Wykorzystanie technologii informacyjnej z dziećmi upośledzonymi w stopniu lekkim na lekcjach matematyki w szkole specjalnej

Transkrypt

1 PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA im. JANA AMOSA KOMEŃSKIEGO W LESZNIE Kierunek: Informatyka i technologia informacyjna dla nauczycieli Wykorzystanie technologii informacyjnej z dziećmi upośledzonymi w stopniu lekkim na lekcjach matematyki w szkole specjalnej Praca dyplomowa Mirosława Stanisławiak Promotor dr inż. Karol Józefowicz Leszno 2011

2 Jestem tylko jeden, ale przecież jestem jeden. Nie mogę zrobić wszystkiego, ale przecież mogę zrobić coś niecoś. A ponieważ nie mogę zrobić wszystkiego, nie odmówię zrobienia tego, co zrobić potrafię. E.E. Hale 2

3 Spis treści I WSTĘP... 4 II ZASTOSOWANIE KOMPUTERA W EDUKACJI Rola technologii informacyjnej w edukacji dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim Komputer jako narzędzie poznawcze Komputery w szkole specjalnej III MATEMATYKA A TECHNOLOGIA INFORMACYJNA O nauczaniu matematyki w szkole specjalnej Wykorzystanie komputera na lekcjach matematyki Programy komputerowe wspomagające nauczanie matematyki IV PRZYKŁADOWE PROJEKTY LEKCJI Z WYKORZYSTANIEM KOMPUTERA Wyodrębniamy zbiory klasa IV scenariusz I Diagramy procentowe scenariusz II Klasyfikacja czworokątów scenariusz III V ZAKOŃCZENIE LITERATURA: Załączniki: Spis ilustracji: Płyta CD

4 I WSTĘP Wiele osób uważa iż praca z komputerem wiąże się ze szczególnymi wymogami, jeśli chodzi o poziom sprawności intelektualnej i z tego powodu jest ona zasadniczo niedostępna dla osób upośledzonych umysłowo. W niniejszej pracy postaram się pokazać, że jest inaczej. Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim w zdecydowanej większości są zafascynowani komputerami. Fascynacja ta przyjmuje różne formy, w zależności od uzdolnień. Komputery mają tę przewagę nad większością narzędzi, że zazwyczaj spotykają się z dużym zainteresowaniem ze strony dzieci. Posiadają też bardzo cenne cechy są cierpliwe i nigdy sie nie męczą wielokrotnym powtarzaniem, sprawdzaniem, a wiec czynnikami bardzo istotnymi w procesie nauczania. Celem mojej pracy jest przybliżenie nauczycielom (szczególnie nauczycielom matematyki w szkołach specjalnych) zastosowania i wykorzystania komputera w nauczaniu dzieci z trudnościami w nauce. W pracy przedstawiono niektóre tylko problemy szeroko rozumianej technologii informacyjnej w szkolnictwie specjalnym oraz przybliżono propozycję komputerowego wspomagania zajęć. Jednym z zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele mają stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz posługiwania się w tym technologią informacyjną. Można to osiągnąć poprzez przygotowanie uczniów do posługiwania się komputerem i technologią informacyjną. Zastosowanie komputera w edukacji przedstawiłam w rozdziale II. Mówi się w nim o coraz bardziej znaczącej roli technologii informacyjnej w edukacji, omawia wykorzystanie komputera w nauczaniu - jako narzędzia poznawczego. Nauczanie za pomocą komputerów ma na celu wykorzystanie ich, jako pomocy dydaktycznej ułatwiającej i uatrakcyjniającej prowadzenie zajęć. Osiągnięte przez uczniów szkół powszechnych efekty w uczeniu się, przyswajaniu wiadomości, umiejętności przy zastosowaniu komputerów, zachęciły pedagogów specjalnych do zastosowania tego narzędzia, jakim jest komputer i programy edukacyjne do procesu nauczania oraz rewalidacji uczniów niepełnosprawnych umysłowo. Komputer ma również zastosowanie w pedagogicznej terapii, której celem jest wyrównywanie opóźnień 4

5 i dysharmonii rozwoju, zapobieganie powstawaniu zaburzeń rozwojowych i emocjonalnych u dzieci z niesprawnością umysłową. Rozdział III poświęciłam wykorzystaniu technologii informacyjnej w nauczaniu matematyki. Pierwsza część tego rozdziału została poświęcona nauczaniu matematyki w szkole specjalnej. Dalej mówi się o celach nauczania matematyki jak i o nowoczesnym nauczaniu tego przedmiotu, wspomaganym nowymi środkami dydaktycznymi. Następnie przedstawia się sposoby wykorzystania komputera na lekcjach matematyki w szkole specjalnej oraz krótki przegląd gotowych programów edukacyjnych wspierających te lekcje. Rozdział IV dotyczy wykonanych przeze mnie prezentacji multimedialnych w programie prezentacyjnym Microsoft Power Point i ich wykorzystania na lekcjach matematyki. Zawiera scenariusze, które mają służyć uczniom niepełnosprawnym do pełniejszego zrozumienia wiedzy, uatrakcyjnienia lekcji. Na zakończenie podaję bibliografię zawierającą wszystkie publikacje, które pomogły mi w napisaniu tej pracy. 5

6 II ZASTOSOWANIE KOMPUTERA W EDUKACJI Edukacja, jak każda sfera działalności człowieka w społeczeństwie, ulega, a przynajmniej powinna ulegać, przeobrażeniom związanym ze zmianami warunków, w których się odbywa. Kierunki tych zmian są wyznaczane przez koncepcje edukacyjne lub w naturalny sposób wynikają z przekształceń warunków społecznych i technicznych towarzyszących edukacji. Reforma polskiej edukacji uwzględnia zarówno zmiany warunków społecznych i technicznych, jak i ma na celu głębsze przekształcenie szkoły, jako instytucji. O efektach płynących z wykorzystania komputera w procesie dydaktycznym nie trzeba już dziś nikogo przekonywać. Komputer uważany jest za niezastąpione narzędzie dla gromadzenia, przetwarzania, prezentacji, wiedzy i przede wszystkim zapewnia tak potrzebną w procesie nauczania interakcję[1]. Reformowanie systemu edukacji jest działalnością skomplikowaną, długofalową nastawioną na rozwiązywanie problemów i wyzwań oraz kosztowną i odpowiedzialną. Podstawowym założeniem reformy programowej polskiej edukacji jest odejście od kształcenia polegającego na przekazywaniu przez nauczyciela i przyswajaniu przez ucznia wiadomości wiedzy encyklopedycznej i ukierunkowanie edukacyjnych zadań szkoły na kształtowanie uczniowskich kompetencji [2] Wprowadzenie zmian umożliwi: usunięcie ze szkolnych programów nadmiaru wiadomości i skoncentrowaniu uwagi szkoły na rozwijaniu umiejętności samodzielnego myślenia uczniów oraz pozyskiwania, selekcjonowania i przetwarzania potrzebnych informacji [3]. Położenie nacisku na pracę własną ucznia, na wdrożenie go do aktywności poznawczej i wykształcenie nawyków samodzielnego wysiłku intelektualnego w zdobywaniu, poszerzaniu i pogłębianiu wiedzy i umiejętności koniecznych do sprawnego funkcjonowania w kształtującym się społeczeństwie informacyjnym, wymagać będzie stworzenia mu w szkole odpowiednich warunków do zdobywania takich kompetencji. Uczeń ma w szkole warunki do nabywania wiedzy, sprawności i nawyków, czyli rozwijania kompetencji w zakresie: uczenia się, myślenia, poszukiwania, działania, doskonalenia się, komunikowania się, współpracy. 6

