Autoszczepionki. Nowoczesna, unikalna metoda zapobiegania problemom w chowie wielkostadnym królików

Transkrypt

1 Autoszczepionki. Nowoczesna, unikalna metoda zapobiegania problemom w chowie wielkostadnym królików Danuta Czernomysy-Furowicz Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Weterynaryjne Laboratorium Diagnostyczne Labo-Wet S.J. Szczecin Czynnikami wywołującymi choroby, nie tylko u królików ale także i u innych gatunków zwierząt oraz u ludzi są: wirusy, bakterie (zarówno tlenowe jak i beztlenowe), grzyby, a także parazyty takie jak kokcydia czy też nicienie. Często czynnikiem pierwotnym są różnego typu wirusy lub parazyty natomiast wtórnym bakterie albo grzyby. Dużą rolę w rozprzestrzenianiu się chorób odgrywa stres prowadzący do obniżenia odporności organizmu. Choroba występuje gdy w środowisku są zarazki czyli występuje tzw. potencjał epidemiologiczny. Do wywołania choroby czasami wystarczy bardzo mało bakterii (10 komórek Francisella tularensis wywołuje tularemię), a czasami bardzo dużo ( komórek Listeria monocytogenes wywołuje listeriozę). Świadczy to o różnej zjadliwości zarazków i o różnej wrażliwości królików na zarazki. Im bakterie są bardziej zjadliwe tym szybciej dochodzi do przełamania odporności organizmu, a tym samym do wystąpienia choroby. Pojawieniu się choroby sprzyja mała odporność organizmu, obecność zarazka w środowisku, oraz duża jego koncentracja. Im więcej jest zarazków w środowisku tym gwałtowniejszy jest przebieg choroby, który często przybiera postać małych enzootii. Czynnikami sprzyjającymi rozprzestrzenianiu choroby są muchy, insekty, gryzonie (myszy), niski poziom higieny, a także obecność bezobjawowych nosicieli w środowisku. Nie tylko zwierzęta, ale także człowiek, może być bezobjawowym nosicielem chorobotwórczych dla zarazków, takich jak pałeczki Salmonella, czy też gronkowce. Pierwszym etapem w walce z rozprzestrzenianiem się czynników chorobotwórczych jest ustalenie źródła zakażenia i rodzaju zarazka. Czasami nie możemy usunąć źródła zarazka wówczas należy usunąć wektory przenoszenia i zmniejszyć koncentrację zarazka. W związku z narastającą opornością bakterii na antybiotyki, chemioterapeutyki, a także i na środki dezynfekcyjne, coraz częściej skłaniamy się do poszukiwania nowych, alternatywnych metod, przydatnych w profilaktyce i terapii zwierząt. W roku 2002 wprowadzono ustawę regulującą stosowanie autoszczepionek u zwierząt (Dz.U nr 45 poz 271). W rozdziale 2 art. 3 p. 4, jako dopuszczone do obrotu bez konieczności uzyskania pozwolenia wymienione są m. innymi immunologiczne produkty lecznicze weterynaryjne wytworzone z patogenów lub antygenów pochodzących od zwierząt znajdujących się w danym gospodarstwie i przeznaczonych do leczenia zwierząt występujących w tym samym gospodarstwie. Ale jeszcze przed rokiem 2002 w Polsce wytwarzane były autoszczepionki dla zwierząt domowych, gospodarskich i hodowlanych. Wytwarzano je przede wszystkim przeciwko bakteriom wykazującym oporność na antybiotyki, a więc przeciwko różnym gatunkom gronkowca (Staphylococcus spp.) i przeciwko pałeczce ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa). Autoszczepionki przeciwko grzybom wywołującym choroby skóry wytwarzano

