zabezpieczenia w postaci iniekcji i kotwień najbardziej zagroŝonych fragmentów szczątkowo zachowanych sklepień, oraz zastosowanie stempli przede wszystkim w komorze z istniejącym sklepieniem oraz w przejściu między komorami 1 i 2, zahamowało na jakiś czas proces destrukcji reliktów ratusza, ale jedynie na tych odcinkach. Ponadto pozostawienie bez zabezpieczenia ścian piwnic na okres zimowy spowoduje kolejne zniszczenia będące skutkiem zamarzania wody opadowej w obrębie murów. TakŜe materiał ceramiczny jest mocno uszkodzony cegły straciły powierzchnię spieku, osypują się i rozwarstwiają. Podobnie zaprawy wapienno-piaskowe, zwłaszcza w górnych partiach ścian wykruszają się i nie są w stanie powiązać cięŝkich ciosów kamiennych, co jest efektem zbyt szybkiego procesu przesychania korony muru. Natomiast w stosunkowo dobrym stanie znajdują się szalunki na zachowanych fragmentach sklepień. Tak jak destrukcyjnie na odsłonięte ściany działa zbyt szybkie wysychanie tak nadmierne utrzymujące się zawilgocenie dolnych partii ścian oraz miejsc obecnie przysłoniętych folią wpływa pobudzająco na rozwój mikroflory, której ekspansję moŝna zaobserwować w komorze 4 i w wykopie przy ścianie zewnętrznej wieŝy w okolicy wsporników pod wykusz latrynowy. Na obecną chwilę nie widać w obrębie ścian wykwitów soli (poza cokołową partią ściany płn. w komorze 2), ale moŝna się ich spodziewać w okresie wiosennym. WieŜa ciśnień Mury wieŝy ciśnień zachowane są w dobrym stanie mimo bardzo mocnych zapraw cementowych uŝytych do ich murowania (nie widać zasoleń). Nie licząc niewielkiego uszkodzenia mechanicznego wynikającego z prowadzenia przez ścianę rury instalacji kanalizacyjnej lico rozbudowanej bryły wieŝy jest kompletne. Miejscami uszkodzone są cegły, ale ten rodzaj destrukcji obejmuje jedynie przypowierzchniowe warstwy, wykruszone jest spoinowanie. W dolnej partii widoczna korozja biologiczna. Brak pęknięć czy rozwarstwień muru. 8

9 V. WNIOSKI I ZAŁOśENIA KONSERWATORSKIE Sformułowane w badaniach architektonicznych autorstwa dr. Waldemara Niewaldy wytyczne konserwatorskie ( Odsłonięte w trakcie prac piwniczne mury ratusza są świadectwem świetności miasta, będącego obok Wieliczki waŝnym ośrodkiem górniczym i dostawcą dochodów Skarbowi Rzeczypospolitej. Ratusz, funkcjonujący od czasów średniowiecza, jako siedziba Władz Miasta został w XIX w. rozebrany z duŝą stratą dla potomnych. Tym mocniej naleŝy dąŝyć do wyeksponowania i zagospodarowania zachowanych reliktów, np. jako centrum informacji turystycznej z dostępem do piwnic. Postawiona w XIX w. wieŝa ciśnień powinna pozostać, aby mogła być wykorzystana do umieszczenia w niej komunikacji pionowej, prowadzącej na dolny poziom.. ) oraz konieczność prowadzenia dalszych prac renowacyjnych związanych z rewitalizacją rynku warunkują wykonanie niezbędnych zabiegów budowlano-konserwatorskich - zabezpieczających relikty przed dalszą destrukcją i umoŝliwiających w przyszłości kontynuowanie prac przy renowacji obiektu. Na obecną chwilę koniec listopada 2011 naleŝy jedynie skutecznie zabezpieczyć odsłonięte mury poprzez wykonanie szczelnego przesłonięcia całej powierzchni piwnic, odcinającego obiekt od wód opadowych, z moŝliwością stałego wentylowania. Wszelkie zabiegi wzmocnień strukturalnych kamienia czy zapraw naleŝy odłoŝyć do pory roku umoŝliwiającej aplikowanie preparatów, a być moŝe nawet do czasu wykonania płyty rynku. Jedynym zabiegiem mającym szansę na skuteczność w obecnej chwili jest likwidacja poraŝenia biologicznego po przez dezynfekcję odpowiednimi środkami chemicznymi, co mogłoby ograniczyć ekspansję mikroflory w przypadku ciepłej i mokrej zimy. Zabieg ten będzie jednak wymagał powtórzenia po wykonaniu płyty rynku, w oparciu o badania mykologiczne. W okresie wiosennym naleŝy zrekonstruować sklepienia komór 1 i3, oraz uzupełnić sklepienie komory 4, bazując na materiale odzyskanym z gruzowiska, oraz nadbudować koronę murów w sposób umoŝliwiający w miejscach uzasadnionych konstrukcyjnie oparcie płyty rynku. Dotyczy to wszystkich prac rekonstrukcyjnych (takŝe przy sklepieniach okienek i szachtów piwnicznych), których wykonanie po wlaniu płyty rynku byłoby niemoŝliwe, czy zasadniczo podnosiło koszty. W trakcie rekonstrukcji sklepień naleŝy zwrócić uwagę na sposób murowania zgodny naśladujący zachowane fragmenty sklepień, oraz na pozostawienie szalowania na wzór zachowanych oryginałów. W przypadku sklepienia komory 2 proponuje się odstąpić od pełnej rekonstrukcji, gdyŝ wiązałoby się to ze znaczną ingerencją w mury wieŝy ciśnień, jej rozebraniem od strony 9