7 Metodyka wykorzystania komputera na lekcji powinna polegać na wybieraniu tych obszarów myślenia, w których komputer wzmacnia proces myślenia twórczego Obecnie nikt nie zastanawia się już nad potrzebą tej edukacji, lecz jedynie nad miejscem i zakresem informatyki w szkole. Ostatnie lata przyniosły szczególnie wyraźny wzrost rangi informatyki, jako dziedziny wiedzy, w obrębie której zachodzą istotne zmiany dotyczące przede wszystkim treści programowych i poziomów kształcenia [4]. Według profesora Siemienickiego komputery powinny obejmować: usuwanie zaburzeń rozwojowych, rozwijanie umiejętności intelektualnych, wspomaganie rozwoju osobowościowego, oswojenie z komputerem. Podkreśla on również fakt, że skuteczność wykorzystania komputera w szkole wymaga jego kompleksowego zastosowania, a więc nie tylko w dydaktyce, ale także w diagnozie i terapii pedagogicznej [5]. Komputer jest więc najbardziej nowoczesnym i wszechstronnym narzędziem, przy pomocy którego uczniowie mogą doskonalić rozwój twórczy. Komputer stanowi swego rodzaju rozszerzenie ludzkiego umysłu [6]. Komputer jest narzędziem kształcenia, które może oferować i organizować nauczanie uczenie się. Rola komputera w tym przypadku sprowadza się do wspomagania istniejącego programu kształcenia. W efekcie komputer może być użyty do odbioru tych samych treści programowych, jakie występują w uczeniu tradycyjnym. 7

8 2.1 Rola technologii informacyjnej w edukacji dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim Wraz z rozwojem naszej cywilizacji rozwija się technologia informacyjna. Nauka ta zajmuje się technicznymi sposobami wyszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji w celu ich praktycznego stosowania w różnych dziedzinach działalności człowieka. Technologia informacyjna w szkolnictwie specjalnym może odegrać szczególną rolę dydaktyczno-wychowawczą, jeśli zostanie w pewnym sensie zintegrowana z procesem dydaktycznym, poprzez włączenie środków i narzędzi informatyki w nauczaniu większości przedmiotów szkolnych. Komputer można wykorzystać w wielu sytuacjach dydaktycznych, na przykład, jako: źródło informacji, środek symulacji i modelowania, narzędzie ćwiczenia umiejętności, partner w dialogu czy narzędzie wypowiedzi, wyrażone głównie w pracach redakcyjnych i graficznych [7]. Podstawą do planowania zajęć z wykorzystaniem technologii informacyjnej jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Rozporządzenia precyzują odpowiednio ramowe plany nauczania dla szkoły podstawowej specjalnej i gimnazjum specjalnego w odniesieniu do uczniów: niepełnosprawnych w normie intelektualnej, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim ze sprzężonymi niepełnosprawnościami i z autyzmem. Wprowadzenie wydzielonego przedmiotu informatyka stanowi płaszczyznę do szerokiego stosowania w pozostałych przedmiotach szkolnych technologii informacyjnej rozumianej, jako zespół środków i narzędzi, służących wszechstronnemu posługiwaniu się informacją. Planowe i dobrze zorganizowane włączenie technologii informacyjnej do edukacji umożliwi osiągnięcie strategicznego celu edukacyjnego stojącego przed polską oświatą, polegającego na przygotowaniu uczniów do aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym. Technologia informacyjna tworzy doskonałe narzędzie do wykorzystania w nauce, dając zarówno nauczycielom jak i uczniom możliwość innego podejścia do nauczania i uczenia się poprzez rozszerzenie dostępu do informacji i włączenie nowoczesnych mediów w proces edukacji. 8

9 Technologia informacyjna rozszerza możliwości edukacyjne na pozawerbalne metody przyswajania wiedzy, co w znaczący sposób zmienia nie tylko, jakość procesu nauki, ale także tempo i ilość możliwego do opanowania materiału. Prowadzi to do licznych ułatwień w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Osobom niepełnosprawnym pozwala na większą samodzielność i aktywność życiową. Nie ulega wątpliwości, że zacząć należy od opracowania do obowiązujących programów nauczania odpowiednich pomocy dydaktycznych dla większości bloków i przedmiotów, uwzględniających wykorzystanie technologii informacyjnej. Równolegle konieczne jest położenie dużego akcentu na przygotowanie nauczycieli i rodziców do realizacji tych programów i korzystania z pomocy dydaktycznych dostosowanych do tych programów. Stwierdzono, że uczniowie przerywają pracę, jeśli staje się ona zbyt monotonna, lub w momencie pojawienia się trudności. Nauczyciel, chcąc osiągnąć założone cele edukacyjne musi pobudzać aktywność własną uczniów i wywoływać motywację do uczenia się, między innymi poprzez: zachęcanie do wykonywania różnych czynności, wyróżnianie za dotychczasową pracę i wprowadzanie różnego rodzaju innowacji. Szczególnie skuteczną formą mobilizacji uczniów okazały się zajęcia z wykorzystaniem komputera. Upowszechnianie edukacji komputerowej w procesie rewalidacji jest dla dzieci i młodzieży specjalnej troski szansą na wyrównywanie możliwości życiowych. J. Buczyńska i B. Siemienicki [8] wyróżniają następujące korzyści płynące z zastosowania technologii informacyjno-komunikacyjnej: komunikacja interpersonalna ze światem zewnętrznym osoby niepełnosprawne często skazane na stały pobyt w domu, dzięki Internetowi nawiązują kontakt wirtualny ze światem, prowadzą dyskusje, poznają ciekawych ludzi, wymieniają poglądy; źródło wiedzy dostęp do informacji prezentowanych w sposób multimedialny sprzyja rozwojowi intelektualnemu; narzędzie ułatwiające podnoszenie kwalifikacji i kompetencji; dzięki rozwojowi technologii komputerowej powstały nowe rodzaje usług i nowe zawody, które można wykonywać w domu; środek terapeutyczny to profesjonalne programy lub pakiety programów terapeutycznych, edukacyjnych, zawierających narzędzia do terapii lub 9

