OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

Transkrypt

1 PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY LESZEK JANKOWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski A. BER Koordynator regionu karpackiego A. WÓJCIK OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Rzepiennik (1020) (z 1 tab. i 4 tabl.) WARSZAWA 2013

2 Autor: Leszek JANKOWSKI Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy, Oddzia³ Karpacki, ul. Skrzatów 1, Kraków Redakcja merytoryczna: El bieta NAUWALDT Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Badawczego prof. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2013 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Sebastian GURAJ

3 SPIS TREŒCI I. Wstêp II. Ukszta³towanie powierzchni terenu III. Budowa geologiczna A. Stratygrafia Seria œl¹ska 1. Kreda a. Kreda górna Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Paleogen a. Paleocen b. Paleocen eocen c. Eocen d. Eocen oligocen e. Oligocen Paleogen neogen a. Oligocen miocen Neogen a. Miocen Seria magurska Siar l. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Paleogen a. Paleocen b. Paleocen eocen Czwartorzêd a. Plejstocen Zlodowacenia po³udniowopolskie Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenia pó³nocnopolskie

4 b. Czwartorzêd nierozdzielony c. Holocen B. Tektonika C. Rozwój budowy geologicznej IV. Podsumowanie Literatura SPIS TABLIC Tablica I Szkic geomorfologiczny w skali 1: Tablica II Szczegó³owe metryczki otworów wiertniczych zamieszczonych na mapie geologicznej Tablica III Szkic tektoniczny w skali 1: Tablica IV Szkic geologiczny odkryty w skali 1:

5 I. WSTÊP Arkusz Rzepiennik (1020) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali l: wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficzne: d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Obszar obejmuje czêœæ województwa ma³opolskiego. Wszystkie badania przeprowadzono w oparciu o projekt badañ geologicznych zatwierdzony decyzj¹ nr KZK/012/105/P/94. Dla potrzeb arkusza wykonano kartograficzny otwór Pustki l o g³êbokoœci 80 m, jak równie szereg sond mechanicznych o ³¹cznym metra u 400 m. Do szczegó³owego kartowania osuwisk i przebiegu niektórych uskoków wykorzystano zdjêcia lotnicze. Na mapie geologicznej zaznaczono g³êbokie otwory. Otwór Olszyny l osi¹gn¹³ starsze ogniwa fliszu, brak dok³adnego opisu litologicznego w dostêpnych materia³ach archiwalnych nie pozwoli³o na wprowadzenie opisu tych ogniw w tekœcie i tabeli litostratygraficznej, podano jedynie profil. Ró nice z s¹siednimi arkuszami wynikaj¹ przede wszystkim z odmiennego podzia³u warstw kroœnieñskich i osadów czwartorzêdowych. Poza tym dok³adne kartowanie przebiegu wychodni warstw menilitowych i piaskowców ciê kowickich tu przy granicy arkusza wykaza³o inny ich przebieg ni zaznaczono na arkuszu Ciê kowice. Ró nice wynikaj¹ tak e z przewy szonych na s¹siednich arkuszach mi¹ szoœci m. in. warstw menilitowych. Badania terenowe nie potwierdzi³y tak e wystêpowania w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru warstw menilitowych, które zaznaczono na arkuszu Ciê kowice (1019) przy granicy z arkuszem Rzepiennik. W odró nieniu od arkusza Ciê kowice (Cieszkowski i in., 1991) pozycjê w profilu górnokredowych ³upków pstrych wystêpuj¹cych w otoczeniu warstw godulskich przyjêto za Koszarskim (1967). Istotne znaczenie dla obrazu kartograficznego obszaru ma wprowadzenie nieformalnego wydzielenia warstw z Gorlic, które obejmuje utwory typu block in matrix o chaotycznej litologii, genezie zarówno sedymentacyjnej jak i tektonicznej. Obszar arkusza ze wzglêdu na roponoœnoœæ ca³ego regionu gorlickiego opisano w wiele opracowaniach, które maj¹ znaczenie historyczne i pochodz¹ z koñca ubieg³ego wieku. Pierwsz¹ jest praca Altha (1877), w której opisuje ods³oniêcia w okolicach Ciê kowic. Zarys przebiegu wychodni ³upków 5

6 menilitowych antykliny Jankowej podaj¹ Walter i Dunikowski (1882). W 1882 roku Uhlig opisuje makro- i mikrofaunê z Woli u añskiej i u nej. Równie Uhlig (1888) omawia stosunki geologiczne okolic Ciê kowic dostrzegaj¹c istnienie strefy antyklinalnej z j¹drem zbudowanym z piaskowców ciê kowickich. Czêœciowo, obszaru arkusza, dotycz¹ póÿniejsze prace Szajnochy (1896) oraz Waltera i Grzybowskiego (1896). Ponownie o okolicach Ciê kowic pisze Grzybowski (1903) wydzielaj¹c kilka ogniw stratygraficznych i podaj¹c stosunkowo poprawn¹ stratygrafiê. W póÿniejszej pracy z 1921 roku precyzuje on pojêcie piaskowca ciê kowickiego. Od 1922 roku ukazuje siê szereg notatek Biedy (1922, 1925, 1928, 1929, 1930, 1932, 1933), które w znacznym stopniu przyczyniaj¹ siê do poznania rejonu Ciê kowic. Piaskowca ciê kowickiego dotyczy petrograficzna praca Zerndta (1924). Lata miêdzywojenne przynios³y szereg prac Œwidziñskiego (1935, 1936). W 1935 roku autor ten wyznaczy³ antyklinê Rzepienników, w roku 1936 bada³ rejon Gorlic i lewy brzeg Bia³ej jak równie poda³ zarys pó³wyspu u nej. Po³udniowej czêœci arkusza dotyczy praca Œwidziñskiego (1946) o budowie pola gazowego w Bieœniku. W 1950 roku Œwidziñski omawia³ budowê geologiczn¹ ³uski Stró, natomiast zarys geologii ca³ego regionu przedstawi³ w pracy z 1953 roku i w wydanej w 1958 roku Mapie Geologicznej Karpat Polskich w skali l: Opracowanie Strzetelskiego i innych (1933) oraz Oberca (1950) odnosi siê do roponoœnego fa³du Gorlic. Fa³du Biecza dotyczy praca Koniora (1939) oraz Guzika i Po aryskiego (1949). Efektem badañ na terenie arkusza by³a Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski zestawiona przez Koszarskiego (1967). Oprócz swoich materia³ów Koszarski (1963) wykorzysta³ zdjêcia Baniaka z lat ; Dominik z lat W: Koszarski,1967; Hempela z roku 1954 czy Burtan (1954). Inne wykorzystane przez Koszarskiego opracowania to zdjêcia: Guzika (1941), Skoczylas-Ciszewskiej z lat W: Koszarski, 1967; Œl¹czki (1953, 1963), Teisseyre a (1943) oraz praca Bireckiego (1964) z synkliny Bobowej. Z opracowañ póÿniejszych nale y wymieniæ prace Karnkowskiego (1959) i Szymakowskiej (1966, 1967). Z opracowañ osadów czwartorzêdowych czêœciowo do obszaru arkusza odnosz¹ siê prace: Breitmeiera (1938), Jahna (1957), a tak e prace Gila (1979) i Kotarby (1970) o osuwiskach w rejonie po³udniowym. Generalne uwagi o geomorfologii terenu znaleÿæ mo na w pracy Starkla (1972a, b). Obserwacje profili na obszarze arkusza wykorzystywane by³y tak e do monograficznych opracowañ poszczególnych ogniw litologicznych (Koszarski, ytko, 1961; Jucha, Kotlarczyk, 1961; Jucha, 1969). Tematyki problemów arkusza i obszarów przyleg³ych dotyczy tak e praca Szymakowskiej (1976) o utworach olistostromowych. Jankowski (1996) podzieli³ kompleks warstw kroœnieñskich w synklinach Teresina i Binarowej pomiêdzy antyklin¹ Brzanki a antyklin¹ Biecza i uwzglêdniaj¹c wyniki badañ stratygraficznych ustali³, e sedymentacja warstw kroœnieñskich w tym obszarze trwaæ mog³a do wczesnego miocenu. Prace nad arkuszem prowadzi³ Leszek Jankowski w latach Baz¹ do reambulacji i dalszych uszczegó³awiaj¹cych prac by³a mapa zestawiona przez Koszarskiego (1967). Zgodnie z projek- 6

7 tem, reambulacj¹ objêto pó³nocno-zachodni¹ czêœæ arkusza (fa³d Rzepienników i fa³d Ciê kowicy), czêœæ po³udniowo-wschodni¹ (fa³d Gorlicy) oraz utwory fliszu. Istotn¹ trudnoœci¹ w czasie prac kartograficznych by³ z³y stan ods³oniêæ zw³aszcza w j¹drowych partiach antyklin. Oznaczenia stratygraficzne zosta³y wykonane przez B. Olszewsk¹, A. Szyd³o fauna otwornicowa i M. Gareck¹ nanoplankton. W zwi¹zku z dobrym rozpoziomowaniem stratygraficznym starszych ogniw litostratygraficznych na s¹siednich arkuszach (Wójcik i in., 1993; Leszczyñski, Radomski, 1994) nacisk po³o ono na opracowanie najm³odszych ogniw tj. warstw kroœnieñskich i warstw z Gorlic. Skoncentrowanie siê na tych dwóch najm³odszych ogniwach wynika³o z obserwacji dokonanych w czasie prac kartograficznych, a przede wszystkim z danych dostarczonych przez badania stratygraficzne. II. UKSZTA TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Obszar arkusza Rzepiennik le y na pograniczu trzech makroregionów geomorfologicznych, wed³ug podzia³u Starkla (1972b). Fragment, na wschód od doliny Bia³ej, nale y do Pogórza Ciê kowickiego. Pó³nocno-wschodnia czêœæ to fragment Pogórza Strzy owskiego, w obrêbie którego mo emy wyró niæ mniejsze podjednostki: P³askowy Rzepienników i Grzbiet Brzanka Liwocz oddzielone od siebie Kotlin¹ Olszynki. Po³udniowy fragment obszaru obejmuj¹: Kotlina u nej, Kotlina Libuszy i Pogórze Bieckie, bêd¹ce czêœci¹ makroregionu zwanego Do³ami Jasielsko-Sanockimi. Obszar arkusza nale y do dorzecza Bia³ej i Ropy. RzeŸba terenu nawi¹zuje do budowy geologicznej pod³o a oraz tektoniki uskokowej. Pasy wyniesieñ s¹ œciœle zwi¹zane z odpornymi na wietrzenie kompleksami i przebiegiem elementów tektonicznych. Zmiana odpornoœci na wietrzenie poszczególnych ogniw ma istotny wp³yw na k¹t nachylenia stoków. Do warunków strukturalnych nawi¹zuje uk³ad sieci rzecznej. Istotne znaczenie dla przebiegu rzek maj¹ linie dyslokacyjne. Prawdopodobnie Ropa w swoim biegu pomiêdzy Gorlicami a Bieczem wykorzystuje system uskoków. W niektórych przypadkach uskoki tn¹ce antyklinalne elementy wykorzystywane s¹ przez mniejsze potoki, które tworz¹ w tych miejscach prze³omy (np. Sitniczanka czy Rzepianka). Najwiêkszy wp³yw na rzeÿbê maj¹ grubo³awicowe piaskowce istebniañskie i ciê kowickie oraz szczególnie odporne na wietrzenie, tworz¹ce ostre grzbiety ogniwo rogowców. Na wychodniach piaskowców ciê kowickich (w urowej czy Szerzynach) rozwinê³y siê formy ostañcowe w postaci grzybów skalnych. Formy denudacyjne. Na obszarze arkusza s³abo zaznaczaj¹ siê fragmenty ró nowiekowych powierzchni zrównañ (tabl. I). Podgórski poziom zrównania zachowany jest w dwóch przedzia³ach wysokoœciowych m n.p.m. i m n.p.m. Tworz¹ je sp³aszczenia na grzbietach zwi¹zanych z wiêkszymi wypiêtrzeniami antyklinalnymi. Szerokie obni enie zwane Kotlin¹ u nej, zajmuj¹ce znaczne 7

8 przestrzenia na arkuszu (Starkel,1972a) ³¹czy z poziomem przydolinnym (dolinnym) ze wzglêdu na trudnoœci w okonturowaniu nie zosta³a ona zaznaczona na szkicu (tabl. I). Jest to w istocie powierzchnia zasypana glinami i wirami, niekiedy o znacznej mi¹ szoœci, rozciêta g³êboko wciêtymi potokami. Grzbiety szerokie zaokr¹glone dowi¹zuj¹ do powierzchni zrównañ, natomiast grzbiety w¹skie zaokr¹glone rozdzielaj¹ w¹skie wciosowe doliny utworzone przez potoki p³yn¹ce prostopadle do przebiegu g³ównych struktur. Na obszarze arkusza dominuj¹ ³agodne stoki, brak jest ostrzejszych form nawet na wychodniach j¹drowych partii antyklin. Istotne znaczenia dla przebudowy stoków maj¹ osuwiska. Nisze osuwisk maj¹ od kilku do kilkunastu metrów wysokoœci. Osuwiska wtejczêœci arkusza s¹ g³êbokie i obejmuj¹ utwory pod³o a. Najmniej osuwisk wystêpuje na zajmuj¹cych znaczn¹ czêœæ arkusza warstwach kroœnieñskich, s¹ to na ogó³ osuwiska konsekwentne i obejmuj¹ tylko przypowierzchniow¹ czêœæ warstw kroœnieñskich i pokrywê utworów czwartorzêdowych. Formy rzeczne i rzeczno-denudacyjne. Wzd³u koryt rzek i potoków wystêpuj¹ krawê- dzie oddzielaj¹ce ró ne poziomy tarasów rzecznych i niekiedy nawet sto ków nap³ywowych. Krawêdzie wystêpuj¹ce wzd³u doliny Ropy to wyraÿne formy erozyjne, niekiedy du ej wysokoœci. Wzd³u dolin mniejszych dop³ywów Ropy czy Bia³ej krawêdzie erozyjne s¹ niewyraÿne, niekiedy przekszta³cone przez spe³zywanie na stokach, czy dzia³alnoœæ cz³owieka. Na znacznym odcinku Ropy brak te kamieñca, dno stanowi tu pod³o e skalne. Tarasy rzeczne. S¹ tog³ównie tarasy erozyjno-akumulacyjne lub tylko akumulacyjne. Œlady tarasów najwy szych znaleziono ponad 100 m nad poziomem Bia³ej. Tarasy erozyjno-akumulacyjne o wysokoœci m n.p.rz. tworz¹ w¹skie listwy wystêpuj¹ce wzd³u wiêkszych potoków. Wzd³u doliny Ropy szeroko rozprzestrzeniaj¹ siê tarasy o wysokoœci 3 5 m n.p.rz. U wylotu dolin, szczególnie tych o znacznym spadku, wystêpuj¹ sto ki nap ³ ywowe. Najwiêksze tego typu formy stwierdzono przy ujœciu Mszanki i Strzeszynianki. Poza dolinami rzek z dobrze rozwiniêtymi poziomami tarasów wystêpuj¹ doliny wciosowe i doliny p³askodenne. Doliny wciosowe dominuj¹ w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza, rozwiniête g³ównie na antyklinach. Doliny p ³ asko- denne dominuj¹ w czêœci po³udniowej, na bardziej p³askim terenie. Formy antropogeniczne. Wzd³u doliny Ropy, wystêpuje kilka wirowni eksploatuj¹cych wiry. Czêœciej eksploatowane s¹ z³o a dla ceramiki budowlanej, glinianki ( wgorlicach, Moszczenicy, O³pinach). Rzadkie na arkuszu kamienio ³ omy eksploatuj¹ piaskowce istebniañskie i ciê kowickie na ich wychodniach w pó³nocnej czêœci arkusza. 8

