ŚRE R DNIO I W O I W E I CZ C E Z

Transkrypt

1 ŚREDNIOWIECZE

2 Średniowiecze epoka w historii europejskiej, obejmująca okres między starożytnością a renesansem. Granice czasowe średniowiecza nie są ściśle ustalone. Za początek epoki przyjmuje się okres, w którym cesarstwo zachodnio rzymskie chyliło się ku upadkowi. Zwolennicy ścisłej datacji w zależności od szkoły za dokładne daty początku średniowiecza podają lata 378, 395 bądź 476. Za koniec epoki uważa się upowszechnienie idei humanistycznych i rozpoczęcie epoki renesansu. Najczęściej w tym przypadku wymieniane są daty ok roku oraz lata 1453, 1492, a nawet 1517.

3 Periodyzacje wewnątrz epoki są różne, wyróżnia się zwykle : wczesne średniowiecze (koniec V koniec X wieku), pełne średniowiecze (koniec X koniec XIII wieku), w tym: "brzask średniowiecza" (XI XII wiek), dojrzałe średniowiecze (XIII początek XIV wieku), późne średniowiecze, schyłek średniowiecza lub "jesień średniowiecza" (XIV XV wiek)

4 Światopogląd społeczeństwa opierał się na Biblii. Przetłumaczona na język łaciński przez św. Hieronima Wulgata była przedmiotem szczegółowych badań, a krzewiciele wiary i jej obrońcy (apologeci) głosili wyższość chrześcijaństwa nad innymi religiami. Umysły ludzi średniowiecza zdominowało zagadnienie kruchości życia i nieuchronność śmierci. Przechodzące przez Europę kataklizmy, jak wojny, epidemie i zarazy, dziesiątkowały ludność i wpływały na ich światopogląd, w którym śmierć zajęła nadrzędne miejsce. Dlatego najpopularniejszym hasłem epoki było memento mori (pamiętaj, że umrzesz), a w literaturze i sztuce dominuje motyw danse macabre (taniec śmierci). Utwory i obrazy o tej tematyce uwypuklały prawdę, że śmierć dotyczy wszystkich, dobrych i złych, bogatych i biednych (pojęcie równości wobec śmierci nazywamy egalitaryzmem). Ludzie ciągle żyli w poczuciu zbliżającej się śmierci, stąd tak bardzo popularne stały się podręczniki o sztuce dobrego umierania (ars bene moriendi) uczące, jak przygotować się na przyjście śmierci.

5 W średniowieczu mamy trzy wielkie teorie filozoficzne, odwołujące się do roli człowieka i świata pod panowaniem Boskim, które w jakiś sposób porządkują wartości rządzące życiem człowieka, wszystkie jednak podporządkowują świat Bogowi (teocentryzm) scholastyka św. Anzelma: podporządkowany wierze, ale starał się tłumaczyć prawdy religijne (dogmaty, orzeczenia i inne uznane przez kościół treści) drogą spekulacji rozumowych, ale z góry zakładał, iż wszystkie te prawdy są prawdziwe; do dowodzenia stosował zasady opisane przez Arystotelesa, ale przystosowane do spraw wiary; twierdzi także, że do właściwego poznania prawdy, niezbędne są rozum i wiara, ale to z wiary, należy dojść do zrozumienia, a nie na odwrót; augustynizm: św. Augustyn uznaje równorzędność istnienia ducha i ciała, Boga i stworzenia, uczucia, woli i rozumu; najwyższym celem człowieka ma być poznanie Boga i własnej duszy (czyli rozważanie zawieszenia człowieka między światem zwierząt a aniołów, które wiązało się z uczuciem wewnętrznego rozdarcia) co miało odbywać się intuicyjnie, a nie rozumowo; zauważał sprzeczności targające człowiekiem (dusza i ciało), dlatego na przykład stosowano ascezę w imię rozwoju duszy; tomizm: św. Tomasz z Akwinu rozdzielając rozum i wiarę przedmiotem ich badań ustalił filozofię (pierwszy) i teologię(drugi); uważał, istnienie Boga za prawdę, którą należy rozumowo dowieść; neguje rozdział człowieka na duszę i ciało zakładając jedność fizyczną istoty ludzkiej; jest tu także zawarte przekonanie o istnieniu hierarchii bytów i jednoznacznym określeniu przez Boga miejsca człowieka w tej hierarchii (którego to miejsca człowiek cnotliwy nie próbuje zmieniać, bo mogłoby to naruszyć ład świata i idealną harmonię istnienia człowieka), co zgodne jest z feudalną koncepcją państwa średniowiecznego; franciszkanizm: św. Franciszek z Asyżu wprowadza ideę radosnej wiary, wspartej wszechogarniającą miłością do człowieka i całego stworzenia; naczelne zasady to miłosierdzie, ubóstwo i braterstwo; stworzył on ideę odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa

6 Teocentryzm - pogląd uznający Boga/bogów za przyczynę i cel istnienia wszystkich bytów. Bóg (bogowie) uważany jest za byt zewnętrzny wobec wszechświata, działający stale, wzywający do życia duchowego w łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność ludzi. W planie etycznym bóg (bogowie) jest utożsamiany z najwyższą wartością. Religie monoteistyczne: judaizm, chrześcijaństwo i islam są teocentryczne, jednak ze względu na odmienne podejście doktrynalne i ewolucję myśli filozoficznej na przestrzeni dziejów różnie interpretują stosunek idei teocentrycznych do praktyki życia społecznego i indywidualnego. Teocentryzm występował w starożytnych filozofiach religii i myśli wielu filozofów: Platon w Republice tworzy pojęcie "pierwszej przyczyny wszelkiego istnienia i wszelkiej wiedzy", "Najwyższego dobra", a Arystoteles pojęcie "pierwszego poruszyciela " wszystkich rzeczy, "tego, który porusza wszystko, sam pozostając w bezruchu" - te pojęcia greckiej filozofii wywarły znaczny wpływ na chrześcijańskie, muzułmańskie i żydowskie pojęcia boga osobowego. Plotyn posuwa się dalej na tej drodze myślenia i głosi, że myśl musi pozostać w tyle za tym, co nazywa "Jednem". Teocentryzm był głoszony przez Kościół katolicki w okresie średniowiecza, gdy nauka i filozofia miały pomagać w głoszeniu oficjalnej doktryny kościelnej. Zgodnie z filozofią teocentryzmu prawie wszystkie przejawy ludzkiej twórczości artystycznej miały na celu głoszenie potęgi Boga.

7 Średniowieczny uniwersalizm oparty był na dominacji religii chrześcijańskiej w całej niemal Europie. Ze względu na to, iż wszystko w życiu podporządkowane było religii, światopogląd chrześcijański rządził myśleniem, odczuciami, postępowaniem i twórczością wszystkich ludzi średniowiecza. Dlatego też wszystkie występujące znaki były czytelne dla każdego chrześcijanina. Prócz tego obowiązywały te same, narzucone przez religię, normy moralne i wzorce osobowe. Ponadto wszystkie niemal państwa podporządkowane były jednemu władcy, przez co stanowiły niemalże monolit religijny. W dużym skrócie uniwersalizm średniowiecza wyraża się przez : - podporządkowanie wszystkiego Bogu, - jedność ideałów, - identyczne pojmowanie świata.