10 programów treściowo odpowiadających zaleconej terapii, a także przygotowanych przez terapeutę dla konkretnego ucznia; ćwiczenie umiejętności ze względu na możliwość wielokrotnego powtarzania z pomocą komputera ściśle określonych czynności. M. Bogdanowicz [9] zwraca też uwagę, że u uczniów z niepełnosprawnością intelektualną trudno przezwyciężyć niechęć do uczenia się, a uruchomienie ich aktywności szkolnej wymaga od nauczyciela wielu zabiegów motywacyjnych. Komputer przez swoją techniczną atrakcyjność wywołuje zainteresowanie i pozytywną motywacje, a także podtrzymuje aktywność własną ucznia. Technologia informacyjna rozszerza możliwości i rozwija umiejętności uczniów w zakresie: uczenia się wzbogaca sposoby zdobywania wiedzy i umiejętności, ułatwia rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji oraz integruje doświadczenia i różne elementy wiedzy; myślenia wspomaga rozumienie złożoności zjawisk oraz umożliwia ich całościowe postrzeganie, a także wspomaga pracę twórczą; poszukiwania pomaga w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystaniu informacji pochodzących z różnych źródeł; działania usprawnia organizacje pracy oraz ułatwia posługiwanie się wieloma technikami i narzędziami pracy; doskonalenia się może przyczynić się do kształtowania postawy elastycznej i uwzględniającej zmiany, co wiąże się z gotowością do ciągłego uczenia się; komunikowania się dostarcza środków do indywidualnych i grupowych prezentacji oraz do skutecznego komunikowania się, uczy więc porozumiewania się oraz sprzyja kontaktom międzyludzkim bez barier i uprzedzeń; współpracy ułatwia prace w grupie (lokalnej i globalnej) oraz osiąganie porozumienia, może być wykorzystana do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów oraz budowania więzi międzyludzkich. Poza kształceniem w zakresie wykorzystywania technologii informacyjnej w różnych dziedzinach nauczania, ta technologia może być stosowana także, jako pomoc, po którą może sięgać nauczyciel lub uczeń. Te nowe pomoce mogą w znacznym stopniu polepszyć, usprawnić i wzbogacić uczenie się i nauczanie [10]. 10

11 2.2 Komputer jako narzędzie poznawcze Nasze otoczenie zmienia się bardzo szybko i wykształcony człowiek musi być w stanie zmieniać się wraz z nim. Ludzie muszą wciąż podnosić swoje kwalifikacje zawodowe, ustawicznie się kształcić, uaktualniać swoją wiedzę i umiejętności. W związku z tym poszukuje się coraz nowszych narzędzi wspomagających pracę intelektualną człowieka. Bardzo elastycznym narzędziem, zdolnym do przejęcia niemałego zasobu intelektualnych umiejętności swego twórcy, okazał się komputer. Początkowo jako maszyna elektroniczna, usprawniał jedynie wykonywanie rachunków. Dopiero po wkroczeniu w świat przetwarzania informacji stał się użytecznym narzędziem w obszarze edukacji. Uwzględnienie jego specyficznych cech i zastosowanie do wspierania działań intelektualnych człowieka uczyniło komputer narzędziem poznawczym, czyli ułatwiającym i rozszerzającym funkcje poznawcze podczas uczenia się. Programy komputerowe będą narzędziami poznawczymi tylko wówczas, gdy będą uwzględniały zasady dydaktyczne. Najważniejsze z nich, to: dobór i układ wiadomości, czynności uczenia się oraz motywacji uczących się. Komputer jest jedynie medium, o wartości, którego decyduje przede wszystkim rodzaj i jakość oprogramowania, w jakie został wyposażony. Posługiwanie się komputerem nie zwalnia od myślenia, lecz w zamian za odciążenie umysłu od spraw drugorzędnych, obliguje do skierowania go na bardziej zaawansowane aspekty rozwiązywania problemów. Komputer powinien przede wszystkim wzmacniać procesy myślenia twórczego. Narzędzia poznawcze mogą być stosowane we wszystkich strategiach komputerowego wspomagania kształcenia. Ich wybór zależy od pełnienia funkcji w procesie wspomagania działań intelektualnych uczących się. Jednakże w każdym przypadku ma na celu wspierać procesy poznawcze uczącego się. Najefektywniejsze wykorzystanie komputera, jako narzędzia poznawczego jest wówczas, gdy między innymi: dostarcza on informacje gotowe do użytku i uzupełniające pamięć krótkotrwałą, pozwala odzyskiwać zapisane wcześniej informacje, 11

12 zmusza uczącego się do pogłębiania wiedzy, szukania związków między nową a zdobytą wiedzą, umożliwia prezentowanie poglądów jednostki lub grupy, pozwala na łatwe przemieszczanie się pomiędzy ogromnymi i wciąż uzupełnianymi zasobami informacji. W literaturze wyróżnia się następujące sposoby wykorzystania komputera w nauczaniu: komputer jako nauczyciel, komputer jako narzędzie, komputer jako uczeń. Wykorzystanie komputera, jako narzędzia jest podstawą najbardziej efektywnych programów wspomagających dydaktykę. Program komputerowy czyniący z komputera narzędzie, nie pretenduje do roli nauczyciela. Udostępnia natomiast uczącym się skuteczne sposoby realizacji ich celów. Przykładami programów tego rodzaju mogą być elektroniczne atlasy geograficzne, encyklopedie multimedialne czy programy testujące. Również w dydaktyce z powodzeniem stosuje się programy użytkowe ogólnego przeznaczenia: edytory tekstów, arkusze kalkulacyjne, bazy danych oraz programy, które pomagają w pamięciowym opanowaniu zestawu informacji. 12

13 2.3 Komputery w szkole specjalnej Wykorzystanie komputerów w edukacji specjalnej ciągle jeszcze z trudem toruje sobie drogę. Główną przyczyną tego jest zapewne niedostatek sprzętu oraz oprogramowania dostosowanego do potrzeb kształcenia specjalnego. Inna wynika z postaw części pedagogów specjalnych obojętnych, a często niechętnych poznaniu korzyści, jakie niesie z sobą komputer i umiejętne jego zastosowanie w procesie kształcenia i rewalidacji osób niepełnosprawnych [11]. Niewątpliwym walorem komputera jest jego atrakcyjność dla ucznia, która wywołuje pozytywną motywację do uczenia się, sprzyja zainteresowaniu się nauką, pobudza jego aktywność własną. W szkołach specjalnych, obok dzieci z ewidentnym niedorozwojem umysłowym, przebywają wychowankowie wywodzący się ze środowisk zaniedbanych. Obniżona sprawność intelektualna tych dzieci spowodowana jest przede wszystkim brakiem należytej opieki wychowawczej i niezbędnych do normalnego rozwoju działań stymulujących. Rewalidacja tych dzieci, wsparta techniką komputerową, mogłaby przebiegać szybciej i efektywniej. Komputer doskonale symuluje różnorodne sytuacje dydaktyczne, jest cierpliwy i obiektywny, daje uczniom możliwość indywidualnej pracy i stymuluje do samodzielnego rozwiązywania problemów, dostarczając rozlicznych aktywizujących i mobilizujących bodźców [12]. I choć w pełni nie zastąpi nauczyciela, stał sie obecnie nieodzownym narzędziem pracy pedagoga specjalnego. Są jednak w Polsce placówki kształcące uczniów niepełnosprawnych, które tylko w niewielkim zakresie lub wcale nie wykorzystują technologii informacyjnych. Szkoły nie dysponują pakietem programów do edukacji dzieci i młodzieży o specjalnych potrzebach edukacyjnych, jedynie we własnym zakresie modyfikują ogólnodostępne programy. Komputer może być wartościowym narzędziem stanowiącym pomoc w wielu zakresach kształcenia specjalnego: w przygotowaniu przez nauczyciela lekcji lub jednostki metodycznej - wykorzystanie komputera do tworzenia pomocy (wykresy, schematy, układanki, rozsypanki wyrazowe), w realizacji zajęć dydaktycznych - zajęcia te mają sprzyjać aktywizowaniu uczniów poprzez uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego oraz wzbogacać 13