9 III. BUDOWA GEOLOGICZNA A. STRATYGRAFIA Seria œl¹ska 1. Kreda a. Kreda górna Piaskowce grubo³awicowe i œrednio³awicowe z wk³adkami ³upków warstwy godulskie. Ogniwo to wystêpuje tylko w j¹drze antykliny Rzepienników w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru. S¹ to grubo- i œrednio³awicowe piaskowce z wk³adkami szarozielonych ³upków. W czasie prac kartograficzno-zdjêciowych stan ods³oniêæ by³ bardzo z³y. Utwory te ods³aniaj¹ siê tylko w jednym potoku na po³udniowy zachód od Rzepiennika Strzy ewskiego. Zaobserwowano tu piaskowce drobnoziarniste z wk³adkami ³upków szarych i zielonkawych. Ich mi¹ szoœæ obserwowana nie przekracza 50 m. upki ilaste ³ upki pstre stwierdzono w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru, na zachód od Rzepiennika Strzy ewskiego. W czasie prac kartograficznych nie znaleziono ods³oniêæ tego ogniwa. Zarys wyznaczono na podstawie wczeœniejszych opracowañ (Koszarski, 1967). S¹ to g³ównie czerwone ³upki ilaste, o mi¹ szoœci mniejszej ni 100 m. 2. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Piaskowce grubo³awicowe, zlepieñce i ³upki warstwy istebniañskie. W pó³nocnej czêœci arkusza warstwy istebniañskie wykszta³cone s¹ w typowy dla Karpat zewnêtrznych sposób; wyró niæ mo na w nich dwie sekwencje od piaskowców grubo³awicowych do ³upków, w ods³oniêciach jednak trudno znale œæ pe³ne profile. Jednak e w po³udniowej czêœæi obszaru, na wschód od Gorlic, nie mo na wyró niæ wœród piaskowcowych warstw istebniañskich ogniw ³upków dolnych i górnych (Œwidziñski, 1950; Koszarski, Wieser, 1960). W tej strefie spotkaæ mo na jedynie niewielkie wk³adki ³upkowe. St¹d te na mapie zosta³y potraktowane jako jedno, nierozdzielone na poziomy piaskowcowe i ³upkowe wydzielenie. Piaskowce wykszta³cone s¹ litologicznie podobnie jak opisane poni ej piaskowce z poziomów piaskowców istebniañskich dolnych i górnych. Ich mi¹ szoœæ waha siê od 100 do 300 m. Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe oraz ³upki warstwy inoceramowe. Utwory te w swojej litologii przypominaj¹ te wystêpuj¹ce w serii magurskiej czy skolskiej. Stanowi¹ one kilkudziesiêciometrowej mi¹ szoœci wk³adki, do 100 m, w warstwach 9

10 istebniañskich. Ods³aniaj¹ siê w Szerzynach (fa³d Brzanki), na wschód od Ciê kowic (fa³d Ciê kowice Biecz) i w Stró ówce (fa³d Gorlicy). S¹ to cienko³awicowe i œrednio³awicowe piaskowce, popielatoszare, drobnoziarniste, barwy stalowej. Szczeliny w piaskowcach wype³nia y³ka kalcytowa. Piaskowce grubo³awicowe i ³upki (piaskowce istebniañskie dolne) warstwy istebniañskie. Jakwspomniano, na znacznym obszarze Karpat zewnêtrznych kompleks warstw istebniañskich stanowi¹ dwa wyraÿnie zarysowane cykle sedymentacyjne od grubo³awicowych piaskowców po ³upki. Dotychczas granicê kreda paleogen wyznaczano w kompleksie ³upków istebniañskich dolnych. W œwietle ostatnich pogl¹dów (Nescieruk, Szyd³o, 1996) kompleks ³upków istebniañskich dolnych nale y ju ca³kowicie do paleogenu. Najni sz¹ czêœæ kompleksu warstw istebniañskich na obszarze arkusza, w miejscach gdzie mo na go kartograficznie rozdzieliæ stanowi kompleks grubo³awicowych piaskowców (piaskowce istebniañskie dolne), wy ej le y kompleks ³upków okreœlanych jako ³upki istebniañskie dolne, nad nim kompleks piaskowców istebniañskich górnych i kompleks ³upków istebniañskich górnych. Kompleks piaskowców istebniañskich dolnych reprezentuj¹ g³ównie masywne, grubo³awicowe piaskowce, zlepieñce i ³upki. Barwa piaskowców jest szaropopielata, niekiedy kremowa, po zwietrzeniu staje siê ó³tawa. upki s¹ ciemnoszare, stalowe. Piaskowce wystêpuj¹ w grubych lub bardzo grubych ³awicach, maj¹cych czêsto charakter ³awic z³o onych. Grubsze ziarno stwierdzono w sp¹gowej czêœci ³awic, przechodz¹c ku stropowi w coraz drobniejsze, ³awice czêsto te po³¹czone s¹ powierzchniami amalgacji. Mo na zaobserwowaæ wielokrotne uziarnienie frakcjonalne. G³ównym sk³adnikiem s¹ ziarna kwarcu, skaleni, rzadziej innych minera³ów jak mika. Spoiwo piaskowców jest ilaste lub ilasto-krzemionkowe. Lokalne zwiêkszenie zawartoœci wêglanu wapnia w spoiwie powoduje wietrzenie kuliste w postaci wypreparowanych bu³. Zlepieñce wystêpuj¹ partiami w sp¹gowej czêœci ³awic. Dominuj¹ w nich otoczaki bia³ego kwarcu. Wielkoœæ otoczaków dochodzi nawet do kilkunastu centymetrów. W ³awicach piaskowców wystêpuj¹ klasty ciemnych ³upków. Zanik ogniw ³upkowych w po³udniowej czêœci obszaru stwarza powa ne trudnoœci w litologicznym podziale tego kompleksu. Wœród piaskowców istebniañskich spotyka siê ³awice i³owców z egzotykami (parazlepieñców) zwanych niekiedy skamienia³ym b³otem. W ciemnoszarej matriks tkwi¹ zwykle dobrze obtoczone egzotyki ska³ metamorficznych (do kilkudziesiêciu cm œrednicy) i otoczaki kwarcu. Dobrze ods³oniête i³owce wystêpuj¹ w korycie Ropy, mo na wyró niæ co najmniej dwa ich poziomy. Mi¹ szoœæ poziomu piaskowców istebniañskich dolnych wynosi w pó³nocnej czêœci arkusza 100 do 300 m, natomiast w czêœci po³udniowej mniej ni 300 m. 10

11 3. Paleogen a. Paleocen upki z wk³adkami piaskowców cienko³awicowych (³upki istebniañskie dolne) warstwy istebniañskie. Utwory te s¹ rzadko dobrze ods³oniête. Dodatkow¹ trudnoœæ w kartowaniu stwarza³o odró nienie ich od wk³adek ³upkowych w kompleksie piaskowcowym, gdy w przypadku ³upków nie ma zasadniczej ró nicy litologicznej. Jest to o tyle istotne, e ogniwo to stanowi granicê pomiêdzy ogniwami piaskowcowymi warstw istebniañskich. Utwory te ods³aniaj¹ siê w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru, na pó³noc od Szerzyn, a tak e w œrodkowo-zachodniej czêœci obszaru, na zachód od Rzepiennika Suchego. S¹ to ciemnoszare lub czarne ³upki mu³owcowe, rzadziej ilaste. Wystêpuj¹ce wœród nich ciemnoszare piaskowce s¹ cienko³awicowe, drobnoziarniste, kwarcowe o spoiwie ilasto-krzemionkowym. Mi¹ szoœæ tego kompleksu nie przekracza 100 m. Piaskowce grubo³awicowe i zlepieñce (piaskowce istebniañskie górne) warstwy istebniañskie. Wychodnie tych utworów maj¹ na obszarze arkusza znacznie wiêkszy zasiêg ni piaskowce istebniañskie dolne. Wystêpuj¹ w pó³nocnej czêœci (antyklina Brzanki), pasem w œrodkowej czêœci obszaru (antyklina Ciê kowice Biecz) i na pó³nocny zachód od Rzepiennika Suchego. Litologicznie podobne s¹ do dolnego ogniwa piaskowców warstw istebniañskich. Powodowa³o to trudnoœci w pracach kartograficznych. Charakterystyczne dla tego ogniwa tzw. kuliste wietrzenie wystêpuje tak e w dolnym ogniwie piaskowców. S¹ to grubo³awicowe i bardzo grubo³awicowe piaskowce i zlepieñce. Wœród piaskowców rzadko widoczne s¹ czarne ³upki. Piaskowce s¹ Ÿle wysortowane, gruboziarniste sk³adaj¹ce siê przede wszystkim z ziaren kwarcu i skaleni. Poza partiami wzbogaconymi w wêglan wapnia spoiwo jest ilaste. Piaskowce s¹ szaropopielate. Wietrzej¹ na rdzawe wiry, niekiedy w korytach potoków tworz¹ bruk korytowy. Zlepieñce wystêpuj¹ z regu³y w dolnych partiach ³awic. Rzadko wystêpuj¹ deponowane przez sp³ywy mu³owcowe zlepieñce ilaste. Mi¹ szoœæ poziomu piaskowców istebniañskich górnych wynosi m w pó³nocnej czêœci obszaru i poni ej 500 m w po³udniowej. upki z wk³adkami piaskowców cienko³awicowych (³upki istebniañskie górne) warstwy istebniañskie. S¹ toszare lub ciemnoszare ³upki lub mu³owce czarne. Zawieraj¹ detrytus roœlinny i mikê. Rozpadaj¹ siê na nieregularny gruz. Wœród ³upków wystêpuj¹ cienko³awicowe, czasem zlewne piaskowce z charakterystycznymi (dla tych utworów) manganowym nalotem. Doln¹ granicê tego wydzielenia stanowi¹ piaskowce istebniañskie górne, w stropie nadœcie³aj¹ je ³upki czarne i czerwone. Mi¹ szoœæ tego poziomu, w pó³nocnej czêœci obszaru, wynosi poni ej 100 m, a w po³udniowej m. 11

12 b. Paleocen eocen upki czerwone i zielone ³ upki pstre.naobszarze arkusza wyró niono dwa poziomy ³upków pstrych z wk³adkami piaskowców ciê kowickich. upki czerwone by³y w czasie prac kartograficznych wyznacznikiem ogniwa ³upków pstrych. Wystêpuj¹ one równie pomiêdzy piaskowcami ciê kowickimi, poziomy przed i nad piaskowcami ciê kowickimi zaznaczaj¹ siê doœæ regularnie. Ni szy poziom stanowi¹ ilaste ³upki czerwone ze smugami ³upków zielonych. Wœród tych ³nich spotykano te czarne ³upki mu³owcowe podobne do ³upków istebniañskich. Poziom ten nie zawsze jest dobrze ods³oniêty. Jego wychodnie spotyka siê w potokach, gdzie tworz¹ siê na nich zabagnienia. Ich mi¹ szoœæ nie przekracza 20 m. c. Eocen Piaskowce ciê kowickie tworz¹ soczwy w obrêbie ³upków pstrych (Leszczyñski, 1981). Wystepuje tu jeden poziom. Najwiêksze wychodnie zajmuj¹ siê w pó³nocnej czêœci obszaru oraz miêdzy Bieczem a Ciê kowicami. S¹ to g³ównie grubo³awicowe piaskowce i zlepieñce. Maj¹ one wyraÿnie jaœniejsz¹ barwê ni piaskowce istebniañskie. Spoiwo piaskowców jest ilaste, rzadziej kalcytowe. Podobnie jak w warstwach istebniañskich zlepieñce wystêpuj¹ w dolnej czêœci ³awic. Wœród egzotykowego materia³u zlepieñców na obszarze arkusza znajdowano wapienie algowe (Leszczyñski, 1978). W piaskowcach ciê kowickich wirowce ilaste wystêpuj¹ rzadko. Wœród ³awic piaskowców rzadko wystêpuj¹ wk³adki czerwonych ³upków ilastych. Kompleks piaskowców ciê kowickich zaliczono w ca³oœci do eocenu (Leszczyñski, Radomski, 1994). Mi¹ szoœæ piaskowców ciê kowickich wynosi m w pó³nocnej czêœci obszaru i mniej ni 200 m w po³udniowej. upki czerwone i zielone ³upki pstre. Wy sze ogniwo ³upków pstrych wystêpuj¹ce nad piaskowcami ciê kowickimi to g³ównie ³upki czerwone, seledynowe i szare. Na podstawie analogii z obszarami przyleg³ymi zaliczono je do eocenu. Stanowi¹ one na tym obszarze strop serii ciê kowickiej. Za górn¹ granicê tego ogniwa przyjmuje siê ostanie pojawienie siê ³upków czerwonych, nad którymi wystêpuj¹ warstwy hieroglifowe. Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe oraz ³upki warstwy hieroglifowe. Piaskowce s¹ zwykle drobnoziarniste, szare, popielatoszare lub zielonkawe, niekiedy kwarcytowe a do szklistoœci, zwykle bezwapniste. Na sp¹gowej, niekiedy stropowej powierzchni piaskowców, wystêpuj¹ bioglify. Na powierzchni piaskowców pojawiaj¹ siê manganowe naloty. Piaskowce wietrzej¹c rozpadaj¹ siê na kostkowy gruz. upki s¹ zielonkawe, zielone, szare, bezwapniste. W warstwach hieroglifowych ods³aniaj¹cych siê pomiêdzy Ciê kowicami a Bieczem, a tak e w pó³nocnej czêœci obszaru wœród piaskowców znaczny udzia³ maj¹ ³upki zielone. Na zachód od Rzepiennika Suchego zastêpuj¹ w³aœciwie warstwy hieroglifowe, co by³o powodem wyró nienia 12