8 Dlaczego świat walczy o próżną chwałę?" - pytano w średniowieczu. Wszakże sytuacja ówczesnych twórców poświadcza, iż pojęcie owej?próżnej chwały" było im raczej obce, jako że dzieła swe tworzyli zazwyczaj anonimowo; nieliczne znane nam nazwiska, zwłaszcza późnośredniowiecznych autorów, dowodzą raczej powszechności ukrywania się poza dziełem, nie ujawniania swej podmiotowej obecności (chyba że ujawnienie takie dotyczyło odautorskich uwag anonimów komentujących charakter bądź cel przedsięwziętej pracy, np. "ku pouczeniu i przestrodze"). Poczucie godności twórcy, jego wyjątkowości i sławy, a nawet nieśmiertelności, wykształcił dopiero renesans. Średniowiecze natomiast ceniło chwałę samego dzieła wartościowanego głównie z punktu widzenia jego moralnej, religijnej, wychowawczej użyteczności. Stąd też wynikał (zdumiewający nas dziś) brak ochrony tzw. praw autorskich, zgoda na to, co obecnie nazwalibyśmy dosłownym zapożyczeniem z cudzego dzieła, a nawet plagiatem (kradzieżą literacką). Średniowieczna praktyka twórcza nie tylko dopuszczała, ale wręcz doradzała korzystanie z nie swoich dzieł, wplatanie ich fragmentów do własnego utworu, łączenie tych fragmentów (tj. kompilowanie) w jedną, nowo skomponowaną całość; kompilator na ogół nie ukrywał czynności takiego?składania", często wskazując przy tym (z różną dokładnością) wyzyskane źródła, zwłaszcza wybitnie znaczące. Działalność kompilacyjną przyrównywano np. do składania bukietu z rozmaitych, zewsząd zebranych kwiatów, do wznoszenia budowli z różnych cennych materiałów uzbieranych w podobny sposób. Ważny był bowiem ostateczny efekt: dzieło o odpowiedniej wartości wychowawczej i poznawczej. Pojęcie twórczej oryginalności (w nowożytnym jego rozumieniu) nie funkcjonowało w ówczesnej świadomości, co jednak nie znaczy, iż epoka średniowiecza nie wydała dzieł niepowszedniej miary, a nawet arcydzieł; są one przejawem samodzielnych twórczych rozwiązań odbiegających od powszechnie stosowanych norm pisarskich. Oryginalność pozwala dostrzec te cechy dzieła, jakie w większym lub mniejszym stopniu upodabniają je do innych, i zarazem te, które je od innych, podobnej klasy dzieł odróżniają. Dlatego ocena wartości utworu odnosi zawsze ten utwór do innych, pomagając wyważyć opinie i oznaczyć jego rangę.

9 Św. Augustyn był pierwszym wielkim filozofem chrześcijańskim. Jego koncepcje wpłynęły decydująco na całe średniowiecze. Ujmował człowieka jako istotę filozofującą, rozważającą swoją obecność w świecie i czasie odniesionymi do wieczności. Istota ludzka rozpatrywała swoje dramatyczne i niejasne miejsce pomiędzy aniołami i zwierzętami. I właśnie takie usytuowanie człowieka powodowało rozdarcie wewnętrzne człowieka, konflikt między cielesnością a duchowością, pożądanie dobra i zła. Święty Augustyn podzielił świat na strefę materialną i duchową. Twierdził, że Bóg stworzył świat i stanowi jego centrum. Właśnie od poglądów Augustyna wzięło średniowiecze pojęcie teocentryzmu. Syntezę augustynizmu zawarł w traktacie O państwie Bożym, a jego Wyznania są opowieścią o odczuciach młodego człowieka, któremu nakazuje się rezygnację ze światowych przyjemności życia.

10 W dojrzałej fazie średniowiecza pojawia się święty Tomasz ze swoją filozofią i przełamuje dominację filozofii św. Augustyna. Święty Tomasz umieścił człowieka na drabinie bytów, uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel hierarchii jest właściwy, celowo dla niego przewidziany, bo Bóg stworzył różnorodność rzeczy, a potem nadał światu pewien ład i porządek, z którym powinien zgodzić się chrześcijanin. Człowiek ma piąć się w górę, walcząc z pokusami, bo upadek grozi wynaturzeniem istoty i powołania człowieka. Filozofia tomistyczna kładła olbrzymi nacisk na problemy etyczne, bo etyka stabilizowała i normowała życie ludzkie, nakazując kierowanie się cnotami, głównie cnotą roztropności, czyli: umiejętności rozumowania, przezorności i ostrożności, ograniczeń w pragnieniu sławy i zaspokajaniu żądz cielesnych. Chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary. Całą wiedzę średniowiecza o Bogu zgromadził św. Tomasz w dziele pod tytułem Summa teologiczna.

11 Filozofia franciszkańska wypływała z wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia, miłości poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa. Św. Franciszek wielbił Boga i piękno świata przez Boga stworzonego. Był przeciwnikiem okrucieństwa, wojen, nienawiści. Głosił, że każdą żywą istotę należy kochać, bo jest ona dziełem Stwórcy. Człowiek powinien cieszyć się z samego faktu istnienia, nie tylko z dobrych rzeczy, ale i z trudu dnia codziennego. Św. Franciszek uważał, że prawdziwie wolnym jest człowiek, który potrafi wyrzec się bogactwa i wszelkich dóbr materialnych, bo bogactwo czyni człowieka niewolnikiem. O św. Franciszku krążyły legendy. Historię jego życia odnajdujemy w utworze Kwiatki świętego Franciszka, który na język polski przełożył Leopold Staff, opierając się na XVI wiecznej włoskiej adaptacji tekstu łacińskiego.