2 także dla zwierząt futerkowych, koni, bydła, psów, kotów. Do roku 2002 w Polsce autoszczepionki przeciwko różnym czynnikom bakteryjnym i przeciwko grzybom wykonywano tylko w Adiumentum Laboratorium Diagnostycznym w Szczecinie. W tym to Laboratorium wykonano w roku 1986 autoszczepionkę dla stada królików, u których stwierdzono ropnie podskórne wywołane przez gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus). Autoszczepionkę podano wszystkim królikom i tym zdrowym i tym z objawami choroby. Stwierdzono, że autoszczepionka zabezpieczała wszystkie zdrowe króliki przed chorobą, a u chorych doszło do cofnięcia klinicznych objawów choroby. Bakterie takie jak: Pasteurella multocida, Bordetella bronchiseptica, Yersinia pseudotuberculosis Staphylococcus spp., Streptococcus spp., Listeria monocytogenes, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Fusobacterium necroforum to nie tylko najczęstsze czynniki etiologiczne wywołujące różne kliniczne objawy choroby i majce różne powinowactwo do różnych tkanek, ale także mikroorganizmy, przeciwko którym w Weterynaryjnym Laboratorium Diagnostycznym Labo- Wet w Szczecinie obecnie wykonuje się autoszczepionki stadne. Wysoce skuteczne są również autoszczepionki wykonywane w ww. Laboratorium przeciwko różnym dermatofitom. Autoszczepionki i szczepionki komercyjne są bardzo ważnymi elementami w profilaktyce chorób królików, ale najważniejszą sprawą jest zachowanie wysokich standardów higienicznych, gdyż to one gwarantują, że nie dochodzi do rozprzestrzeniania się chorobotwórczych mikroorganizmów w stadzie. Przy braku higieny skuteczność preparatów immunologicznych, takich jak autoszczepionki czy szczepionki, może być niska, gdyż mnożące się bakterie mogą się modyfikować genetycznie, mogą powstawać nowe szczepy, mogą również pojawiać się dodatkowe czynniki wikłające (inne zarazki). Autoszczepionki zwierzętom podaje się z trzech powodów: gdy chorobotwórczy szczep jest niewrażliwy na antybiotyki, kiedy dochodzi do nawracających zakażeń pomimo zastosowanej antybiotykoterapii i gdy nie ma na rynku dostępnych szczepionek lub skutecznych leków. Autoszczepionki wytwarza się przeciwko chorobotwórczym bakteriom i grzybom. W hodowli wielkostadnej królików autoszczepionki mają bardzo ważne znaczenie, ponieważ na rynku jest tylko jedna szczepionka komercyjna, a mianowicie szczepionka przeciwko katarowi królików wywoływanemu przez Pasteurella multocida i Bordetella bronchiseptica. Ze względu na dużą zmienność białek powierzchniowych na Pasterella multocida (dużą ilość serotypów) szczepionka komercyjna nie zawsze jest skuteczna, gdyż serotyp w niej zawarty nie zawsze jest taki sam jak ten, który wywołuje chorobę w stadzie królików. Wyróżniamy dwa rodzaje autoszczepionek, a mianowicie autoszczepionki sensu stricte i autoszczepionki stadne. Autoszczepionka to preparat biologiczny, zawierający czynnik etiologiczny choroby wyizolowany od pacjenta i po zabiciu podany ponownie temu samemu pacjentowi. Natomiast autoszczepionka stadna jest preparatem biologicznym zawierającym czynnik etiologiczny choroby wyizolowany od zwierzęcia i po zabiciu podany wszystkim zwierzętom ze stada. Praktycznie oznacza to, że autoszczepionkę wykonuje się zarówno dla pojedynczego osobnika jak i dla całego stada zagrożonego chorobą. Autoszczepionka może zawierać całe zabite mikroorganizmy lub ich fragmenty. Po podaniu autoszczepionki przeciwko tym fragmentom, czyli antygenom, w organizmie królika

