OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

Transkrypt

1 PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY ROBERT KOPCIOWSKI, ZIEMOWIT ZIMNAL, JERZY CHRZ STOWSKI, LESZEK JANKOWSKI, FRANCISZKA SZYMAKOWSKA G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski A. BER Koordynator regionu karpackiego A. WÓJCIK OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Gorlice (1037) (z 1 tab. i 4 tabl.) WARSZAWA 2014

2 Autorzy: Robert KOPCIOWSKI, Ziemowit ZIMNAL, Jerzy CHRZ STOWSKI, Leszek JANKOWSKI, Franciszka SZYMAKOWSKA Pañstwowy Instytut Geologiczny Pañstwowy Instytut Badawczy Oddzia³ Karpacki ul. Skrzatów 1, Kraków Redakcja merytoryczna: El bieta NAUWALDT Akceptowa³ do udostêpnienia Dyrektor ds. pañstwowej s³u by geologicznej mgr in. A. PRZYBYCIN ISBN Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014 Przygotowanie wersji cyfrowej: Ewa ŒLUSARCZYK-KRAWIEC, Sebastian GURAJ

3 SPIS TREŒCI I. Wstêp (R. Kopciowski, Z. Zimnal) II. Ukszta³towanie powierzchni terenu (Z. Zimnal) III. Budowa geologiczna A. Stratygrafia Seria œl¹ska 1. Kreda paleogen (L. Jankowski, F. Szymakowska ) a. Kreda górna paleocen Kampan paleocen Paleogen a. Paleocen b. Eocen c. Eocen oligocen d. Oligocen Neogen a. Miocen Miocen dolny Seria grybowska 1. Paleogen (R. Kopciowski) a. Eocen b. Eocen oligocen c. Oligocen Seria magurska raczañska 1. Kreda ( J. Chrz¹stowski ) a. Kreda górna Turon Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen

4 Kampan paleocen Paleogen a. Paleocen eocen b. Eocen Eocen górny Seria magurska Siar 1. Kreda paleogen (R. Kopciowski) a. Kreda górna paleocen Kampan paleocen Paleogen a. Paleocen b. Paleocen eocen Paleocen eocen œrodkowy c. Eocen Eocen œrodkowy Eocen górny d. Oligocen Czwartorzêd (Z. Zimnal) a. Plejstocen Zlodowacenia najstarsze Zlodowacenia po³udniowopolskie Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenia pó³nocnopolskie b. Czwartorzêd nierozdzielony c. Holocen B. Tektonika (R. Kopciowski) C. Rozwój budowy geologicznej (R. Kopciowski) IV. Podsumowanie (R. Kopciowski) Literatura SPIS TABLIC Tablica I Szkic geomorfologiczny w skali 1: Tablica II Szczegó³owe metryczki otworów wiertniczych zamieszczonych na mapie geologicznej Tablica III Szkic tektoniczny w skali 1: Tablica IV Szkic geologiczny odkryty w skali 1:

5 I. WSTÊP Arkusz Gorlice (1037) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1: le y w obrêbie województwa podkarpackiego. Wyznaczaj¹ go wspó³rzêdne: i d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz i szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Obszar objêty arkuszem zbudowany jest z utworów serii magurskiej, grybowskiej oraz œl¹skiej, przykrytych miejscami osadami czwartorzêdu. Prace kartograficzne prowadzono na podstawie projektu badañ geologicznych dla opracowania arkusza Gorlice (1037) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski w skali 1: zatwierdzonego decyzj¹ MOŒZNiL pismem Zn. KOPBG/015/3374/92 z dnia r. Prace nad map¹ geologiczn¹ w skali 1: prowadzone by³y w latach Przy zestawianiu materia³ów kartograficznych wykorzystano zdjêcie geologiczne J. Chrz¹stowskiego (strefa raczañska po³udniowa), R. Kopciowskiego (strefa raczañska pó³nocna), W. Sikory (1967, 1970) obejmuj¹ce obszar okna tektonicznego Ropy oraz L. Jankowskiego i F. Szymakowskiej dla obszaru jednostki