12 Asceta ( św. Aleksy ) - żyje w ubóstwie - przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą - ucieka od sławy, rozgłosu - modli się do Boga - umartwia swoją duszę i ciało - anonimowość - pokora Rycerz ( Roland ) - bogobojny - odważny - zawsze dotrzymywać słowa - dbać o honor i sławę - patriota - uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary - wzorzec dydaktyczny - zyskiwał władzę, stawał się godnym szacunku - propagował postawę wygodną kościołowi - kościół akceptował rycerzy, bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa Władca doskonały ( Bolesław Chrobry ) - troszczy się o kraj i o poddanych - dobry rycerz - dobry chrześcijanin (miłosierny) - sprawiedliwy i wyrozumiały - bronił granic - szybkość podejmowania trudnych decyzji - dobro ogółu przedkłada nad dobro własne

13 Aleksy Wyznawca zwany Człowiekiem Bożym (ur. ok. 360, zm. w V w.) - święty (na Wschodzie uznany za błogosławionego szaleńca Bożego) Kościoła katolickiego i prawosławnego, bohater średniowiecznego utworu hagiograficznego Legenda o świętym Aleksym. Aleksy urodził się w bogatej, rzymskiej rodzinie. W wieku 24 lat zgodnie z wolą ojca ożenił się z cesarską córką, Familjaną. W noc poślubną Aleksy oznajmił żonie, że jego powołaniem jest nie małżeństwo, ale służba Bogu. Opuścił więc dom, zabierając ze sobą dużo złota i srebra, które rozdał następnie biedakom. Sam prowadził życie żebraka i pokutnika. Przed śmiercią napisał list, w którym ujawnił swoje prawdziwe pochodzenie i historię tułaczego życia. Zdaje sobie sprawę, że aby zasłużyć na łaskę Boga, musi żyć zgodnie z Jego przykazaniami, stąd zapewne gest w stosunku do biednych, którym rozdał srebra, złota dosyć. Aleksy żyje w nędzy, jest często głodny, ale nie narzeka, bo wie, że to jedyna droga do świętości. Swoim oddaniem Bogu, sprawił, że zaczęły się w jego życiu dziać cuda: wstał z obraza Matki Bożej obraz. Sama Matka Boska interweniowała u odźwiernego, by Aleksego wpuścił do kościoła. A że Aleksy niczego nie robił dla poklasku i taniej chwały, postanowił wyjechać, gdy ludzie zaczęli traktować go jak świętego. Gdy wsiadł na statek płynący do Syrii: Zamieszkał pod schodami pałacu ojca, bo uważał, że skoro wiatr go przywiał do Rzymu, to chce doznawać cierpienia i poniżeń właśnie w swoim domu. Ludzie lekceważyli brudnego żebraka, wylewali na niego pomyje, wyśmiewali go, ale Aleksy był szczęśliwy i wszystko ofiarowywał na chwałę Boga. Tak działo się aż do jego chwalebnej śmierci

14 Roland jest głównym bohaterem Pieśni o Rolandzie. Roland należał do grona dwunastu parów Francji, a także był dalszym siostrzeńcem Karola Wielkiego. Podczas powrotu z wyprawy przeciwko Saracenom w 778 dowodził tylną strażą wojsk frankijskich. W czasie przeprawy przez Pirenejejego oddział został napadnięty i pokonany. W rzeczywistości, według francuskiej wersji wydarzeń, "Wyprawa przeciw Saracenom" była wyprawą łupieską na obszary Hiszpanii. Hrabia Roland natknął się na nich przypadkiem podczas powrotu. Zginął na terenie wroga. Źródła arabskie podają jednak, iż wyprawa Karola Wielkiego odbyła się na wezwanie Sulejmana z Saragossy, który zamierzał wzniecić bunt przeciw królowi Marsylowi, gdy jednak francuski król dotarł do Hiszpanii, Sulejman zmienił zdanie. Karol Wielki pojmał go i próbował przeprowadzić do Francji, dlatego właśnie w ariergardzie, która trzymała nad jeńcem straż, pojawiło się tak wielu znamienitych rycerzy. Na pomoc Sulejmanowi przybyli jego synowie, odbili jeńca i pokonali tylną straż francuską, w której znaleźć się miał wedle Pieśni o Rolandzie hrabia Roland. Według Pieśni o Rolandzie walczył on legendarnym mieczem Durandalem częściej zwanym Durendalem. Wg tejże w tylnej straży dowodził on 1/6 wojsk francuskich, które liczyły 120 tysięcy rycerzy.

15 Pierwszy koronowany król Polski (od 1025 roku) z dynastii Piastów, w latach także książę Czech jako Bolesław IV, książę Polski od 992 roku. Był synem Mieszka I, księcia Polski i Dobrawy, czeskiej księżniczki. Objął rządy w 992 roku, wypędzając krótko potem swoją macochę Odę i przyrodnich braci. Popierał akcje misyjne Wojciecha Sławnikowica, biskupa praskiego i Brunona z Kwerfurtu. Męczeńską śmierć tego pierwszego (997) i jego rychłąkanonizację wykorzystał niejako do celów politycznych, doprowadzając na tzw. zjeździe gnieźnieńskim do utworzenia polskiej metropolii kościelnej w Gnieźnie oraz biskupstw w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu i tym samym potwierdzenia pełnej samodzielności Polski przez cesarza Ottona III. Po śmierci Ottona III (1002) Bolesław znalazł się w konflikcie z jego następcą Henrykiem II Świętym, prowadząc z nim długotrwałe wojny ( ), zakończone pokojem w Budziszynie i zajęciem Milska i Łużyc. W 1018 roku zdobył Kijów, osadzając na ruskim tronie swojego zięcia Światopełka I. W 1018 lub rok później przyłączył ponownie do państwa polskiego utracone w 981 roku Grody Czerwieńskie. Tuż przed śmiercią (1025), koronował się na pierwszego króla Polski. Bolesław Chrobry w trakcie swego panowania prowadził wiele zwycięskich wojen, zajął zagarnięte przez niemieckich książąt ziemie słowackie na zachód od rzeki Odry. Podbił leżące na południu Morawy i Słowację, a nawet Czechy, na wschodzie zaś- część Rusi.

16 Augustynizm Tomizm Franciszkanizm Scholastyka

17 twórca tej koncepcji był św. Augustyn ( ), biskup z Hippony. Najważniejsze jego dzieło to "Wyznania". Założeniem filozofii Augustyna była hierarchia bytów, na której człowiek znajdował się między zwierzętami a aniołami, czyli pomiędzy bytami wyższymi a niższymi. To umiejscowienie sprawia, iż jesteśmy rozdarci między cielesnością a duchowością, czyli pomiędzy dobrem i złem. Refleksja, do której człowiek jest zdolny, ma dopomóc w poznaniu swej duszy i istoty Boga, a wartość człowieka określają jego przymioty wewnętrzne.

18 filozofia oparta na podglądach św. Tomasza z Akwinu ( ), który przystosował filozofię Arystotelesa do realiów chrześcijańskich. Jego podstawą był racjonalizm i przekonanie, że wiedza ma swoje źródło w doświadczeniu. Św. Tomasz mówił, iż niektóre prawdy wiary co prawda przekraczają możliwości ludzkiego zrozumienia, ale istnienie Boga można wyjaśnić rozumowo, więc wyjawił on dowody na istnienie Boga. Najbardziej cenione cechy to umiejętność walki z pokusami oraz roztropność, dzięki której przestrzegamy praw i wypełniamy obowiązki, przypisane nam z racji określonej hierarchii na drabinie bytów.

19 oparty na prostej i radosnej wierze program, głoszący miłosierdzie jako podstawowy przekaz ewangelicki, nawołujący do ubóstwa i braterstwa. Inspiratorem tej koncepcji był św. Franciszek z Asyżu ( ), założyciel zakonu franciszkanów, który zrezygnował ze swego bogactwa, aby wieść życie wędrownego kaznodziei. Najważniejsze dzieło napisane w duchu franciszkańskim to Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu, zawierające zbiór legend opowiadających o życiu świętego Franciszka i jego towarzyszy.

