niezwykły stan psychiczny, cechujący się silnym

Transkrypt

1 Wybrane zagadnienia z psychologii sądowej (silne wzburzenie, ucieczka sprawcy z miejsca wypadku samochodowego, mobbing) Dr n. hum. Anna Pilszyk Specjalista psycholog kliniczny Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN Silne wzburzenie Silne wzburzenie (zwane afektem fizjologicznym): niezwykły stan psychiczny, cechujący się silnym

2 natężeniem emocji, w których procesy emocjonalne zyskują przewagę nad intelektem a sprawca działa pod dominującym wpływem emocji, przy wyraźnym ograniczeniu kontrolującej funkcji intelektu. Silne wzburzenie Stopień wzburzenia i jego stosunek do popełnionego zabójstwa muszą być tak

3 duże, że wpływają one w sposób decydujący na sprawcę, który w innych okolicznościach, bez tego stanu, nie popełniłby zabójstwa. Formuła kodeksowa: art Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami podlega

4 karze pozbawienia wolności od 1 roku do lat 10. Silne wzburzenie: Zabójstwo w stanie silnego wzburzenia jest zabójstwem uprzywilejowanym tzn. że tło motywacyjne popełnionego przestępstwa może rzutować na odpowiedzialność sprawcy. Silne wzburzenie a kompetencje specjalistów:

5 Kto z biegłych psychiatra czy psycholog jest bardziej kompetentny do wypowiadania się w tej kwestii? Obowiązujące przepisy upoważniają do badania okoliczności wywołujących i usprawiedliwiających stan silnego wzburzenia jedynie organ procesowy. W zakresie istnienia bądź nieistnienia tego stanu powinien wypowiadać się psycholog.

6 Silne wzburzenie a kompetencje specjalistów: W sytuacji, gdy psycholog podejrzewa, że stopień natężenia przekracza ramy fizjologii, powinien wnioskować o powołanie dwóch biegłych psychiatrów w celu oceny stopnia poczytalności sprawcy.

7 Stan afektu fizjologicznego sprawcy w chwili czynu a uregulowania prawne: art dotyczy zabójstwa pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami; art mówiący o znacznie ograniczonej poczytalności, która może być spowodowana innymi zakłóceniami czynności psychicznych. Różnice miedzy przepisami:

8 Art dotyczy wszystkich przestępstw a art tylko zabójstw; W art.31 2 inne zakłócenia mogą być uwarunkowane różnymi czynnikami, zwłaszcza wewnętrznymi (bodziec zewnętrzny może być mniej istotny) to w art chodzi o taki afekt, który jest wywołany przede wszystkim przez bodźce zewnętrzne.

9 Silne wzburzenie w świetle prawa: Zabójstwo dokonane pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami ma charakter wybitnie sytuacyjny; Występujące wówczas bodźce, płynące od późniejszej ofiary, powinny być odpowiednio silne i bardzo znaczące dla sprawcy, godzące w istotne dla niego wartości; Zakłada się jakąś zrozumiałą współmierność reakcji silnego

10 wzburzenia do uruchamiającego ją bodźca, przy czym afektogenna sytuacja nie może być spowodowana przez samego sprawcę, lecz głównie przez późniejszą ofiarę. Pobudki a silne wzburzenie: Zazdrość; Poczucie krzywdy; Gniew pod wpływem obrazy; Obraza honoru; Zagrożenie ważnej wartości; Krzywda wyrządzona sprawcy lub jego bliskim; Prowokacja;

11 Cechy silnego wzburzenia (wg. Jarosza): Nagły początek; Znaczne natężenie napięcia emocjonalnego przejawiające się objawami ze strony układu wegetatywnego; Pewne obniżenie (zwykle wybiórcze) efektywności spostrzegania i logicznego myślenia; Krótki czas trwania; Znużenie po czynie. Fazy stanu silnego wzburzenia:

12 Faza niespecyficzna, następuje szybkie narastanie napięcia emocjonalnego; Faza zrywu emocjonalnego z pobudzeniem psychoruchowym i objawami ze strony układu wegetatywnego; Faza wyczerpania; Przedmiotem opinii sądowopsychologicznej(psychiatrycznej): Proces motywacyjny a dokładnie jego treść, którą stanowią przeżycia psychiczne jednostki;

13 Kierunek procesów motywacyjnych (cel, na którego osiągnięcie lub uniknięcie nastawione jest określone działanie); Natężenie procesu motywacyjnego (siła wielkość, intensywność); Poziom regulacji zachowań agresywnych; Stopień samokontroli sprawcy. Konflikt jako przyczyna silnego wzburzenia:

14 Może mieć charakter przewlekły, powoli narastający, może też być gwałtowny i mieć charakter nagły i niespodziewany; Odpowiedzialność za powstanie konfliktu często ponosi ofiara i ma to związek z jej prowokacyjnymi i niezgodnymi z normami zachowaniami. Podsumowując: Bardzo ważna jest analiza osobowości sprawcy i tła konfliktu, czyli odpowiedź na pytanie z czego wynikała intensyfikacja działań sprawcy?