œl¹skiej. Zdjêcie utworów czwartorzêdowych wykona³ Z. Zimnal. W opracowaniu wykorzystano wyniki oznaczeñ mikrofaunistycznych wykonanych przez: M. Gareck¹ (nanoplankton 36 próbek) B. Olszewsk¹, A. Szyd³o (otwornice 196 próbek) oraz autorów prac publikowanych cytowanych w tekœcie. Nadzór i interpretacje wyników z sond mechanicznych prowadzili R. Kopciowski i Z. Zimnal. Wykonano 107 sond o ³¹cznym metra u 607,5 m. Badania palinologiczne nie zosta³y wykonane ze wzglêdu na brak odpowiedniego materia³u. Pierwsze wzmianki o budowie geologicznej niniejszego rejonu znajdujemy w pracach Szajnochy (1880, 1886, 1896), Uhliga (1882), Waltera i Dunikowskiego (1882), którzy ustanowili pierwsze zrêby stratygrafii dla okolic Gorlic. Zagadnienie warstw inoceramowych tego regionu porusza Olszewski (1885). Grzybowski (1901) opisuje mikrofaunê z warstw inoceramowych okolicy Gorlic. Dalsze prace w tym regionie prowadzi³ Noth (1915), opisuj¹c wystêpowanie kredy z inoceramami i eocenu z numulitami z okolic Szymbarku. W 1913 r. Pitu³ko opublikowa³ jedn¹ z pierwszych 5

6 wzmianek z obszaru Karpat dotycz¹cych osuwisk. W œlad za nim Sawicki (1916) wykona³ monograficzne opracowanie osuwiska w Szymbarku. Zuber (1918) uwa a³ kredê ropianieck¹ rejonu Szymbarku za wyspy wœród osadów eocenu, z których wed³ug tego autora mia³a pochodziæ ropa naftowa na tym obszarze. W okresie miêdzywojennym i w czasie II wojny œwiatowej badania w okolicy Ropy i Szymbarku prowadzi³ Œwidziñski (1934, 1936) oraz Weigner ( , w: Œwidziñski, 1973a, b) i Teisseyre (1932). W wyniku prac Weignera ( ), a póÿniej Œwidziñskiego (1934) powstaj¹ pierwsze mapy i przekroje geologiczne tego obszaru. Podsumowanie ca³oœci prac prowadzonych przed II wojn¹ œwiatow¹ zawarte jest w publikacji Œwidziñskiego (1973a, b). Problematykê geologiczn¹ tego rejonu poruszaj¹ w swoich pracach: Nowak (1921, 1927), Konior (1933). Dla celów geologii naftowej zostaje opracowana przez Strzetelskiego i in. (1933) mapa geologiczna obszaru Lipinki Gorlice. Morfologiê, wykszta³cenie tarasów rzecznych i sp³aszczeñ denudacyjnych oraz rozwój rzeÿby doliny Ropy opracowa³ Breitmeier (1938). Po wojnie na tym terenie pracowali Tokarski (1946) i Oberc (1950), którzy opracowywali budowê geologiczn¹ na wschód od Gorlic. Kozikowski (1947, 1956) wydziela now¹ jednostkê Ropy Pisarzowej. W latach nastêpnych Kozikowski, Jednorowska (1957) oraz Kozikowski (1966) zajmuj¹ siê stratygrafi¹ i zmiennoœci¹ facjaln¹ w obrêbie serii magurskiej. Przyczynkowe informacje o tym rejonie znajduj¹ siê w pracy Regu³y (1946) i Czernikowskiego (1950). Nastêpnie Jahn (1957) opisuje budowê tarasu œredniego w Gorlicach. Jurkiewicz i Karnkowski (1959) opracowuj¹ zmiennoœci facjalne w obrêbie warstw inoceramowych w okolicy Gorlic wydzielaj¹c miêdzy innymi warstwy ze Œwi¹tkowej. Jednorowska (1968) podaje korelacje zespo³ów otwornicowych dla serii magurskiej. W latach Szymakowska (1956, 1979) przedstawia³a zmiennoœci facjalne zachodz¹ce w serii œl¹skiej w okolicy Gorlic. Sikora (1960, 1963) zajmowa³ siê stratygrafi¹, tektonik¹, rozwojem facjalnym serii okiennej okolic Ropy, a tak e prowadzi³ badania kartograficzne okolicy w Szymbarku oraz studia nad rozwojem stref tektoniczno-facjalnych w obrêbie p³aszczowiny magurskiej (Sikora, 1970). Wynikiem tych badañ by³o zaliczenie omawianego regionu do strefy