INNOWACYJNE POSTANOWIENIA W NORMIE PN-EN 1337 ŁOŻYSKA KONSTRUKCYJNE

Transkrypt

1 ARCHIWUM INSTYTUTU INŻ YNIERII LĄ DOWEJ Nr 19 ARCHIVES OF INSTITUTE OF CIVIL ENGINEERING 2015 INNOWACYJNE POSTANOWIENIA W NORMIE PN-EN 1337 ŁOŻYSKA KONSTRUKCYJNE Andrzej NIEMIERKO Instytut Badawczy Dróg i Mostów Wprowadzona w 2010 r. norma PN-EN 1337 Łożyska konstrukcyjne jest obecnie podstawowym dokumentem mającym zapewnić jakość wykonania i niezawodność pracy współcześnie stosowanych w mostownictwie łożysk. Normę tworzy 11 części w większości zharmonizowanych. Dokument, który powstawał przez 17 lat stanowi podsumowanie doświadczeń europejskich w dziedzinie łożysk mostowych. Była to pierwsza europejska norma zharmonizowana na wyroby budowlane. Przedstawiono zasadnicze postanowienia poszczególnych części normy, wiele charakteryzujących się innowacyjnością w stosunku do dotychczasowych norm krajowych np.: - projektowanie łożysk zgodnie z koncepcją stanów granicznych ze szczególnym odniesieniem, zgodnie Eurokodami, do stanu granicznego nośności, - zdefiniowanie wytrzymałości charakterystycznych materiałów łożysk; wartości obliczeniowe zawierają odpowiednie współczynniki bezpieczeństwa, które każdy z członków CEN może niezależnie definiować, - ocena zgodności łożysk z normą jest sprawdzana przez: - wstępne badanie typu, przed rozpoczęciem produkcji lub w przypadku wprowadzenia do projektu łożyska znaczącej zmiany konstrukcyjnej lub materiałowej, - badania bieżące wykonywane przez producenta podczas wykonywania łożysk, odnoszące się głównie do surowców i materiałów. Słowa kluczowe: łożyska mostowe, normalizacja łożysk 1. NORMALIZACJA ŁOŻYSK W POLSCE NA PRZEŁOMIE WIEKÓW W wyniku prowadzonych od 1990 r. prac, w 1994 r. powstały najpierw Wymagania techniczne wykonania i odbioru (WTW) łożysk mostowych [8], zalecone do stosowania w projektowaniu i wykonywaniu obiektów mostowych w ciągach dróg publicznych przez ówczesnego Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych. Zalecenia te powstały na podstawie wcześniejszych instrukcji wydanych przez Instytut Badawczy Dróg i Mostów oraz norm zagranicznych: DIN (Niemcy), BS (Wielka Brytania), AFNOR (Francja) i UNI (Włochy) tj. z krajów, w których normalizacja łożysk była najbardziej zaawansowana. W 4 lata