13 ich jako osobne ogniwo. Warstwy hieroglifowe s³abo ods³aniaj¹ siê w terenie wraz z towarzysz¹cymi w profilach ogniwami ³upków pstrych. Rzeczywista mi¹ szoœæ utworów jest trudna do okreœlenia, oszacowano j¹ na m. upki zielone.wmiejscach ich wystêpowania tworz¹ siê wyraÿne obni enia morfologiczne, zabagnienia, sp³aszczenia profili potoków. Na zachód od Rzepiennika Suchego (antyklina Rzepienników) ³upki zielone zastêpuj¹ ca³kowicie warstwy hieroglifowe, dlatego wydzielono je tu jako odrêbne ogniwo, podobnie jak na s¹siednim arkuszu Ciê kowice (Cieszkowski i in., 1991). Ilaste ³upki zielone wystêpuj¹ te jako wk³adki w górnej czêœci profili warstw hieroglifowych. S¹ to zwykle zielone, zielonkawe, niekiedy nawet seledynowe ³upki ilaste, bezwapniste. Wœród nich rzadko wystêpuj¹ cienko³awicowe, szare, kwarcytowe piaskowce z hieroglifami w sp¹gu, a niekiedy i w stropie ³awic. Ich mi¹ szoœæ, w profilach w których zastêpuj¹ warstwy hieroglifowe, wynosi do 100 m. d. Eocen oligocen Margle globigerynowe wystêpuj¹ pod warstwami menilitowymi. Ods³aniaj¹ siê tylko lokalnie. Czêœciowo powodem mo e byæ wytarcie tektoniczne lub erozja w basenie. W czasie prac kartograficznych nie potwierdzono wystêpowania tego ogniwa we wszystkich miejscach podawanych we wczeœniejszych opracowaniach (Koszarski, 1967). Byæ mo e by³o to spowodowane pewn¹ idealizacj¹ profili. Margle globigerynowe stanowi¹ wa ny poziom korelacyjny (Blaicher, 1961), wyznaczaja zmiany paleoœrodowiskowe (Leszczyñski, 1996), uwa ane s¹ za osady hemipelagiczne lub pelagiczne. W obserwowanych profilach s¹ to stosunkowo miêkkie margle, barwy zielono ó³tej lub kremowo- ó³tej. Wystêpuj¹ nad ³upkami zielonymi lub warstwami hieroglifowymi. Mi¹ szoœæ ich jest niewielka i wynosi mniej ni 10 m. e. Oligocen upki brunatne z wk³adkami piaskowców, rogowców i margli warstwy menilitowe.zewzglêdu na skalê i ma³¹ mi¹ szoœæ tych utworów w wiêkszoœci przypadków s¹ zgeneralizowane. Wiêksz¹ mi¹ szoœæ stwierdzono tylko w po³udniowych skrzyd³ach antyklin, w skrzyd³ach pó³nocnych prawdopodobnie w wyniku wytarcia tektonicznego mi¹ szoœæ jest ma³a i wystêpuj¹ tylko fragmentarycznie. Wed³ug Olszewskiej (1985) warstwy menilitowe reprezentuj¹ oligocen dolny (rupel). Z opisanych wy ej powodów, wystêpuj¹ce w ods³oniêciach fragmenty profili ujêto w jedno wydzielenie, szczególnie dotyczy to pó³nocnych skrzyde³ antyklin, gdzie w ods³oniêciach maj¹ niekiedy kilka metrów mi¹ szoœci. W pracych kartograficznych podstaw¹ do wydzielenia tego ogniwa by³a obecnoœæ czarnych liœciastych ³upków lub rogowców. Mimo znacznego skrócenia tektonicznego profili warstw 13

14 menilitowych, prawie ca³kowicie zachowa³o siê ogniwo rogowców. Nawet w przykrytych zwietrzelin¹ wyniesieniach sypi¹cy gruz rogowców pozwoli³o to na skartowanie ogniwa po wychodniach, na powierzchni stoków. Jednak e w równoleg³ych, le ¹cych niedaleko w tym samym elemencie tektonicznym profilach, mi¹ szoœæ jest ró na i profile niekompletne. Wa nym poziomem w obrêbie sekwencji warstw menilitowych jest wspomniany poziom rogowców, niekiedy uznawany za poziom korelacyjny. Czêœæ sekwencji pod poziomem rogowców nazywana jest niekiedy warstwami podrogowcowymi. Warstwy podrogowcowe to g³ównie ³upki ciemnoczekoladowe i czarne z niewielkim udzia³em piaskowców. upki z tego ogniwa s¹ ilaste, grubsze ni te z wy szej czêœci profilu warstw menilitowych i bezwapniste. Piaskowce s¹ cienko³awicowe, bezwapniste i drobnoziarniste. W tej czêœci profilu (Koszarski, Wieser; 1960; Leszczyñski, Radomski, 1994) opisywano wk³adki piaskowców typu magdaleñskiego. W ods³oniêtych profilach pomiêdzy Ciê kowicami a Bieczem wystêpuj¹ce obok ³upków menilitowych piaskowce nie przypominaj¹ litologicznie typowych, grubo³awicowych piaskowców magdaleñskich z rejonu Gorlic. Wœród ³upków menilitowych wystêpuj¹ wk³adki ³upków marglistych lub czekoladowych margli. Wy ej w profilu stwierdzono rogowce. Z regu³y rogowce s¹ czarne lub brunatne, ale zdarzaj¹ siê jaœniejsze, charakterystycznie laminowane pasiaste. Na grzbietach, na po³udnie od Ro nowic, w profilu przy rogowcach, niekiedy w zwietrzelinie, obserwowano kremowe silnie higroskopijne, bezwapniste ³upki przypominaj¹ce diatomity. Analiza szlifów (Skulich inf. ustna) nie potwierdzi³a tych przypuszczeñ. Z dolnej czêœci tego profilu, pod rogowcami, w przysió³ku G¹siory ko³o Rzepiennika Biskupiego i w Jod³ówce Tuchowskiej opisano poziomy tufitowe (Koszarski, Wieser, 1960). Obecnie utwory te nie s¹ ods³oniête. Ogólna mi¹ szoœæ tego ogniwa nawet w najlepiej ods³oniêtych profilach nie przekracza 100 metrów. Nad poziomem rogowcowym wystêpuj¹ zazwyczaj czarne i brunatne ³upki, zwykle liœciasto ³upi¹ce siê. Bardzo rzadko wystêpuj¹ szare, kwarcytowe, cienko³awicowe i drobnoziarniste piaskowce. Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy kroœnieñskie dolne.wkartograficznym rozpoziomowaniu warstw kroœnieñskich, zw³aszcza w po³udniowej czêœci arkusza, u yteczny wydaje siê byæ starszy podzia³ na warstwy kroœnieñskie piaskowcowe, piaskowcowo-³upkowe i ³upkowe (Horwitz, 1932; Birecki, 1964). Bior¹c pod uwagê podzia³y warstw kroœnieñskich na obszarze ca³ych Karpat fliszowych (Koszarski, ytko, 1961; Jucha, Kotlarczyk, 1961) wszystkie wydzielane na obszarze arkusza ogniwa zaliczane do warstw kroœnieñskich nale y zaliczyæ do warstw kroœnieñskich dolnych. Jednak e w czêœci pó³nocnej arkusza wystêpuj¹ ogniwa podobne litologicznie do wydzieleñ w czêœci po³udniowej, jednak e wystêpuj¹ w obserwowanych sekwencjach nieregularnie. Zastosowano zatem dodatkowe wydzielenia. Najstarszy z sukcesji warstw kroœnieñskich dolnych jest kompleks grubo³awicowych piaskowców. Wystêpuje on w pozycji nad warstwami menilitowymi w sukcesjach wszystkich elementów antyklinalnych (antyklina Rzepienników, Biecza i Brzanki). 14

15 Kompleks ten stanowi¹ masywne, grubo³awicowe lub bardzo grubo³awicowe (do kilkunastu metrów mi¹ szoœci) piaskowce. S¹ one drobnoziarniste, o równym ziarnie, co jest ich cech¹ charakterystyczn¹. Piaskowce zbudowane s¹ z ziaren kwarcu, skaleni, minera³ów ilastych, z równomiernie rozproszonymi ziarnami miki. Czêsto wystepuj¹ klasty ciemnych ³upków. Spoiwo ich jest wapniste. Piaskowce ³atwo wietrzej¹, s¹ rozsypliwe. Bardziej odporne partie tworz¹ w potokach bruk korytowy. Czêsto nieregularnie pêkaj¹, równolegle do powierzchni ³awic, tworz¹c charakterystyczne dla tego ogniwa schodki. Niekiedy mo na obserwowaæ w ³awicach ugiêcia o charakterze pogr¹zów wiêkszej skali ni te obserwowane w wy szych ogniwach warstw kroœnieñskich. Hieroglify na sp¹gowej powierzchni ³awic s¹ rzadkie. Wœród grubo³awicowych piaskowców rzadko obserwuje siê wk³adki szarych, silnie mikowych, wapnistych ³upków. Obserwowane na obszarze arkusza przejœcie od warstw menilitowych ma ostry charakter. Mi¹ szoœæ ca³ego ogniwa piaskowców waha siê w czêœci po³udniowej arkusza od 500 do 900, a w pó³nocnej od 100 do 500 m. upki i piaskowce warstwy kroœnieñskie dolne.jest to kompleks o zmiennym udziale piaskowców i ³upków. Przejœcie od ogniwa grubo³awicowych piaskowców zwykle rozpoczyna siê pakietem ³upków. Piaskowce s¹ zwykle œrednio³awicowe i cienko³awicowe, chocia zdarzaj¹ siê ³awice do l m gruboœci, wapniste, barwy szarej i popielatoszarej, na œwie ym prze³amie niebieskawe. Dominuj¹ charakterystyczne dla tego ogniwa piaskowce z konwolucjami, rzadziej wystepuj¹ piaskowce p³ytowe. W niektórych przypadkach (ods³oniêcie w Binarowej) zaobserwowano w obrêbie tej samej ³awicy przejœcie od ³awicy z konwolucjami do piaskowców p³ytowych. Obecne w du ych iloœciach ziarna miki wystêpuj¹ zarówno na powierzchni jak i wewn¹trz ³awic. Na powierzchni sp¹gowej liczne s¹ hieroglify. Pomierzone kierunki transportu wskazuj¹ na transport ku wschodowi ( ). Obok piaskowców stwierdzono szare, silnie mikowe, ³upki wapniste. W O³pinach znaleziono cienkie (2 3 cm) wk³adki czarnych asfaltytów, o rozci¹g³oœci lateralnej do kilku metrów, a tak e wk³adki ó³tych pozbawionych fauny wapieni. W obrêbie tego ogniwa mo na wyró niæ fragmenty sekwencji Boumy Tbcde. Mi¹ szoœæ tego wydzielenia wynosi m w czêœci pó³nocnej i oko³o 1200 m w czêœci po³udniowej obszaru. Wapienie (wapieñ z Jas³a) warstwy kroœnieñskie dolne.jest to poziom o znaczeniu korelacyjnym (Koszarski, ytko, 1961; Jucha, Kotlarczyk, 1961; Jucha, 1969). Poziom ten okreœlano tak e jako ³upki jasielskie. Na terenie arkusza wystêpuje w obrêbie ogniwa piaskowcowo-³upkowego, m nad stropem piaskowców grubo³awicowych. S¹ to cienko³awicowe, laminowane wapienie, ³upi¹ce siê na cienkie p³ytki. W pojedynczych stanowiskach znaleÿæ mo na zaledwie kilka parocentymetrowych wk³adek. Birecki (1964) wspomina o znalezieniu przy drodze w Turzy nawet szeœæ wk³adek wapieni. W trakcie prac kartograficznych nie uda³o siê odnaleÿæ wiêcej ni jednego poziomu, chocia niektórzy autorzy wspominaj¹ o wiêkszej iloœci poziomów (Koszarski, ytko, 1959; Jucha, 1969). Wed³ug Koszarskiego (1967) na po³udnie od Staszkówki i na po³udnie od 15

16 Szerzyn wystêpuj¹ dwa poziomy wapieni, wy szy z nich móg³by ewentualnie odpowiadaæ poziomowi wapienia z Zagórza (Haczewski, 1989), ³¹czna mi¹ szoœæ nie przekracza jednego metra. Rzadko ods³aniaj¹ce siê laminowane wapienie maj¹ kolor kremowy lub szary, wietrzej¹ na bia³o, rozpadaj¹c siê na kilkumetrowej gruboœci p³ytki. Poszczególne laminy nie ró ni¹ siê kolorem, ale odpornoœci¹ na wietrzenie, co widaæ na wypreparowanych powierzchniach. Wiek wapieni oceniany na oligocen (Olszewska,1984) precyzuj¹ badania nannoplanktonu. Nanoplankton w badanych próbkach wskaza³ poziom NP 24 prze³om œrodkowego i górnego oligocenu (oznaczenie Garecka). W próbkach wystêpuje zaledwie kilka form; dominuj¹dwie Cyclicargolithus abisectus i Cyclicargolithus floridanus. Piaskowce grubo³awicowe warstwy kroœnieñskie dolne.naobszarze pomiêdzy Szerzynami i Olszynami a Ro nowicami w piaskowcowo-³upkowym ogniwie warstw kroœnieñskich wystêpuj¹ wk³adki piaskowców grubo³awicowych, nie ró ni¹cych siê litologicznie od opisanych wczeœniej z dolnej czêœci profilu warstw kroœnieñskich w po³udniowej czêœci obszaru. Wystêpuj¹ b¹dÿ to jako kilkumetrowa czêœæ Ta ca³ych sekwencji Boumy, b¹dÿ te jako mi¹ sze (do 150 m) partie. W czasie prac kartograficznych podjêto próbê ich wydzielenia. Na wspomnianym obszarze, pomiêdzy Szerzynami i Olszynami a Ro nowicami, warstwy kroœnieñskie wykazuj¹ cechy osadu sp³ywowego. Ich mi¹ szoœæ wynosi od 50 do 200 m. Ukazuj¹ce siê tam ogniwa takie jak piaskowce grubo³awicowe czy opisane poni ej ogniwo ³upkowe mog¹ byæ elementami kompleksu chaotycznego o typie sp³ywu podmorskiego st¹d nieregularne pojawianie sie tego ogniwa w kompleksie warstw kroœnieñskich. upki warstwy kroœnieñskie dolne. Podobnie jak w przypadku opisanych powy ej wk³adek piaskowcowych wœród ogniwa piaskowcowo-³upkowego kartograficznie wyró niono wk³adki ³upków o znikomym udziale piaskowców. Stanowi¹ one górne partie wiêkszych cykli zaczynaj¹cych siê piaskowcami grubo³awicowymi. Ich mi¹ szoœæ wynosi od 50 do 200 m. 4. Paleogen neogen a. Oligocen miocen upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy kroœnieñskie dolne. Jest to najm³odsze ogniwo w serii warstw kroœnieñskich. S¹ to g³ównie ³upki, a udzia³ piaskowców jest podrzêdny. W g³ównej masie s¹ to typowe szare lub popielatoszare ³upki margliste lub margle, laminowane, niekiedy grubo³upi¹ce siê. W ilastej masie ³upków równomiernie rozproszone s¹ ziarna miki. Podrzêdnie wystêpuj¹ce piaskowce s¹ cienko³awicowe, takie same jak w ogniwie ni szym. Utwory te tworz¹ wyraÿny mi¹ szy, do m mi¹ szoœci, doœæ jednolity poziom w szerokiej synklinie Bobowej i w po³udniowym skrzydle antykliny Jankowej (synklinie Wojnarowej), natomiast na pó³noc od fa³du Ciê kowice Biecz ich mi¹ szoœæ jest zmienna, m. Na uwagê zas³uguje brak rytmicznoœci osadów, tak charakterystycznej dla g³êbokowodnych osadów turbidytowych 16