10 wschodniej do wysokości posadowienia łuku sklepienia. Powstałoby w ten sposób pomieszczenie średniowieczne posadowione na fragmencie XX wiecznej budowli co zasadniczo fałszuje obraz rzeczywistości (jest równieŝ skomplikowane w realizacji). Zatem zabiegi renowacyjne proponuje się w pom. 2 ograniczyć jedynie do rekonstrukcji niewielkiego fragmentu sklepienia w od strony płd (zakres rekonstrukcji pokazany w dokumentacji rysunkowej), w celach edukacyjnych umoŝliwiających eksponowanie konstrukcji gotyckiego stropu). Pozostała, otwarta część sklepienia umoŝliwi w przyszłości umieszczenie tu rozwiązań technologicznych (instalacje) potrzebnych w nowej funkcji obiektu. WieŜę ciśnień będzie moŝna wykorzystać jako jedną z dróg komunikacji z poziomem piwnic. Kolejnym zabiegiem, którego wykonanie jest konieczne przed wylaniem płyty rynku to skomunikowanie dwóch par pomieszczeń piwnicznych (kom. 1i 2 z kom. 3 i 4). Docelowo jest ono niezbędne dla pełnego wykorzystania funkcjonowania podziemi, doraźnie jest niezbędne dla umoŝliwienia kontynuowania prac renowacyjnych w piwnicach po wylaniu płyty. Propozycje poprowadzenia komunikacji miedzy parami komór przedstawiono na rysunku nr PBA-01 (patrz dokumentacja rysunkowa). Kontynuowanie zabiegów konserwatorskich uzaleŝnione będzie od stanu zawilgocenia murów, stopnia zasolenia, które to są związane z czasem stabilizowania się temperatury i wilgotności piwnic po wykonaniu płyty rynku. Konieczna jest więc powtórna ocena stanu zachowania murów, kontrolowanie temperatur (temperatury dodatnie, umoŝliwiające powolny proces wysychania) i zapewnienie wentylowania pomieszczeń. W miarę wysychania materiału kamiennego będzie moŝna wykonać zabiegi wzmocnienia strukturalnego dla piaskowca parczewskiego, zapraw i szalunków. Oczyścić powierzchnie licowe ścian, wykonać dezynfekcję w oparciu o badania mykologiczne, a takŝe uzupełniać ubytki wątków kamiennych i zapraw w zakresie niezbędnym dla poprawy ich stanu technicznego. W przypadku detalu architektonicznego naleŝy podjąć próbę rekonstrukcji brakujących elementów portali, schodów z wykorzystaniem materiału odzyskanego z zasypu. W przypadku wieŝy ciśnień po wykonaniu płyty rynku - wykonać impregnacje (bez własności hydrofobowych) materiału ceramicznego, uzupełnić ubytki cegły i spoinowania. Ze względu na młody wiek wieŝy ciśnień proponuje się przyjąć estetyczny charakter konserwacji w odróŝnieniu od zachowawczego XIV wiecznych piwnic. Wśród czynności niezbędnych do wykonania przed okresem zimowym jest wydobycie wszystkich pozostawionych w komorach piwnicznych wtórnych elementów kamiennych. Zabezpieczenie ich i innych złoŝonych obecnie wokół ruin elementów, przed 10