14 proces kształcenia o nowe, trudno dostępne w kształceniu tradycyjnym środki ilustracji, w diagnozowaniu i kontrolowaniu postępów rozwojowych ucznia w realizacji zajęć reedukacyjnych i korekcyjno - wyrównawczych - zajęcia te wsparte techniką komputerową dają nauczycielowi dobre warunki do budowania autorskich programów usprawniających; w utrwalaniu przyswojonej wiedzy i ćwiczenia nabytych umiejętności - użycie komputera pozwala ćwiczenia wykonywać szybciej i koncentrować się na ich podstawowej funkcji (np. ćwiczenie pisania), a możliwość wprowadzenia elementów zabawowych czyni je o wiele bardziej atrakcyjnymi dla dziecka; wzbogacają formy pozalekcyjnej pracy młodzieży - możność samodzielnego produkowania wydawanej gazetki, obsługa organizowanych w ośrodku imprez okolicznościowych (druk plakatów, zaproszeń, biletów). Nie można przecenić kompensacyjnych możliwości, jakie tworzy użycie komputera w procesie rewalidacji. Dla osób niepełnosprawnych ruchowo komputer stanowi niekiedy jedno z nielicznych urządzeń umożliwiających im samodzielną aktywność. Specjalnie oprzyrządowany zestaw komputerowy pozwala np. dzieciom z porażeniem mózgowym - pisać, rysować, korzystać z programów alternatywnej komunikacji. Osoby niedowidzące mogą skorzystać z prostych programów powiększających pismo na monitorze, a niewidome - z urządzeń pozwalających odczytywać, pisać i drukować teksty alfabetem Braile'a [13]. Aby zmniejszyć barierę komunikacyjną stojącą przed ludźmi niesłyszącymi wykorzystano możliwość wymiany myśli na piśmie - do tego celu służą faksy (przekazujące również grafikę), a od niedawna - tekstofony i wideofony. Tym, którzy mają utrudnione możliwości poruszania się, komputer pozwala pokonać barierę lokomocyjną i komunikować się z otoczeniem za pośrednictwem sieci lokalnych czy też korzystać z otwartej dla wszystkich cyberprzestrzeni [14]. Użycie komputera w działaniach korekcyjnych pozwala nauczycielowi, a także uczniowi, staranniej kontrolować wykonywane czynności, a niekiedy wymusza wręcz precyzyjne ich wykonanie. Dotyczy to nie tylko korekcji zaburzonej sfery ruchowej, ale także, np. wad wymowy czy zaburzeń w procesie odwzorowywania. 14

15 Działania usprawniające to kolejny zakres zastosowań komputera w rewalidacji dzieci niepełnosprawnych. Sama obsługa systemu wymagająca posługiwania się klawiaturą lub myszą usprawnia rękę, ćwiczy koordynację wzrokowo - ruchową, rozwija umiejętność koncentracji uwagi, spostrzegawczość, a także inne funkcje percepcyjne. Dynamizowanie wysiłku jednostki, nastawionego na usprawnianie zaburzonej funkcji jest chyba najważniejszym wymiarem pracy rewalidacyjnej. Dla osiągnięcia tego celu niezbędne jest oddziaływanie na sferę motywacji oraz ściśle z nią związaną sferę emocji. Nauczyciele wykorzystujący w swojej pracy komputer zauważają radość i zapał, z jakim ich uczniowie przystępują do pracy, mobilizację wewnętrzną i wytrwałość przy wykonywaniu ćwiczeń, a także dążenie do starannego i dokładnego wypełniania poleceń. Żmudna praca wymagająca przezwyciężenia niechęci, pokonania własnych słabości - tutaj staje się przyjemnością, na którą uczniowie często oczekują. Dzieci specjalnej troski mają świadomość własnej "inności" i niepełnosprawności. Stworzenie im możliwości pracy z komputerem przybliża je do świata ludzi "normalnych", wzmacnia samoocenę i podnosi wiarę we własne możliwości [15]. Upowszechnienie edukacji komputerowej w procesie rewalidacji jest dla dzieci i młodzieży specjalnej troski szansą na wyrównywanie możliwości życiowych [16]. Kształcenie dzieci specjalnej troski wymaga stosowania różnorodnych pomocy dydaktycznych w celu upodglądowienia przekazywanych treści oraz jednoczesnego oddziaływania na różne receptory. Są to z reguły dosyć proste pomoce graficzne bądź tekstowe, możliwe do wykonania przez nauczyciela w zależności od jego indywidualnych pomysłów. Wykorzystanie komputera do tworzenia pomocy (wykresy, układanki, rozsypanki wyrazowe) odciążą nauczyciela od czasochłonnej i rutynowej pracy, a jakość uzyskiwanych tą techniką wytworów przewyższa znacznie standard pomocy przygotowywanych sposobami tradycyjnymi [17]. 15

16 III MATEMATYKA A TECHNOLOGIA INFORMACYJNA Technologiczne przeobrażenia współczesnego świata determinują szereg zmian w zakresie treści i metod nauczania na wszystkich poziomach edukacji. Tradycyjna kreda i tablica oraz podający styl nauczania wydają się być już niewystarczające dla potencjalnego ucznia, dorastającego w kulturze obrazkowej, oczekującego wciąż nowych technologicznych wyzwań. Przed nauczycielami stają nowe zadania, wynikające z konieczności przygotowania młodego człowieka do funkcjonowania w świecie, w którym dostęp do informacji ma charakter nieograniczony, a większość działań ludzkich ulega automatyzacji. Postulowana, zgodnie z założeniami nowej podstawy programowej edukacja skuteczna, przyjazna, a przede wszystkim nowoczesna, wymusza na nauczycielach ze wszystkich poziomów edukacji, większą dbałość o upowszechnianie zastosowania technologii informacyjnej w procesie nauczania i uczenia się matematyki. Dydaktycy matematyki doceniają rolę technologii informatycznej w wielu aspektach nauczania tego przedmiotu komputer jako narzędzie wizualizacji; rozwiązywanie matematycznych problemów; prowadzenie rozumowań matematycznych; rozwijanie pojęć matematycznych; rozwijanie języka matematycznego; rozwijanie aktywności matematycznych; praca z uczniami zdolnymi; praca z uczniami mającymi problemy z uczeniem się matematyki. W literaturze dydaktycznej istnieje cała lawina publikacji zajmujących się problemami celów matematycznego kształcenia [18]. Analiza zawartej tam literatury pokazuje, jak trudne to są problemy. Z jednej bowiem strony mamy matematykę od wieków taką samą, z drugiej strony coraz szybciej rozwijający się świat, coraz bardziej oparty na technologii informacyjnej. Jakie zatem cele stawiają przed nauczaniem matematyki, jak je formułować? 16