2 192 Andrzej Niemierko później powstała norma PN-S-10060:1998 Obiekty mostowe Łożyska Wymagania i metody badań [3,7]. W normie tej uwzględniono najistotniejsze wymagania określone w ówczesnych projektach normy europejskiej pren Łożyska konstrukcyjne [2,4]. Polska norma z 1998 r. stanowiła rozszerzenie starej normy branżowej BN-66/ a więc z 1966 roku - o nowe odmiany łożysk takie jak garnkowe, soczewkowe, czy elastomerowe ślizgowe. Pominięto w niej nie stosowane dziś przeguby betonowe oraz przekładki bitumiczne i ołowiane. Norma zwracała szczególną uwagę na dokładność wykonywania i wbudowywania łożysk, które jako urządzenia mechaniczne podlegają innym kryteriom oceny niż konstrukcje niosące obiektów mostowych. W normie podano wymagania wobec nowych materiałów w łożyskach takich jak PTFE, smar silikonowy, stal austenityczna i poliuretan. Rozszerzono zakres wymagań wobec elastomeru. Zwrócono szczególną uwagę na wymagania w stosunku do najbardziej wrażliwych elementów łożysk mostowych tj. ich powierzchni ślizgowych, utworzonych z blachy austenitycznej lub stali chromowanej oraz PTFE. Rozszerzono i zwiększono wymagania wobec tolerancji i odchyłek wykonawczych ruchomych elementów łożysk. Bardziej szczegółowo określono wymagania dotyczące osadzania łożysk na podporach. Podano także warunki sprawdzania i badań materiałów oraz kompletnych łożysk. W międzyczasie, powołany w 1989 r. w ramach CEN Komitet Techniczny 167 Łożyska konstrukcyjne [1] pracował nad ostatecznymi wersjami 11 części normy europejskiej EN 1337 pod tą samą nazwą. Od 1993 r. w pracach nad normą uczestniczył także autor - jako przedstawiciel PKN. Normy te były sukcesywnie tłumaczone przez autora na język polski i wydawane jako PN-EN [6]. Jedynie 8 część normy dotycząca łożysk blokujących i prowadzących, zatwierdzona jako ostatnia, pozostała w języku angielskim. W 2005 r. na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad autor opracował wytyczne łożyskowania przęseł mostowych oraz wymagania dotyczące warunków odbioru łożysk przed ich wbudowaniem i kontroli łożysk podczas ich eksploatacji [11]. Wytyczne te uporządkowały różne koncepcje łożyskowania, stosowane dotychczas przez projektantów obiektów, wprowadzając jednolite zasady, zgodne z obowiązującym stanem prawnym narzuconym przez normę EN W sferze kontroli łożysk przed ich wbudowaniem a następnie podczas eksploatacji, sformułowane zasady pozwoliły na dokładniejszą weryfikację poziomu wykonania łożysk oraz ocenę ich stanu podczas okresowych przeglądów obiektów. Wymagania dotyczące wymiany łożysk oparto wymaganiach zawartych w rozdziale 7.4 Vademecum [9]. Uwzględniono także przepisy zawarte w rozporządzeniu z 2000 r. [10]. Instytut Badawczy Dróg i Mostów jako instytut resortowy Ministerstwa Infrastruktury był odpowiedzialny za kontrolę i wdrażanie do krajowego budownictwa mostowego nowoczesnych łożysk mostowych [5]. Do 2010 r. kontrole łożysk prowadzone były poprzez laboratoryjne badania aprobacyjne, na podstawie któ-

3 Innowacyjne postanowienia w normie PN-EN rych Instytut wydawał Aprobaty Techniczne. Po przyjęciu przez Polskę normy EN 1337, działalność ta uległa przerwaniu. Przeszło 30-letnie badania prototypów i nowych na krajowym rynku łożysk, pozwoliły stworzyć w IBDiM kompetentny ośrodek oceniający jakość i niezawodność współczesnych łożysk mostowych. 2. NORMALIZACJA EUROPEJSKA W RAMACH CEN W 1989 r. w ramach CEN (Comité Européen de Normalisation) powołano Komitet Techniczny 167 Łożyska konstrukcyjne. Przewodniczącym Komitetu został dr inż. Agostino Marioni, dyrektor firmy Alga S.p.a. z Mediolanu [1]. Komitet zgromadził najlepszych specjalistów europejskich w dziedzinie łożysk mostowych, reprezentujących uczelnie, instytuty badawcze, a przede wszystkim czołowych producentów łożysk, żywotnie zainteresowanych zapisami w nowej normie. Łącznie z członkami Komitetu i ekspertami zewnętrznymi nad normą pracowało ponad 60 osób [1]. Z początkowo planowanych 12 części normy, pozostało 11. Każda z tych części jest wydana jako odrębna norma europejska, ale niektóre z nich są ze sobą zharmonizowane. Ich zestawienie przedstawiono w tabeli 1 [5, 6]. Tabela 1. Podział EN 1337 i PN-EN 1337 na części oraz daty ich zatwierdzenia Część Tytuł Nr EN Nr PN-EN 1. Postanowienia ogólne EN :2000 PN-EN : Elementy ślizgowe EN :2004 PN-EN : Łożyska elastomerowe EN :2006 PN-EN : Łożyska wałkowe EN :2005 PN-EN : Łożyska garnkowe EN :2006 PN-EN : Łożyska wahaczowe EN :2005 PN-EN : Łożyska sferyczne i cylindryczne z PTFE Łożyska prowadzące i łożyska blokujące EN :2004 PN-EN :2010 EN :2007 PN-EN : 2008*) 9. Zabezpieczenie EN :1997 PN-EN : Przeglądy i utrzymanie EN :2001 PN-EN :2005 Transport, magazynowanie, i ustawianie 11. *) tylko w wersji oryginalnej (ang.) EN :1997 PN-EN :2001