17 (ods³oniêcia w Ropie). Spotkaæ mo na niekiedy strefy oksydacji (ods³oniêcia w Libuszy), jak te w stropowych powierzchniach ³awic piaskowców wystêpuj¹ symetryczne riplemarki o wiêkszej skali. Próbki do oznaczeñ stratygraficznych pobierano w osiach synklin, z najm³odszych czêœci profili. Mikrofauna otwornicowa jest jednak uboga, w wyszlamownym residuum zauwa yæ mo na fragmenty okrzemek jak te liczne ziarna markasytu (Gawe³ inf. ustna). W kilku próbkach, z pó³nocnej czêœci obszaru, badania nanoplanktonu wskaza³y na mioceñska zonê NN 1 (oznaczenie Garecka). Podstaw¹ do takiego oznaczenia by³o wystêpowanie mioceñskiej formy Helicosfera scissura (Muller). Tak wiêc przypuszczaæ mo na, e sedymentacja warstw kroœnieñskich w tej w czêœci serii œl¹skiej trwa³a do miocenu dolnego. 5. Neogen a. Miocen upki ilaste z olistolitami (warstwy z Gorlic).Wniniejszym opracowaniu jako nieformalne wydzielenie warstw z Gorlic (Jankowski, 1995, 1997) wyodrêbniono kompleks utworów chaotycznych obejmuj¹cych zarówno osady olistostromowe zwi¹zane z niszczeniem po³udniowego paleosk³onu basenu kroœnieñskiego lub jego basenów resztkowych, jak te utwory melan u tektonicznego zwi¹zane z nasuwaniem siê p³aszczowiny magurskiej czy ³uski Gorlic. Utwory te zaliczano dotychczas do ró nych ogniw serii magurskiej lub œl¹skiej (Burtan, 1954; Œwidziñski, 1936; Koszarski, 1967), tworzy³y tzw. pó³wysep u nej. Wczeœniejsze opracowania kartograficzne (Burtan, 1954; Koszarski, 1967) obszaru pó³wyspu podkreœlaj¹ jego chaotycznoœæ litologiczn¹. Olistostromowe utwory ods³aniaj¹ce siê w okolicy Mszanki uwa a siê te za osady miocenu transgresywnego (Szymakowska,1966, 1967; Po³towicz, 1991). Na podstawie obserwacji terenowych, po³o enia i opracowania stratygraficznego przyjêto w niniejszym opracowaniu za³o enie, e utwory te stanowiæ mog¹ najwy sz¹ czêœæ profilu serii œl¹skiej i e mog¹ byæ czêœci¹ wype³nienia resztkowego basenu wyodrêbnionego prawdopodobnie w póÿnym oligocenie z g³ównego basenu kroœnieñskiego. Po³udniowy sk³on tego asymetrycznego basenu ulega³ pod wp³ywem nasuwaj¹cego siê od po³udnia kompleksu akrecyjnego destrukcji dostarczaj¹c osadów transportowanych przez sp³ywy masowe. Analiza g³êbokich otworów w okolicy kopalni Heddy (Œwidziñski, 1946) oraz Bystrej i Gorlic, m. in. Gorlice 11 (Szyszkowska, Zwierzyñska, 1978; Konarski, 1972) pozwala potwierdziæ wystêpowanie tych osadów w profilach otworów pod nasuniêt¹ p³aszczowin¹ magursk¹ lub ³usk¹ Gorlic. Kontakt tych utworów z warstwami kroœnieñskimi jest zwykle Ÿle widoczny. Stwierdzono go w rdzeniach otworu Pustki-l na górze Pustki w u nej (otw. 6) wykonanego dla potrzeb arkusza (tabl. II). Warstwy z Gorlic s¹ bezstrukturalnym osadem o charakterze chaotycznym. Wiêkszoœæ z nich deponowana by³a g³ównie przez sp³ywy grawitacyjne; tutaj najczêœciej debris flow lub mud flow. 17

18 W swej g³ównej masie s¹ to zielonkawoszare, zielone, popielatoszare lub nawet czarne ³upki ilaste o zmiennej wapnistoœci. Wielkoœæ olistolitów waha siê od kilku milimetrów do kilkunastu metrów. Podstaw¹ do wydzielenia i kwalifikacji do któregoœ z ogniw serii magurskiej czy œl¹skiej by³ nie budz¹cy w¹tpliwoœci habitus i charakterystyka litologiczna egzotyku. Wœród bloków tkwi¹cych w ³upkach spotkaæ mo na zarówno ska³y karpackie jak te egzotyki wapieni. Bloki ³upków czêsto s¹ nieobtoczone. Wœród ska³ karpackich spotkaæ mo na zarówno bloki mog¹ce pochodziæ z serii œl¹skiej, wczeœniej wykartowane przez Burtan (1954) i opisane przez Szymakowsk¹ (1966, 1973), lub te mog¹ce pochodziæ z serii magurskiej czy dukielskiej (Szymakowska, 1967, 1973). S¹ przede wszystkim piaskowce o litotypie piaskowców inoceramowych i istebniañskich, piaskowce i ³upki kroœnieñskie, ³upki menilitowe. Stosunkowo czêsto wystêpuj¹ tu czerwone ³upki w formie ró nej wielkoœci bloków lub jako przerobione smugi wœród ³upków ilastych. Charakterystycze s¹ bloki wietrzej¹ce na bia³o, spêkane piaskowce z zielon¹ strza³k¹ i ziarnami glaukonitu. W ka dym z obserwowanych profili spotkaæ mo na bloki wapieni. S¹ wœród nich charakterystyczne organodetrytyczne, mszywio³owe wapienie ³u añskie, spotykane w matriks i w zwietrzelinie, w sto kach nap³ywowych w Woli u añskiej i powszechnie tu wystêpuj¹ce pelityczne wapienie kremowe lub ó³te (ods³oniêcia w Woli u añskiej czy brzegach Ropy). Z tych warstw pobrano próbki do oznaczeñ stratygraficznych. Zdecydowana wiêkszoœæ z nich pochodzi³a z ³upkowej matriks. W wiêkszoœci próbek mikrofauna jest uboga. W obserwowanych profilach (zw³aszcza na s¹siednim arkuszu Gorlice) w najni szej czêœci warstw z Gorlic wystepuj¹ fragmenty przede wszystkim ³upków kroœnieñskich. Podobnie w profilu otworu Pustki-l w najni szej czêœci warstw z Gorlic tkwi¹ ³upki kroœnieñskie. Mi¹ szoœæ warstw z Gorlic ze wzglêdu na ich charakter litologiczny (brak u³awicenia) jest trudna do okreœlenia. Wiêkszej mi¹ szoœci nale y spodziewaæ siê pod nasuniêciami, co potwierdza analiza otworów w okolicy Gorlic, wykonanych na s¹siednim arkuszu Gorlice (Szyszkowska, Zwierzyñska, 1978). Na obszarze arkusza Rzepiennik maj¹ one ma³¹ mi¹ szoœæ. W otworze Pustki-l, po przewierceniu ³upków serii warstw z Gorlic, na g³êbokoœci 75 m stwierdzono ³upki warstw kroœnieñskich. W próbce pobranej przy torach kolejowych w Woli u añskiej oznaczono: Baggina miseranda (Subb.), Biasterigerina faleilocularis (Subb.), Cibieides borislavensis AisensL, Brizalina mioeeniea Macfayden, Bolivina pseudoplieata Heron-Allen&Earland, Cribroelphidium granosum (d Orbigny), Melonis ajjinis (Reuss), Tenuitella denseeonnexa (Subb.),Globigerina praebulloides Blow, z radiolarii Dictyomitra ex gr striata Lip. oznaczenie Olszewska, wiek miocen dolny. W próbce z Mszanki oznaczono bogaty zespó³ z: Cibieides borislavensis Aisenst., Melonis barleeanus (Will.), Pullenia bulloides (Reuss), Brizalina arta (Mad), Bolivina pseudoplieata Heron-Allen&Ear³and, Loxostomum digitale (d Orb.), Cassidulina margareta (Karrer), Nodosaria ej stainforthi Cushm., Nodosaria baccilum Defrance, Nodosaria pyrula d Orbigny, Valvulineria ej complanata (d Orbigny), Angulogerina 18

19 angulosa (Will.), Bulimina ej elongata d Orbigny, Heterolepa dutemplei (d Orb.), Marginulina ej deeorata (Reuss), Bulimina alsatiea Cushm., Gyroidinoides soldanii (Reuss), Siphonina sp., Uvigerina ex gr parviformis Papp, Uvigerina aeumfnata Hosius, Asterigerinoides guriehi (Franke), Globigerina bulloides d Orbigny, Globigerina juvenilis Bolli, Casigerinella boudeeensis Pokorny, Tenuitellinata ciperoensis (Bolli), Catapsydrax stainforthi Bolli, Loeblich&Tappan, Paragloborotalia siakensis (Le Roy), Subbotina eonneeta (Jenkins), Tenuitella denseeonnexa (Subb.) oznaczenie B. Olszewska, wiek miocen dolny. Podobnie np. w próbce w u nej oznaczono Brizalina ej arta (Macf.), Angulogerina angulosa (Wil1.), Trifarina braddyi Cushm., Biasterigerina faleiloeularis (Subb.), Cibieides borislavensis Aisenst., Baggina miseram1a (Subb.), Melonis ajjinis (Reuss), Alabamina sp., Pullenia bulloides (Reuss), Ammonia propinqua (Reuss), Nonion boueanus (d,orb.), Globigerina praebulloides Blow, Tenuitella denseeonnexa (Subb.), Tenuitella minutissima (Bolli), Globorotaloides testarugosa Jenkins, Tenuitellinata posteretaeea (Mjatl.) oznaczenie B. Olszewska, wiek miocen dolny. W jednej z próbek w Brzeziu ko³o Gorlic oznaczono: Brizalina arta (Macf.), Eubuliminella bassendorfensis (Cush.&Pont.), Caueasina tenebrieosa Pishv., Caueasina ej sehiskinskyae (Sam.), Angulogerina angulosa (Will.), Melonis ajjinis (Reuss), Valvulineria ej complanata d,orbigny, Globigerina praebulloides Blow, Tenuitella inaequieoniea (Subb.), T. brevispira (Subb.), Paragloborotalia eontinuosa (Blow), Turborotalia ex gr kugleri (Bolli), Globoeonella ex gr zealandiea (Horn.), Globorotaloides testarugosa Jenkins, Globoquadrina ej glob osa (BolIi), Globigerinella praemiera Subb., Chilogumbelina sp., Chilogumbelitria samwelli (Jenkins) oznaczenie B. Olszewska, wiek miocen dolny. Natomiast w dwu przypadkach, w próbkce z Mszanki (znane stanowisko, opisane przez Szymakowsk¹, 1966) i Woli u añskiej oznaczono zespo³y m³odsze. W próbce z Mszanki oznaczono: Reussella laevigata Cushm., Marginulina hirsuta (Reuss), Pleetofrondieularia vaughani Cushman, Pleetofrondieularia mexieana (Cushm.), Cibicides mediocris (Finlay), Brizalina ej arta (Macf.), Uvigerina acuminata Hosius, Valvulineria ej complanata d Orbigny, Sphaeroidina bulloides d Orbigny, Spirosigmoilina tenuis (Czjzek), Bisaterigerina planorbis (d Orbigny), Trifarina bradyi Cushm., Globoquadrina globularis (Bolli), Paragloborotalia mayeri (Cushm.&EIl.), Paragloborotalia pseudoeontinuosa (Jenkins), Tenuitellinata pseudoedita (Subb.), Globigerina bulloides d Orbigny, Globigerinoides primordius Blow&Banner, Globigerinoides immaturus Le Roy, Subbotina sealena (Rogl), Globoeonella incognita (Walters) oznaczenie B. Olszewska, wiek miocen dolny (wy szy). Natomiast w próbce z Woli u añskiej: Cibieides borislavensis Aisenst., Cuvillierina ej leganyi Kenawy&Nyiro, Angulogerina angulosa (Will.), Tenuitella denseeonexa (Subb.), Tenuitella brevispira (Subb.), Tenuitella inaequieoniea (Subb.), Globorotalia ajf. scitula (Brady), Globigerina sp. oznaczenie B. Olszewska, wiek miocen œrodkowy(?).w ods³oniêciu w brzegu Ropy, na pó³nocny wschód od Gorlic, przed nasuniêciem warstw istebniañskich ³uski Gorlic stwierdzono: Bolivina pseudoplieata 19

