Dziecko zdolne DZIECKO ZDOLNE

Transkrypt

1 DZIECKO ZDOLNE JuŜ od najmłodszych lat moŝemy zaobserwować między dziećmi duŝe, wyraźne róŝnice indywidualne. Dotyczą one szybkości i poprawności myślenia, bogactwa i oryginalności pomysłów, tempa i łatwości wykonywania róŝnych działań. RóŜnice określa się mianem zdolności (w psychologii mówi się o zdolnościach ogólnych inteligencja, kierunkowych np. matematyczne i twórczych np. znajdywanie oryginalnych rozwiązań). Wiek szkolny to rozkwit zdolności intelektualnych. MoŜna zauwaŝyć u dzieci zdolnych wysoką umiejętność językową, umiejętność wnioskowania, szybkie tempo procesów myślowych, bardzo dobrą pamięć, zainteresowanie prowadzeniem obserwacji, wysoką zdolność koncentracji uwagi, oryginalność zadawanych pytań i wysuwanych sugestii, a takŝe zainteresowania czytelnicze, chęć rozwiązywania problemów oraz wzorowe zachowanie. Nie zawsze dziecko o ponadprzeciętnych zdolnościach ma ponadprzeciętne osiągnięcia. Wynika to m.in. ze sposobów wychowywania dziecka, jego funkcjonowaniem w domu i w szkole. Często rodzice nieświadomie, poprzez niezamierzone oddziaływania wychowawcze tłumią i niszczą zdolności zdolnych dzieci. Większość rodziców chce mieć normalne, przeciętne dziecko, takie które nie sprawia Ŝadnych problemów. W konsekwencji swoich zachowań blokują ciekawość i naturalną potrzebę rozwiązywania problemów u swoich dzieci, dziecko nie umie zademonstrować swojej wiedzy. Ale zdarza się teŝ, Ŝe rodzice przyśpieszają rozwój dziecka, przetrenowywują go, uzaleŝniają od pochwał i aplauzu. Dziecko moŝe mieć w przyszłości problemy w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, poniewaŝ ma potrzebę dominacji i rywalizacji. Badania wskazują, Ŝe duŝa część uczniów źle uczących się (ok.64%) charakteryzuje się wysoką inteligencją, wybitną ciekawością i dociekliwością intelektualną oraz szerokimi zainteresowaniami. U uczniów klas starszych moŝe w konsekwencji błędnych form nauczania i wychowania nastąpić ucieczka w nieformalne grupy młodzieŝowe oraz w uŝywki. Często mówimy o tym, co robić, Ŝeby pomóc uczniowi słabemu, a do rzadkości naleŝą dyskusje, jak troszczyć się o rozwój ucznia zdolnego. Podczas tradycyjnych form nauczania opartych na systemie klasowo-lekcyjnym całą uwagę nauczyciel kieruje na dziecko słabe, poniewaŝ wie, Ŝe ten zdolny sobie poradzi.