20 udowadnianie prawd Biblii, polegające na wnioskowaniu na podstawie badań argumentów za i przeciw metodą Arystotelesowską. Metoda scholastyczna opierała się na ściśle ustalonej procedurze, co zresztą stało się przyczyną jej upadku. Zakładała ona, że prawdy wiary są niepodważalne i rozumowo nie można ich wyjaśnić. Starano się połączyć antyczny dorobek filozoficzny z naukami kościoła, najwybitniejszym teologiem, który zaadaptował filozofię Arystotelesa na potrzeby myśli chrześcijańskiej był św. Tomasz z Akwinu. Dziś scholastyka oznacza jałowe dociekania, udowadnianie racji, poprzez odwoływanie się do autorytetów, ze szkodą dla twórczego myślenia.

21 Anonimowość - większość utworów nie była podpisywana, miało to na celu ukrycie się autora za dziełem, a przez te wyeksponowanie jego wartości dydaktycznych, moralnych czy teologicznych. Dydaktyzm - fabuła podporządkowana była roli wychowawczej, miała rozpowszechniać przede wszystkim wzorce moralne. Najczęściej jednak podejmowała tematy religijne (teocentryzm) Dwujęzyczność - literatura pisana była tylko po łacinie, która była uniwersalna (tzn. znano ją we wszystkich krajach), ponieważ języki narodowe uważane były za niedoskonałe. Nie mogły zatem traktować o sprawach ważnych (np. teologicznych). U schyłku średniowiecza w miarę kształtowania się języków ojczystych, zaczęło rozwijać się piśmiennictwo rodzime. Rękopiśmienność - przed wynalezieniem druku książki przepisywane były przez mnichów, którzy często zaznaczali na egzemplarzach swoje uwagi, dokonywali zmian itd. Dlatego średniowieczne utwory często występują w wielu wersjach. Alegoryczność - pod motywami postaciami czy obrazami, ukryte były pewne domyślne treści; nie wszystko powiedziane zostało wprost.

22 Kronika - dotyczą dziejów jakiegoś narodu np. "Kronika Galla Anonima" Chanson de gest - opiewają bohaterskie czyny wybitnych postaci, np. "Pieśń o Rolandzie" Hagiografia - opowiadają żywoty świętych, np. "Legenda o świętym Aleksym" Misterium - przedstawia żywoty świętych lub opowieści Biblijne Moralitet - ukazywały walkę dobra ze złem za pomocą alegorii Apokryf - niespotykane w Piśmie Świętym historie z życia Jezusa i świętej rodziny

23 Religijne - "Bogurodzica", "Lament świętokrzyski", "Kazania świętokrzyskie" Filozoficzne - "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" Świeckie - "Wiersz Słoty o zachowaniu się przy stole", Satyra na leniwych chłopów" Historiozoficzne - "Kronika polska" Galla Anonima, "Kronika" Wincentego Kadłubka, "Historia Polski" Jana Długosza

24 "Pieśń o Rolandzie" jest to francuski epos rycerski, pochodzący z XI wieku, jej autorem jest być może Turoel. Początkowo był pisany wierszem i jako pieśń była śpiewana na rycerskich dworach przez trubadurów, czyli wędrownych grajków. "Pieśń o Rolandzie" jest reprezentantem gatunku zwanego chanson de geste, czyli pieśniach opiewających wielkie czyny znanych postaci. Roland jest bohaterem doskonałym, nie posiadającym wad, postępującym jedynie wedle rycerskiego kodeku, do którego należała: pokora wobec Boga, obrona ojczyzny oraz honorować. "Kwiatki świętego Franciszka" to anonimowe dzieło, które należy do hagiografii, czyli utworów opisujących życie świętych. Zostało przełożone z łaciny na włoski w XIV wieku, a na polski w 1910 przez Staffa. Treścią utworu są opowieści o życiu św. Franciszka, relacjonowane przez jednego z jego uczniów. "Kwiatki" stoją w wyraźnej opozycji do "Legendy o św. Aleksym", która propaguje umartwianie się oraz cierpienia, natomiast filozofia św. Franciszka jest zgoła odmienna. Św. Franciszek opracował koncepcję wiary radosnej - Bóg to nie jest srogi, karzący i zagniewany Stwórca, który nakazuje jedynie umartwianie się. Franciszek zaproponował radość z wiary, pokazał, iż z wiary może płynąć szczęcie, a największą wartością jest miłość do bliźniego i przyrody.

25 Boska komedia Dantego została zainspirowana tematem śmierci i życiem pozagrobowym. Akcja toczy się w nocy w Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek, więc obejmuje najważniejsze dni liturgii chrześcijańskiej. Pojawia się tu kluczowa postać ukochanej Dantego, Beatrycze, która ukazana jest jako Anioł. Miłość, jaką do niej żywi jest nieskalana cielesnością, a poprzez miłość do kobiety, Dante dochodzi do miłości do Boga. Nawiązanie do Boga pojawia się juz w samym tytule utworu. Średniowieczne prace musiały być anonimowe. Jednak Dante nie tylko się podpisał, ale jeszcze w tytule zawarł swego rodzaju profancie: łączenie przymiotnika "boska" z lekkim rodzajem literackim, jakim jest "komedia" nie mieściło się w ówczesnych ramach. Był to zabieg, który sugerował szczęśliwe zakończenie, miał dodać optymizmu tym, którzy czytali owe dantejskie sceny z piekła. Ponadto "boska" ma jeszcze jedną funkcję - sugeruje, że sprawy, które będą poruszane są boskiej natury, a więc są ważne. System kar jest oparty o filozofię św. Tomasza, a hierarchia zaczerpnięta ze średniowiecznej teologii doktorów Kościoła. Dante sięgał także po apokryficzne opowiastki, głownie te dotyczące zaświatów i eschatologii. Stylistyka i mistrzostwo słowa wprowadzają niesamowite nastroje, w zależności od części - jeśli jest to piekło to towarzyszy nam przerażenie i niepokój, jeśli niebo to niebiańskie poczucie spełnienia. "Boska komedia" jest moim zdaniem taka wyjątkowa, dlatego, że potrafiła w pełni wyczerpać dorobek literacki poprzedników, a jednocześnie wnosząc nową myśl, która potem inspirowała przez wieki następnych twórców. Celem utworu było ostrzeżenie ludzi, aby przestrzegali prawd wiary, ponieważ może i spotkać taki sam los, jak ludzi w pierwszej części wędrówki - piekle. Wielki Testament Francoisa Villona utwór napisany około 1461 roku tuż przed śmiercią autora, jest niejako rozliczeniem z hulaszczego żucia, jakie Villon prowadził. "Wielki testament" pokazuje podziały społeczne, jakie funkcjonowały w średniowiecznej Francji oraz demoralizację i upadek obyczajów, z którą się społeczeństwo borykało wskutek wojny 100 letniej. Dodatkowo pokazuje nieuchronność od śmierci, która przyjdzie do każdego, bez względu na status społeczny czy pochodzenia.