20 Heron-Allen&Earland, Loxostomum digitale (d Orb.) Paragloborotalia siakensis (Le Roy), Paragloborotalia eontinuosa (Blow),Globigerina bulloides d Orb.,Tenuitella inaequiconica (Subb.), Tenuitellina pseudoedita (Subb.) oznaczenie Olszewska,wiek miocen dolny. Wiek mioceñski tych utworów potwierdzono oznaczeniami nannoplanktonu. Formy wskazuj¹ce na mioceñski wiek osadów to Helieosfera seissura Muller, Helieosfera recta Haq czy Cyclicargolithus abisectus Wise (oznaczenie Garecka). W wyszlamowanym residuum spotkaæ mo na fragmenty g¹bek, okrzemki, radiolarie i ziarna markasytu. Warstwy z Gorlic zajmuj¹ znaczn¹ powierzchniê na obszarze arkusza, jednak ich mi¹ szoœæ jest tu stosunkowo niewielka i trudna do oszacowania. Bior¹c pod uwagê dane z otworu badawczego i ods³oniêæ szacowaæ je mo na na oko³o m. Wype³niaj¹ szerok¹ synklinê Bobowej Libuszy, przykryte s¹ osadami serii magurskiej lub ³uski Gorlic. Seria magurska Siar Seria magurska na obszarze arkusza reprezentowana jest przez utwory zaliczane do strefy facjalnej raczañskiej (gorlickiej) pó³nocnej, zwanej te stref¹ Siar (Koszarski i in., 1974). l. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Piaskowce cienko³awicowe, œrednio³awicowe i grubo³awicowe oraz ³upki warstwy inoceramowe. S¹ tonajstarsze utwory serii magurskiej na obszarze arkusza. Wystêpuj¹ u czo³a nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej. W obserwowanych tu profilach dominuj¹ œrednio³awicowe piaskowce (do kilkudziesiêciu cm gruboœci) rozdzielane ³upkami mu³owcowymi, niekiedy ilastymi. Udzia³ piaskowców i ³upków jest zmienny. Piaskowce o barwie popielatoszarej i spoiwie ilasto-wapnistym s¹ zazwyczaj warstwowane równolegle i przek¹tnie, z licznymi konwolucjami. Spêkania ciosowe i niektóre szczeliny uskoków zwykle wype³nione s¹ kalcytem. Na sp¹gowych powierzchniach ³awic licznie wystêpuj¹ hieroglify, najczêœciej s¹ to œlady erowania. Piaskowce zawieraj¹ ziarna kwarcu. muskowitu i rozproszony detrytus widoczny na powierzchniach ³awic. upki s¹ szare, zielonkawe, tabliczkowo ³upi¹ce siê, o zmiennej wapnistoœci. W wy szej czêœci profilu obserwowaæ mo na piaskowce bardziej grubo³awicowe, o grubszym ziarnie w sp¹gowej czêœci ³awic, barwie popielatoszarej. Zwykle s¹ uziarnione frakcjonalnie. Utwory te ods³aniaj¹ siê na stokach góry Bucze zarówno nad Wol¹ u añsk¹ jak i w profilach od strony po³udniowej. Silne zaanga owanie tektoniczne i stosunkowo rzadkie ods³oniêcia nie pozwalaj¹ okreœliæ dok³adniej ich mi¹ szoœci, szacuje siê, e w tym rejonie nie przekracza 300 m. 20

21 2. Paleogen a. Paleocen Piaskowce grubo ³ awicowe (piaskowce z Mutnego) ods³aniaj¹ siê w kilku miejscach, w potokach sp³ywaj¹cych z góry Bucze ku po³udniowi. Bardziej odporne na wietrzenie tworz¹ najwy sze partie góry. Przy okreœleniu przebiegu wychodni wykorzystano morfologiê terenu. Wystêpuj¹ce tu piaskowce s¹ grubo³awicowe (niekiedy do l m gruboœci), szare, niekiedy zlewne. Spoiwo jest zwykle wapniste. Cech¹ charakterystyczn¹ odró niaj¹c¹ piaskowce tego ogniwa od grubo³awicowych piaskowców z warstw inoceramowych jest obecnoœæ wyraÿnie widocznych ziaren skaleni. Na tym obszarze utwory te zosta³y opisane po raz pierwszy przez Œwidziñskiego (1946). Jako piaskowce z Mutnego zosta³y zakwalifikowane przez Sikorê (1967). Przybli ona mi¹ szoœæ tego ogniwa nie jest mo liwa do okreœlenia, ale szacowana jest ona w tym rejonie na oko³o 50 m. b. Paleocen eocen upki czerwone i zielone ³upki pstre. Utwory te ods³aniaj¹ siê w wœród zaburzonych warstw inoceramowych serii magurskiej w potoku w Szalowej. Jednak ich pozycja tektoniczna jest tu niepewna. Wystêpuj¹ w pobli u strefy uskokowej nosz¹ tu cechy melan u tektonicznego. Mo na równie przypuszczaæ, e g³êboko wciêty potok ods³ania utwory pod³o a serii magurskiej. Widoczn¹ w ods³oniêciach mi¹ szoœæ tego wydzielenia mo na oszacowaæ na oko³o 10 m. Czwartorzêd a. Plejstocen Osady czwartorzêdowe pokrywaj¹ pod³o e fliszowe. Tworz¹ ró nowiekowe, zró nicowane genetycznie i litologicznie pokrywy. Na mapie zaznaczono je tam, gdzie dziêki odkrywkom naturalnym lub wierceniom stwierdzono ich mi¹ szoœæ wiêksz¹ ni 3 m. Wiêksze powierzchnie i mi¹ szoœci stwierdzono w po³udniowej czêœci obszaru, g³ównie w Kotlinie u nej i okolicach Gorlic. Ze wzglêdu na specyfikê wystêpowania tych pokryw i sk¹p¹ iloœæ otworów szczegó³owe wyznaczenie granic nie zawsze by³o mo liwe. Wiele problemów dotycz¹cych zw³aszcza wzajemnych relacji tarasów i etapów rozwoju rzeÿby wymaga dalszych prac, nie uda³o siê odnaleÿæ niektórych, zw³aszcza wy szych poziomów, które rozpoznano na s¹siednich arkuszach (Wójcik i in., 1992, 1993). Stratygrafiê osadów oparto na kryteriach morfologicznych i wynikach badañ na s¹siednich arkuszach. Zlodowacenia po³udniowopolskie Na obszarze arkusza znaleziono eratyki granitów skandynawskich. Stanowiska znajduj¹ siê w Rzepienniku Suchym, w pó³nocnej czêœci arkusza. Wyznaczaj¹ tu zasiêg zlodowaceñ po³udniowo- 21

22 polskich. Czo³o l¹dolodu mog³o przekroczyæ garb Brzanki (Ciszewska, 1953), lub te wzd³u doliny Bia³ej wnikn¹æ lobem bardziej na po³udnie. W korycie Ropy, na wysokoœci Glinika, znaleziono bloki ska³ granitopodobnych. Ich pochodzenie jest tutaj niejasne. Mog¹ to byæ egzotyki lecz nie mo na wykluczyæ ich lodowcowego pochodzenia. wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych ponad 100,0m n. p. rzeki zosta³y znalezione na zboczu wzniesienia w Staszkówce w zachodniej czêœci obszaru. Wystêpuj¹ tu zaglinione wiry z materia³em karpackim. Wielkoœæ wirów waha siê od kilku do kilkunastu centymetrów. Mi¹ szoœæ oszacowano na ok. 2 m. Zlodowacenia œrodkowopolskie wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych 15,0 30,0 m n.p. rzeki. Osady te rozpoznano jednynie w dolinie Ropy i nad dop³ywem Bia³ej Bieœnink¹. W dolinie Ropy tarasy wystêpuj¹ na jej prawym brzegu, w Libuszy. Znane z otworów na lewym brzegu Ropy nad Gorlicami utwory tych kopalnych tarasów s¹ maskowane przez gliny lessopodobne kilkunastometrowej mi¹ szoœci. Tarasy s¹ zbudowane z grubo- i œredniookruchowych wirów oraz g³azików i piasków. W ods³oniêciu nad Rop¹, w Libuszy, wiry przykryte s¹ 1 2-metrow¹ warstw¹ glin. W rejonie na po³udnie od Libuszy wystêpuj¹ dwa stopnie z osadami rzecznymi. Wy szy znajduj¹cy siê 22,0 28,0 m n.p.rzeki i ni szy 18,0 20,0 m n. p.rz., le ¹cy na m cokole skalnym. Zlodowacenia pó³nocnopolskie wiry, piaski i gliny oraz i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 7,0 12,0 m n.p.rzeki. Tarasy zajmuj¹ du e powierzchnie wzd³u doliny Ropy. Ich w¹skie listwy spotkaæ mo na na brzegach wiêkszych potoków: Bieœninka, Sitniczanka, Rzepianka czy Olszynka. Wzd³u Ropy tworzy szerokie na kilkaset metrów p³askie powierzchnie. Cokó³ skalny nie ods³ania siê w naturalnych ods³oniêciach. b. Czwartorzêd nierozdzielony Gliny i gliny lessopodobne oraz mu³ki (py³y) zwietrzelinowe, soliflukcyjne i eoliczne. Osady te tworz¹ znaczne i zwarte pokrywy przede wszystkim na stokach lewego brzegu Ropy, pomiêdzy Gorlicami a Bieczem. Wydzielono je tam, gdzie stwierdzono wiêksze mi¹ szoœci i gdzie tworz¹ bardziej zwart¹ pokrywê. Niekiedy tak jak na brzegach Ropy tworz¹ nadbudowê wy szych tarasów nadzalewowych, maskuj¹c ich wychodnie. Do tego wydzielenia zaliczono ó³te gliny lessopodobne o charakterze bezstrukturalnym, gliny soliflukcyjne, zwietrzelinowe i gliny o nieustalonej genezie. Ods³oniête w erozyjnych krawêdziach, pokrywaj¹ g³ównie stoki, w nich czêsto wyciête s¹ w¹skie w¹wozy o stromych œcianach. Mi¹ szoœæ 22

23 tych glin stwierdzona otworami na stokach lewego brzegu Ropy osi¹gnê³a nawet 14 m. Mi¹ szoœæ jest zró nicowana, ku górze stoku ulega zmniejszeniu. Osady te s¹ powszechnie spotykane tak e w pó³nocnej czêœci obszaru, jednak e nie tworz¹ tam tak zwartych i mi¹ szych pokryw. Genezê tych osadów przypisuje siê wywiewaniu drobniejszych frakcji z wietrzej¹cych ogniw utworów fliszu lub den dolinnych. Potwierdzeniem takiego sposobu t³umaczenia jest akumulacja osadów g³ównie na stokach o ekspozycji wschodniej. Próbka pobrana z tych utworów na s¹siednim obszarze arkusza Gorlice tu przy granicy z obszarem arkusza Rzepiennik, oznaczona metod¹ TL otrzyma³a datê 28 ±5 ka (Kopciowski i in., 1997). W zwi¹zku z intensywn¹ gospodark¹ roln¹, czêœæ tych osadów jest zmywana i osadzana w dolnej czêœci stoków w postaci aluwiów. Gliny, piaski i rumosze skalne deluwialne i koluwialne. Osady tego typu tworz¹ pokrywy p³askiej Kotliny u nej. Ich mi¹ szoœæ jest zmienna i dochodzi do kilku metrów. Stwierdzone w kilku otworach, wzd³u koryt potoków w Woli u añskiej, wiry œwiadcz¹ o tym, e osady te nadbudowuj¹ tu powierzchnie tarasów nadzalewowych. S¹ to g³ównie gliny ilaste, gliny zapiaszczone oraz i³y, zawieraj¹ce rumosze skalne i g³azy piaskowcowe. Utwory te powsta³y g³ównie w wyniku spe³zywania i sp³ukiwania materia³u ze zboczy i ich akumulacji u podnó a w warunkach peryglacjalnych. I³y, gliny, gliny z rumoszami skalnymi, g³azy oraz bloki (pakiety fliszu) koluwialne. Wydzielenie to obejmuje osady osuwisk, a tak e p³ytkich z³azisk materia³u zwietrzelinowego. W sk³ad tych utworów wchodz¹ i³y, gliny oraz ró nej wielkoœci okruchy rumoszów piaskowców i ³upków, a tak e ca³e pakiety lub bloki fliszowe. W obrêbie osuwisk wystêpuj¹ zatorfienia. Mi¹ szoœæ utworów koluwialnych jest zró nicowana, waha siê od kilku do kilkunastu metrów. Osuwiska zajmuj¹ znaczne powierzchnie w po³udniowej czêœci obszaru arkusza. Znacznie mniej wystêpuje w pó³nocnej czêœci, gdzie ³¹cz¹ siê ze sob¹ co stwarza miejscami trudnoœci w ich okonturowaniu. Na zajmuj¹cych du ¹ powierzchniê warstwach kroœnieñskich osuwiska s¹ rzadkie, rozwiniête tylko w formie z³azisk, obejmuj¹ tu tylko przypowierzchniowe partie fliszu, a powierzchnie poœlizgu s¹ równoleg³e do powierzchni u³awicenia (widaæ to na serii z³azisk rozwiniêtych na zapadaj¹cych ku po³udniowi warstwach kroœnieñskich wzd³u potoku Moszczanka). Szczególnie predysponowane do wystêpowania osuwisk s¹ okolice góry Pustki (osuwiska rozwiniête na jej zboczach) i góry Bucze. Osuwiska obejmuj¹ tu g³êbokie partie fliszu (co widaæ w ods³oniêtych jêzorach osuwiskowych np. w potê nym osuwisku nad Wol¹ u añsk¹). Nisze osuwisk maj¹ kilka metrów wysokoœci, s¹ to osuwiska czynne. Na obszarach osuwiskowych posadowione s¹ liczne zabudowania gospodarskie i niekiedy budowle o znacznych rozmiarach (obszar wsi Bystra w po³udniowej czêœci, czy rejon wsi Mszanka i Wola u añska). Powstawanie osuwisk mo e wi¹zaæ siê te z uskokami i innymi powierzchniami nieci¹g³oœci. Znaczna ich czêœæ wystêpuje na obszarze strefy uskokowej Szalowa Olszyny. Intensyfikacja przemieszczeñ osuwisk nastêpuje po okresach intensywnych opadów, przemieszczanie dróg, obrywy. Zjawiskiem powszechnym jest 23

