Przenoszenie praw z akcji a przenoszenie praw z weksla

Transkrypt

1 Rejent rak 9. nr 5(97) maj 1999 r. Agnieszka Kondracka Przenoszenie praw z akcji a przenoszenie praw z weksla Problematyka charakteru prawnego akcji, a w szczególności zagadnienie przenoszenia praw z akcji może być badane w odniesieniu do przenoszenia praw z innych papierów wartościowych. Do niniejszych rozważań wybrany został weksel, ze wzglądu na możliwość przejrzystego pokazania specyfiki przenoszenia praw z akcji w porównaniu do przenoszenia praw z weksla. Zarówno weksel, jak i akcja, rozumiana jako dokument, są papierami wartościowymi. Interesujący jest problem, jakie powiązanie między prawami ucieleśnionymi w tych dokumentach a tymi dokumentami decyduje o sposobie przenoszenia praw z nich wynikających. Występujący w piśmiennictwie polskim pogląd przyjmuje, że tylko posiadacz dokumentu może wykonywać prawa z nim związane, czyli wykonywanie prawa przez uprawnionego jest uzależnione od posiadania dokumentu (pogląd wywodzący się od H. Brunnera) 1. Wierzycielem praw wynikających z dokumentu jest jego właściciel. Należy jednak zauważyć, że właściciel może wykonywać swe prawa płynące z dokumentu tylko wówczas, gdy przysługuje mu tzw. legitymacja formalna. Dokumenty na okaziciela legitymująkażdąosobę, która włada dokumentem i przedstawia go do zapłaty, natomiast papiery imienne legitymują osobę wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu. Wobec tego dłużnik może przeciwstawić nabywcy zarzuty, które miał przeciw zbywcy w chwili 1 S. Grzybowski, System Prawa Cywilnego, Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN 1976, t. III, cz. 2, s

2 Agnieszka Kondracka powzięcia wiadomości o przelewie (art. 513 k.c.). Imienne papiery wartościowe mają na celu głównie ochronę dłużnika, ponieważ ułatwiają mu identyfikację osoby uprawnionej. Świadczenie zostaje w sposób ważny spełnione tylko na rzecz osoby, która przedstawi odpowiedni dokument stwierdzający jej uprawnienia. Występują również zabezpieczenia chroniące wierzyciela przed utratą uprawnień. Akcje dzielą się na imienne i na okaziciela (art. 345 k.h.). Odmienny jest tu sposób przenoszenia uprawnień wynikających z dokumentu. Kodeks handlowy reguluje jedynie przeniesienie akcji imiennych i świadectw tymczasowych (art. 350 k.h.). Akcje imienne są papierami wartościowymi imiennymi i legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Z uwagi na ścisły związek uprawnień korporacyjnych inkorporowanych w akcji z dokumentem należy przyjąć, że kodeks handlowy reguluje nie tylko przejście własności dokumentu, ale również rozporządzanie zespołem praw korporacyjnych inkorporowanych w akcji imiennej. Wobec tego przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu (art k.c.). Akcje imienne mogą być przenoszone tylko w drodze przelewu. Oświadczenie zbywcy akcji o dokonaniu przelewu nie stanowi indosu w rozumieniu prawa wekslowego (art k.c.). Po pierwsze dlatego, że może być ono umieszczone nie tylko na papierze wartościowym, lecz również w osobnym dokumencie. Po drugie, sam podpis akcjonariusza umieszczony na akcji imiennej nie wywołuje skutku rozporządzającego przewidzianego w art k.c. Przepis art. 350 k.h. wymaga, aby oświadczenie zbywcy stwierdzało fakt przeniesienia akcji na konkretną osobę. Polski kodeks handlowy, odmiennie niż prawo niemieckie czy szwajcarskie, nie wykorzystuje instytucji indosu wzorowanego na prawie wekslowym 2. Zaleca się co prawda dokonywanie adnotacji o przeniesieniu akcji na tym samym dokumencie wraz z wyjawieniem nabywcy i podstawy rozporządzenia, gdyż ułatwia to identyfikacją osoby legitymowanej oraz kontrolę przysporzenia. Kodeks handlowy nie reguluje przeniesienia praw korporacyjnych inkorporowanych w akcjach na okaziciela. Ponieważ akcje te stanowią papiery wartościowe na okaziciela, do czynności prawnych dotyczących rozporządzania dokumentem akcyjnym i związanymi z nim uprawnieniami 2 Za: A. S z p u n a r, Komentarz do prawa wekslowego i czekowego. Warszawa 1996, s