11 wodami opadowymi i podciąganiem wody z gruntu, a dla elementów mokrych równieŝ przed ujemnymi temperaturami. Za nim elementy te posłuŝą do rekonstrukcji sklepień i korony murów potrzebna będzie ich segregacja i inwentaryzacja. Prace budowlanych związanych z nakrywaniem płytą reliktów ratusza nie mogą: - uszkadzać mechanicznie obiektu, - doprowadzić do zalania wodą, czy materiałami budowlanymi słuŝącymi do wykonania płyty, - wpływać destrukcyjnie na stan zachowania murów np. przez podniesienie poziomu wilgotności. - utrudniać dostęp do zachowanych murów, projekt płyty powinien uwzględniać moŝliwość dalszego prowadzenia prac renowacyjnych Wszystkie opisane zabiegi naleŝy wykonać pod nadzorem konserwatorskim, a rekonstrukcje sklepień, okienek, szachów, paleniska pieca, przekuć otworów komunikacyjnych równieŝ pod nadzorem badacza architektury. Proponowane materiały konserwatorskie opracowano z wykorzystaniem materiałów firmy Remmers mogą być one wymienione na równowaŝne materiały innych firm (obecnych na rynku konserwatorskim), posiadające te same parametry techniczne i atesty. VI. PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWATORSKIE Zadania na grudzień 2011r. 1. Wykonanie zabezpieczenia całej powierzchni odsłoniętych reliktów piwnic, uwzględniające moŝliwość wentylowania pomieszczeń. 2. Wydobycie elementów kamiennych leŝących w pomieszczeniach piwnicznych. 3. Zabezpieczenie materiału kamiennego i ceramicznego (wtórniki) przed wodami opadowymi i podciąganiem wody z gruntu. Np. ułoŝenie na paletach i szczelne zafoliowanie. Zawilgoconym elementom piaskowca parczewskiego i cegle naleŝy zapewnić ochronę równieŝ przed ujemnymi temperaturami. 4. Wykonanie dezynfekcji ścian piwnic poraŝonych korozją biologiczną preparatem Grünbelag- Entferner f. Remmers. Zabieg wykonać jedynie w przypadku dobowych temperatur powyŝej zera (ze względu na wodny preparat), w przeciwnym razie od zabiegu odstąpić. 11

12 Badania ( do realizacji po wykonaniu płyty rynku) 1. Stopnia zasolenia materiału kamiennego, ceramicznego, zapraw 2. Mykologiczne nalotów biologicznych 3. Badania wilgotności ścian piwnic Prace budowlano-konserwatorskie do realizacji na wiosnę 2012r. (przed wykonaniem płyty rynku) Rekonstrukcje sklepień, okienek, korony muru wykonać pod nadzorem konserwatora i badacza architektury. 1. Rekonstrukcje sklepień w pomieszczeniach 1, 3, częściowo 2, uzupełniająco - 4 w oparciu o zachowane podstawy łuku sklepienia materiałem rozbiórkowym, selekcjonowanym pod kątem trwałości, rozmiarów i kształtu klińców z wapienia jurajskiego. Sklepienia rekonstruować murując tradycyjną metodą układając kamienie na szalowaniu z desek. Zastosować zaprawy wapienno-cementowe (cementy białe portlandzkie niskoalkaliczne, wapno gaszone). Imitować szalunki wg zachowanego oryginału w pom Rekonstrukcje okienek piwnicznych i szachtów, które naleŝy wykonać materiałem rozbiórkowym na zaprawach wapienno-cementowych (j.w.) 3. Naprawy korony murów wyrównanie najbardziej zdestruowanych fragmentów korony muru do linii sklepienia. Rekonstruować brakujące fragmenty w oparciu o materiał rozbiórkowy, na zaprawach wapienno-cementowych (j.w.) z zachowaniem wątków. Zabezpieczenia korony murów pozwalające na oparcie płyty rynku wykonać wg zaleceń konstruktora. 4. Uzupełnienie niezbędnych ze względów technicznych ubytków muru miejsc zagroŝonych rozluźnieniem wątków, wypadaniem ciosów kamiennych (ocena stanu zachowania po okresie zimowym). Uzupełnienie pojedynczych ubytków materiałem rozbiórkowym, zgodnie z zachowanymi wątkami, podklejenie zaprawami wapiennymi Historic Kalkspatzenmörtel f.remmers. Prace budowlano konserwatorskie po wykonaniu płyty rynku Do realizacji po wykonaniu badań zasoleń ścian piwnic, badań mykologicznych i wilgotnościowych oraz kontroli stanu zachowania murów. Przedstawiony poniŝej zakres prac jest ramowy i naleŝy go uszczegółowić po uzgodnieniu koncepcji wykorzystania wnętrz piwnic. 12