15 Ucieczka sprawcy z miejsca wypadku Dane statystyczne: Od 2002 do 2010 liczba wypadków zmniejszyła się odpowiednio z do ; W 2011 nastąpił wzrost ; Zginęło osób a zostało rannych; Dane statystyczne: W Polsce sprawcami 80% wypadków drogowych są kierowcy;

16 Najpoważniejszymi przyczynami wypadków drogowych pozostaje nietrzeźwość kierowców i nadmierna prędkość jazdy; Stan nietrzeźwości dotyczy mężczyzn i obejmuje 97% sprawców. Oddalenie się sprawcy z miejsca wypadku samochodowego a prawo Zbiegnięcie z miejsca zdarzenia ma miejsce wówczas, gdy sprawca oddala się z miejsca wypadku w zamiarze uniknięcia odpowiedzialności, w

17 szczególności uniemożliwienia lub utrudnienia ustalenia jego tożsamości, okoliczności zdarzenia i stanu nietrzeźwości [..] także pozostawania pod wpływem środka odurzającego (Sąd Najwyższy w wyroku z r.III KKN 492/9) Oddalenie się sprawcy z miejsca wypadku samochodowego a prawo Art. 178 zachodzi również gdy sprawca oddala się z miejsca zdarzenia, przebywając dłuższy czas na miejscu wypadku, na

18 które nadeszło szereg osób, ale przed przyjazdem policji, uniemożliwiając przez to przeprowadzenie chociażby jednej istotnej czynności dowodowej, mające istotne znaczenie dla ustalenia okoliczności zdarzenia chociażby badania w kierunku trzeźwości (Wyrok Sadu Okręgowego w Tarnowie z dn r., II Ka 394/2002) Przyczyną leżącą u podstaw zbiegnięcia sprawcy z miejsca

19 popełnienia czynu zabronionego powinna być chęć uniknięcia odpowiedzialności karnej, ukrycia przed organami powołanymi do ścigania faktu popełnienia przestępstwa bądź dodatkowo obciążających sprawcę okoliczności (nietrzeźwości czy braku uprawnień niezbędnych do kierowania pojazdem); Dane z literatury przedmiotu: B. Hołyst zwraca uwagę, że w co dwudziestym zdarzeniu

20 drogowym kierowca zbiega z miejsca wypadku; Motywy ucieczek: obawa przed odpowiedzialnością, chęć ukrycia stanu nietrzeźwości, obawa przed poniesieniem konsekwencji zawodowych, chęć uniknięcia kompromitacji w kręgach rodzinno-towarzyskich, obawa przed samosądem, szok powypadkowy ; Dane z literatury przedmiotu: Z badań z 2002 r. (Bogdanowicz i Hajdukiewicz) Klinika Psychiatrii Sądowej wynika, że w

21 latach było wydanych 26 opinii dotyczących sprawców wypadków drogowych. Spośród tej grupy opiniowanych 13 oddaliło się z miejsca wypadku. Tylko u jednego z nich biegli rozpoznali wystąpienie zaburzeń świadomości w wyniku doznanego w trakcie wypadku wstrząsu mózgu, nie kwestionowali jego poczytalności co do sprawstwa wypadku, ale uznali go niepoczytalnym w

22 stosunku do zarzutu o oddalenie z miejsca wypadku. U czterech z nich orzekli nieznaczne ograniczenie poczytalności z powodu wystąpienia w chwili wypadku objawów reakcji na zaistniały stres a u pozostałych 8 nie kwestionowali poczytalności. Dane z literatury przedmiotu: Czeczótko i wsp. zauważyli, że w przebiegu różnych chorób somatycznych (np. niewyrównanej cukrzycy) mogą występować zaburzenia