A (najbardziej pó³nocnej) w obrêbie basenu magurskiego, a tak e zwrócenie uwagi na wiek piaskowca magurskiego (sugeruje jego przynale noœæ do oligocenu). Efektem badañ na terenie arkusza by³a zestawiona przez Sikorê (1967) Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski (bez utworów czwartorzêdowych) w skali 1: ark. Gorlice. Wêc³awik (1969) wyró ni³ w obrêbie strefy gorlickiej podjednostki pó³nocn¹ i po³udniow¹. W ramach prac stacji naukowej Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Szymbarku przeprowadzono szereg badañ geomorfologicznych w tym rejonie. RzeŸbê okolic Szymbarku, Bystrej i Bielanki opracowali Kotarba (1970) i Gil (1979). Natomiast Gil i in. (1974) dokonuj¹ na podstawie badañ paleobotanicznych i datowañ metod¹ wêgla radioaktywnego osadów organogenicznych osuwiska w Szymbarku Kamionce rekonstrukcji rozwoju osuwiska w holocenie. Wp³yw opadów atmosferycznych i erozji rzecznej na powstawanie i rozwój osuwisk przedstawili Dauksza, Kotarba (1973) oraz Gil, Starkel (1979). 6

7 Koszarski i in. (1974) wydzielili w obrêbie serii magurskiej od po³udnia: strefê krynick¹, strefê bystrzyck¹ (s¹deck¹), strefê raczañsk¹ (gorlick¹ po³udniow¹), strefê Siar (gorlick¹ pó³nocn¹) i strefê harklowsk¹. RzeŸbê grzbietów górskich Homoli, d aru Czerte yków Kopy przedstawi³a Baumgart-Kotarba (1974), a rzeÿbê doliny Bia³ej opisa³ Czeppe (1976). Osady paleogenu serii magurskiej w okolicy Owczar opracowali Bogacz i in. (1979). W latach 70. przeprowadzono szereg interdyscyplinarnych badañ na obszarze osuwiska Zapadle w Szymbarku. Z tego okresu pochodz¹ prace: Gila i Kotarby (1977), Budkiewica (1977), Chrzanowskiej (1980). Osady rzeczne oraz morfologiczne zmiany dna doliny Ropy powsta³e w holocenie opisali Dauksza i in. (1982). A. Koszarski i L. Koszarski (1985) publikuj¹ profil jednostki Siar z uwzglêdnieniem ³upków nadmagurskich w najwy szej czêœci profilu. Proponuj¹ te now¹ nazwê tj. piaskowce z W¹tkowej dla piaskowca magurskiego facji glaukonitowej. Rolê osuwisk w przekszta³caniu rzeÿby w dolinie Ropy bada³ Kotarba (1986). Bromowicz (1992) zajmowa³ siê analiz¹ facjaln¹ piaskowców magurskich w obrêbie ca³ego basenu magurskiego dla celów surowcowych. II. UKSZTA TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Obszar arkusza Gorlice po³o ony jest w Karpatach Zachodnich. Wed³ug podzia³u geomorfologicznego Starkla (1972a, b) nale y do dwóch regionów: Do³ów Jasielsko-Sanockich (w czêœci pó³nocno- -wschodniej) oraz Beskidu Niskiego. Morfologia Beskidu Niskiego jest silnie uwarunkowana litologi¹ i tektonik¹ pod³o a. Grzbiety i garby górskie zbudowane s¹ z grubo³awicowych i odpornych na wietrzenie kompleksów piaskowców magurskich i charakteryzuj¹ siê ogólnym przebiegiem z NW na SE. Na obszarze arkusza s¹ to pasma: Góra Rychwa³dzka (627 m n.p.m) Brusy (594 m n.p.m), Magura Ma³astowska ( m n.p.m), Kiczera d ar (610 m n.p.m) Czerte yki (623 m n.p.m) Kopa (671 m n.p.m), Homola ( m n.p.m), Groñ (744 m n.p.m), Kiczera Wielka (694 m n.p.m). S¹ to grzbiety i garby szerokie zaokr¹glone o wierzchowinach do m szerokoœci (tabl. I). W obrêbie linii grzbietowych zaznaczaj¹ siê niewysokie wierzcho³ki oraz rozdzielaj¹ce je p³ytkieprze³êcze.natomiast w rejonie miejscowoœci Ropa i Szymbark wystêpuj¹ odosobnione góry wyspowe (Che³m 778 m n.p.m, Trzy Kopce 753 m n.p.m) oraz wzniesienia o szerokich powierzchniach szczytowych, odizolowane od siebie g³êbokimi prze³êczami ( ysa Góra 636 m n.p.m, Suchy Wierch 648 m n.p.m, Miejska Góra 643 m n.p.m, Bartnia Góra 630 m n.p.m). Beskid Niski opada na pó³noc ku Do³om Jasielsko-Sanockim wyraÿnym progiem wysokoœci m. Na obszarze Obni- enia Gorlickiego wystêpuj¹ szerokie garby o sp³aszczonych lub zaokr¹glonych wierzchowinach ( m n.p.m.) i d³ugich, s³abo nachylonych stokach oraz rozleg³e p³askodenne kotliny. 7