24 przeobra anie form osuwiskowych i nak³adanie m³odszych na starsze. Jak mo na przypuszczaæ czêœæ osuwisk mo e byæ wieku plejstoceñskiego. W osuwisku w Woli u añskiej, w ods³oniêtym przekroju jêzora osuwiskowego wœród wymieszanych pakietów fliszu, znajdowa³y siê œlady zatorfieñ, które mog³y tworzyæ siê w bezodp³ywowych zag³êbieniach w jêzorach osuwiskowych. c. Holocen wiry, piaski, gliny i³y oraz mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0 5,0 m n.p.rzeki. Tarasy te wydzielono wzd³u doliny Ropy. Ich szerokoœæ przekracza nawet 1,5 km. Zbudowane s¹ ze wirów lub g³azików wymieszanych z piaskami i mu³kami. Stwierdzona otworami mi¹ szoœæ wynosi od 3,5 do 4,5 m. Wysokoœæ coko³u skalnego ods³oniêtego niekiedy w dolinie Ropy waha siê od l,0 do 2,5 m. Wystêpuj¹ca w poziomie tarasowym na s¹siednim arkuszu Gorlice organiczna wk³adka datowana metod¹ 14 Cna ok lat (Dauksza i in., 1982). wiry, g³azy, piaski i gliny, rzeczne tarasów zalewowych 0,5 3,0 m n.p.rzeki. Tarasy te wydzielono wzd³u doliny Ropy, nie wystêpuje on jednak na ca³ej jej d³ugoœci. Tworz¹ go g³ównie wiry œrednio- i grubookruchowe oraz piaski. I³y, gliny i mu³ki (mady) oraz piaski i wiry rzeczne tarasów zalewowych i nadzalewowych 0,5 5,0 m n.p.rzeki.zaliczono tu osady buduj¹ce tarasy zalewowe wznosz¹ce siê od 0,5 3,0 i nadzalewowe 3,0 5,0 m n. p. rzeki. Stwierdzono je wzd³u wiêkszych potoków: u nianka, Sitnianka czy Rzepinka. Listwy tarasów s¹ stosunkowo w¹skie. Na zmiennym poziomie coko³u skalnego wystêpuj¹ g³ównie wiry przemieszane z glinami i piaskami. W Woli u añskiej poziomy tarasowe nadbudowane s¹ glinami typu soliflukcyjnego. I³y, gliny, piaski i wiry (namu³y) den dolinnych. Wystêpowanie tych osadów jest zwi¹zane z tarasami rozwiniêtymi w obrêbie mniejszych dolin rzecznych i potoków takich jak m.in. Olszynka. Dna dolin wype³niaj¹ i³y i gliny, sporadycznie z domieszk¹ grubszego materia³u. G³ównie jest to jeden poziom akumulacyjny zajmuj¹cy ca³e dno doliny. Aluwia zbudowane s¹ z erodowanych utworów obszarów otaczaj¹cych i œciœle zale ¹ od budowy pod³o a. W miejscach wystêpowania ³upkowych ogniw fliszu tworz¹ siê zabagnienia i podmok³oœci. B. TEKTONIKA Na obszarze arkusza wystêpuj¹ dwie jednostki tektoniczne o charakterze p³aszczowin, zbudowane z odmiennych serii skalnych. Jednostk¹ wy sz¹ jest p³aszczowina magurska, ods³aniaj¹ca siê w niewielkim fragmencie w po³udniowej czêœci obszaru, nasuniêta na ni sz¹ jednostkê œl¹sk¹. - 24

25 Jednostki te przesz³y wspólny mioceñski okres fa³dowania Karpat. Maj¹ wspóln¹ tektonikê uskokow¹, a uskoki tn¹ zarówno jednostkê magursk¹ i œl¹sk¹ (np. strefa uskokowa Ropy). P³aszczowina (jednostka) œl¹ska zajmuje wiêksz¹ czêœæ obszaru arkusza i uk³ada siê w szereg z³uskowanych i przechylonych ku pó³nocy fa³dów. Id¹c od pó³nocy (tabl. III) najbardziej pó³nocny fragment obszaru obejmuje po³udniowe skrzyd³o wielkiej antykliny Brzanki o monoklinalnym u³o eniu warstw (30 40 ). W pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru antyklinê Brzanki od antykliny Rzepienników oddziela synklina Jod³owej, która ku wschodowi zanika przechodz¹c w monoklinê skrzyd³a antykliny Brzanki. Oœ z³uskowanej antykliny Rzepienników obciêta uskokami przechylona jest ku pó³nocy i podobnie jak oœ synkliny Jod³ówki ginie przechodz¹c w monoklinalne skrzyd³o antykliny Brzanki. W wype³nionym warstwami kroœnieñskimi obszarze pomiêdzy antyklin¹ Brzanki a ci¹gn¹c¹ siê przez ca³y obszar arkusza antyklin¹ Ciê kowice Biecz pojawia siê antyklina Ro nowic Sko³yszyna oddzielona od antykliny Brzanki synklin¹ Teresin Œwiêcany. Z obserwacji terenowych i analizy biegów i upadów w profilach wydaje siê, e antyklina Ro nowic jest z³uskowana, co potwierdzaj¹ przekroje rysowane przez Konarskiego (1980). Do przyjêcia takiej interpretacji sk³aniaj¹ nie tylko obserwowane w potokach na pó³noc od Binarowej strefy œciêæ i zaburzeñ tektonicznych, ale te du a dysproporcja w d³ugoœci promieni fa³dów. W synklinie tej promieñ skrzyd³a pó³nocnego jest wyraÿnie d³u szy ni promieñ skrzyd³a po³udniowego, jakkolwiek w tym przypadku mo e byæ wiele przyczyn takiej dysproporcji, nie tylko z³uskowanie antykliny Ro nowic. Oœ antykliny Ro nowic, wystepuj¹cej w obrêbie warstw kroœnieñskich (tabl. IV), na pó³noc od fa³du Biecza, dochodzi skoœnie do tego fa³du. Nie obserwuje siê bezpoœredniej ³¹cznoœci miêdzy antyklin¹ Rzepiennika i Ro nowic, choæ po³o enie elementów antyklinalnych wzglêdem fa³du Biecza sugerowa³oby ich kontynuacjê. Jak wspomniano wczeœniej strefa na pó³noc od fa³du Biecza, a na wschód od fa³du Rzepienników, mo e byæ kompleksem chaotycznym zbudowanym z warstw kroœnieñskich. W pó³nocno-zachodnim czêœci obszaru w¹ska synklina Rzepiennika Biskupiego oddziela antyklinê Rzepienników od antykliny Ciê kowic. W toku badañ uda³o siê wykartowaæ po³¹czenie antykliny Ciê kowic i antykliny Biecza. Ten antyklinalny element Ciê kowice Biecz jest z³uskowany na znacznej d³ugoœci. Skoœnie dochodzi do poszczególnych ogniw warstw kroœnieñskich wype³niaj¹cych synkliny na jego przedpolu (profile otworów kopalni Biecz Merkury, Konarski, 1972). Wystêpuje w nim wytarcie wielu ogniw skrzyd³a pó³nocnego tego fa³du lub redukcja ich mi¹ szoœci. Mimo stosunkowo ma³ej mi¹ szoœci ogniwo rogowców zachowa³o siê na ca³ej d³ugoœci fa³du w obydwu jego skrzyd³ach. Ku po³udniowi antyklina Ciê kowice Biecz przechodzi w szerok¹ synklinê Bobowej Libuszy, wype³nion¹ warstwami kroœnieñskimi (tabl. IV). W czêœci wschodniej na synklinê Bobowej Libuszy nasunê³a siê p³aszczowina magurska i z³uskowany fa³d (³uska) Gorlic z warstwami istebniañskimi w j¹drze. W zachodniej czêœci arkusza, na zachód od Woli u añskiej, synklina Bobowej Libuszy jest ograniczona z³uskowan¹ (Konarski, 1974) antyklin¹ Jankowej, która z kolei przechodzi monoklinalnie w synklinê Wojnarowej. 25

26 P³aszczowina (jednostka) magurska. Utwory tej jednostki ma w tej czêœci obszaru niewielk¹ mi¹ szoœæ, co potwierdzaj¹ otwory wiertnicze kopalni Heddy (Œwidziñski, 1946) i otwory w rejonie wsi Bystra (s¹siedni arkusz Gorlice Szyszkowska, Zwierzyñska, 1978), a tak e liczne okna tektoniczne. W kopalni Heddy nawiercono prawdopodobnie kompleks chaotyczny (tzw. zlepieniec egzotyczny Œwidziñski, 1946), bêd¹cy wg³êbnym, przykrytym jednostk¹ magursk¹ przed³u eniem warstw z Gorlic wystêpuj¹cych na przedpolu jednostki magurskiej. W ods³oniêciach w okolicy Bystrej, dobrze widoczne s¹ strefy œciêæ zwi¹zane z nasuniêciem p³aszczowiny magurskiej (Wola Lu añska) czy ³uski Gorlic (ods³oniêcia strefy œciêæ w Stró ówce z chaotyczn¹ litologi¹ i blokami ró nych ogniw jednostki œl¹skiej). Zasiêg p³aszczowiny magurskiej ma charakter erozyjny. W obni - onych tektonicznie blokach, p³aszczowina magurska siêga bardziej ku pó³nocy, w blokach podwy - szonych jest zerodowana. Jak siê obecnie wydaje nale y zrewidowaæ pogl¹d o dalekim zasiêgu nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej (Œwidziñski 1936, 1958). Liczne otwory usytuowane na fa³dzie Gorlic potwierdzaj¹ du ¹ mi¹ szoœæ utworów serii œl¹skiej (Szyszkowska; Zwierzyñska, 1978), a wp³yw p³asko nasuniêtej pokrywy magurskiej by³ zapewne znikomy. Istotne znaczenie dla obrazu geologicznego obszaru arkusza ma tektonika uskokowa. Strefa uskokowa przebiegaj¹ca mniej wiêcej na linii Szalowa Olszyny dzieli generalnie obszar na dwie strefy. Strefa zachodnia to szereg wypiêtrzonych, z³uskowanych antyklin, z ukazuj¹cymi siê kredowymi j¹drami warstw istebniañskich, a nawet godulskich rozdzielonych w¹skimi synklinami i strefa wschodnia, jak siê zdaje obni ona, tu synkliny s¹ szerokie wype³nione warstwami kroœnieñskimi. Ten zespó³ uskoków, obcinaj¹cy od wschodu antyklinê Jankowej, zosta³ dostrze ony ju przez Œwidziñskiego (1950). Jak mo na przypuszczaæ strefa Szalowa Olszyny odgrywa podobn¹ rolê jak równolegle do niej przebiegaj¹ca dyslokacyjna strefa na s¹siednim arkuszu Jas³o (Wójcik i in., 1993; Œwiderski, 1952; To³wiñski, 1921, 1932). Prawdopodobnie powodem powstania takiej strefy uskokowej jest istnienie w pod³o u pod³u nej rampy, która mog³a mieæ wp³yw zarówno na powstanie tej strefy jak te na uk³ad z³uskowanych i nasuniêtych elementów tektonicznych, albo jest to wynik tektoniki ekstensyjnej w koñcowym etapie deformacji tektonicznych w Karpatach. Ca³y obszar arkusza zosta³ pociêty szeregiem uskoków g³ównie o przebiegu SSW NNE. Dla wyznaczenia szczegó³owego przebiegu uskoków kartowano wychodnie ogniwa rogowców. Ogniwo to wystêpuje tylko raz w profilu, ma niewielk¹ mi¹ szoœæ, tworzy wyraziste formy w morfologii obszaru, a kostkowy gruz rogowców zaznacza siê nawet przy czêœciowym przykryciu zwietrzelin¹. Uzyskano w ten sposób plan przebiegu uskoków. Uskoki maj¹ stosunkowo niewielki przesuw (poza wspomnian¹ wczeœniej stref¹ Szalowa Olszyny, gdzie amplituda przesuniêcia poziomego jednego z uskoków wynosi ponad 800 m) i doœæ du e zró nicowane zrzuty. Strefy uskokowe ci¹gn¹ siê na znacznych przestrzeniach, stanowi¹ je nie pojedyncze linie uskokowe lecz systemy spêkañ rozdwajaj¹cych siê, u³o onych kulisowo. W systemie uskoków skoœnie dochodz¹cych od zachodu do g³ównej strefy uskokowej Szalowa Olszyny, zrzucaj¹cych stopniowo antyklinê Ciê kowice Biecz mo na doszukaæ siê uk³adu przypominaj¹cego 26

27 strukturê kwiatow¹. Osie fa³dów nie s¹ tu zondulowane (Guzik, Po aryski, 1949) lecz uskoki powoduj¹ rozpad na bloki o zrêbowym charakterze. Istotn¹ rolê odgrywa te strefa uskokowa Ropy ci¹gn¹ca siê od po³udnia (Œwidziñski,1973; Szyszkowska, Zwierzyñska, 1978; Kopciowski i in., 1997) tn¹ca zarówno ³uskê Gorlic i antyklinê Ciê kowice Biecz i jak siê wydaje stanowi j¹ zespó³ uskoków kulisowo uk³adaj¹cych siê. Strefa ta jest prawdopodobnie wykorzystywana przez rzekê Ropê i w znacznym stopniu zamaskowana osadami czwartorzêdowymi. C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ Przedczwartorzêdowe utwory wystêpuj¹ce na obszarze arkusza obejmuj¹ utwory serii magurskiej nasuniête na utwory serii œl¹skiej (tab. 1). Osady serii magurskiej obejmuj¹ utwory najczêœciej o typie turbidytu, które powsta³y w okresie kreda górna eocen i s¹ tu tylko czêœci¹ profilu tej serii. Warstwy inoceramowe i piaskowce z Mutnego stanowi¹ osad deponowany przez pr¹dy zawiesinowe w œrodowisku g³êbokomorskim. Osady serii œl¹skiej stanowi¹ce tu te tylko czêœæ profilu obejmuj¹ przedzia³ czasowy od kredy górnej po prawdopodobnie miocen dolny (œrodkowy). Basen w którym tworzy³y siê osady tej serii podlega³ dynamicznym zmianom co znajduje odbicie w zmianach facji. Zmiana morfologii dna basenu lub gwa³towne zmiany w poziomie morza sprzyja³y pojawieniu siê facji masywnych piaskowców, deponowanych przez pr¹dy zawiesinowe, o podwy szonej gêstoœci (jak np. piaskowce istebniañskie, czy ciê kowickie). Jak siê uwa a (Leszczyñski, 1981; Unrug, 1963, 1968) pojawienie siê facji piaskowców istebniañskich i ciê kowickich ma zwi¹zek z wypiêtrzaniem siê kordyliery œl¹skiej. Poziom pelagicznych margli globigerynowych stanowi¹cy globalne wydarzenie stwierdzono na granicy eocen oligocen. W oligocenie pojawia siê facja anoksycznych warstw menilitowych œwiadcz¹ca o och³odzeniu klimatu (Olszewska, 1985), a tak e o wyraÿnej zmianie warunków œrodowiskowych i g³êbokoœciowych w basenie. Warstwy menilitowe s¹ zwi¹zane raczej z umiarkowanymi g³êbokoœciami basenu. Migracja centrum depozycji spowodowa³a zró nicowanie facjalne basenu kroœnieñskiego udokumentowane istnieniem kilku facji o ró nej batymetrii paleoœrodowiska. Byæ mo e najwy sza czêœæ profilu warstw kroœnieñskich reprezentuje znacznie p³ytsze œrodowisko ni dotychczas uwa ano co by œwiadczy³o o sp³ycaniu basenu kroœnieñskiego. Migracja centrum depozycji basenu kroœnieñskiego pod wp³ywem przesuwaj¹cego siê pasa fa³dowego ku pó³nocnemu wschodowi (co podkreœlaj¹ kierunki transportu), skracanie basenu kroœnieñskiego, powodowa³o tak e powstawanie basenów resztkowych ich wype³nianie i sp³ycanie (byæ mo e pojawi³y siê, zerodowane póÿniej, facje p³ytkie). Jednym z dowodów na migracjê centrum depozycyjnego w basenie kroœnieñskim jest wystêpowanie izochronicznego poziomu wapieni z Jas³a. Na obszarze arkusza Rzepiennik wystêpujê ono ni ej w profilu warstw kroœnieñskich (ogniwo piaskowcowo-³upkowe) ni to ma miejsce na bardziej po³udniowym arkuszu Gorlice (Kopciowski i in., 1997), 27