17 3.1 O nauczaniu matematyki w szkole specjalnej Matematyka, jako przedmiot nauczania odgrywa dużą rolę w realizacji zadań rewalidacyjnych szkoły specjalnej. Wiadomości, umiejętności i nawyki kształtowane w toku nauczania tego przedmiotu mają istotne znaczenie w życiu codziennym i w pracy zawodowej absolwentów szkoły specjalnej. Życie codzienne wymaga od człowieka ciągłego rozwiązywania problemów matematycznych, liczenia, mierzenia, zestawiania i porównywania wyników, a także rozumienia wielu trudnych zjawisk ekonomicznych, społecznych, przyrodniczych i technicznych. Wyłania się potrzeba przygotowania młodzieży do życia w warunkach ciągłych zmian rozwoju. Można uznać, że celem nadrzędnym nauczania matematyki w szkole specjalnej jest wyposażenie ucznia w takie wiadomości i umiejętności, które będą potrzebne w przyszłym kształceniu zawodowym i życiu codziennym [19]. Możliwości intelektualne oraz specyficzne trudności, jakie napotykają dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej mają źródło w rozwoju podstawowych aktywności matematycznych, takich jak naśladowanie, schematyzowanie, dostrzeganie prawidłowości i analogii, uogólnianie, stosowanie algorytmów. Dlatego też uczeń powinien poznawać matematykę obrazowa, opisową. Trwałe przyswojenie przez uczniów podstawowych wiadomości z matematyki w dużym stopniu zależy, od ich aktywnego udziału na lekcjach, od ich zainteresowania tematem i przebiegiem lekcji. Pojęcia matematyczne muszą być kształtowane w oparciu o sytuacje bliskie doświadczeniom uczniów. Wszędzie, gdzie jest to możliwe należy ilustrować problemy matematyczne sytuacjami z życia codziennego, a także wskazywać powiązania matematyki z innymi dziedzinami. Podstawą wszelkiej działalności matematycznej w szkole specjalnej powinna być konkretna działalność ucznia. Tylko w ten sposób można rozwijać naturalną ciekawość ucznia i skłonić go do aktywności intelektualnej. Naukę poprzedza się ćwiczeniami jakościowymi, konieczne jest wykorzystanie sytuacji z życia i otaczającej rzeczywistości, Spośród różnorodnych metod nauczania najskuteczniejsze są te, które wyzwalają aktywną postawę ucznia. Trzeba zaplanować różnego rodzaju ćwiczenia, które pozwolą uczniowi przebyć drogę od czynności konkretnych, poprzez wyobrażone do abstrakcyjnych. 17

18 Dobór zadań, metod i form pracy z dzieckiem upośledzonym powinien być dokonany umiejętnie i ze szczególną starannością. Stosowanie takich metod aktywizujących, jak: pokaz połączony z obserwacją i dyskusją, ćwiczenia w terenie, zabawy dydaktyczne, metoda przypadku, metoda projektu nie tylko ułatwia poznawanie nowych pojęć, ale motywuje do pracy i wzmaga zaangażowanie. Osiągniecie przez uczniów z dysfunkcjami dobrych wyników z matematyki jest możliwe tylko wtedy, gdy poszczególne wiadomości i umiejętności będą systematycznie utrwalane i powtarzane. Dlatego też program musi przewidywać częste powroty do kluczowych wiadomości o liczbach oraz figurach geometrycznych. W osiąganiu celów ważną rolę odgrywają formy organizacyjne lekcji. Podczas realizacji programu nauczania niezwykle pomocne są różnorodne środki dydaktyczne oraz nowoczesne urządzenia techniczne, jak komputery, tablice multimedialne. Ułatwia to realizację operacji polegającej na czynnościowym sposobie myślenia, charakterystycznym dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Stosowanie środków i metod aktywizujących zwiększa zainteresowanie przedmiotem, zwiększa zdolności obserwacji oraz zachęca do rozwiązywania zadań i problemów [20]. W ten sposób matematyka pomaga rozwijać aktywności ogólnie przydatne oraz przyczynia się do przygotowania uczniów do życia w "społeczeństwie, w którym warunki egzystencji, normy życia, dostosowane są przede wszystkim do potrzeb ludzi normalnych. Przystosowanie do tych warunków i do coraz bardziej złożonych wymogów społecznych jest dla takich osób bardzo trudne i często zupełnie niemożliwe bez specjalnej pomocy"[21]. Pomoc tę w dużej mierze uzyskują uczniowie przy współpracy z nauczycielem, który przy pomocy bardzo dobrych podręczników, pomocy naukowych, poradników metodycznych, powinni pracę dobrze zorganizować i szukać dróg przyśpieszenia rozwoju dziecka z obniżoną sprawnością intelektualną. 18

19 3.2 Wykorzystanie komputera na lekcjach matematyki Miejsce i rola komputerów w szkolnej edukacji matematycznej, z jednej strony charakteryzuje się ogólnymi regułami wykorzystania z komputerów w edukacji, a z drugiej jest pod ogromnym wpływem silnych związków między obiema dziedzinami, matematyką i informatyką. W nauczaniu matematyki należy rozróżnić dwie funkcje komputera na zajęciach: komputer, jako pomoc dydaktyczna, czyli urządzenie wspomagające proces uczenia się i nauczania; komputer, jako element składowy dziedziny nauczania matematyki, czyli urządzenie wraz z metodami informatyki, służące wzbogacaniu i rozszerzaniu zakresu i metod matematyki. Mając na uwadze fakt, iż cała działalność nauczyciela w procesie nauczania matematyki ogniskuje się wokół: kształtowania pojęć matematycznych, uczenia rozwiązywania zadań, rozwijania umiejętności prowadzenia rozumowań matematycznych, kształcenie języka matematycznego, należy zastanowić się, jak może w tym dopomóc komputer. Rozważając rolę komputera w procesie kształtowania pojęć matematycznych należy pamiętać o korzyściach, które osiągamy w tej sytuacji, ale także o niebezpieczeństwach, które można napotkać na tej drodze. Niewątpliwą zaletą stosowania komputera jest to, że otrzymywane przy jego pomocy rysunki są bardzo czytelne, estetyczne, dokładne, nie zawierają innych fałszywych informacji, jak to może zdarzyć się przy tradycyjnym wykonywaniu rysunków. Można także otrzymać obrazy rysunków, których czasem w ogóle nie można narysować w tradycyjny sposób. Stosowanie w procesie kształtowania pojęć komputera bardzo ten proces przyśpiesza. Można w ten sposób otrzymać bardzo szybko i dużo różnorodnych przykładów, informacji, dzięki czemu proces kształtowania pojęć można znacznie skrócić, co z jednej strony daje nauczycielowi spore oszczędności czasowe, z drugiej pozwala uczniom ogarniać ten proces bardziej całościowo, uczniowie wyraźniej widzą, po co i w jakim celu zajmują się tymi przykładami. Należy jednak pamiętać o tym, że na ukształtowanie każdego pojęcia potrzebny jest pewien określony przedział czasowy i nie można tego czasu zbytnio skracać poniżej określonych granic [22]. 19