4 194 Andrzej Niemierko Długi okres powstawania poszczególnych części normy związany był z tym, że była to pierwsza europejska norma zharmonizowana na wyroby budowlane. W trakcie jej tworzenia CEN zmieniał kilka razy ogólne zasady sporządzania takich norm i wcześniej gotowe części normy należało przystosowywać do nowych przepisów. Ponadto, zgodnie z zasadami CEN, każdy z 28 krajów członkowskich mógł uczestniczyć w procesie powstawania normy przez obecność na posiedzeniach Komitetu Technicznego, udział w ankietyzacji i głosowanie nad przyjęciem poszczególnych części normy. W głosowaniu 70 % krajów członkowskich CEN wyraziło akceptację normy [1]. Normy zharmonizowane tj. Części 3-8 stały się obowiązujące po okresie współistnienia z normami krajowymi. Praktycznie po 2008 r. wszystkie najważniejsze normy krajowe, a więc niemiecka DIN 4141, brytyjska BS 5400 Part 9, francuska AFNOR T-47 i włoska CNR zostały wycofane i zastąpione normą EN Normy powstawały w grupach roboczych i były dyskutowane na zebraniach plenarnych Komitetu. Poszczególne części mają status norm zharmonizowanych, czyli że ich stosowanie jest obowiązkowe oraz nie zharmonizowanych, obowiązujących tylko wtedy, gdy zostaną zalecone przez kraje członkowskie CEN lub są powołane w innych normach zharmonizowanych. Zgodność z normą zharmonizowaną jest oznaczana na łożysku znakiem CE. Oznaczenie CE nie jest tylko stwierdzeniem zgodności, ale także atestem jakości danego wyrobu o większej wadze niż znak ISO Aby uzyskać znak CE producent powinien być zatwierdzony przez organ notyfikowany (ministerstwo, uczelnię lub laboratorium zatwierdzone przez CEN). Przed wydaniem aprobaty przez organ notyfikowany przeprowadzana jest przez producenta łożysk Zakładowa Kontrola Produkcji (ZKP) oraz wstępne badania typu przewidziane w odpowiedniej części EN Zakładowa Kontrola Produkcji powinna być prowadzona w regularnych odstępach czasu i obejmować następujące czynności: specyfikację i sprawdzenie surowców oraz materiałów, kontrolę i badania bieżące podczas produkcji z częstością określoną w odpowiedniej części EN 1337, kontrolę i badania gotowych wyrobów z częstością określoną w odpowiedniej części EN Znak CE oznacza, że łożysko zostało wyprodukowane i zbadane zgodnie z odpowiednią częścią EN Według przepisów CEN odbiorca takich łożysk nie może wymagać dodatkowych badań lub kontroli w celu sprawdzenia ich zgodności z normą. Może natomiast stawiać łożyskom dodatkowe wymagania, których sprawdzenie może wymagać dalszych badań lub weryfikacji. Normy nie zharmonizowane, a więc Części 1, 2, 9, 10 i 11 odnoszą się do zasad projektowania, części składowych i eksploatacji łożysk.