8 W obrêbie grzbietów i stoków zachowa³y siê fragmenty ró nowiekowych powierzchni zrównañ. Naobszarze objêtym arkuszem s¹ to elementy trzech poziomów: œródgórskiego, pogórskiego i przydolinnego. Poziom œródgórski stanowi sp³aszczenia wystêpuj¹ce w obrêbie wierzchowin grzbietowych wysokoœci m n.p.m. (Starkel, 1972b; Baumgart-Kotarba, 1974). Zaznaczaj¹ siê one m. in. w pasmie Homoli i Magury Ma³astowskiej. Poziom po- górski wobrêbie Do³ów Jasielsko-Sanockich tworz¹ rozleg³e sp³aszczenia na garbach o wysokoœci m n.p.m. (Kotarba, 1970). W Beskidzie Niskim poziom pogórski zachowany w formie fragmentów sp³aszczeñ wystêpuje w wysokoœci m n.p.m na progu i m n.p.m w g³êbi Beskidu Niskiego (Starkel, 1972b). Natomiast poziom przydolinny wykszta³cony jest w postaci sp³aszczeñ stokowych odpowiednio w wysokoœci m n.pm. na progu i m n.p.m. w g³êbi Beskidu Niskiego (Starkel, 1972b). Stoki grzbietów i zbocza dolin s¹ najczêœciej wypuk³e, wypuk³o-wklês³e lub proste. Ich nachylenie jest zró nicowane i zale y od odpornoœci ska³ pod³o a. Przewa aj¹ stoki ³ agodne i strome ( poni ej 25 ).Jedynie niektóre grzbiety (Trzy Kopce, Homola, Czerte yki, Kopa) za³o one na piaskowcach magurskich posiadaj¹ stoki bardzo strome (powy ej 25 ) o nachyleniu dochodz¹cym do Stoki grzbietów Beskidu Niskiego s¹ silnie przemodelowane przez osuwiska.wichobrêbie zaznaczaj¹ siê nisze i tylne progi wpostaci mniej lub bardziej wyraÿnych, zazwyczaj pó³kolistych krawêdzi o wysokoœci od 2 do 37 m i nachyleniu dochodz¹cym do 47. Jêzory osuwiskowe onieregularnej i urozmaiconej powierzchni sk³adaj¹ siê z nabrzmieñ, bezodp³ywowych zag³êbieñ, wa³ów oraz progów kilku-, a nawet kilkunastometrowej wysokoœci. Opisywany obszar nale y do dorzeczy dwóch rzek: Bia³ej (na zachodzie) i Ropy (w czêœci centralnej i wschodniej arkusza). Doliny wiêkszych rzek i potoków biegn¹ generalnie z SE na NW. Niektóre z nich posiadaj¹ odcinki prze³omowe (o przebiegu SW NE) rozwiniête w strefach wystêpowania dyslokacji tektonicznych. Najd³u szy prze³om rzeczny tworzy Ropa w Szymbarku (ok. 5,5 km d³ugoœci). Koryta rzek i potoków naobszarze objêtym arkuszem Gorlice s¹ skalne lub skalno-akumulacyjne. Jedynie rzeki Bia³a i G³adyszówka posiadaj¹ koryta akumulacyjne. Szerokoœæ koryt nie przekracza kilku metrów z wyj¹tkiem Ropy w rejonie Gorlic, gdzie osi¹ga ona 30 m szerokoœci. Wzd³u dolin g³ównych rzek i potoków zaznaczaj¹ siê krawêdzie podciêæ erozyjnych (do m wysokoœci) oraz kilkumetrowej wysokoœci krawêdzie tarasów rzecznych i sto ków nap ³ ywowych. Rozdzielaj¹ one powierzchnie tarasów powsta³ych w kolejnych etapach rozwoju den dolinnych. Tarasy erozyjno-akumulacyjne najwy sze stwierdzono jedynie w Gorlicach i wznosz¹ siê 90 m n.p. Ropy. Tarasy erozyjno-akumulacyjne wysokie wystêpuj¹ na kulminacjach wzniesieñ lub na zboczach w postaci sp³aszczeñ z pokryw¹ 8