20 Uczeń posługując się komputerem, z jednej strony wykonuje szereg konkretnych czynności: wpisuje z klawiatury różne liczby, wyrażenia, funkcje, rysuje różne figury geometryczne, z drugiej obserwuje na ekranie wyniki obliczeń, wykresy funkcji, przesuwanie i przekształcanie figur geometrycznych i na tej podstawie formułuje hipotezy matematyczne. Istotnym problemem przy organizacji tego procesu jest stworzenie każdemu uczniowi możliwości eksperymentowania lub oglądania i zapisywania rezultatów tych prób. Uczeń musi mieć czas na szukanie i odkrywanie prawidłowości oraz tworzenie odpowiednich hipotez. Uczniowie mniej uzdolnieni do matematyki mogą się zadowolić odkryciem prawidłowości i próbą jej sformułowania, ewentualnie sprawdzenia jej przy pomocy kalkulatora czy komputera. W nauczaniu matematyki nie chodzi jednak o to, aby komputer rozwiązywał zadania przy biernej postawie ucznia. To właśnie uczeń powinien sam rozwiązywać zadania, poznawać odpowiednie metody rozwiązywania i umieć je wykorzystać przy rozwiązywaniu innych zadań. Komputer powinien pomagać uczniowi w takiej sytuacji, w której nie potrafi on poradzić sobie z napotkanym problemem, stoi bezradnie przed zadaniem, posiadane przez niego wiadomości nie wystarczają, a poznane metody zawodzą. Istnieją klasy zadań, w których komputer może odegrać ważną rolę, nie w sensie ich rozwiązywania, ale pomocy w znalezieniu pomysłu rozwiązania, rozładowania stresów towarzyszących rozwiązywaniu szczególnie zadań problemów, ułatwienie podjęcia decyzji porzucenia pomysłu nieprowadzącego do celu czy wreszcie znalezienie nie standardowej metody rozwiązania zadania. Do takich zadań można zaliczyć między innymi zadania konstrukcyjne. Obserwowana na ekranach komputera matematyka jest matematyką w ruchu, ożywia suche i statyczne definicje matematyczne. Dzięki temu pozwala ona lepiej zrozumieć sens używanych w definicji symboli matematycznych. Uczeń lepiej rozumie język sformalizowany, potrafi go lepiej używać zarówno w mowie, jak i piśmie. Mówienie nim nie jest już takie bezmyślne, bowiem za każdą wypowiedzią kryją się konkretne obrazy, których dostawcą był komputer [23]. Stosowanie na lekcjach matematyki komputerów, zarówno w przypadku pracy równym frontem, jak również w pracy w grupach, w indywidualnej pracy uczniów umożliwia uczniom nie tylko lepsze i głębsze opanowanie matematyki, ale także oswaja ich z używaniem tych środków, pogłębia znajomość działania, pokazuje różnorodne 20

21 zastosowania. Takie kształcenie przyczynia się do podnoszenia kultury informatycznej społeczeństwa. Komputery w nauczaniu matematyki mogą być również wykorzystywane do testowania osiągnięć uczniów oraz do organizacji procesu nauczania. W tej dziedzinie istnieją już na rynku pomoce komputerowe, związane z konkretnym programem nauczania (jak Matematyka 2001, WSiP) lub niezależne od programu nauczania (Testy z matematyki, Wyd. Szkolne PWN). Te pomoce komputerowe mogą być bezpośrednio wykorzystane do testowania osiągnięć uczniów lub mogą posłużyć nauczycielowi do zaprojektowania i wydrukowania testu własnej konstrukcji. Komputer zwłaszcza jako element szeroko rozumianej technologii informacyjnej, może być środkiem komunikacji i źródłem informacji zarówno dla nauczyciela, jak i dla ucznia. W przypadku stosowania komputerów w matematyce chodzi nie tylko o wspomaganie procesu uczenia się i nauczania, ale o takie posługiwanie się komputerem, które wzbogaca umiejętności i kompetencje każdego ucznia. Aby założenie to mogło zostać zrealizowane, należałoby wprowadzić pewne zmiany w programach nauczania matematyki oraz uzupełnić podręczniki i ćwiczenia dla uczniów a także poradniki dla nauczycieli [24]. 21

22 3.3 Programy komputerowe wspomagające nauczanie matematyki Włączenie technologii informacyjnej do edukacji sprawiło lawinowy rozwój różnorodnego oprogramowania, promowanego przez producentów, jako oprogramowanie edukacyjne. Znamiennym jest, że na tym zalewie medialnym widoczna jest bezmedialna wyspa, o nazwie kształcenie specjalne, na której nauczyciele zazwyczaj tworzą własne narzędzia do wykorzystania komputera w zajęciach z dziećmi sprawnymi inaczej. Oprogramowanie służące umiejętności poszerzania swojej wiedzy może być pomocne w samokształceniu. Możliwości spokojnego powtarzania prób rozwiązywania problemu w połączeniu ze skutecznymi wskazówkami oraz poprawną oceną, dostarczanymi przez komputer, byłyby bardzo pomocne. Niestety napisanie programów umiejących sensownie skomentować wszelkie pytania i odpowiedzi ucznia jest jeszcze praktycznie niewykonalne. Istniejące na rynku programy potrafią jedynie w uproszczony sposób poinformować o popełnionym błędzie. Znajomość komputera przez uczniów szkół specjalnych jest bardzo zróżnicowana. Jedni mają go w domu, inni mieli okazję zetknąć się z tym urządzeniem, są też tacy, którzy tylko o nim słyszeli. Uczniowie mający komputer w domach wykorzystują często do zabawy programy edukacyjne, w tym również i matematyczne. Program edukacyjny przeznaczony dla dzieci powinien przekazywać wiedzę w taki sposób, żeby dziecko w ogóle nie zauważało, że się uczy. Praca z programem nie może być monotonna, przeciwnie powinna być urozmaicona i ciekawa. Program powinien posiadać przejrzysty sposób obsługi, doskonałą grafikę, ciekawe efekty dźwiękowe oraz opracowanie metodyczne. Wiele z programów istniejących na rynku nie posiada żadnych wartości dla procesu kształcenia i samokształcenia. Przykładem dobrego programu dla dzieci w wieku 5-10 lat mogą być Matematyczne Przygody wydane przez wrocławską firmę Albion. W programie tym materiał jest przygotowany w dwóch wersjach: zabawowej i konkursowej, na poziomie łatwiejszym, bądź trudniejszym. Ćwiczenia i zadania mają formę rysunkowych zabaw, zagadek, rebusów i łamigłówek. Stanowią ciekawe, alternatywne źródło utrwalania i sprawdzania wiadomości. 22

23 Rys. 1.Ekran z programu Matematyczne Przygody Alik wesoła matematyka to znakomity program edukacyjny dla dzieci zaczynających naukę w szkole. Pod przewodnictwem psa Alika dzieci nauczą się dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia. Rys. 2 Ekran z programu Alik - wesoła matematyka 23