26 W chrześcijaństwie śmierć jest tajemnicą i misterium. Interpretacja śmierci wiąże się przede wszystkim ze zrozumieniem sensu śmierci Jezusa jako śmierci odkupieńczej. Śmierć Jezusa niweczy zło grzechu pierworodnego. Chrzest oznacza zanurzenie w śmierci Jezusa - jest śmiercią dla grzechu. Zmartwychwstanie Jezusa ukazuje śmierć jako początek nowego życia. W Apokalipsie świętego Jana śmierć ukazana jako wróg człowieka, zostanie pokonana w dniu sądu ostatecznego. U podstaw nauczania Kościoła o śmierci tkwiła definicja śmierci jako oddzielenia duszy od ciała. W średniowieczu jak w żadnej innej epoce, śmierć była obecna we wszystkich aspektach życia. Myśl o śmierci była wpajana z ogromną siłą. Nieustannie rozbrzmiewało wołanie memento mori. Wszechobecna śmierć nie pozwalała zapomnieć o przemijaniu i unaoczniała marność ludzkiej egzystencji. Dwa główne tematy przedstawienia śmierci to motyw przerażającego rozkładu piękności ludzkiej i taniec śmierci. Ludzie bali się śmierci i aby ten strach uczynić nieco bardziej zmysłowym za temat obrali rozkład zwłok, namacalny znak pośpiesznego przemijania. Piękno ciała tkwi wyłącznie w skórze. Gdyby bowiem ludzie mogli zobaczyć, co się znajduje pod skórą,[ ],mierziłoby ich spoglądanie na kobiety. Ich powab składa się z flegmy i krwi, z wilgotności i żółci. Gdyby ktokolwiek zastanawiał się, co ukrywa się w dziurkach od nosa, w gardle i w brzuchu, doszedłby do wniosku, że są tam tylko nieczystości. A jeśli nie możemy nawet czubkiem palca dotknąć flegmy czy kału, jak przeto możemy pragnąć obejmować worek łajna słowa pewnego zakonnika.

27 Ars moriendi (sztuka śmierci, rytuał umierania); Zbiór rozważań, wskazówek i napomnień służących przygotowaniu człowieka do śmierci. Gatunek literatury religijnomoralizatorskiej wyrastający z dawnych tradycji piśmiennictwa chrześcijańskiego (św. Ambroży, św. Augustyn), szeroko rozpowszechniony w XIV-XV w. Ars moriendi była niekiedy częścią cyklów tańca śmierci; Skarga umierającego. [ Sztuki umierania nie można się nauczyć, nie wiąże się z nią bowiem żadna technika, żaden zespół reguł ani norm (E. Cioran)].

28 (taniec śmierci); Zapoczątkowane w średniowieczu widowisko, które odbywało się na cmentarzach i w kościołach. Rozpoczynało się od kazania, w którym zawarte były refleksje na temat przemijania i śmierci. Osoby przebrane za śmierć tańczyły, namawiając obecnych, aby przyłączyli się do orszaku. Widowisko kończyło się kazaniem nawołującym do pokuty i cnotliwego życia; W plastyce średniowiecznej: alegoryczny korowód (albo krąg) ludzi wszystkich stanów z kościotrupem na czele, wyrażający wszechobecność śmierci i absolutną równość wszystkich ludzi w jej obliczu.

29 Słowa pozdrowienia i pożegnania, używane w zakonach trapistów, kartuzów i kamedułów. Miały na celu ciągle przypominać o kruchości życia i oswajać ludzi ze śmiercią.

30 Dobre urodzenie stanowiło jeden z podstawowych atrybutów rycerza. Legitymowanie się bogatym drzewem genealogicznym było powodem do dumy i potwierdzało wysoką pozycję społeczną. Stanowa solidarność rycerska jej wyrazem na gruncie kultury Europy Zachodniej była na przykład idea bractw rycerskich, mająca swoją kontynuację w powoływaniu towarzystw turniejowych. Hojność skąpstwo było cechą pogardzaną, charakterystyczną dla chłopa lub mieszczanina. Prawdziwy rycerz powinien być rozrzutny. Hojność przysparzała sprzymierzeńców, a okazana truwerowi mogła opłacić się z nawiązką, gdyż obdarowany sławił imię darczyńcy w swojej dalszej drodze. Żądza sławys rycerz szukał okazji do nadania rozgłosu swojemu imieniu zarówno na polach bitew, na polowaniu, jak i w turniejowych szrankach. Starania o dobre imię i sławę po śmierci nieustannie przejawiają się na kartach średniowiecznych kronik. Odwaga zarzucenie rycerzowi tchórzostwa stanowiło największą oprócz oskarżenia o wiarołomstwo zniewagę. Chęć wykazania odwagi połączona z przeświadczeniem o własnej nieograniczonej mocy bywała tak silna, że przeczyła zdrowemu rozsądkowi, doprowadzając do śmierci całe chorągwie rycerstwa, szarżujące na przeważające liczebnie wrogie wojska. Wierność danemu słowus odróżniała rycerza od chłopa i mieszczanina, z zastrzeżeniem jednak, że dotyczy ona tylko osób równych stanem. Szczególnie ważną odmianą tej wierności, na której opierał się w zasadzie system feudalny, była wierność seniorowi. Etyka walki była jednym z najważniejszych składników rycerskiego etosu. Tworzyły ją dbałość o równe szanse w walce (nieatakowanie słabszych, dozbrajanie przeciwnika), powinność ataku twarzą w twarz oraz szacunek dla przeciwnika szacunek ten wszakże ograniczał się do przeciwników dobrze urodzonych. Siła fizyczna, uroda, wdzięk cechy bezspornie odróżniające rycerza od plebsu. W literaturze rycerskiej dobrze urodzonego wojownika cechuje już od dziecka niespotykana siła i walory fizyczne. Szlachetna postawa wobec kobiet dzięki literaturze rycerskiej pojawił się pogląd, że myśl o ukochanej wzmacnia rycerza w boju, nadając mu cech wyższych wojownik walczył już nie tylko o swój honor, ale także sławił imię swej wybranki.

31 STYL ROMAŃSKI kościoły i zakony budowane w XI-XII wieku z charakterystycznymi grubymi murami i małymi oknami, spełniały również funkcje obronne (otaczano je dodatkowo murami i fosami). Budowle w tym stylu to geometryczne bryły, o prostych, surowych kształtach, zaprojektowanych na planie krzyża. Ponurość architektoniczną równoważono bogatymi zdobieniami i płaskorzeźbami umieszczanymi na kolumnach lub bramach wejściowych (portalach). Do stylu romańskiego należą przede wszystkim francuskie kościoły w Tours, Piotiers, Tuluzie. W Polsce nurt ten reprezentują katedry w Gnieźnie, Krakowie i innych najstarszych miastach polski, a także klasztor w Tyńcu. STYL GOTYCKI Powstał ok we Francji i charakteryzował się strzelistością budowli, wysokimi, smukłymi ścianami, dużymi oknami, w których znajdowały się kolorowe witraże. Dla dodania większej lekkości i wysokości umieszczano bogate ornamenty na kolumnach, łukach i sklepieniach krzyżowo-żebrowych. Nurt ten objął architekturę świecką (kamienice, ratusze, mury, sukiennice, szkoły) oraz sakralną (przede wszystkim katedry). Najbardziej znane katedry w tym stylu to: katedra Notre-Dame w Paryżu, czy Palazzo Pisani w Wenecji. W Polsce mamy wybitne arcydzieła w Krakowie: ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim, jak i sam Kościół, Katedra na Wawelu, dziedziniec Collegium Maius i starówka w Krakowie, ale także w Toruniu, Gdańsku, Wrocławiu.