23 świadomości. Ponadto uznali, że podobnie jest z przemijającymi stanami upośledzenia sprawności psychofizycznej spowodowanymi reakcjami sytuacyjnymi. Omówienie: Z k.k. wynika, że oddalenie zakłada: Świadome zachowanie mające na celu uniknięcie odpowiedzialności, w szczególności uniemożliwienie ustalenia tożsamości sprawcy,

24 okoliczności zdarzenia i stanu nietrzeźwości; Zdarzenie miało miejsce na posesji znajomych, świadkowie znali i rozmawiali z oskarżonym, samochód jako dowód pozostał na miejscu, żaden ze świadków nie zauważył, aby sprawca był po alkoholu. Podsumowując: Biegli niejednokrotnie sporządzają opinie bez wnikliwej analizy akt sprawy i całościowego funkcjonowania oskarżonego. Doprowadza to do sytuacji, że

25 sąd odrzuca opinie i powołuje kolejnych biegłych co pośrednio przyczynia się do utrwalania zaburzeń reaktywnych u badanych w miarę przedłużania się postępowania. Mobbing Definicja mobbingu: powtarzające się, długotrwałe, wrogie, nieetyczne zachowania wymierzone przeciwko pracownikowi (grupie pracowników) i stwarzające zagrożenie dla jego (ich) zdrowia, samopoczucia i statusu

26 zawodowego. Działania te są prezentowane przez przełożonych lub współpracowników i uderzają w: pozycję zawodową, wizerunek i relacje społeczne oraz polegają na izolowaniu osoby mobbowanej (Mościcka, Drabek,2010) Definicja mobbingu ILO: Mobbing charakteryzuje się stałymi, negatywnymi uwagami lub krytyką, społecznym izolowaniem danej osoby, plotkowaniem lub

27 rozpowszechnianiem fałszywych informacji (Wojewódzka, 2012) Mobbing a prawo Art. 94 k.p. działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika,

28 izolowanie go lub wyeliminowanie go z zespołu współpracowników Mobbing a prawo: Ustalenie czy wystąpił mobbing; Ustalenie na czym polegały opisywane zachowanie; Sprawcą mobbingu może być nie tylko pracodawca, ale także pracownik; Zachowania te nie muszą mieć wyłącznie charakteru dynamicznego, mogą być też zaniechaniem np. niedostarczaniem pracy;

29 Obie przesłanki zarówno dotyczące częstotliwości jak i okresu trwania są wymagane przez ustawodawcę jako konieczne do zakwalifikowania nieprawnych zachowań jako mobbing. Etiologia mobbingu Czynniki środowiskowe (związane z organizacją firmy i klimatem tam panującym); Cechy indywidualne mobbera (cechy narcystyczne, przeceniające swoją wartość, które w zderzeniu z krytyką z

30 otoczenia reagują większym gniewem); Cechy indywidualne ofiary (brak asertywności, niski poziom kompetencji społecznych, nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, neurotyzm skutkujący wycofaniem się lub zachowaniami agresywnymi, konfrontacyjnymi) Mobbing cechy i etapy: Trwa w czasie; Źródłem jest najczęściej konflikt; W początkowym okresie pozbawia się ofiarę kompetencji

31 decyzyjnych, izolowana jest przez kolejnych współpracowników, nie rozmawia się z nią; Z czasem następuje atak na jej życie osobiste (plotki mające na celu ośmieszenie, zniesławienie); Dochodzi do agresji słownej, od gróźb do przemocy fizycznej Skutki działań mobbingowych: Początkowo bóle głowy, brzucha, bóle zamostkowe; Trudności ze snem, wzrost ciśnienia tętniczego, zaburzenia

32 koncentracji uwagi, stany lękowe oraz depresyjne; Nadużywanie alkoholu, leków uspokajających lub nasennych, innych środków psychoaktywnych; W efekcie może dochodzić do choroby wrzodowej, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, astmy oskrzelowej; Myśli rezygnacyjne, próby samobójcze. Podsumowanie: Sprawy dotyczące mobbingu trafiają do biegłych wówczas gdy

33 skutki zdrowotne są poważne i wymagają pomocy specjalistycznej; W sprawach o mobbing biegli mają niejednokrotnie trudności diagnostyczne (dotyczą one oceny zgłaszanych zaburzeń, ze względu na różnorodność form reakcji, złożoność obrazów, zmienność objawów i ich nasilenie; PODSUMOWANIE: Ważne też ustalenie etiologii zaburzeń;

34 Należy brać również pod uwagę zaburzenia osobowości i dekompensację; Oraz symulację objawów psychicznych.