24 Rys. 3 Ekran z programu Alik - wesoła matematyka Innym programem, spełniającym podobne funkcje, jest program Matematyka 1+2, który można bezpłatnie pobrać na stronie Jest to zestaw dwóch programików pomocnych przy nauce matematyki na podstawowym poziomie. Pierwszy z nich - Matematyka 1 umożliwia działania na liczbach naturalnych m.in. rozkład liczb naturalnych na czynniki pierwsze, obliczanie potęg, silni, liczb bliźniaczych i doskonałych, największego wspólnego dzielnika i najmniejszej wspólnej wielokrotności dwóch liczb oraz zamianę cyfr arabskich na system rzymski. Matematyka 2 umożliwia działania na liczbach rzeczywistych m.in. zamianę ułamków zwykłych na dziesiętne (i na odwrót), wyłączanie czynnika przed znak pierwiastka, przeprowadzanie działań na ułamkach zwykłych oraz działania na procentach. Oba programiki wyposażone są także w proste gry edukacyjne: rachunki i zapis słowny liczb. Program ten można polecić uczniom, jako narzędzie, przy pomocy którego mogą utrwalić i sprawdzić nabyte umiejętności. Forma graficzna zachęca uczniów do pracy, a właściwie zabawy z tym programem. Innym programem godnym polecenia jest aplikacja 2plus2 2.1a. Aplikacja została przygotowana z myślą o najmłodszych rozpoczynających naukę matematyki i świetnie sprawdza się u uczniów w szkole specjalnej. Wspomaga ona opanowanie 24

25 podstawowych działań matematycznych. Dzieci mogą za jej pomocą nauczyć dodawać, odejmować, mnożyć i dzielić w zakresie od zera do stu. Rys. 4 Ekran z programu 2 plus2 2.1a Duży wybór ciekawych ćwiczeń, łatwa obsługa, ładna oprawa graficzna, przyjemna muzyka oraz komentarze lektora gwarantują, że dziecko potraktuje naukę z programem, jako zabawę i z chęcią zasiądzie do niej ponownie. Jest to bardzo dobra aplikacja dla dzieci mających trudności z biegłym opanowaniem rachunku pamięciowego, tabliczki mnożenia i dzielenia. Rozwija też spostrzegawczość u uczniów. Program po polsku, darmowy. Pobrać go można na stronie: Jeszcze jednym programem, który jest łatwy w wykorzystaniu na lekcjach matematyki, godnym uwagi nauczyciela jest program Matematyka Jest to prosty, bezpłatny programik edukacyjny wspomagający naukę matematyki, autorstwa Wiesława Salomona, znanego z kilku programów edukacyjnych prezentowanych na łamach vortalu. Poprzez kilka zawartych w programie testów uczeń może rozwijać umiejętności wykonywania podstawowych obliczeń matematycznych (mnożenie, dzielenie, dodawanie, odejmowanie) w pamięci, zamiany wartości liczbowych z systemu rzymskiego na arabski i odwrotnie, obliczania podzielności liczb, 25

26 wykonywania obliczeń na ułamkach zwykłych, obliczania pola prostych figur płaskich (w systemie "kratkowym"), a także przekładania słownego zapisu liczb na cyfry. Matematyka 4 może być dopełnieniem lekcji prowadzonych w sposób tradycyjny, a jednocześnie odciążeniem nauczyciela przy kształceniu prostych umiejętności uczniów. Program można pobrać bezpłatnie na stronie Bardzo wszechstronnym jest program Pitagoras Jest to polski program do nauki matematyki, obejmujący cały zakres materiału od IV klasy szkoły podstawowej poprzez gimnazjum, szkołę średnią aż do matury i egzaminu wstępnego na studia. Ja wykorzystuję tylko część tego programu, w zakresie szkoły podstawowej. Rys. 5 Ekran z programu Pitagoras 2000 Pitagoras 2000 zawiera ponad 700 zadań z losowo wybieranym zestawem wartości, indywidualne wskazówki do każdego zadania, zestaw testów egzaminacyjnych, a także zwięzły podręcznik ze wszystkimi potrzebnymi definicjami i wzorami. Zadania są uporządkowane tematycznie i według programu nauczania dla poszczególnych klas, z uwzględnieniem Podstawy Programowej. Program ten zawiera sporo zadań wykraczających poza obecny program nauczania. Aplikację można pobrać na stronie: Bardzo łatwo w Internecie poszukać strony, na których można pobrać interaktywne testy kompetencji dla szóstoklasistów. Jest to inna, ciekawsza forma pracy z uczniem, nowoczesna, nie nuży ucznia. Zaletą tej formy jest możliwość szybkiej 26

27 kontroli postępów ucznia. Uczeń też sam dostrzega, które pytania rozwiązał prawidłowo, a do których musi wrócić i jeszcze raz rozwiązać. Systematyczna praca z tego typu aplikacjami dobrze przygotowuje uczniów do sprawdzianu kompetencji, oswaja ich z komputerem, jako narzędziem pracy, które pomaga sprawdzić naszą wiedzę. Coraz więcej autorów podręczników opracowuje specjalne programy, które ułatwiają naukę, uatrakcyjniają ją. Jest to niezastąpione narzędzie w pracy nauczyciela. Współpracuję z Gdańskim Wydawnictwem Oświatowym. Pracuję z podręcznikiem i ćwiczeniami Matematyka z plusem. Do tego zestawu wydawnictwo ostatnio dołączyło płytę interaktywną, która jest bardzo dobrą pomocą do lekcji. Dzięki niej można szybko sprawdzić (program sprawdza sam) stopień opanowania umiejętności przez uczniów. Dołączone testy są świetnymi elektronicznymi sprawdzianami, szybko uczeń uzyskuje odpowiedź - w jakim stopniu opanował materiał. Rys. 6 Ekran programu Matematyka 1. Ćwiczenia interaktywne. Programy komputerowe można wykorzystywać na kilka sposobów: gdy dysponujemy w klasie jednym komputerem, możemy posługiwać się programami do demonstrowania algorytmów, tworzenia sytuacji problemowych, pobudzania zainteresowania uczniów, zachęcania do dyskusji, 27

28 wspólnego poszukiwania rozwiązań, dzięki rzutnikowi podłączonemu do komputera możemy na lekcjach oglądać pomoce matematyczne. Gdy lekcję możemy przeprowadzić w pracowni komputerowej, w której każdy uczeń lub para uczniów ma bezpośredni dostęp do komputera, możemy używać programów, jako narzędzia pozwalającego na indywidualną pracę uczniów, zwłaszcza w przypadku zajęć o charakterze ćwiczeniowym. Gdy istnieje możliwość indywidualnego dostępu uczniów do komputera w szkole po lekcjach, programy mogą służyć do samodzielnego uzupełniania przez dzieci braków. Gdy uczeń posiada w domu komputer i program z matematyki, można pokierować nim, sugerując, kiedy i w jaki sposób mógłby z tego programu skorzystać. 28