5 Innowacyjne postanowienia w normie PN-EN INNOWACJE W EN Podstawowe innowacje Najważniejsze innowacyjne aspekty wszystkich Części EN 1337 to: projektowanie łożysk zgodnie z koncepcją stanów granicznych ze szczególnym odniesieniem do stanu granicznego nośności, zgodnie z koncepcją przyjętą we wszystkich normach projektowania konstrukcji według Eurokodów, zdefiniowanie w normach wytrzymałości charakterystycznych łożysk (tab.2); wartości obliczeniowe zawierają odpowiednie współczynniki bezpieczeństwa, które każdy z członków CEN może niezależnie definiować, ocena zgodności łożysk z normą EN 1337 jest sprawdzana przez: wstępne badanie typu, przed rozpoczęciem produkcji lub w przypadku wprowadzenia do projektu łożyska znaczącej zmiany konstrukcyjnej lub materiałowej, badania bieżące wykonywane przez producenta podczas wykonywania łożysk, odnoszące się głównie do surowców i materiałów. Tabela 2. Wytrzymałość charakterystyczna na ściskanie materiałów ślizgowych według normy EN 1337 Materiał Oddziaływanie f k (MPa) PTFE na główne powierzchnie łożyska obciążenia stałe i zmienne 90 obciążenia zmienne 90 PTFE do prowadnic temperatura, skurcz i pełzanie 30 obciążenia stałe 10 kompozytowy CM1 obciążenia poziome stałe i zmienne 200 kompozytowy CM2 obciążenia poziome stałe i zmienne 120 Najważniejsze aspekty innowacyjne poszczególnych Części EN 1337 przedstawiono w kolejności ich numerowania Postanowienia ogólne (EN 1337: 2000, Część 1) Łożyska powinny być projektowane w ten sposób, aby można było wymieniać ich elementy składowe lub całe łożyska. Pociąga to za sobą wymaganie, aby podpora i przęsło nad podporą były zaprojektowane w ten sposób by możliwy był dostęp do łożyska i do uniesienia konstrukcji przęsła w celu jego wymiany. Należy, o ile to możliwe, unikać stosowania tzw. wyprzedzenia w elementach ślizgowych łożysk, gdyż doświadczenie wskazuje, że jest to często przyczyną błędnego ustawiania łożysk na podporach.

6 196 Andrzej Niemierko W obiektach kolejowych niedopuszczalne jest uwzględnianie przenoszenia sił poziomych przez siły tarcia, także w łożyskach elastomerowych, które dodatdziałające kowo powinny być kotwione. W ustrojach ciągłych wieloprzęsłowych wypadkowe siły poziome na łożysko nieprzesuwne powinny uwzględniać siły tarcia na łożyskach prze- podane suwnych. Oznaczenie łożyska znakiem CE można realizować przez: wykonanie stałego oznaczenia na łożysku, odpowiednią informację w dołączonym dokumencie, w którym powinny być wartości charakterystyczne nośności oraz dopuszczalne przemieszczenia, dobrowolne oznakowanie zawierające szczegółowee informacje dotyczące łożyska, np. nazwę i adres producenta, rok produkcji, numer łożyska, ro- przemieszczenie, usytuowanie w konstrukcji obiektu, kierunek ustawienia. dzaj łożyska, obliczeniowee obciążenie pionowe i poziome, obliczeniowe 3.3. Elementy ślizgowe (EN 1337: 2004, Część 2) Ta część normy nie jest normą zharmonizowaną jako taka, bo nie stanowi łożyska konstrukcyjnego. Jednakże ze względu na fakt, żee w łożysku zawierają- zharmo- cym element ślizgowyy jest ona przywoływana, to tym samym staje się nizowana z częścią normy dotyczącą tego łożyska. W elementach ślizgowych dopuszczone sąą tylko arkusze PTFE z kieszenia- Ar- mi smarowniczymi (rys. 1) w połączeniu z polerowaną blachą nierdzewną. kusze te powinny byćć osadzone na około ½ swej grubości w wycięciu w blasze podstawy. Rys. 1. Szczegóły rozmieszczenia kieszeni smarowniczych na powierzchni osadzonego arkusza PTFE; t p grubość arkusza, 1 główny kierunek poślizgu

7 Innowacyjne postanowienia w normie n PN-ENN W elementach ślizgowych zakrzywionych dopuszczalne są inne materiały kontaktujące się z PTFE np. aluminium lub stal chromowana. W prowadnicach łożysk jednokierunkowo przesuwnych należy stosować PTFE bez kieszeni smarowniczych lub materiały kompozytowe na bazie PTFE (tab.2). Charakteryzują się one większym współczynnikiem tarcia, ale pozwalają na większy docisk. Listwy prowadnic mogą być umieszczane centralnie lub po bokach płyty śli- zgowej (rys. 2). Rys. 2. Dwa różne usytuowania prowadnic w łożyskach jednokierunkowo przesuwnych według EN 1337: 1- listwa, 2- kanał prowadnicy Płyty osadzenia i płyty ślizgowe powinny być równoległe a odchyłki od równoległości są określone w ten sposób, aby było jak najmniejsze zużycie arwarunek: kuszy PTFE. Suma odkształceń Δww 1 + Δw 2 (rys. 3) powinna spełniać Δw1 + Δw2 h 0,45 2 h L h wysokość występu arkusza PTFE poza osadzenie. (2.1) Rys. 3. Odkształcenia płyt osadzenia elementu ślizgowego według EN 1337