13 Piwnice ratusza 1. Wstępna impregnacja bez własności hydrofobowych osłabionych strukturalnie piaskowców, cegieł i zapraw preparatem KSE 100, następnie KSE HV 300. Zabieg niezbędny do wykonania przed usuwaniem wtórnych nawarstwień 2. Usuwanie skaŝenia biologicznego na podstawie wyników badań mykologicznych. 3. Oczyszczenie ścian z warstwy brudu, resztek ziemi metodą mikrościerania, na sucho w systemie Rotec, bądź CePe. Rodzaj ścierniwa, ciśnienie naleŝy dobrać na podstawie prób. Proces usuwania nawarstwień wykonać w konwencji konserwacji zachowawczej nie przeczyszczać, zwracając uwagę na zróŝnicowany stopień technicznej wytrzymałości elementów budujących ściany twarde wapienie jurajskie i słabe piaskowce oraz cegła. Po skończonym zabiegu ściany przedmuchać spręŝonym powietrzem. 4. Iniekcje. Wykonać zgodnie z zaleceniami konstruktora (zaczyn wapienno-cementowy w proporcji wapno-cement biały 2:1). W przypadku konieczności wypełnienia pustek w murze poprzez pęknięcia o rozwartości od 2-10 mm moŝna zastosować mineralnie wiąŝący materiał iniekcyjny i wypełniający (na bazie cementu odpornego na siarczany, trasu, wapna i bardzo drobnych kruszyw mineralnych) - Bohrlochsuspension. 5. Właściwe wzmocnienie strukturalne. Po oczyszczeniu wykonać docelowy zabieg wzmocnienia strukturalnego przede wszystkim detali architektonicznych portali, wsporników, schodów preparatami krzemoorganicznymi KSE 300, a w przypadku wyraźnej degradacji kamienia - KSE 500 f.remmers. Wykonanie zabiegu jest równieŝ uzaleŝnione od stopnia zasolenia i wilgotności materiału kamiennego. MoŜna go wykonać na kamieniach suchych i o niewielkim stopniu zasolenia. 6. Uzupełnienie ubytków. W przyjętym zachowawczym charakterze konserwacji uzupełnienie ubytków ograniczyć do raŝących estetycznie i koniecznych ze względów technicznych napraw. Nie wyprowadzać lica cegieł i pierwotnych powierzchni kamienia. Zaprawy w spoinowaniu uzupełnić na bazie zapraw wapiennych Historic Kalkspatzenmörtel f.remmers z dodatkiem piasku płukanego i mielonego materiału ceramicznego. 7. Rekonstrukcje detalu architektonicznego. Zabieg dotyczy uzupełnień brakujących elementów portali w komorach 3 i 1, oraz rekonstrukcji schodów prowadzących z powierzchni rynku do piwnic, a takŝe paleniska pieca hipokaustycznego. NaleŜy go wykonać posiłkując się wtórnikami pozyskanymi podczas prac archeologicznych. 13

14 8. Podklejenie wypraw tynkowych zachowanych na ścianach zewnętrznych pieca hipokaustycznego iniekcje syntetycznym wapnem hydraulicznym Ledan TB 1 f. Kremer. 9. W przypadku występowania znacznych zasoleń ścian co określą badania, naleŝy załoŝyć wykonanie tynków kompresowych (ofiarnych), które odciąŝą podłoŝe z zasoleń i mogą być usunięte po wykonaniu zadania przejęcia krystalizacji soli. 10. Rekonstrukcja posadzek materiałem ceramicznym na podstawie znalezionych fragmentów oryginału. WieŜa ciśnień Projektowane zabiegi do wykonania po całkowitym usunięciu ziemi i gruzu z wnętrza wieŝy 1. Usuwanie wtórnych nawarstwień - czyszczenie na sucho metodą mikropiaskowania w systemie Rotec, CePe, bądź Eurorubber. Ciśnienie i rodzaj materiału ściernego dobrać do stanu zachowania cegły, zwracając uwagę na konieczność zachowania powierzchni spieku. Nie przeczyszczać. 2. Usuwanie skaŝenia biologicznego na podstawie wyników badań mykologicznych. 3. Naprawy muru w miejscach rozwarstwień (zalecenia konstruktora) 4. Ewentualne impregnacje wzmacniające osłabionych powierzchniowo cegieł KSE 100 f.remmers. 5. Wymiana, uzupełnienie ubytków cegieł cegła w rozmiarze i kolorystyce zgodnej z oryginałem. 6. Ewentualne uzupełnienia powierzchni cegieł zaprawą Restauriermörtel f.remmers w kolorze dobranym do uzupełnianego oryginału. Zakres uzupełnień zaleŝny od przyjęcia koncepcji pełnej konserwacji estetycznej dla elementu - wieŝa ciśnień. 7. Uzupełnienie spoinowania zaprawy mineralne Fugenmörtel ECC f.remmers. Wszystkie zabiegi naleŝy dokumentować fotograficznie i opisowo. 14