29 IV PRZYKŁADOWE PROJEKTY LEKCJI Z WYKORZYSTANIEM KOMPUTERA Praca uczniów z komputerem oznacza nie tylko korzystanie z gotowych programów komputerowych. Dzieci mogą również tworzyć własne prace i dokumenty, które następnie drukowane i powielane mogą być wykorzystane w dalszych etapach procesu dydaktyczno-wychowawczego, a nawet użyteczne w życiu codziennym. Bardzo dobrym programem do użycia na lekcjach matematyki jest arkusz kalkulacyjny EXCEL. Nawet bez dokładnej znajomości tego programu można na jego podstawie stworzyć interesujący środek dydaktyczny. W mojej praktyce pedagogicznej wykorzystuję różne edytory tekstu, zwłaszcza WORDPAD i WORD. Głównie przydatne, a zarazem interesujące dla uczniów jest korzystanie z programów malarskich (graficznych) - PAINT, które podczas zajęć plastyczno-technicznych z powodzeniem mogą zastąpić kartkę papieru, kredki i farby, aby posłużyć do wykonania prac plastycznych, kolorowanek, wizytówek, ozdobników graficznych do laurek, zaproszeń itp. Prezentacja to ciekawa i atrakcyjna forma przekazu informacji, mająca za zadanie pomóc w wyjaśnieniu, nauczaniu lub przedstawianiu odbiorcom jakiegoś zagadnienia. Prezentacja nie jest przekazem ciągłym (jak np. film), lecz składa się z serii obrazów (slajdów), które mogą być oglądane na monitorze komputera, rzutniku przeźroczy (folie nakładane na rzutnik pisma) lub na dużym ekranie (gdy jest możliwość wykorzystania projektora multimedialnego). Podstawowym walorem prezentacji powinna być prostota, zwięzłość, komunikatywność. Przygotowując prezentację należy unikać obszernych opisów, zawiłych wyjaśnień, efektów wizualnych odwracających uwagę od głównego tematu. Dobra prezentacja powinna zaciekawiać, skupiać uwagę odbiorcy na omawianym temacie. Warunkiem powodzenia prezentacji jest jej odpowiednie przedstawienie. W dalszej części pracy przedstawiam kilka scenariuszy moich lekcji, do których przygotowałam prezentacje multimedialną. 29

30 4.1 Wyodrębniamy zbiory klasa IV scenariusz I Cele lekcji Uczeń rozumie pojęcia: zbiór, element zbioru. Uczeń potrafi: tworzyć zbiory i określić warunki, jakie spełniają elementy danego zbioru, klasyfikuje przedmioty. 2. Metoda i forma pracy Czynnościowa, praca indywidualna i grupowa. 3. Środki dydaktyczne I lustracje, klocki Dinesa, prezentacja multimedialna, kasztany, żołędzie, kolorowe liście, (przy większej grupie dzieci można wykorzystać jabłka, gruszki, śliwki), kartonowe pudełka, skakanki, napisy na kartonie, kreda, 4 kartony. Schematy graficzne, ilustracje. Przebieg lekcji Nauczyciel wysypuje z pudełek zgromadzone elementy, pyta, jakie zbiory można utworzyć ze zgromadzonych na biurku materiałów (owoce, warzywa, zabawki, przybory szkolne) - dzieci podają różne propozycje następnie wybierają odpowiednie przedmioty i wrzucają je kolejno do pętli i odpowiadają na pytanie jak można byłoby nazwać ten zbiór? 1. Wyjaśnienie pojęcia element zbioru" 2. Określanie warunków, jakie spełniają elementy danego zbioru. Dlaczego piłka nie należy do zbioru A? Co jeszcze należy do tego zbioru i znajduje się w naszej sali? Dlaczego jedna z książek nie należy do zbioru B? Które z książek z naszej biblioteczki pasowałyby do tego zbioru? Ćwiczenia z klockami Denisa. Polecenie: utwórzcie zbiór, w którym wszystkie figury mają ten sam kształt; sprawdzenie pracy oraz nazwanie utworzonych zbiorów np. zbiór trójkątów. Wyróżnienie prawidłowo utworzonych zbiorów. Podobnie postępujemy tworząc zbiory z figurami takich samych z wielkości, a następnie koloru np. tworzenie zbiorów dużych figur. 30

31 Tworzenie zbiorów spełniających 2 warunki - utwórzcie zbiór, którego figury mają taki sam kolor i wielkość. Nazywanie utworzonych zbiorów np. zbiór czerwonych kół, dużych kwadratów, małych, zielonych figur. Wyszukiwanie elementów pasujących do danego zbioru Określanie warunków, jakie spełniają elementy danego zbioru - ćwiczenia z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej. Slajd 1 - jaki to zbiór? Rys. 7 Slajd z prezentacji zbiory Czy figury są jednakowej wielkości, kształtu czy może koloru - jaki warunek spełniają elementy tego zbioru? Mają taki sam KSZTAŁT, KOLOR czy WIELKOŚĆ? Uczniowie wybierają właściwy warunek. Wtedy ich oczom ukazuje się slajd Rys. 8 slajd z prezentacji "Zbiory" 31

32 Jeżeli wybiorą zły warunek slajd wygląda następująco: SPRÓBUJ JESZCZE RAZ Rys. 9 - Slajd z prezentacji "Zbiory" Podobnie postępuje się z pozostałymi slajdami (należy zwrócić uwagę, że niektóre zbiory spełniają kilka warunków). 32

33 4.2 Diagramy procentowe scenariusz II Scenariusz II to przykład zastosowania arkusza kalkulacyjnego podczas lekcji matematyki: Diagramy procentowe w klasie szóstej specjalnej. Wykorzystanie arkusza kalkulacyjnego powoduje, że podczas lekcji uczniowie mogą wykonać więcej ćwiczeń, co pozwala utrwalić nowo poznaną wiedzę. Lekcje ćwiczeniowe bywają nudne dla ucznia, użycie komputera w takich tematach podnosi atrakcyjność lekcji, zwiększa jej tempo i zaangażowanie uczniów. Zanim przystąpimy do przeprowadzania tej lekcji, proponuję poprzedzić ją prezentacją wprowadzenie do diagramów Uczniowie przed przeprowadzeniem zajęć powinni umieć: zamieniać liczby na procenty, posługiwać się edytorem tekstu, obsługiwać arkusz kalkulacyjny( tworzenie tabeli, wstawiać proste wykresy (diagramy) za pomocą kreatora) Cele: zakładane umiejętności ucznia: odczytywanie informacji z diagramów procentowych, przedstawianie rozwiązań problemów w sposób czytelny i precyzyjny w postaci diagramów i tabel, przeprowadzenie prostej ankiety i przedstawienie jej wyników, poznanie praktycznego zastosowania arkusza kalkulacyjnego (Excel). Metody pracy: praca całą klasą, praca w grupach, ćwiczenia praktyczne, demonstracja Środki dydaktyczne: podręcznik dla klasy VI szkoły podstawowej specjalnej, płyta z danymi opracowanymi w formie tabeli, oraz ich prezentacja na diagramach, ankiety z badaniami przeprowadzonymi przez uczniów, tabele z danymi Przebieg lekcji Nauczyciel prowadzi z uczniami pogadankę na temat ankiet przeprowadzonych przez nich na zadane tematy wśród stu koleżanek i kolegów: ankieta dotycząca ulubionej dyscypliny sportowej; ankieta dotyczącą ulubionego programu telewizyjnego; zbadanie, który znak zodiaku występuje najczęściej; ankieta dotycząca ulubionego koloru; 33