9 wirow¹ na wysokoœci m n.p. koryta Ropy i Sêkówki. Tarasy erozyjno-akumulacyjne œrednie (15 30 m n.p.rzek) wystêpuj¹ w postaci w¹skich p³atów i listew w bezpoœrednim s¹siedztwie stoków oddzielone od dna doliny wyraÿnym za³omem. Tarasy erozyjno-akumula- cyjne niskie (7 12 m n.p.m.) zajmuj¹ du e powierzchnie wzd³u dolin Bia³ej, Ropy i Sêkówki. Tarasy nadzalewowe i zalewowe oraz kamieñce rzeczne stwierdzono powszechnie w dnach dolin. Tworz¹ dwa wyraÿne poziomy o wysokoœci 0,5 2,0 m i 3,0 5,0 m. S t o - ki nap ³ ywowewystêpuj¹ u wylotu dolin bocznych o du ym spadku koryt, w których potoki transportuj¹ du ¹ iloœæ materia³u. Utwory sto ków nadbudowuj¹ osady tarasów rzecznych. Najwiêksze z nich spotyka siê w dolinie Ropy w Szymbarku i Ropicy Dolnej oraz w dolinie Sêkówki w Sêkowej. Prze³omy rzeczne np. Ropy (w Uœciu Gorlickim, w osiach, miêdzy Rop¹ a Szymbarkiem), Bielanki (przez pasmo Miejska Góra Bartnia Góra) charakteryzuj¹ siê stromymi zboczami, w¹skim dnem doliny i znacznym spadkiem koryta. Najczêœciej wystêpuj¹c¹ form¹ dolinn¹ na omawianym obszarze s¹ doliny wciosowe. Charakteryzuj¹ siê du ym spadkiem oraz w¹skim i niewyrównanym dnem. Natomiast doliny p³askodenne stanowi¹ formê przejœciow¹ miêdzy górnymi, wciosowymi odcinkami dolin, a dolnymi, posiadaj¹cymi wyraÿne stopnie tarasowe. W 1995 roku zosta³ utworzony sztuczny zbiornik wodny w Klimkówce, który przy pe³nym wype³nieniu zajmuje powierzchniê ok. 2,53 km 2.Korona zapory wodnej przegradzaj¹ca dolinê Ropy wznosi siê na wysokoœæ 25 m. III. BUDOWA GEOLOGICZNA A. STRATYGRAFIA Seria œl¹ska 1. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Kampan paleocen Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy istebniañskie.warstwy istebniañskie w rejonie Gorlic rozwiniête s¹ w facji piaskowcowej. Na powierzchni ods³aniaj¹ siê najm³odsze ich ogniwa. Starsze ogniwa zosta³y stwierdzone w otworach naftowych. (przekrój A B otwór Gorlice 6 otw. 6) (tabl. II). S¹ to g³ównie piaskowce grubo³awicowe, grubo-, œrednioi drobnoziarniste zbudowane z dobrze wysegregowanych ziarn kwarcu bia³ego, szarego czasem ró - owego oraz ilasto-kaolinowego spoiwa. Piaskowce s¹ barwy bia³okremowej w ni szej czêœci profilu, a w wy szych (po zwietrzeniu) przyjmuj¹ rdzawe zabarwienie. W piaskowcach grubo³awicowych 9

10 obserwuje siê liczne wk³adki o gruboœci 5 15 cm z³o one z ró nej wielkoœci i kszta³tu fragmentów ska³ krystalicznych (g³ównie ró owe granity). Obecny jest równie kwarc y³owy. Sporadycznie spotyka siê otoczaki margli kremowych o œrednicy do 3 cm. W ods³oniêciu w dolinie rzeki Ropy, na pó³nocny wschód od ujœcia do niej potoku Sêkówka, ods³aniaj¹ siê w prawym stoku ró nej mi¹ szoœci piaskowce p³ytowe barwy stalowo-szarej, drobnoziarniste, wapniste oraz ³upki ciemnopopielate i popielate z wk³adkami margli fukoidowych. U³amki margli widoczne s¹ w zwietrzelinie w wielu punktach, g³ównie na obszarze wystêpowania piaskowców wietrzej¹cych kuliœcie. W najwy szej czêœci warstw istebniañskich, id¹c w górê potokiem Sêkówka od jego ujœcia do Ropy na terenie parku w Gorlicach, ods³aniaj¹ siê piaskowce wietrzej¹ce kuliœcie, które mo na obserwowaæ a do przeciêcia siê potoku Sêkówka z drog¹ Kobylanka Gorlice. Piaskowce te s¹ œrednio- i drobnoziarniste, twarde i wapniste. Barwa ich na œwie ym prze³amie jest stalowo-popielata, a po zwietrzeniu przyjmuj¹ rdzawe zabarwienie od zawartych w nich zwi¹zków elaza. Nierównomierne rozmieszczenie wêglanu wapnia w ³awicy piaskowców, których skupienia s¹ czasem koncentryczne daje w efekcie kulisty sposób wietrzenia. Margle fukoidowe stanowi¹ cienkie wk³adki w obrêbie najwy szej czêœci warstw istebniañskich tego rejonu. Jedn¹ z takich wk³adek stwierdzono w drodze polnej na pó³nocny zachód od miejscowoœci Sokó³. W próbkach pobranych z najwy szej czêœci warstw istebniañskich stwierdzono nieliczn¹ mikrofaunê jak: Caudammina ovulum (Grzybowski), Spiroplectammina dentata (Alth), Rzehakina (Grzybowski). Formy te wg J. Morgiel (inf. ustna) wskazuj¹ na przejœcie z kampanu do paleocenu. W rejonie Gorlic górne warstwy istebniañskie rozwiniête s¹ w facji piaskowcowej, w przeciwieñstwie do innych obszarów jednostki œl¹skiej (Œwidziñski, 1947; Ksi¹ kiewicz, 1951;), gdzie w tym poziomie rozwijaj¹ siê dwudzielne warstwy istebniañskie górne (w dole grubo³awicowe piaskowce kuliœcie wietrzej¹ce, w górze ³upki ciemne z syderytami górne ³upki istebniañskie). Na piaskowcowy rozwój górnych warstw istebniañskich w fa³dzie Gorlic pierwszy zwróci³ uwagê Œwidziñski (1950). Warstwy te w tym rejonie najlepiej zosta³y poznane w licznych otworach poszukiwawczych prowadzonych przez przemys³ naftowy w rejonie Kobylanka Kryg. Hieroglify pr¹dowe w warstwach istebniañskich wskazuj¹ na kierunki transportu materia³u z pó³nocnego zachodu. Mi¹ szoœæ warstw istebniañskich wystêpuj¹cych na omawianym obszarze wg. danych z otworów wiertniczych wynosi oko³o 900 m. 2. Paleogen a. Paleocen upki czerwone i zielone ³upki pstre. Warstwy istebniañskie przykryte s¹ ³upkami pstrymi dolnymi o mi¹ szoœci ok. 40 m, które oddzielaj¹ je od nadleg³ych piaskowców ciê kowickich. S¹ to ³upki ceglasto-czerwone, ilaste z nalotami czarnymi (zwi¹zki manganu) na 10

11 powierzchni ³upliwoœci. W wy szych partriach profilu przechodz¹ one w ³upki pstre, gdzie naprzemianlegle wystêpuj¹ ³upki czerwone, zielone, czerwono-zielone i zielono-czerwone plamiste. upki pstre s¹ wieku paleoceñskiego, na co wskazuj¹ obecne w nich Rzehakina fissistomata (Grzybowski), Glomospira gordialis (Jones et Parker). b. Eocen Piaskowce piaskowce ciê kowickie oraz ³upki czerwone i zielone ³upki pstre. Nadolnych ³upkach pstrych rozwija siê mi¹ szy kompleks piaskowców ciê kowickich, które wk³adka ³upków czerwonych o mi¹ szoœci m dzieli na dwa poziomy IiII W ³upkach z wa niejszych otwornic wystêpuj¹: Haplophragmoides walteri (Grzybowski) i Reticulophragmium amplectens (Grzybowski). Formy te wyznaczaj¹ wiek tych osadów na wy sz¹ czêœæ eocenu dolnego po eocen œrodkowy w³¹cznie. Poziom I piaskowców ciê kowickich wykazuje zmienn¹ mi¹ szoœæ od 150 m (we wschodniej czêœci Gorlic) do 50 m w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza. Mi¹ szoœæ poziomu II-go wynosi oko³o 200 m. Piaskowce ciê kowickie s¹ bardzo grubo³awicowe o mi¹ szoœci ³awic 1 4 m, barwy ó³to-kremowej, czêsto arkozowe, œrednio- i gruboziarniste. S¹ one podobnie jak piaskowce górnych warstw istebniañskich, Ÿle wysortowane, nierównoziarniste, ³atwo wietrzej¹ce na piaski i wirki. Grubszy materia³ zlepieñcowy wystêpuje sporadycznie i to g³ównie w sp¹gowych partiach ³awic piaskowcowych. awice piaskowców oddzielaj¹ cienkie wk³adki ³upków ilastych, barw ciemnych lub zielonkawych, zbli onych wygl¹dem do ³upków z warstw hieroglifowych. Liczne p³aszczyzny ciosowe, prawie prostopad³e do biegu, tn¹ poszczególne ³awice piaskowców na bloki o wymiarach 6 10 m, a czasem i do 20 m. Mi¹ szoœæ piaskowców ciê kowickich w rejonie Gorlic s¹ zmienna. Kierunki hieroglifów pr¹dowych w bloku Gorlice Sokó³ wykazuj¹ transport materia³u od wschodu. W rejonie Kobylanka Kryg pojawia siê kierunek od NW i SW obok nielicznych kierunków od zachodu. Sedymentacjê piaskowców ciê kowickich koñcz¹ górne ilaste ³upki czerwone o mi¹ szoœci m. W piaskowcach ciê kowickich z Dominikowic zosta³a przez Biedê (1946) opisana Discocyklina seuensi Douv. upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy hieroglifowe.warstwy hieroglifowe to seria utworów o zmiennej mi¹ szoœci, od 100 m w zachodniej czêœci terenu do 30 m w czêœci wschodniej. S¹ to ³upki ilaste pstre w sp¹gu, które ku górze s¹ zast¹pione przez ³upki brunatne, szarozielone, zielone i zielone o szarym odcieniu, z cienkimi wk³adkami piaskowców. Piaskowce s¹ drobnoziarniste, twarde, o kostkowym rozpadzie. Na œwie ym prze³amie widoczne s¹ liczne drobne ziarna glaukonitu, który nadaje im barwê intensywnie zielon¹, a po zwietrzeniu rdzaw¹. W stropowej czêœci warstw wzrasta iloœæ wk³adek ³upków brunatnych, które s¹ zapowiedzi¹ przejœcia do 11

12 nadleg³ych warstw menilitowych. Warstwy hieroglifowe reprezentuj¹ tutaj eocen œrodkowy z Reticulophragmium amplectens (Grzybowski) oraz eocen górny z Reticulophragmium rotundidorsata (Hantken) i Ammodiscus umbonatus (Grzybowski). c. Eocen oligocen Margle globigerynowe. Podmenilitowe margle globigerynowe tworz¹ cienki kompleks osadów powszechnie uznawany za wa ny horyzont korelacyjny, oddzielaj¹cy osady eocenu od serii menilitowo-kroœnieñskiej, reprezentuj¹cej oligocen (Guzik, Po aryski, 1949; Ksi¹ kiewicz, 1950; Jasionowicz, 1961; Blaicher, 1961). W rejonie Gorlic margle globigerynowe zalegaj¹ bezpoœrednio na warstwach hieroglifowych. Mi¹ szoœæ ich wynosi 0,5 1,0 m. S¹ to szaropopielate, jasnopopielate lub kremowe margle, czasami o odcieniu zielonkawym. Margle s¹ nieco twardsze ni podœcielaj¹ce je ³upki czerwone lub warstwy hieroglifowe. Wietrzej¹c rozpadaj¹ siê na p³ytki lub nieregularny gruz. Niekiedy widoczne s¹ w nich fukoidy. Grubsze p³ytki wykazuj¹ laminacjê. d. Oligocen Piaskowce magdaleñskie z wk³adkami ³upków menilitowych warstwy menilitowe. Warstwy menilitowe w okolicach Gorlic maj¹ swoiste wykszta³cenie, ró - ni¹ce je od typowych warstw znanych z innych profili serii œl¹skiej (Szymakowska, 1959, 1960). Po pierwsze brak jest rogowców w sp¹gu serii menilitowej, a po drugie rozwiniêta jest ona w facji piaskowcowej, jako tzw. piaskowce magdaleñskie. Nazwa ta pochodzi od kopalni Magdalena, po³o onej w rejonie Gorlic (Œwidziñski, 1947), gdzie zosta³y one po raz pierwszy rozpoznane. Stanowi¹ one horyzont roponoœny. Piaskowce magdaleñskie s¹ lokaln¹ facj¹, rozwiniêt¹ tylko w okolicach Gorlic. S¹ to grubo³awicowe, Ÿle uwarstwione lub nie uwarstwione, przewa nie œrednio- i gruboziarniste piaskowce oraz zlepieñce kwarcowe. S¹ s³abo spoiste, a czasem zupe³nie rozsypliwe. Spotyka siê w nich tak e partie silnie scementowane, które podkreœla kuliste wietrzenie. Piaskowce w wyniku wietrzenia ³atwo rozsypuj¹ siê na piaski, w wyniku czego teren ich wystêpowania pokrywaj¹ znacznej gruboœci gliny zwietrzelinowe