32 Krzywa wieża w Pizie Kościół w Strzelnie Kościół w Santiago de Compostela Kolegiata w tumie pod Łęczycą Kościół św. Andrzeja w Krakowie

33 Kościół zbudowano w latach , z fundacji palatyna Sieciecha. Był główną świątynią osady Okół. Znajdował się początkowo pod patronatem benedyktynów z opactwa w Sieciechowie, a potem z Tyńca. Być może początkowo nosił wezwanie św. Idziego. Według Długosza broniła się tutaj ludność Okołu przed Mongołami w W 1243 Konrad Mazowiecki podczas walk o tron krakowski otoczył kościół fosą i wałem. Ponowny najazd tatarski z 1260 spowodował prawdopodobnie częściowe zniszczenie świątyni. W 1320 kościół otrzymały klaryski, dotąd mające swoją siedzibę w Grodzisku pod Skałą. Wybudowano wówczas dla nowych lokatorek zabudowania klasztorne z fundacji króla Władysława Łokietka. Kościół kilkakrotnie padał ofiarą pożarów, nie spowodowało to jednak poważniejszych zmian w wyglądzie zewnętrznym (poza dodaniem barokowych hełmów wież i portalu od strony północnej), ale w XVIII w. dokonano gruntownej barokizacji wnętrza (prace prowadzić tu mieli Baltazar Fontana dekoracja stiukowa i polichromia, oraz być może Franciszek Placidi ołtarz).

34 KOŚCIÓŁ W SANTIAGO DE COMPOSTELA KOŚCIÓŁ W STRZELNIE

35 KRZYWA WIEŻA W PIZIE KOLEGIATA W TUMIE POD ŁĘCZYCĄ

36 Elementami zdobniczymi w architekturze gotyku były sterczyny (zwane także pinaklami) z kwiatonem na szczycie i żabkami na krawędziach. Wysokie okna przyozdabiano maswerkami (kamiennymi lub ceglanymi elementami geometrycznymi w postaci, kół lub odcinków, trójliści itp., później także - cebulastych krzywizn czy motywu płomienia). Okienne rozety gotycki są większe od romańskich, z bogatszą ornamentyką. Witraże osiągają szczyty rozwoju. Wzbogacane subtelniejszym profilowaniem i rzeźbą figuralną portale przysłaniano od góry wimpergą, zwieńczoną kwiatonem.

37 Krawędzie skośne ścian szczytowych budynku gotyckiego wykończone bywały schodkowo, blendowo lub sterczynowo. Elewację zdobiły ponadto pionowe, wąskie wnęki.

38 Gotycki dom mieszczański: a)typowy układ pomieszczeń przyciemia, b)b) układ pomieszczeń pierwszego piętra, c) c) widok elewacji: d) 1 - wielka sień, e) 2 - sklep, f) 3 - podwórko, g)4 - przejście, h)5 - warsztat, i)6 - izba przednia, j) 7 - sień, k) 8 - alkierz, l)9 - izba tylna, m)10 - ganek, n)11 - magazyn

39 Średniowiecze to okres rozwoju malarstwa przede wszystkim na desce. Tworzono przede wszystkim przy użyciu farb temperowych, później również farbą olejną. Powszechna była tematyka religijna. Malarstwo było w całości religijne. Chrześcijanie w przeciwieństwie do Greków czy Rzymian wstydzili się nagości, uważali ją za coś niestosownego. Powodowało to, że przez prawie tysiąc lat Syn Boży, jego uczniowie, Maryja byli starannie odziewani w ubrania. Wbrew pozorom wielu artystów w tym słynny Giotto di Bondone źródeł historycznych tworzyli dzieła bardzo frywolne. Na zamówienia bogatych mieszczan. Niestety mogą to być tylko plotki gdyż żadne obrazy nie zachowały się do dzisiaj Artyści w swoich dziełach przedstawiali symbole religijne celowo oddawali hołd Bogu. Nie przywiązywano wagi to proporcji anatomicznych człowieka stąd duże różnice w budowie ciała ludzi na obrazach. Osoby ważniejsze często przedstawiane są jako większe, bardziej majestatyczne. Autorze chcieli tym zabiegiem celowo nadać status tym odpowiednim postaciom. Malarstwo uzupełniano często elementami złota. Pod koniec średniowiecza lub na początku renesansu pojawił się pejzaż. Malarstwo średniowieczne najchętniej podejmuje problematykę związaną z męka Jezusa Chrystusa na krzyżu. Popularne są również wizerunki Matki Boskiej otoczonej aniołami. Obok dzieł sakralnych, powstają również te przedstawiające możnych królów, władców i książąt. W średniowieczu powstawało wiele cechów czy bractw, które zrzeszały popularnych artystów.

40 Giotto di Bondone (ok ), włoski malarz i architekt, najwybitniejszy przedstawiciel trecenta, działał we Florencji, Asyżu, Rzymie, Padwie, Neapolu i Bolonii. Od 1334 prowadził budowę dzwonnicy (kampanili) przy katedrze florenckiej, autor licznych fresków i obrazów sztalugowych. W swej twórczości konfrontował włoską tradycję bizantyjską ze sztuką gotyku, szczególnie w zakresie przedstawiania bryły w przestrzeni. Był pierwszym artystycznym wyrazicielem poglądu, który stawia człowieka na nowym ważnym miejscu w dziełach plastycznych. W swoich obrazach religijnych zawarł wiele aktualnej prawdy dotyczącej życia ludzkiego. Przez G. Vasariego został określony jako uczeń natury. Dzieła artysty * freski w kaplicy Scrovegnich (dell'arena) w Padwie: Ostatnia wieczerza, - ok , Sąd ostateczny Adoracja magów * Freski Giotta w bazylice św. Franciszka w Asyżu * Madonna z Dzieciątkiem - ok. 1310, * Pokłon Trzech Króli , * Zaśnięcie Najświętszej Marii Panny - po 1310