2 Podobnie po lekcjach. Dzieci słabe mają zajęcia wyrównawcze, rewalidacyjne oraz terapię pedagogiczną, zaś uczniowie zdolni giną z pola naszej pedagogicznej uwagi. Pozostają wciąŝ grupą mało docenianą. Mimo powszechnej opinii, Ŝe dziecko zdolne poradzi sobie samo, wymaga ono opieki, którą uzasadnia chociaŝby jego indywidualność oraz niezwykłość problemów szkolnych, społecznych i emocjonalnych. Wychowując i kształcąc dzieci zdolne naleŝy mieć świadomość ich cech inności, charakterystycznych dla tej grupy dzieci. Po pierwsze chodzi o nadpobudliwość intelektualną, która przejawia się w licznych pytaniach dzieci skierowanych do dorosłych. Ośmioletnie dziecko moŝe zadawać pytania na poziomie piętnastolatka. Pytania te mogą wprawiać w zakłopotanie, a nawet w irytację (pytania o ból, śmierć). Po drugie nadpobudliwość wyobraŝeniowa. Dzieci tworząc swój wewnętrzny świat posługują się niezrozumiałym dla otoczenia językiem, minami czy gestami, postrzeganymi przez otoczenie jako patologiczne. W przypadku dzieci zdolnych jest to prawidłowość rozwojowa. Po trzecie nadpobudliwość emocjonalna, która jest najbardziej widoczna i najbardziej niepokoi. Dzieci te często traktowane są przez otoczenie zbyt serio, przez co niedosyt u nich przytulania i miłości. Po czwarte nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczna inaczej nadpobudliwość ruchowa oraz niezdyscyplinowanie, częściej dzieci zdolne niŝ ich rówieśnicy mają róŝnego typu alergie. Po piąte nadpobudliwość psychomotoryczna - brak skupienia i uwagi oraz częstsze dekoncentrowanie się. Wszystkie te cechy są u dzieci zdolnych prawidłowościami i naleŝy je zaakceptować wspierając jednocześnie rozwój dziecka i w domu i w szkole. Wspomaganie uczniów zdolnych Nie ma jednomyślności co do tego, które formy i sposoby pracy z osobami zdolnymi są najlepsze. Jednak wiadomo, Ŝe ogromny wpływ na dziecko ma jego rodzina oraz szkoła, do której dziecko uczęszcza. a). Rodzina Olbrzymią rolę w rozwoju zdolności u dziecka odgrywają rodzice, którzy powinni stymulować jego rozwój, zachęcać do obserwowania, zadawania pytań, prowadzenia badań. Rodzice powinni równieŝ dbać o prawidłowe kontakty z

3 rówieśnikami. NaleŜy pokazać, Ŝe grupa moŝe więcej, warto swoje pomysły konsultować i konfrontować z innymi. Ogromne znaczenie ma wspólne spędzanie czasu, spacery i zabawy. Rodzice powinni wiedzieć, Ŝe pomoc dziecku zdolnemu polega na jego stymulowaniu a nie na przyśpieszaniu rozwoju. Rodzice muszą wzmacniać dziecko i chwalić, równocześnie ucząc go samokrytycyzmu. Podczas procesu uczenia się zdarzają się chwile zwątpienia, dlatego rodzice muszą zachęcać dziecko do tego, aby próbowało, poszukiwało i zmagało się z trudnościami. Niewątpliwie cenne jest nawiązanie współpracy rodziców z nauczycielami, którzy uczą dziecko. b). Szkoła DuŜą rolę ma równieŝ do spełnienia szkoła. Dotychczasowy system edukacyjny nie stwarza w pełni warunków do wszechstronnego rozwoju dzieci zdolnych. Tradycyjne metody nauczania, trudności kadrowe i lokalowe, zbyt liczne klasy, braki w wyposaŝeniu pracowni często blokują rozwój uczniów zdolnych. Dziecko zdolne, ale silne emocjonalnie, jakoś sobie poradzi. JeŜeli zaś jest zdolne i wraŝliwe szybko się zniechęca do pracy, poniewaŝ to, co się dzieje na lekcji jest dla niego łatwe i nudne. Dlatego tak trudno jest kierować losem tych dzieci. Istotne jest równieŝ aby celem wspomagania osób zdolnych nie było tylko maksymalizowanie ich osiągnięć szkolnych. NaleŜy zatem z jednej strony wspierać rozwój dziecka, a z drugiej mieć na uwadze jego zadowolenie i dobre samopoczucie. Cele kształcenia i wychowania dziecka zdolnego muszą być długofalowe, obejmujące nie tylko tu i teraz, ale równieŝ całe przyszłe Ŝycie dziecka, w tym i zawodowe. Umiejętności komunikowania się, negocjacji, rozwiązywania konfliktów, umiejętności empatyczne i inne związane z inteligencją społeczną są bardzo istotne. Realizacja tych celi wymaga przygotowania pedagogów gotowych do rozwijania swoich kompetencji i umiejętności zawodowych oraz dostrzegania w kaŝdym uczniu indywidualności gotowej do samodzielnego myślenia i twórczego podejścia do zadań szkolnych. Szczególną uwagę powinien nauczyciel przywiązywać się do tworzenia prawidłowych relacji wychowawca uczeń, dzięki którym moŝe przekazać dziecku poŝądane wzorce wychowawcze, uczyć jak radzić sobie z emocjami, być wsparciem dla dziecka.