28 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA Tabela 1 Stratygrafia System Oddzia³ Piêtro Utwory (opis litologiczny) Procesy geologiczne C z w a r t o r z ê d H o l o c e n P l e j s t o c e n Zlodowacenia pó³nocnopolskie Interglacja³ eemski Zlodowacenia œrodkowopolskie Interglacja³ wielki Zlodowacenia po³udniowopolskie f I³y, gliny, piaski i wiry (namu³y) den dolinnych Akumulacja rzeczna w dnach dolin n h I³y, gliny, mu³ki (mady) oraz piaski i wiry rzeczne tarasów zalewowych i nadzalewowych 0,5 5,0 m n.p. rzeki ma f t1+ IV Q h wiry, g³azy, piaski i gliny rzeczne tarasów zalewowych f t 0,5 3,0 m n.p. rzeki 3,0 5,0 m n.p. rzeki Q 1 h wiry, piaski, gliny i i³y oraz mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) f tiv rzeczne tarasów nadzalewowych p Q h I³y, gliny, gliny z rumoszami skalnymi, g³azy oraz bloki (pakiety fliszu) koluwialne igk Q dk Gliny, piaski i rumosze skalne deluwialne i koluwialne gp Q Gliny i gliny lessopodobne oraz mu³ki (py³y) zwietrzelinowe, soliflukcyjne i eoliczne gz Q wiry, piaski i gliny oraz i³y rzeczne tarasów nadzalewowych f B tiii 7,0 12,0 m n.p. rzeki Q p 4 wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych f tii 15,0 30,0 m n.p. rzeki Q p 3 wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych ponad f ti 100,0 m n.p. rzeki Q p 2 Q Akumulacja rzeczna i powstawanie tarasów, erozja boczna i wg³êbna w dnach dolin Grawitacyjne ruchy masowe (osuwiskowe), akumulacja osadów koluwialnych Wietrzenie w klimacie zimnym, akumulacja deluwialna i eoliczna, spe³zywanie i sp³ukiwanie materia³u ze stoków Akumulacja rzeczna i powstanie tarasów w dolinach rzecznych Wietrzenie, denudacja i erozja wg³êbna w dnach dolin Akumulacja rzeczna i powstanie tarasów w dolinach rzecznych Erozja rzeczna, powstanie g³êbokich rozciêæ Akumulacja rzeczna i powstanie tarasów w dolinach rzecznych Neogen Miocen upki ilaste z olistolitami (warstwy z Gorlic) ³ M i [œ]* Sedymentacja chaotyczna Tworzenie basenów resztkowych na obszarze basenu kroœnieñskiego Paleogen neogen Oligocen miocen upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy kroœnieñskie dolne ³pc Ol M [œ] P a l e o g e n O l i g o c e n Eocen oligocen E o c e n upki warstwy kroœnieñskie dolne ³ Ol [œ] Piaskowce grubo³awicowe warstwy kroœnieñskie dolne pc Ol [œ] Wapienie (wapieñ z Jas³a) warstwy kroœnieñskie dolne w Ol [œ] upki i piaskowce warstwy kroœnieñskie dolne ³pc Ol Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy kroœnieñskie pc³ Ol [œ] upki brunatne z wk³adkami piaskowców, rogowców i margli warstwy menilitowe ³ Ol [œ] Margle globigerinowe me E Ol upki zielone ³ E [œ] [œ] Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe oraz ³upki warstwy hieroglifowe pc³ E [œ] upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ E Piaskowce ciê kowickie pc E [œ] [œ] [œ] Akumulacja morska w basenie Karpat fliszowych 28

29 cd. tabeli 1 P a l e o g e n Kreda paleogen Kreda Paleocen eocen Paleocen Kreda górna paleocen Kreda górna upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ Pc E upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ Pc E [ms] [œ] Piaskowce grubo³awicowe i ³upki (piaskowce z Mutnego) pc Pc [ms] upki z wk³adkami piaskowców cienko³awicowych (³upki istebniañskie górne) warstwy istebniañskie ³ Pc [œ] Piaskowce grubo³awicowe i zlepieñce (piaskowce istebniañskie górne) warstwy istebniañskie pczc Pc [œ] upki z wk³adkami piaskowców cienko³awicowych (³upki istebniañskie dolne) warstwy istebniañskie ³ Pc [œ] Piaskowce cienko³awicowe, œrednio³awicowe i grubo³awicowe oraz ³upki warstwy inoceramowe pc Cr P c [ms] 3 Piaskowce grubo³awicowe i ³upki (piaskowce istebniañskie dolne) warstwy istebniañskie pc Cr P c [œ] 3 Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe oraz ³upki warstwy inoceramowe pc Cr P c [œ] 3 Piaskowce grubo³awicowe, zlepieñce i ³upki warstwy istebniañskie (nierozdzielone) pc Cr P c [œ] 3 upki ilaste ³upki pstre ³ Cr 3 [œ] Piaskowce grubo³awicowe i œrednio³awicowe z wkadkami ³upków warstwy godulskie pc³ Cr 3 [œ] Akumulacja morska w basenie Karpat fliszowych *[ms] seria magurska Siar, [œ] seria œl¹ska gdzie poziom ten wystêpuje w ³upkach w górnej czêœci profilu. Wydaje siê, e w czasie prze³omu oligocen miocen w po³udniowej czêœci arkusza zaczê³o siê zamykanie basenu, gdy w czêœci pó³nocnej trwa³a jeszcze sedymentacja typowych warstw kroœnieñskich. W niniejszym opracowaniu przyjêto za³o enie, e wystêpowanie facji warstw z Gorlic zwi¹zane jest z niszczeniem pod wp³ywem migruj¹cej ku pó³nocy pryzmie akrecyjnej po³udniowego paleosk³onu basenu kroœnieñskiego. Asymetryczny basen resztkowy g³êbszy od strony po³udniowej (g³êbsze œrodowisko sk³onu) by³ prawdopodobnie wype³niany w tej czêœci g³ównie chaotycznymi osadami o charakterze g³ównie olistostrom, w pó³nocnej czêœci mog³a trwaæ sedymentacja warstw kroœnieñskich. Osady typu sedymentacji chaotycznej zwi¹zane s¹ z etapami silnego skracania i zamykania basenu przede wszystkim w jego koñcowym etapie rozwoju, zasypywania tworz¹cych siê basenów resztkowych i przykrywania ich nasuwaj¹cymi siê ³uskami czy plaszczowinami. Proces zamykania wymusza przebudowê basenu w nastêpstwie czego ma miejsce ³uskowanie dna i destrukcja istniej¹cych paleowyniesieñ. Powoduje to nasilenie sedymentacji o charakterze sp³ywów masowych, która na etapie zamykania i zasypywania zbiornika zaczyna dominowaæ (Dewey, Bird, 1970). Transportowane w dó³ do podstawy sk³onu tworz¹ nagromadzenia zeœlizgów (olistostromy). Jak wskazuj¹ badania (Aalto, 1989) matriks w tego typu osadach stanowi¹ g³ównie ³upki i margle pokrywy sk³onu. Destrukcja osadów paleosk³onu przez zeœlizgi i sp³ywy masowe, wci¹gniêcie ich w struktury tworz¹cej siê pryzmy akrecyjnej, powstaj¹cej w wyniku stopniowego zamykania siê resztkowych 29

30 basenów utrudnia ich identyfikacjê w profilach wyniesionego i silnie sfa³dowanego górotworu. Olistostromowe pasy zwi¹zane z zamykaniem siê oceanu Tetydy rozpoznano w szeregu górotworów (Liu, Einsele 1996; Leigh, Hartley, 1992; Stefanescu, 1980). Zasypuj¹ce basen osady sp³ywów masowych przykrywane s¹ zwykle p³aszczowin¹ (³usk¹) utworzon¹ z fragmentów pryzmy akrecyjnej prograduj¹cego pasa fa³dowego. Nastêpuje tu na³o enie procesów tektonicznych i sedymentacyjnych co dodatkowo utrudnia odró nienie osadów utworzonych przez sp³ywy masowe od utworów melan u tektonicznego. Jak wspomniano przebudowywany od oligocenu górnego basen w którym osadza³y siê warstwy kroœnieñskie, zacz¹³ dzieliæ siê na baseny resztkowe. Facja warstw z Gorlic zwi¹zana jest jak wspomniano wczeœniej z niszczeniem po³udniowego paleosk³onu basenu kroœnieñskiego zbudowanego z osadów pochodz¹cych z utworzonej wczeœniej pryzmy akrecyjnej (st¹d dominacja materia³u pochodz¹cego z p³aszczowiny magurskiej, ale tak e obecnoœæ materia³u z p³ytszych stref basenu wapienie organodetrytyczne, piaskowce glaukonitowe). Wydaje siê zatem, e pasy sedymentacji chaotycznej stanowi¹ zapis dolnomioceñskiego etapu zamykania tej czêœci basenu œl¹skiego (kroœnieñskiego). Podkreœliæ nale y, e czêœæ autorów uwa a utwory miocenu w obrêbie m. in. pó³wyspu u nej za transgresywnie le ¹ce na sfa³dowanych Karpatach (Szymakowska, 1966, 1973; Po³towicz, 1991). Na obecnym etapie rozpoznania wydaje siê jednak, e chaotyczne warstwy z Gorlic, ujmuj¹ce tu tzw. miocen z Mszanki (Szymakowska, 1967) uznaæ nale y za utwory zwi¹zane z etapem zamykania basenu œl¹skiego (kroœnieñskiego), a nie za osady powsta³e w czasie ponownej transgresji na sfa³dowane Karpaty. Reprezentuj¹ one olistostromowe (Szymakowska, 1973) facje, których obecnoœæ wymaga g³êbszego œrodowiska sk³onu. Osady te zwi¹zane s¹ z istniej¹cym zbiornikiem co jest podkreœlone ich wystêpowaniem wzd³u osadów facji kroœnieñskiej, wyraÿne podobieñstwo fauny sugeruj¹ce kontynuacjê zbiornika kroœnieñskiego, a tak e brak facji transgresywnych czy brak p³ytkowodnych, niezaburzonych osadów. Po wyniesieniu tej czêœci karpackiej pryzmy akrecyjnej ponad poziom morza prawdopodobnie po œrodkowym miocenie rozpocz¹³ siê okres intensywnej erozji zwi¹zanej z rozwojem sieci rzecznej. W pliocenie powsta³y poziomy zrównañ rozcinane sukcesywnie w trakcie dÿwigania Karpat. W czasie zlodowaceñ nast¹pi³a akumulacja aluwiów, a na stokach powsta³y wyrównuj¹ce morfologiê osady soliflukcyjne. W okresach interglacjalnych mia³o miejsce rozcinanie pokryw i tworzenie ni szych stopni tarasowych. W dnach dolin mia³a miejsce akumulacja osadów rzecznych i sto ków nap³ywowych. Od plejstocenu powstaj¹ i odm³adzaj¹ siê osuwiska, zachodzi te proces sp³ukiwania i tworzenia siê pokryw deluwialnych. 30

31 IV. PODSUMOWANIE Prace kartograficzne i reambulacyjne przeprowadzone na terenie arkusza wnios³y szereg nowych danych istotnych dla rozpoznania budowy geologicznej tego obszaru i obszarów przyleg³ych. Wykonano mapê obszaru pomiêdzy antyklin¹ Ciê kowic i Biecza, stwierdzaj¹c bezpoœrednie po³¹czenie tych dwu elementów fa³dowych. Wykonano zdjêcie geologiczne pó³nocno-wschodniej czêœci arkusza pomiêdzy antyklin¹ Brzanki a antyklin¹ Ciê kowice Biecz. Wœród warstw kroœnieñskich wype³niaj¹cych ten obszar wykartowano antyklinalny element (antyklina Ro nowie). Badania stratygraficzne najm³odszej czêœci profilu warstw kroœnieñskich zdaj¹ siê stwierdzaæ ci¹g³oœæ ich sedymentacji do miocenu. Rozpoznanie kartograficzno-sedymentologiczne utworów tzw. pó³wyspu u nej, a zw³aszcza szczegó³owe badania stratygraficzne pozwoli³y na obecnym etapie badañ zaliczyæ te utwory do profilu serii œl¹skiej. Model rozwoju i zamykania basenu kroœnieñskiego jaki przyjêto w tym opracowaniu znany jest z wielu pasów fa³dowych w œwiecie (Einsele, 1992; Moore, Karig, 1976; Liu, Einsele; 1996; Ori, Friend, 1984). Prawdopodobnie proces zamykania i wype³niania basenu w tej czêœci trwa³ do miocenu œrodkowego. Badania nad utworami chaotycznymi wymagaj¹ kontynuacji, tym bardziej e rozpoznawane s¹ tak e w innych czêœciach Karpat (Bromowicz inf. ustna, 1997; Jankowski, 1997). Badania nad utworami tego typu mog¹ mieæ istotne znaczenie dla badañ nad zrekonstruowaniem historii rozwoju geotektonicznego Karpat jak równie dla przemys³u naftowego, gdy s¹ one uznawane na œwiecie jako jedne z najwa niejszych rezerwuarów czy stref migracji wêglowodorów. Prace kartograficzne pozwoli³y dostrzec wiele problemów tektoniczno-facjalnych (rozpad obszaru na szereg bloków tektonicznych, rozmijanie elementów tektonicznych), wymagaj¹cych badañ regionalnych, szerszych ni na obszarze arkusza. Jak siê wydaje szczegó³owego okreœlenia œrodowiska sedymentacji wymagaj¹ wszystkie ogniwa profilu w tej czêœci Karpat, gdy trudno uznaæ, e wszystkie ogniwa powsta³y z depozycji z pr¹dów zawiesinowych w œrodowisku g³êbokowodnym. Czêœæ ogniw zapewne zwi¹zanych jest ze œrodowiskiem sk³onu basenu (warstwy istebniañskie, piaskowce ciê kowiekie), byæ mo e czêœæ reprezentuje facje znacznie p³ytsze najwy sza czêœæ warstw kroœnieñskich. Kontynuacji wymagaj¹ tak e prace nad osadami czwartorzêdowymi. Opracowano w Oddziale Karpackim Pañstwowego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Badawczego Zak³ad Kartografii Geologicznej Struktur P³ytkich Pañstwowyego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Badawczego Kraków,