8 198 Andrzej Niemierko Przy sprawdzaniu naprężeń obliczeniowych w arkuszach PTFE powinien być uwzględniany mimośród obciążenia przez odpowiednie zmniejszenie pola równomiernego docisku Łożyska elastomerowe (EN 1337: 2006, Część 3) Łożyska elastomerowe (rys. 4) mogą być wykonywane z kauczuku natural- nego lub polichloroprenu i mogą być zbrojone lub nie blachami stalowymi. Rys. 4. Dopuszczone w EN 1337 rozwiązania łożysk elastomerowych Łożyska elastomerowe powinny być sprawdzane pod kątem maksymalnego odkształcenia wywołanego dociskiem, ścinaniem i obrotem, a także ze względu na stateczność. a b c Rys. 5. Odkształcenia łożyska elastomerowego pod działaniem: a pionowej siły doci- sku, b poziomej siły ścinającej, c momentu

9 Innowacyjne postanowienia w normie PN-EN Łożyska elastomerowe są projektowane na stan graniczny nośności, a więc stosowane dawniej kryteria stanu granicznego użytkowalności zwiększono o współczynnik bezpieczeństwa 1,4. W ten sposób maksymalne odkształcenie obliczeniowe e t,d (wzór (2.2)) zwiększono z 5,0 do 7,0, a maksymalne odkształcenie ścinające z 0,7 do 1,0. Pominięto stosowane kiedyś ograniczenie dotyczące docisku do łożysk (5, 10 lub 15 MPa). e c,d e q,d e a,d e t,d = e c,d + e q,d + e a,d 7,0 (2.2) nominalne odkształcenie od ściskania (rys. 5a), odkształcenie ścinające od przemieszczenia na łożysku (rys. 5b), nominalne odkształcenie od obrotu na łożysku (rys. 5c). Stosowanie łożysk elastomerowo-ślizgowych z warstwą PTFE zwulkanizowaną z elastomerem (rys. 6) dopuszczalne jest ale tylko do przeniesienia przemieszczeń nieodwracalnych takich jak pełzanie, skurcz, od sprężenia konstrukcji lub od stanów montażowych. Rys. 6. Przykład odcinka łożyska elastomerowo-ślizgowego 3.5. Łożyska wałkowe i wahaczowe (EN 1337: 2005, Części 4 i 6) Łożyska te są coraz rzadziej stosowane, ale konieczne było pozostawienie ich w normie z uwagi na obecność w nadal eksploatowanych starych obiektach mostowych Łożyska garnkowe (EN 1337: 2006, Część 5) W normie dopuszczono 4 różne rodzaje konstrukcji cylindra (rys. 7) w postaci wyfrezowanej (a), spawanej (b, c) lub skręcanej śrubami (d).

10 200 Andrzej Niemierko Rys. 7. Rodzaje konstrukcji cylindra Najistotniejszą częścią łożyska jest uszczelka płyty elastomerowej (rys. 8) zapobiegająca wyciśnięciu elastomeru na zewnątrz cylindra. a b c d Rys. 8. Przykłady uszczelek płyty elastomerowej stosowane w łożyskach garnkowych: a z brązu o pełnym przekroju, b z brązu z nacięciami, c z PTFE z wypełniaczem węglowym, d ze stali nierdzewnej z nacięciami W normie dopuszczono 4 rodzaje uszczelek w postaci: 2 lub 3 pierścieni mosiężnych, kształtownika z POM wtopionego w elastomer, pierścienia z PTFE z wypełniaczem węglowym i kątownika ze stali nierdzewnej.