41 Fresk autorstwa Giotto di Bondone namalowany ok roku dla Kaplicy Scrovegnich w Padwie. Jeden z 40 fresków namalowanych przez Giotta w Kaplicy Scrovegnich należący do cyklu scen przedstawiających życie Joachima i Anny, rodziców Marii oraz Chrystusa. Opis Ostatniej Wieczerzy znajduje się we wszystkich czterech Ewangeliach. Giotto, tak jak w większości fresków z Kaplicy, posiłkował się Ewangelią Jana: Jeden z uczniów Jego - ten, którego Jezus miłował - spoczywał na Jego piersi. Jemu to dał znak Szymon Piotr i rzekł do niego: "Kto to jest? O kim mówi?" Ten oparł się zaraz na piersi Jezusa i rzekł do Niego: "Panie, kto to jest?" Jezus odparł: "To ten, dla którego umaczam kawałek [chleba], i podam mu". Umoczywszy więc kawałek [chleba], wziął i podał Judaszowi, synowi Szymona Iskarioty (J ) Artysta bardzo wiernie odtworzył opisaną scenę. Apostołowie siedzą wokół stołu, u którego szczytu siedzą Jezus i Piotr Apostoł. Do piersi Pana przytula się ukochany uczeń Jan. Na słowa zapowiedzi zdrady, wśród ucztujących pojawia się zaniepokojenie. Apostołowie spoglądaj na siebie. Jezus prawą ręką sięga po kawałek chleba i podaje Judaszowi siedzącemu po lewej stronie, w tradycyjnej żółtej szacie. Wszyscy apostołowie zostali przedstawieni w różnokolorowych szatach o różnych wzorach. Komnata, w której odbywa się wieczerza, został powtórnie przedstawiona we fresku Chrystus umywa nogi apostołom.

42 miejsce rzeźby było ściśle powiązane z architekturą. Znajdowała się ona zazwyczaj na portalach, na głowicach kolumn, zdobiła filary. Spełniała funkcję ilustrowania wydarzeń biblijnych, prezentacji świętych, zawsze w zhierarchizowanej kolejności. Romańskie zdobienia portalu kościoła św. Wincentego we Wrocławiu, a także Drzwi Gnieźnieńskie ilustrujące życie i śmierć św. Wojciecha. Cechowała je wyrazistość formy, tematyka dotyczyła głównie Starego Testamentu.Gotyckie arcydzieło jednego z najwybitniejszych twórców średniowiecza - Wita Stwosza, czyli Ołtarz Mariacki w Krakowie. Inspiracje czerpane były zarówno ze Starego, jak i Nowego Testamentu.

43 w okresie średniowiecza istotną rolę odgrywała także muzyka. Utwory poetyckie, także religijne przeznaczone były do śpiewania. Uroczystościom sakralnym, a także świeckim towarzyszyła zawrze muzyka. Pieśni miłosne, powieści epickie, ballady były stałym elementem repertuaru bardów i trubadurów, pieśniarzy ulicznych. Jako pierwszy śpiewany wiersz polski uznaje się "Bogurodzicę". Muzyka ta uzależniona była od formy liturgii chrześcijańskiej. Jako pierwszy powstał jednogłosowy chorał gregoriański, którego następstwem był polifoniczne organum. Jednogłosowe pieśni śpiewali także trubadurzy. Istotną rolę odgrywał rytm, a także melodia. Najważniejszym dziełem, które zawiera melodie na cały rok liturgiczny w Kościele Rzymskokatolickim jest Chorał Gregoriański. Za najwybitniejszych twórców średniowiecznej muzyki uznaje się św. Izydora z Sewilli, Alkuina, Gwido z Arezzo, natomiast na obszarze Polski tworzyli: Żołtarz Jezusów Ładysława z Gielniowa, Mikołaja z Radomia.

44

45 POLSKA : EUROPA : przyjęcie chrztu przez Mieszka I bitwa pod Cedynią Bolesław Chrobry księciem śmierć św. Wojciecha Otton III w Gnieźnie koronacja Bolesława Chrobrego rozbicie dzielnicowe sprowadzenie Krzyżaków do Polski przez Konrada Mazowieckiego bitwa pod Legnicą koronacja Władysława Łokietka Kazimierz Wielki na tronie założenie Akademii Krakowskiej unia polsko - litewska w Krewie ślub Jadwigi z Jagiełłą bitwa pod Grunwaldem bitwa pod Warną na tronie Kazimierz Jagiellończyk pokój toruński pierwsze drukowane utwory przybycie Bony Sforzy do Krakowa upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego Karol Wielki cesarzem Francji Otto I cesarzem rzymskim narodu niemieckiego chrystianizacja Rusi schizma Kościoła rzymskiego i greckiego I wyprawa krzyżowa (krucjata) i zdobycie Jerozolimy II i III wyprawa krzyżowa; potęga papiestwa Wielka Karta Wolności w Anglii najazd Tatarów na Ruś początek niewoli awiniońskiej papieży początek wojny stuletniej epidemia czarnej śmierci (dżumy) zdobycie Konstantynopola przez Turków odkrycie przez Kolumba Ameryki

46 Od połowy okresu średniowiecza (X w.) życie społeczno polityczne było ściśle związane z konfliktem pomiędzy władzą świecką i duchowną. Za panowania cesarza Konstantyna IV Kościół otrzymał prawo swobodnego rozwoju, a na przełomie VIII i IX wieku poparcie cesarza Karola Wielkiego, co sprawiło, że Kościół stał się jedną z głównych potęg politycznych. Kościół głosił, że istnieje jeden naczelny cel życia: zasłużenie na zbawienie wieczne w niebie. Do zdobycia najwyższej władzy dążyło też cesarstwo, dlatego spory pomiędzy tymi dwoma potęgami rychło przerodziły się w konflikt i z czasem doprowadziły do upadku autorytetu, zarówno papiestwa, jak i cesarstwa. W powstałych na gruncie dawnego cesarstwa rzymskiego państwach barbarzyńskich (barbarzyńcami nazywali Rzymianie nie Rzymian oraz tych, którzy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego, np. ludy germańskie i Słowian) utworzył się system feudalny, który stał się ustrojem społecznym średniowiecza. Charakteryzowały go ścisłe zależności pomiędzy panem (wasalem) a poddanym (lennikiem). Rycerstwo i duchowieństwo stanowiło w średniowieczu dwa najbardziej możne stany, które miały największe znaczenie i ogromny wpływ na rozwój kultury średniowiecznej. Kościoły i klasztory posiadały liczne majątki i rozległe przywileje nadawane im przez kolejnych panujących, którzy chrześcijaństwo uważali za czynnik sprzyjający ugruntowaniu ich władzy.

47 Duchowieństwo zresztą było jedyną w średniowieczu społeczną, wykształconą klasą. W klasztorach układano i przepisywano księgi, gromadzono biblioteki. Pracowitość zakonników w tym względzie stała się niemal symbolem, a frazeologizm benedyktyńska cierpliwość do tej pory funkcjonuje w naszym języku. Później pojawili się zawodowi przepisywacze książek, tak zwani kopiści, którzy swoje zajęcie traktowali jako jedno z ważnych rzemiosł. Ze stanu duchownego wywodzili się prawnicy, uczeni i profesorowie mający wpływ na kształtowanie się poglądów ludzi średniowiecza. Ingerowali też w rozwój literatury, kultury i sztuki, dlatego w średniowiecznej kulturze przeważają elementy religijne. Łacina była powszechnym językiem Kościoła, prawa, nauki oraz piśmiennictwa i dominowała przez całe wieki średnie.