32 LITERATURA Aalto K. R., 1989 Franciscan Complex olistostrome at Crescent City, Northern CaIifornia. Sedimentology, 36: Alth A., 1877 Stosunki topograficzno-geologiczne kolei Tarnowsko-Leluchowskiej. Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 11. Bieda F., 1922 Notatka sprawozdawcza z opracowania fauny otwornic okolicy Ciê kowic. Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 55/56. Bieda F., 1925 Notatka sprawozdawcza ze zdjêæ lotniczych na arkuszu Ciê kowice Pilzno. Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 58/59. Bieda F., 1928 Notatka sprawozdawcza z kartowania na pó³noc od Ciê kowic. Spraw Kom. Fizjogr. PAU, 62. Bieda F., 1929 Zdjêcia geologiczne miêdzy Bia³¹ a Dunajcem, Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 63. Bieda F., 1930 Sprawozdanie z badañ geologicznych przeprowadzonych w lecie 1929 r w okolicach Ciê kowic, arkusz Pilzno. Pos. Nauk. PIG, 27: Bieda F., 1932 Sprawozdanie z badañ geologicznych wykonanych w 1931 r. na arkuszu Pilzno Ciê kowice. Pos. Nauk. PIG, 33: Bieda F., 1933 Notatka sprawozdawcza z badañna arkuszu Pilzno Ciê kowice. Spraw. Kom. Fizjogr. PAU, 67. Birecki T., 1964 Budowa geologiczna synkliny Bobowej. Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol. PAN, 21. Blaicher J., 1961 Mikrofauna margli globigerynowych z rejonu fa³du Podzamcza. Kwart. Geol., 5, 3: Breitmeier W., 1938 Morfologia doliny Ropy. Wiad. Geogr., 16: Burtan J., 1954 Sprawozdanie z badañ terenowych w roku Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Cieszkowski M., Leszczyñski S., Koszarski A, Radomski A, 1991 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali l:50 000, ark. Ciê kowice. Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa. Ciszewska K., 1953 Sprawozdanie z letnich prac terenowych w roku 1953.Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Dewey L. F., Bird L. M., 1970 Plate tectonics and geosynclines. Tectonophysics, 10. Dauksza L., Gil E., Soja R., 1982 The Holocene and present-day evolution ofthe mountainoous reach ofthe Ropa river valley. W: Evolution of the VistuIa river vailey during the last years. Geograph. Stud. PAN, Spec. Iss. 1: Dominik A., 1953 Sprawozdanie z prac kartograficznych przeprowadzonych w 1952 w okolicy Rzepiennika Strzy ewskiego. Arch. GN Geonafta. Einsele G., 1992 Sedimentary basins. Evolution, facies, and sediment budget. Springer-Verlag. G i l E., 1979 Typologia i ocena œrodowiska naturalnego okolic Szyrnbarku. Dok. Geogr., 5. Grzybowski J., 1903 Atlas geologiczny Galicji. Tekst do zeszytu 14: ark. Pilzno i Cie kowice. Kom. Fizjogr PAU. Grzybowski J., 1921 Piaskowiec ciê kowicki. Kosmos, 46: Guzik K., 1941 Geologische Karte der Falte von Rac³awice Biecz. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Guzik K, Po aryski W., 1949 Fa³d Biecza (Karpaty œrodkowe). Biul. Inst. Geol., 53:

33 Haczewski G., 1989 Poziomy wapieni kokkolitowych w serii menilitowo-kroœnieñskiej rozró nianie, korelacja i geneza. Ann. Soc. Geol. Pol., 59, 3 4: Horwitz L.,1932 Nowe przyczynki w sprawie podzia³u warstw kroœnieñskich. Spraw. PIG, 7, 2: Jahn A., 1957 Przyczynki do znajomoœci teras karpackich. Czas. Geogr., 28, 2: Jankowski L., 1995 Budowa geologiczna obszaru miêdzy u n¹ a Stró ami. W: Materia³y konferencji naukowej. Geologiczne i geofizyczne badania podstawowe w poszukiwaniu i ocenie z³ó surowców skalnych". Krynica. AGH Kraków Jankowski L., 1996 Budowa geologiczna jednostki œl¹skiej miêdzy Jod³ówk¹ Tuchowsk¹ a Szerzynami. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 374: Jankowski L., 1997 Warstwy z Gorlic najm³odsze utwory po³udniowej czêœci jednostki œl¹skiej. Prz. Geol., 45, 3: Jankowski L., 1997 Litologia i znaczenie osadów chaotycznych w Karpatach fliszowych. W: Materia³y II konferencji naukowej Badania podstawowe w geologii z³ó surowców skalnych Sudetów, Karpat i Gór Œwiêtokrzyskich. Mogilany, wrzesieñ, Jucha S., 1969 upki jasielskie, ich znaczenie dla stratygrafii i sedymentologii serii menilitowo-kroœnieñskiej (Karpaty fliszowe). Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 52. Jucha S., Kotlarczyk J., 1961 Seria menilitowo-kroœnieñska w Karpatach fliszowych. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 4. Karnkowski P., 1959 Budowa geologiczna antykliny Jankowej. Rocz. PTG, 29, 3: Konarski E., 1972 Katalog wierceñ naftowych, 1. Konarski E. i in., 1974 Katalog wierceñ naftowych. 2, 3. Konarski E., 1980 Wg³êbna budowa karpackiej pokrywy fliszowej w rejonie Gorlicko-Kroœnieñskim. Zak³. Oprac. Geol. Górnictwa Naftowego Geonafta. Wyd. Geol., Warszawa. Konior K., 1939 Konstrukcja siod³a Biecz G³êboka w œwietle nowszych obserwacyji. Pr. Kom. Geogr.Poan. TPN, 1, 6: Kopciowski R, Zimnal Z., Chrz¹stowski J., Jankowski L., Szymakowska F., 1997 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali l : 50000, ark. Gorlice. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Koszarski L., 1963 Geologia okolic Rzepienników. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Koszarski L., 1967 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali l: (bez utworów czwartorzêdowych), Region Karpat i Przedgórza, arkusz Rzepiennik. Wyd. Geol., Warszawa. Koszarski L., Sikora W., Wdowiarz S., 1974 Tectonics of the Carpathian Balkan Regions: Bratys³awa. Koszarski L., Wieser T., 1960 Nowe horyzonty tufowe w starszym paleogenie Karpat fliszowych. Kwart. Geol., 4, 3: Koszarski L., ytko K., 1961 upki jasielskie w serii menilitowo-kroœnieñskiej w Karpatach Œrodkowych. W: Z badañ geologicznych w Karpatach, 7: Biul. Inst. Geol., 166. Kotarba A., 1970 Charakterystyka rzeÿby okolic Szymbarku. Dok Geogr., 3: Liu G., Einsele G., 1996 Various types of olistostromes in closing ocean basin, Tethyan Himalaya (Cretaceous, Tibet). Sedimentary Geology, 104:

34 Leigh S., Hartley A. J., 1992 Mega-debris flow deposits from the Oligo-Miocene Pindos foreland basin, western mainland Greece: implications for transport mechanism in ancient deep marine basins. Sedimentology, 39: Leszczyñski S., 1978 Wapienie glonowe i rodolity z piaskowców ciê kowickich jednostki œl¹skiej w Karpatach. Rocz. PTG, 48, 3 4. Leszczyñski S., 1981 Piaskowce ciê kowickie jednostki œl¹skiej w polskich Karpatach: studium sedymentacji g³êbokowodnej osadów gruboklastycznych. Rocz. PTG, 51, 3 4. Leszczyñski S., 1996 Origin of lithological variation in the sequence of the sub-menilite Globigerina Marl at Znamirowice (Eocene Oligocene transition, Polish Outer Carpathians). Rocz. PTG, 66, 3 4. Leszczyñski S., Radomski A.,1994 Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1: ark. Ciê kowice. Pañstw. Inst. Geol.-Pañst. Inst. Bad., Warszawa. Moore G. F., Karig D. E., 1976 Development of sedimentary basins on the lower trench slope. Geology, 4: Nescieruk P., Szydlo A., 1996 Przewodnik LXVII Zjazdu PTG. Szczyrk. Wycieczka A 7. Oberc J., 1950 Fa³d gorlicki i brzeg p³aszczowiny magurskiej na wschód od Gorlic. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 7. Olszewska B., 1984 Kilka uwag o zespo³ach otwornic towarzysz¹cych wapieniom jasielskim w polskich Karpatach Zewnêtrznych. Kwart. Geol., 28, 3/4: Olszewska B., 1985 Otwornice warstw menilitowych Polskich Karpat Zewnêtrznych. Rocz. PTG, 55. Ori G. G.,Friend P. F., 1984 Sedimentary basins formed and carried piggyback and active thrust sheets. Geology, 12: Po ³ towicz S., 1978 Grawitacyjne zeœlizgi fliszu brze nej strefy Karpat w œwietle nowej tektoniki globu ziemskiego. Rocz. PTG, 53, 3/4. Po³towicz S., 1991 Miocen strefy karpackiej miêdzy Wieliczk¹ i Dêbic¹. Geol. AGH 17, 3: Sikora W., 1967 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1: (bez utworów czwartorzêdowych). Region Karpat i Przedgórza, ark. Gorlice. Wyd.Geol., Warszawa. Starkel L., 1972a Karpaty Zewnêtrzne. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, 1 Polska po³udniowa góry i wy yny. PWN, Warszawa: Starkel L., 1972b Charakterystyka rzeÿby Polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Probl. Zagosp. Ziem Górskich, 10: Stefanescu M., 1980 Relationship between olistostrome and flysch: an example from East Carpathians. Tektonische bewegungen, sedimentare und magmatische Prozesse der F1ysch- und Molasseetapen des variszischen und alpidischen Zyklus in Zentral- und Sudosteuropa sowie in ausgewahlten Gebieten der UdSSR. Veroffetlichungen des Zentralinstitus fur Physik der Erde, 58. Strzetelski J., Trzeœniowski B., Ortyñski H., 1933 Mapa geologiczna obszaru naftowego Lipinki-Gorlice. Karpaty 1. Lwów Borys³aw. Szajnocha W., 1896 Atlas geologiczny Galicji. Tekst do zeszytu 6. Kom. Fizjogr. AU. Kraków. Szymakowska F., 1966 Nowe stanowisko miocenu w Karpatach Œrodkowych. Spraw. z Pos. Kom. Oddz. PAN w Krakowie, 1 6: Szymakowska F., 1968 Wiek i pozycja stratygraficzna otoczaków ska³ fliszowych z okolic Mszanki. Spraw. z Pos. Kom. Nauk. PAN, Oddz. w Krakowie, 11, 1. 34

35 Szymakowska P., 1973 Nowe stanowisko miocenu w Bystrej ko³o Gorlic. Spraw. z Pos. Kom. Nauk. PAN w Krakowie, 16. Szymakowska F., 1976 Olisthostromes in the Krosno beds (Polish Middle Carpathians). Rocz. Pol. Tow. Geol., 46, 1 2: Szyszkowska A., Zwierzyñska M., 1978 Dokumentacja geologiczna z³o a gazu ziemnego Gorlice. PP- NiG. Jas³o. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Œl¹czka A.,1963 Pstre ³upki z Mi³kowej i budowa geologiczna obszaru otaczaj¹cego. Kwart. Geol.,7, 2. Œwiderski B., 1952 Z zagadnieñ tektoniki Karpat pó³nocnych. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 8. Œwidziñski H., 1935 Wyniki badañ geologicznych na obszarze Brzanka Liwocz i antykliny Rzepienników (ark. Pilzno). Pos. Nauk. PIG, 42. Œwidziñski H., 1936 Zdjêcia geologiczne p³aszczowiny magórskiej na ark. Gorlice. Pos. Nauk. PIG, 45: Œwidziñski H., 1946 Gazy ziemne w Bieœniku ko³o Gorlic. Nafta 2, 5: Œwidziñski H., 1950 uska Stró ko³o Grybowa. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 59. Œwidziñski H., 1953 Karpaty fliszowe miêdzy Dunajcem a Sanem. W: M. Ksi¹ kiewicz (red.), Regionalna geologia Polski, 1, 2: Œwidziñski H., 1958 Mapa Geologiczna Karpat Polskich, czêœæ wschodnia. Wyd. Geol., Warszawa. Teisseyre H., 1943 Geologische Kartenskizze der Antiklina1e Biecz Ciê kowice in der Umgebung von Rozembark. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. To ³ wiñski K., 1921 Dyslokacje poprzeczne oraz kierunki tektoniczne w Karpatach polskich. Pr. Geogr., 6: To³wiñski K., 1932 Kulminacje poprzeczne w Karpatach Zachodnich oraz ich rola w rozmieszczeniu z³ó bitumicznych. Geol. Statyst. Nafta: 7. Uhlig V., 1882 Vorkommen von Nummuliten in Ropa in West-Galizien. Verhandl. d.k.k. geol. Reichsansalt, 5. Uhlig V., 1888 Ergebnisse geologischer Aufnahmen in den westgalizischen Karpathen I. Die Sandsteinzone zwischen dem penninischen Klippenzuge und dem Nordrande. Jahrb. d.k.k. geol. Reichsansalt., 38: Unrug R.,1963 Istebna beds a fluxoturbidity formation in the Carpathian Flysch. Rocz. PTG., 33: Unrug R., 1968 Kordyliera œl¹ska jako obszar Ÿród³owy materia³u klastycznego piaskowców fliszowych Beskidu Wysokiego i Beskidu Œl¹skiego, Polskie Karpaty Zachodnie. Rocz. PTG, 38: Walter H., Dunikowski E., 1882 Geologiczna budowa naftonoœnego obszaru zachodnio-galicyjskich Karpat. Czêœæ II. Kosmos, 8. Walter H., Grzybowski L., 1896 Sprawozdanie z badañ geologicznych okolicy Tarnowa, Pilzna i Tuchowa. Kosmos, 12. Wójcik A., Jasionowicz J., Szymakowska F., 1992 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jas³o. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Wójcik A., Jasionowicz J., Szymakowska F., 1993 Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. Jas³o. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Zerndt J., 1924 Petrographische Studien ber Karpathen Sandsteine der Umgegend von Ciê kowice. Bull. Acad. Pol. Sc., Ser. A,:

36