4 Nasz system oświaty przewiduje róŝne moŝliwości kształcenia uczniów zdolnych. Są to m.in. szkoły dla uczniów zdolnych, klasy uczniów wyselekcjonowanych ze względu na zdolności i osiągnięcia, realizowanie indywidualnych programów nauczania np. w ramach wybranych przedmiotów, ukończenie szkoły kaŝdego typu w skróconym czasie, indywidualizacja procesu nauczania. Pozaszkolne formy wspomagania uczniów zdolnych obejmują zaś np. olimpiady przedmiotowe, obozy specjalistyczne i ogólnorozwojowe, zajęcia organizowane przez Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne dla uczniów wybitnie zdolnych. Istnieją równieŝ formy materialnego wsparcia uczniów zdolnych. MoŜe to być: stypendium szkolne, stypendium MEN, stypendium Prezesa Rady Ministrów, Fundusz Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich. Wszystkie formy kształcenia uczniów zdolnych uwzględniają konieczność stworzenia warunków optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości. Dziecko błyskotliwe, szczególnie czymś zainteresowane, moŝe stać się sprzymierzeńcem nauczyciela. Postawa pedagoga stymulującego uzdolnienia powinna charakteryzować się m.in.: - łatwością nawiązywania osobistych kontaktów ze swoimi uczniami, - pobudzaniem uczniów do wytęŝonej pracy intelektualnej, - mobilizowaniem do swobodnego stawiania pytań i problemów, - rozwijaniem u uczniów umiejętności współdziałania z nauczycielem i rówieśnikami, - akceptowaniem równieŝ nieudanych prób, - umiejętnością czekania na efekt wychowawczy, - naleŝy pamiętać, Ŝe uczeń powinien być odkrywcą, a uczenie się procesem badawczym, - naleŝy skupić się na rzetelnej informacji o postępach ucznia zdolnego, - osiągnięcia nagradzać powściągliwie, powaŝnie, - naleŝy uczyć ucznia przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniem, słuŝy to budowaniu właściwej samooceny, Nauczyciel, aby zaktywizować zdolnego ucznia moŝe: - stopniowo zwiększać wymagania,

5 - utrzymywać wysoki poziom trudności zadań stawianych uczniowi, - poprosić go o samodzielne znalezienie materiałów do lekcji czy zajęć popołudniowych, - przygotować omówienie tematu z podkreśleniem ciekawszych momentów, - poprosić o wymyślenie podchwytliwych pytań z omawianego materiału dydaktycznego. - ciekawie prowadzić lekcje z uwzględnieniem pomocy koleŝeńskiej, - uczyć twórczego rozwiązywania problemów, motywowania do samodzielności i podejmowania inicjatyw, - zachęcać do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach, - zachęcać do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych, - stosować programy wspierające rozwój dzieci zdolnych, - konstruować indywidualne programy nauczania, - przygotować rodziny do pracy z dzieckiem zdolnym, - wprowadzić nowe formy pracy z uczniem zdolnym, - zaproponować ukończenie szkoły (kaŝdego typu) w skróconym czasie, -zachęcać do uczęszczania na zajęcia do lokalnych ośrodków naukowych, pracowni artystycznych, itp. Podsumowując: nie ma dwojga tak samo zdolnych dzieci. Wszystko co jako rodzice i nauczyciele moŝemy zrobić, to wytrwałe poszukiwanie sposobów wspierania dziecka. Jako rodzice i pedagodzy zawsze miejmy na uwadze fakt, Ŝe szczęśliwe jest małe dziecko dopóty, dopóki nie jest oceniane i porównywane, szczęśliwe jest dziecko akceptowane takim, jakie jest, Ŝe szczęśliwa jest kaŝda osoba spostrzegająca, Ŝe się z nią rozmawia (komunikuje!) i próbuje się ją zrozumieć, szczęśliwa jest osoba spostrzegająca, Ŝe obdarza się ją zaufaniem i pokłada się w niej nadzieję, szczęśliwa i zdolna do współpracy i największych wyrzeczeń jest osoba, która czuje i wie, Ŝe jest kochana i akceptowana. Do jakŝe wielu rzeczy zdolny jest człowiek kochany!! Literatura.

6 1. Partyka M.(red.), Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa Partyka M., Dziecko zdolne seria One są wśród nas, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2001.