11 Innowacyjne postanowienia w normie PN-ENN Wymagane jest sprawdzenie zużycia uszczelek podczas długotrwałych obro- wzglę- tów i porównanie z wartością obliczeniowegoo przemieszczenia uszczelki dem powierzchni cylindra Łożyska sferyczne i cylindryczne z PTFE (EN 1337: 2004, Część 7) Łożyska sferyczne nieprzesuwne mogąą mieć dwa rozwiązania: jedno, w którym siły poziome są przenoszone przez powierzchnię sferyczną dwóch kontaktujących się ze sobą elementów (rys. 9) oraz drugie, w którym siły popłytę dol- ziome przenoszone sąą przez pierścień ograniczający płyty górnej na ną przy zastosowaniu ruchomej soczewki między tymi dwoma elementami (rys. 10d) ). Rys. 9. Łożysko sferyczne z PTFE dwuelementowee Rys. 10. Łożyska sferyczne z PTFE trójelementowe z płaskimi elementami ślizgowymi: a wielokierunkowo przesuwne, b jednokierunkowo przesuwne z prowadnicą wed nieprze- wnętrzną, c jednokierunkowo przesuwne z prowadnicami zewnętrznymi, suwne W łożyskach jednokierunkowoo przesuwnych prowadnica może być ustawiona w osi łożyska (rys. 10b) i wówczas siły poziome przekazywane są na płytę dolną za pośrednictwem powierzchni sferycznej lub mogą być dwie skrajne prowadnice przekazujące siły poziome bezpośrednio na płytę dolną (rys. 10c). To ostatnie rozwiązanie jest preferowane w przypadku znacznych sił poziomych.

12 202 Andrzej Niemierko 3.8. Łożyska prowadzące i łożyska blokujące (EN 1337: 2006, Część 8) Są to łożyska nie przenoszące sił pionowych i mają zastosowanie do przenoobroty wo- szenia tylko sił poziomych (rys. 11). Powinny przy tym umożliwiać kół osi pionowej. Rys. 11. Przykład łożyska stalowegoo prowadzącego (a) i blokującego (b) według EN 1337; 1 element ślizgowy, 2 element przegubowy 3.9. Zabezpieczenie (EN 1337: 1997, Część 9) W normie nie zdefiniowano systemów zabezpieczaniaa antykorozyjnego, ale podano rodzaje badań, którym te systemy powinny podlegać. Określono, że każdy z zastosowanych systemów ochrony antykorozyjnej ło- rezerwa przemieszczeń, widoczne uszkodzenia, stan podlewek i zakotwień, stan zabezpieczenia antykorozyjnego, fartuchów ochronnych i uszczelek, żyska powinien mieć co najmniej 10-letnią trwałość Przeglądy i utrzymanie (EN 1337: 2001, Część 10) Zdefiniowano dwa rodzaje przeglądów: bieżące, w określonych odstępach czasu i wówczas powinny być kontrolowane: stan powierzchni ślizgowych i powierzchni toczenia, zużycie PTFE, widoczne uszkodzenia części konstrukcji sąsiadujących z łożyskiem, inne parametry zdefiniowane w normach dotyczących poszczególnych rodzajów łożysk; podstawowe, rzadsze, obejmujące zakres przeglądów bieżących, ale wyko- nywanych bardziej szczegółowo; pierwszy przegląd podstawowy powinien odbyć się po roku od włączenia łożysk do współpracy i podczas niego należy szczególną uwagę zwracać na to czy usunięto zaciski montażowe. W zależności od wyników przeglądu podstawowego podejmowanee są nastę- pujące kroki: pozostawienia łożyska w aktualnym stanie, przeprowadzenie przeglądu szczegółowego,