3 wytwarzane są swoiste przeciwciała immunoglobuliny G (IgG). Przeciwciała łączą się z antygenami, a powstający kompleks jest szybko eliminowany z organizmu na drodze fagocytozy. W autoszczepionce stadnej przeciwko katarowi królików zawsze znajdują się antygeny identyczne z tymi, które są na powierzchni bakterii powodującej chorobę, dlatego wyprodukowane przeciwciała G będą łączyły się z mikroorganizmami wywołującymi chorobę, a tym samym dojdzie do ich eliminacji z organizmu. Mechanizm działania autoszczepionek to nie tylko indukcja produkcji przeciwciał G, ale także wzrost aktywności komórek układu odpornościowego organizmu, w których rozwijają się wewnątrzkomórkowe patogeny takie jak Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes czy Yersinia pseudotuberculosis. Błona komórkowa monocytów i granulocytów obojętnochłonnych, w których ww. bakterie nie tylko się rozwijają ale i namnażają, stanowi barierę dla antybiotyków i przeciwciał G. Przy tego typu zakażeniach podanie autoszczepionek powoduje wzrost aktywności żernej monocytów i granulocytów obojętnochłonnych, co skutkuje zabiciem bakterii znajdujących się w ich wnętrzu. Tak więc, autoszczepionki podaje się nie tylko profilaktycznie ale i terapeutycznie w trakcie trwania zakażenia. Osobnym zagadnieniem jest działanie autoszczepionek w zakażeniach Staphylococcus aureus, który rozwija się także w przestrzeni międzykomórkowej (nie wewnątrz monocytów). Bakteria ta na swojej powierzchni posiada białko A. Białko to w odwrotny sposób przyłącza różne IgG. Powoduje to obniżenie odporności, a także powstanie na powierzchni bakterii błony maskującej komórki układu odpornościowego nie rozpoznają bakterii, a więc nie dochodzi do jej zabicia. Obecność białka A na powierzchni gronkowca złocistego jest przyczyną braku na rynku komercyjnych szczepionek i testów serologicznych. Ze względu na to, że gronkowiec złocisty jest i wewnątrzkomórkowym patogenem i ma białko A najskuteczniejszą metodą jest łączenie autoszczepionek z antybiotykiem. Autoszczepionka prowadzi do zabicia bakterii, które rozwijają się wewnątrz komórek układu odpornościowego, a antybiotyk zabija bakterie znajdujące się poza nimi. Autoszczepionki wytwarza się także przeciwko dermatofitom. Grzybica wywoływana jest przez grzyby rozkładające keratynę (składnik skóry i jej wytworów). Za obraz kliniczny mogą być odpowiedzialne różne dermatofity. Zapalenie skóry powodują również grzyby drożdżopodobne. Komercyjne preparaty, często nazwane szczepionkami, chociaż nimi nie są, gdyż podawane są nie profilaktycznie ale po wystąpieniu klinicznych objawów choroby, zawierają grzyby z rodzaju Trychophyton (T. verrucosum, T. mentagrophytes). Autoszczepionki zawierają grzyby będące powodem choroby, a więc poza grzybami z rodzaju Trichophyton, także grzyby z rodzajów: Microsporum, Scopulariopsis, Candida. Wszystkie doiniekcyjne preparaty przeciwgrzybowe, a więc również autoszczepionki, wywołują tylko odpowiedź komórkową. Nie dochodzi do produkcji IgG. Co oznacza, że nie należy ich stosować profilaktycznie. Podaje się je zwierzętom wówczas gdy istnieje źródło zakażenia i realne zagrożenie wystąpienia choroby, bądź u zwierząt z wyraźnymi zmianami skórnymi o podłożu grzybowym. Czasami zmiany skórne przypominające dermatofitozę mogą być