3 Przenoszenie praw z akcji a przenoszenie praw z weksla stosuje się przepisy kodeksu cywilnego 3. Zgodnie z art k.c. oraz k.c., przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela następuje przez przeniesienie własności dokumentu. Do przeniesienia własności dokumentu potrzebne jest jego wydanie. Wobec spółki za akcjonariusza uważany jest posiadacz (każdoczesny) akcji na okaziciela (art. 353 k.h.). Prawa wynikaj ące z weksla mogą być przeniesione kilkoma sposobami: przez indos, w drodze przelewu wierzytelności z zachowaniem warunków określonych w art k.c. dotyczących zmiany wierzyciela, przez dziedziczenie, przez samo wręczenie weksla 4. Indos jest najważniejszym sposobem przenoszenia praw z weksla 5. Indosatariusz na podstawie indosu nabywa wszystkie prawa inkorporowane w wekslu, bez względu na to, czy prawa te przysługiwały poprzedniemu posiadaczowi (nabycie pierwotne). Przeniesienie praw wekslowych w drodze indosu odbywa się poprzez napisanie na wekslu odpowiedniego oświadczenia oraz wręczenie weksla nowemu posiadaczowi. Indos może przenieść jedynie całość praw wekslowych, zaś indos częściowy jest nieważny (art. 12 ust. 2 prawa wekslowego). Indos jest szczególnym sposobem przenoszenia praw, różniącym się zasadniczo od przelewu. Definicja indosu podana w art k.c. jest niejednoznaczna. W literaturze zaleca się, aby nie rozumieć jej w sposób dosłowny i rozpatrywać tylko łącznie z innymi przepisami obowiązującego prawa 6. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż prawna natura indosu obejmuje kilka elementów. Sam formalny akt pisemny, jakim jest zamieszczenie wzmianki na dokumencie, nie wystarcza. Nie może on przenosić praw z weksla 7. Przenosić prawa z weksla może tylko czynność prawna. W najnowszej literaturze przedmiotu za całkowicie przebrzmiałą uważa się teorię kreacyjną, według której przeniesienie praw z weksla następuje z chwilą zamieszczenia wzmianki na dokumencie, bowiem dopóki indosant jest w posiadaniu weksla, może tę wzmiankę wykreślić, zmienić jej treść 8. Decydujące znaczenie ma dla przeniesienia praw z weksla zgodne 3 Tak A. Szajkowski, Prawo spółek handlowych, Warszawa 1995, s A. S z p u n a r, Podstawowe problemy papierów wartościowych. Państwo i Prawo 1991, nr 2, s A. Szpunar, Komentarz..., s Ibidem, s

4 Agnieszka Kondracka oświadczenie woli indosanta i indosatariusza (musi on wyrazić zgodę na nabycie wierzytelności) 9. Warunkami legitymacji formalnej do realizacji praw z weksla są: posiadanie weksla oraz nieprzerwany szereg indosów. Przeniesienie posiadania na rzecz indosatariusza (wydanie mu weksla) jest niezbędnym warunkiem do przejścia praw z weksla 10. Pierwszy indos musi pochodzić od remitenta". Legitymacja formalna stwarza więc dla posiadacza weksla bardzo korzystną sytuację - przede wszystkim umożliwia dochodzenie praw z weksla, bez potrzeby wykazania ich cywilnoprawnej podstawy. Uzasadnia również domniemanie własności weksla 12. Zaznaczam jednak, że do przeniesienia praw z dokumentu nie wystarcza indos jako taki. Do wykonywania praw z weksla potrzebne jest przeniesienie posiadania dokumentu 13. Indosatariusz nabywa wszystkie prawa wynikające z weksla, niezależnie od tego, czy przysługiwały one poprzednikowi (indosantowi) 14. Pod tym względem zachodzi istotna różnica między indosem a przelewem. Formalizm prawa wekslowego sprawia, że w tym zakresie decyduje treść dokumentu. Należy podkreślić, że indos nie przenosi praw wynikających ze stosunków cywilnoprawnych zachodzących między stronami. Do tego potrzeba odrębnej umowy przelewu. Przeniesienie praw wekslowych w drodze przelewu wierzytelności z zachowaniem warunków określonych w art kodeksu cywilnego wymaga zawarcia pisemnej umowy co do przeniesienia własności weksla i wydania weksla jego nabywcy. Dla wykonania praw wekslowych nabytych w drodze dziedziczenia spadkobierca musi wejść w posiadanie dokumentu wekslowego. Zasadą jest, że spadkobierca nabywa wszystkie przysługujące spadkodawcy prawa majątkowe, jednakże w razie potrzeby musi nabycie tych praw udowodnić 9 Odmiennie S. W r ó b I c w s k i, Komentarz do prawa wekslowego, Warszawa 1936, s Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 29 czerwca 1995 r. III CZP 66/95, OSNC 1995, z. 12, poz i wykaże swoje prawo nieprzerwanym szeregiem indosów, chociażby ostatni był in blanco. 12 S. Wróble ws ki, Prawo wekslowe i czekowe, Kraków 1936, s Jest to nabycie pochodne, a nie pierwotne, por. A. S zpu n ar, Komentarz..., s. 92 oraz I. Hcropolitańska, Weksel..., s