13 wykonanie naprawy. Innowacyjne postanowienia w normie PN-EN Transport, magazynowanie i ustawianie (EN 1337: 2006, Część 11) Według normy wymagane jest szczegółowe wypełnienie formularza z informacjami dotyczącymi odbioru i ustawiania łożyska na budowie. Łożyska wcześniej zmontowane w wytwórni nie mogą być rozkładane, chyba że zachodzą istotne okoliczności wymagające ich rozłożenia. Operację tę należy wtedy przeprowadzać pod nadzorem specjalisty lub przedstawiciela producenta łożysk. Pierwsze łożysko danego typu na obiekcie powinno być ustawione także w ich obecności. Łożyska powinny być ustawiane na warstwach zaprawy, które służą jako warstwy wyrównawcze i poziomujące. Tylko łożyska elastomerowe bez zewnętrznych płyt stalowych, można ustawiać bezpośrednio na powierzchni podpory. Przed wykonaniem podsadzki, łożysko należy ustawić w projektowanym położeniu. Niedopuszczalne jest pozostawienie sztywnych elementów pod łożyskiem. Po osiągnięciu przez zaprawę wymaganej wytrzymałości, sztywne kliny i podkładki powinny być usunięte. 4. PODSUMOWANIE Nowa norma europejska wpisuje się w styl pozostałych aktów prawnych tworzonych przez rozmaite gremia europejskie. Jest obszerna i skomplikowana. Usprawiedliwieniem dla tego skomplikowania może być fakt, że współczesne łożyska mostowe są na ogół złożonymi konstrukcjami mechanicznymi. Wymagają zatem innego podejścia niż pozostałe elementy budowlane obiektu mostowego. Wiele wymagań ma małą przydatność z punktu widzenia praktyki inżyniera mostowego. Dotyczą one wymagań warsztatowych, niezbędnych w wytwórni łożysk mostowych. Niemniej jest to obecnie jedyny dokument pozwalający na weryfikację łożysk mostowych oraz ujednolicający wymagania wobec ich konstrukcji i oceny parametrów eksploatacyjnych. Rozwój w tej dziedzinie trwa jednak nadal. Wprowadzane są nowe materiały jak np. polietylen o bardzo dużej masie cząsteczkowej (UHMWPE), materiał zastępujący PTFE, o dwukrotnie większej wytrzymałości na docisk i większej odporności na ścieranie. Jako nie zdefiniowany w EN 1337 jest dopuszczany do stosowania na podstawie Europejskiej Aprobaty Technicznej. LITERATURA [1] Marioni A., The European Standard EN 1337 on Structural Bearings, 6 th World Congress on Joints, Bearings and Seismic Devices Systems for Concrete Structures, ACI, September 17 21, 2006, Halifax, Nova Scotia, Canada. [2] Niemierko A., Stan normalizacji europejskiej w dziedzinie łożysk mostowych, II Konferencja Mostowców Wyposażenie mostów, Kozubnik 1994.

14 204 Andrzej Niemierko [3] Niemierko A., Nowa norma dotycząca wymagań i metod badań łożysk mostowych, Referaty III Ogólnopolskiej Konferencji Mostowców Konstrukcja i wyposażenie mostów, Wisła czerwca 1997 r. [4] Niemierko A., Wymagania wobec łożysk mostowych w świetle nowej normy europejskiej, Pięćdziesiąta Pierwsza Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2005, t. IV, [5] Niemierko A., Łożyska mostowe i urządzenia dylatacyjne w świetle norm i zaleceń, Mosty 2011 nr 5, str [6] PN-EN 1337 Łożyska konstrukcyjne (Części 1-11). [7] PN-S-10060:1998 Obiekty mostowe Łożyska Wymagania i metody badań (autor: A. Niemierko). [8] Wymagania techniczne wykonania i odbioru (WTW) łożysk mostowych, IBDiM Informacje, instrukcje, Zeszyt Nr 43, Warszawa 1994 (autor: A. Niemierko). [9] Vademecum bieżącego utrzymania i odnowy drogowych obiektów mostowych, Tom 7 Wyposażenie mostów, Rozdział 7.4 Naprawa lub wymiana łożysk, GDDP Warszawa 1994 (autor: A. Niemierko). [10] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie, Dz.U. RP Nr 63 z 3 sierpnia 2000 r. [11] Zalecenia dotyczące łożyskowania obiektów mostowych oraz kontroli łożysk podczas eksploatacji, Zał. do Zarządzenia nr 10 Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z dnia 8 lutego 2006 r., IBDiM Warszawa 2005 (autor: A. Niemierko). INNOVATIVE STATEMENTS IN PN-EN 1337 STRUCTURAL BEARINGS Summary Introduced in 2010 PN-EN 1337 Structural bearings is nowadays a basic act intension of which is providing a good manufacturing quality and operation of modern bridge bearings. Eleven parts the most of which is harmonized are forming this standard. This act prepared by 17 years is a recapitulation of European experiences on this field. It was the first harmonized European Standard on construction products. Paper presents main statements of Standard different parts. Most of them are innovative as compared with old national standards. There are as follows: bearing design according to limit states with particular reference to ultimate limit state as it is treated by Eurocodes, definition of bearing s material characteristic strength; in design values are included partial factors which can be defined independently by every CEN member state, bearings conformity assessment with standard is verified by: initial type testing performed before manufacturing or in case of introduction to bearing important changes in design or material specification, routine tests mainly concerning raw materials performed by manufacturer during production.