48 Wpływową warstwą społeczną było w średniowieczu rycerstwo. System feudalny wykształcił się w wyniku wojen, rycerze więc mieli ogromne znaczenie w społeczeństwie. Na dworach książęcych i rycerskich wytworzył się nawet odrębny rodzaj świeckiej kultury rycerskiej, chociaż i do niej przeniknęły elementy religijne.

49 Od X wieku odrębnymi ośrodkami życia stały się miasta. Mieszczanie zamożnością i poziomem kultury dominowali nad mniej okrzesanym średnim i biednym rycerstwem. Ale i ci nie mieli znaczącego wpływu na sprawy polityczne kraju, ich prawa były ograniczone. Żadnych przywilejów nie posiadała warstwa chłopska.

50 Stosunek średniowiecznych do antyku był bardzo różnorodny. Wbrew obiegowej opinii, nie przekreślili oni całej antycznego dorobku, tak więc spotykane są nawiązania do spuścizny antycznej i próby jej adaptacji. Stąd np. 3 odmiany neoplatonizmu neoplatonizm sformułowany przez twórcę augustynizmu, św. Augustyna odczytywany z pism, których autorem był Pseudo- Dionizy sformułowany przez Boecjusza, który rozwinął się w XII szkole chartryjskiej. Od XII w. kultura średniowiecza zaczęła się znacznie zmieniać. Wpłynęły na to dyskusje o roli i potędze rozumu. Pod wpływem augustynizmu zaczęto rozstrzygać problemy wiary za pomocą logicznych zasad. Stosowano tzw. metodę scholastyczną, czyli udowadnianie prawd Biblii, polegające na wnioskowaniu na podstawie badań argumentów za i przeciw metodą Arystotelesowską. Metoda scholastyczna opierała się na ściśle ustalonej procedurze, co zresztą stało się przyczyną jej upadku. Zakładała ona, że prawdy wiary są niepodważalne i rozumowo nie można ich wyjaśnić. Starano się połączyć antyczny dorobek filozoficzny z naukami kościoła, najwybitniejszym teologiem, który zaadaptował filozofię Arystotelesa na potrzeby myśli chrześcijańskiej był św. Tomasz z Akwinu. Dziś scholastyka oznacza jałowe dociekania, udowadnianie racji, poprzez odwoływanie się do autorytetów, ze szkodą dla twórczego myślenia. Próby przystosowania myśli antycznej do wymogów średniowiecznych odnajdujemy także w filozofii św. Tomasza z Akwinu. Tomizm łączył filozofię Arystotelesa i realia chrześcijańskie. Jego podstawą był racjonalizm i przekonanie, że wiedza ma swoje źródło w doświadczeniu. Św. Tomasz mówił, iż niektóre prawdy wiary, co prawda przekraczają możliwości ludzkiego zrozumienia, ale istnienie Boga można wyjaśnić rozumowo, więc wyjawił on dowody na istnienie Boga. Najbardziej cenione przez tomistów cechy to umiejętność walki z pokusami oraz roztropność, dzięki której przestrzegamy praw i wypełniamy obowiązki, przypisane nam z racji określonej hierarchii na drabinie bytów. Filozofia średniowieczna interesowała się metafizyką. Toczyły się dyskusje o dowodach na istnienie Boga, o uniwersalia, a także podejmowano zagadnienia o różnicy bytu i egzystencji. Na kształt średniowiecznej nauki największy wpływ mieli zakonnicy jako najbardziej wykształcona warstwa społeczna, ponieważ to oni mieli dostęp do ksiąg. Sami je również spisywali w klasztornych skryptoriach. Po jakimś czasie zaczęły też powstawać specjalistyczne warsztaty kopistyczne. Część ksiąg powstało na uniwersytetach i dworach. Księgi to były zazwyczaj kodeksy spisywane na pergaminie, a od XII wieku także na papierze, który trafił do Europy dzięki pośrednictwu Arabów. Średniowieczne księgi to prawdziwe arcydzieła: miejsca otaczające tekst były przyzdabiane ornamentami, iluminacjami lub miniaturami. W spisywaniu ksiąg specjalizowali się zwłaszcza benedyktyni. Do dziś znane jest powiedzenie: "benedyktyńska robota", które oznacza pracę misterną, piękną, wymagającą wielkiej cierpliwości i wprawy. Książki, które zostały wydrukowane pierwszymi metodami drukarskimi (do XV wieku) nazywają się inkunabułami.

51 Okres dziesięciu wieków nazwano "średnimi", co miało oznaczać swoistą mizerność literatury, kultury i polityki. Wpłynęło na to wiele czynników: powstanie i rozwój feudalizmu, który przyczynił się to podziału ludzi na klasy. Ponadto średniowiecze zaprzepaściło dorobek kultury starożytnej. Co prawda, średniowieczni też korzystali z ksiąg Arystotelesa, Platona czy innych twórców antycznych, zresztą nie tylko filozofów, ale podczas tych dziesięciu wieków wiele wspaniałych dzieł antycznych zaginęło (np. "Księga o śmiechu" Arystotelesa), wiele zostało zniszczonych w pożarach, które w epoce "miecza i krzyża" były zjawiskiem częstym. Był to czas dominacji Kościoła, który niepiśmienny lud straszył surowym i gniewnym Bogiem. Oprócz tego cała Europa była zdominowana przez kulturę greko-łacińską. Panował tzw. uniwersalizm, czyli spójność kulturowa, polityczna, filozoficzna, religijna i mentalna w Europie, która bazując na łacinie jako, języku uniwersalnym, była jak jedno wielkie państwo. Analfabetyzm był na skale masową, jedynymi osobami mającymi dostęp do ksiąg byli zakonnicy. Niepiśmienni ludzie byli zastraszani przez wykształcony kler, który grzmiał z ambony o gniewie Bożym, jeśli nie będą wykonywać poleceń Kościoła. Polecenia te dotyczyły zazwyczaj płacenia podatków, danin. Kwitł handel odpustami i relikwiami, na tej płaszczyźnie dochodziło do wielkich nadużyć, czemu wreszcie w renesansie chciał położyć kres Marcin Luter. Zdzierano z ludzi ubogich, a bogacili się bogacze. Ludzie żyli w skrajnej nędzy. Na początku Państwa Polskiego, po kryjomu uprawiano także praktyki i obrzędy pogańskie. Za co palono również na stosie. Zresztą to nie jedyny przejaw okrucieństwa, popularną metodą wymuszania zeznań, często fałszywych były tortury. Kościół miał pełną władzę, wpływał na kulturę, sztukę politykę, bo nawet świeccy władcy kraju byli uzależnieni od kleru. Była to zatem epoka zacofania i ciemnoty, co jest poglądem powszechny, ale jak widać - uzasadnionym.

52 Aleksandra Bocian Karola Krause Klaudia Laszkiewicz Natalia Połajdowicz