15 ZAŁĄCZNIKI 1. ksero dyplomu autora programu - mgr Małgorzata Wida 2. ksero uprawnień konserwatorskich autora programu prac - mgr Małgorzata Wida 3. wyniki badań składu zapraw występujących w obiekcie 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA 21

22 Fot. 1 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ogólny widok placu budowy z odsłoniętymi ruinami ratusza. Fot. 2 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Widok z góry na komorę 1. Na pierwszym planie fragmenty schodów wejścia głównego do Ratusza 22

23 Fot. 3 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Północna ściana komory 1. W ścianie almaria i liczne gniazda pozostałość po drewnianych belkach. Fot. 4 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana wschodnia komory 1 z zachowanymi węgarami i progiem w zamurowanym przejściu. 23

24 Fot. 5 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana wschodnia komory 1 z zachowanymi węgarami i progiem w zamurowanym przejściu. Fot. 6 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragmenty portalu z czerwonego piaskowca parczewskiego w komorze 1 24

25 Fot. 7 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 1, widoczny otwór paleniskowy pieca hipokaustycznego Fot. 8 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana zachodnia komory 1. 25

26 Fot. 9 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Widok z góry na komorę 2, z lewej strony fragmenty wieŝy ciśnień. Fot. 10 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 2, widok z góry na zachowane fragmenty łuku sklepienia 26

27 Fot. 11 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 2, ściana południowa, zachowane fragmenty okienka okna piwnicznego. Fot. 12 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Widok z góry na ścianę zachodnią komory 2. 27

28 Fot. 13 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. NaroŜnik północno-zachodni komory 2 z piecem hipokaustycznym zasłaniającym pierwotną almarię. Fot. 14 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 2, naroŝnik płn-zach., ściana pieca przysłania almarię. Z lewej strony na ścianach pieca resztki wypraw tynkowych. 28

29 Fot. 15 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Cokołowy fragment ściany północnej w komorze 2, widoczne białe naloty zasoleń i zielone rozwijająca się flora. Fot. 16 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Widok z góry na komorę 3, od strony zachowanych schodów zejścia do piwnic. 29

30 Fot. 17 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Południowa komora piwnicy 3 z almarią w środkowej części. Na ziemi złoŝone wtórniki kamienne. W lewym, górnym naroŝniku mechaniczne uszkodzenie ściany. Fot. 18 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment lewego naroŝnika płd.-wsch. komory 3. 30

31 Fot. 19 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment środkowy ściany wschodniej komory 2. W środkowej części zachowane fragmentarycznie okienko piwniczne. Fot. 20 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment ściany wschodniej, szczątki sklepienia zabezpieczone iniekcją i podparciem. Fragment wklejany zmienił nieco profil (do przemurowania) 31

32 Fot. 21 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana północna komory 3, widoczne zejście do piwnic schodami z piaskowca parczewskiego. Fot. 22 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment ściany zachodniej komory 3 z zachowanym wejściem do następnej komory. 32

33 Fot. 23 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana wschodnia komory 4. Na sklepieniu zachowane szalunki odciśnięte w zaprawie. Fot. 24 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 4 z zachowanym niemal kompletnym sklepieniem. 33

34 Fot. 25 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 4, ubytek w sklepieniu. Fot. 26 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Ściana południowa komory 4, w środkowej części ściany podłuŝny otwór po drewnianej belce konstrukcyjnej 34

35 Fot. 27 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment ściany południowej z gniazdem pod belkę. Fot. 28 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Komora 4, otwór do pieca hipokaustycznego, od strony komory 4 zamurowany cegłą. 35

36 Fot. 29 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Widok na ścianę zewnętrzną ratusza od strony wieŝy. W głębi nadproŝe zejścia do piwnic, z prawej strony wspornik pod wykusz. Fot. 30 Relikty XIV w. ratusza w Olkuszu. Fragment zewnętrznej ściany ratusza z kamiennymi wspornikami. W wykopie panują doskonałe warunki do rozwoju mikroflory. 36

37 DOKUMENTACJA RYSUNKOWA 37