5 Przenoszenie praw z akcji a przenoszenie praw z weksla odpowiednimi dokumentami. W sytuacj i nabycia praw wekslowych w drodze dziedziczenia, osoba, która nabyła w ten sposób weksel, musi wskazać dokument stwierdzający nabycie spadku (orzeczenie sądu) oraz musi mieć w posiadaniu dokument weksla. Nabycie praw wekslowych przez samo wręczenie weksla ma miejsce wówczas, gdy posiadacz weksla nabył go na podstawie indosu in blanco lub na okaziciela. Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny, jest bowiem oderwane i niezależne od swojej przyczyny gospodarczej, a ściślej - przyczyny wystawienia lub przeniesienia weksla, natomiast zobowiązania z akcji należy uznać za kauzalne. Należy podkreślić, że na specyfikę przenoszenia praw z akcji wpływ ma fakt, iż jest ona papierem wartościowym deklaratywnym. Oznacza to, że warunkiem powstania prawa nie jest wystawienie ważnego dokumentu. Wymóg taki natomiast jest konieczny w przypadku papierów wartościowych konstytutywnych, do których należy weksel. W przypadku akcji, odpowiedni dokument akcyjny stwierdza istnienie ucieleśnionych w nim praw. W sytuacji gdy dokument akcyjny nie zawiera wszystkich wymienionych w art. 339 k.h. elementów, nie oznacza to, że akcjonariuszowi nie przysługują prawa odpowiedniej treści. Nieważność dokumentu akcyjnego nie niweczy bowiem praw związanych z akcją. Akcjonariusz może domagać się od spółki wydania dokumentu odpowiadającego wymaganiom formalnym z art. 339 k.h. Z drugiej strony niezwykle istotne jest wydanie akcji do rąk akcjonariusza, gdyż wtedy nabywa on własność dokumentu. Dopiero od chwili wydania dokument akcyjny staje się papierem wartościowym 15 i może być przedmiotem obrotu. Wydanie wadliwej akcji nie narusza uprawnień pierwotnych akcjonariuszy. Nabywająoni ogół uprawnień korporacyjnych na mocy umowy spółki 16. Prawa udziałowe można zbyć bez ważnego dokumentu 17. Prawa i obowiązki pierwszych akcjonariuszy istnieją bowiem mimo wystawienia nieważnych dokumentów akcyjnych. W literaturze 14 A. S zp unar, Akcjejako papiery wartościowe. Państwo i Prawo 1993, nr 11/12, s Tak M. A 11 c r h a n d, op. cit., s. 532 oraz A. S z u m a ń s k i, [w:] S. Wlodyka (red.), Prawo papierów wartościowych, Kraków 1992, s St. Sołtysi ński,[w:] SL Sołty sińs ki, A. S zaj ko wski.j. S z waj a,kodeks handlowy. Komentarz, Warszawa 1996, t. II, s

6 Agnieszka Kondracka postuluje się, aby dokument akcyjny uznać za ważny, jeśli jego charakter prawny i minimalna treść mogą być odkodowane" w drodze wykładni (art i 2 k.c.). Tak daleko idąca liberalizacja" nie dotyczy w żadnym wypadku weksla. 68

7 Rejent. rok 9 * nr 5(97) maj 1999 r. Wiesław Sługiewicz Problematyka wpisu wspólników spółki cywilnej do księgi wieczystej Problematyka spółki cywilnej była przedmiotem ożywionej dyskusji w doktrynie prawa oraz bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego. W szczególności przyczyną dyskusji stał się ten rodzaj spółki po wejściu w życie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 ze zm., zwanej dalej u.d.g.) oraz ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz.U. Nr 33, poz. 175 ze zm.). Powstanie ogromnej ilości podmiotów gospodarczych w ostatnich latach (w tym i spółek cywilnych) świadczy o wadze poruszanego problemu tak dla samych wspólników, jak i ich ewentualnych kontrahentów. W związku z tym warto rozważyć, w oparciu o istniejące regulacje, sposób dokonywania wpisów w działach II ksiąg wieczystych oraz ustanawiania hipotek z udziałem osób powiązanych stosunkiem spółki cywilnej. Zasadą polskiego prawa cywilnego jest to, że za zobowiązania osoby (fizycznej lub prawnej) odpowiada całym swym majątkiem zarówno obecnym, jak i przyszłym tylko ta osoba. Rozumieć przez to należy, iż inne osoby nie odpowiadająza zobowiązania zaciągnięte przez kogoś innego we własnym imieniu i na własną rzecz 1. ' Z. Radwański, Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 1995, 2: n.b. 51, 56-59; A.G. H a r 1 a, Jeden za wszystkich, wszyscy... Prawo i Podatki, [w:] Prawo i Gospodarka z dnia r., s. 4; T. W i ś n i c w s k i, [w:] G. B i c n i c k, H. C i c p ł a, St. D m o w s k i,j. G u - dowsk i, K. Kołakowski, M.Sychowic z, T. Wiśniewski, C. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga 111. Zobowiązania, Warszawa 1996,1.1, tezy do art