4 wywołane przez czynniki alergizujące, dlatego niezmiernie ważna jest diagnostyka mikologiczna. U królików grzyby z rodzaju Aspergilus mogą wywołać zapalenie dróg oddechowych. W przypadku aspergilozy najważniejsza jest profilaktyka. Udowodniono, że szczep Paenibacillus polymyxa DCF B/00052, wchodzący w skład preparatu Fungilitic, niszczy wszystkie grzyby z rodzaju Aspergillus, dermatofity, a także bakterie takie jak: Pasteurella multocida, Yersinia pseudotuberculosis, Staphylococcus spp.(w tym Staphylococcus aureus), Listeria monocytogenes, Escherichia coli, Bordetella bronchiseptica., Salmonella spp. przy czym jest on bezpieczny dla środowiska i zwierząt. Szczepienia profilaktyczne stosowane u młodych królików są ściśle uzależnione od poziomu immunoglobulin G. Nowonarodzone króliki otrzymują wraz z siarą pełną pulę immunoglobulin G, które przedostają się do ich krwi. Aby immunoglobuliny te skierowane były przeciwko konkretnym zarazkom wywołującym różnorodne choroby u nowonarodzonych królików, należy zaszczepić na 10 dni przed porodem ich matki. Te matczyne immunoglobuliny chronią młode króliki przez pierwsze 3-4. tygodnie życia. Własne immunoglobuliny G młody królik zaczyna produkować po 3. tygodniu życia, dlatego zaleca się aby pierwsze szczepienia przeprowadzić między 4. a 6. tygodniem życia królików. Najbardziej niebezpieczny dla młodych królików jest okres miedzy 3 a 5 tygodniem życia, kiedy to jest mały poziom IgG zarówno matczynych i ich własnych.

5 Piśmiennictwo: 1. von Berde Kk, Meine Erfahrungen ueber die Autovakzine von Orses. Munchen Med. Wchnschr. 1926, Blanco L.V., The use of autogenous vaccine, in the treatnent of some infections, of childhood. Arch. Pediat., N.Y. 1926, Cope Z. Almroth Wright - Founder of modern vaccine-therapy (Part of the series: "British Men of Science", de Beer, G [gen. eds.]) Nelson Publishers 4. Czernomysy-Furowicz D., Fijałkowski K., Silecka A., Karakulska J., Nawrotek P., Drozd R., Ferlas M., Borkowski J., Jankowiak D., Herd-specific autovaccine and antibiotic treatment in elimination of Staphylococcus aureus mastitis in dairy cattle, Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences 2014, 38, Czernomysy-Furowicz D. Patent (P5661): Nowy szczep bakterii Paenibacillus polymyxa DCF oraz sposób wyselekcjonowania szczepu bakterii Peanibacillus polymyxa DCF. 6. Gravina-Sanvitale G, Gravina E, DeNegri M.,Vaccine therapy of a case of onychomycosis caused by Candida albicans, Arch Sci Med (Torino), (1): Hałasa J. Zasadność stosowania autoszczepionek. Med Dosw Mikrobiol 1994; 46: Halasa J, Giedrys-Galant S, Podkowinska I, Braun J, Strzelecka G, Dabrowski W (1978): Evaluation of certain immunological parameters in the course of autovaccine treatment in patients with chronic ostitis and carbunculosis. Archivum Immunologiae et Therapiae Experimentalis. 26(1-6): Honma S.,New vaccine therapy in Pseudomonas infections] Kansenshogaku Zasshi. 1979,53(8): Kasprowicz AK. Bakteryjne czynniki etiologiczne u chorych kierowanych do leczenia autoszczepionką. Med Dosw Mikrobiol 1994; 46: Takacova J, Kotulova D, Kasickova A, Ferencik M. The effect of Staphylococcus aureus vaccine on professional phagocytes in vitro and in vivo. Bratisl Med J 1993; 94: Lu Y.S., Pakes S.P., Stefanu C., Capsular and somatic serotypes of Pasteurella multocida isolates recovered from healthy and diseased rabbits in Texas., J Clin Microbiol. 1983; 18(2):