o charakterystycznym rdzawoczerwonym zabarwieniu. Zarówno piaskowce jak i zlepieñce bogate s¹ w glaukonit, nagromadzony tutaj w du ych iloœciach, nadaj¹cy omawianym osadom barwê ciemnozielon¹ do czarnozielonej. Ziarna glaukonitu s¹ du e i gêsto rozsiane w skale. Wietrzej¹c, odmiany piaskowców ciemnozielone i czarnozielone staj¹ siê ó³tordzawe lub jasno ó³tozielonkawe. Zlepieñce to przewa nie cienkie ³awice lub soczewki ró nych rozmiarów i zasiêgów. Materia³ zlepieñców to kwarc barwy bia³ej, czasem szarej, rzadziej ró owej (Szymakowska, 1956, 1979). W ³awicach piaskowców, zw³aszcza w ich czêœci dolnej oraz w s¹siedztwie wk³adek ze zlepieñcami, spotyka siê nieregularne fragmenty, a rzadziej toczeñce i otoczaki ³upków brunatnych i zielonych typu 12

13 warstw hieroglifowych i margli globigerynowych. Materia³ ten pochodzi przypuszczalnie z erozji niezbyt odleg³ego pod³o a, o czym œwiadcz¹ ostre krawêdzie poszczególnych fragmentów. W wy szej czêœci profilu obok piaskowców o barwie intensywnie zielonej wystêpuj¹ równie odmiany bia³e, który swym wygl¹dem s¹ bardzo zbli one do piaskowców kliwskich serii skolskiej (Szymakowska, 1960). upki menilitowe w omawianej serii s¹ spotykane sporadycznie jako cienkie, kilkucentymetrowe (10 20) wk³adki, przy czym nie s¹ to same ³upki, lecz ³upki z cienkimi warstewkami (1 3 cm, czasem 5 cm) piaskowców bia³okremowych, czarnolaminowanych lub szarych mu³owców. Wk³adki brunatnych ³upków liœciastych liczniejsze s¹ w górnej ni dolnej czêœci profilu. Warstwy menilitowe na obszarze na po³udnie od Gorlic to g³ównie osady detrytyczne rozwiniête kosztem osadów pelitycznych (³upków), które stanowi¹ jedynie podrzêdne wk³adki. Piaskowce w niektórych profilach dochodz¹ do 100%. Piaskowce magdaleñskie wykazuj¹ zmienn¹ mi¹ szoœæ od 175 m w bloku Gorlice Sokó³ do 200 m w rejonie Sokó³ Kobylanka i oko³o 75 m na pó³noc od Dominikowic. Zaobserwowana zmiana mi¹ szoœci w kierunku równole nikowym (od zachodu ku wschodowi) wskazuje, e omawiane piaskowce maj¹ charakter soczewkowaty z tendencj¹ do wycieniania w kierunku wschodnim. Pomiary kierunków hieroglifów pr¹dowych wskazuj¹, e materia³ by³ dostarczany od po³udniowego zachodu. W tym te kierunku po³o ony by³ obszar Ÿród³owy, który przypuszczalnie stanowi³ niewielkich rozmiarów wyniesienie o lokalnym zasiêgu dzia³alnoœci. Przes³ank¹ do tego mo e byæ specyficzny charakter litologiczny piaskowców magdaleñskich oraz ich lokalne wystêpowanie. Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy kroœnieñskie dolne.granica pomiêdzy warstwami menilitowymi (piaskowce magdaleñskie) a nadleg³ymi warstwami kroœnieñskimi w zale noœci od profilu jest ostra lub zaznacza siê powolnym przejœciem jednej serii w drug¹. Strefa przejœciowa jest zmienna, a jej mi¹ szoœci wahaj¹ siê w granicach m. Strefa ta nie zosta³a oddzielnie wyró niona na mapie lecz w³¹czona do warstw kroœnieñskich. Warstwy kroœnieñskie w oparciu o zró nicowanie litologiczne zaznaczaj¹ce siê w profilu pionowym podzielono na trzy poziomy: piaskowce grubo³awicowe, piaskowce p³ytowe i ³upki oraz ³upki. W profilach, gdzie wystêpuje seria przejœciowa obserwuje siê naprzemianlegle wystêpuj¹ce ³awice piaskowców magdaleñskich z glaukonitem i mikowych, wapnistych piaskowców grubo³awicowych warstw kroœnieñskich oraz cienko³awicowych wk³adek ³upków czekoladowobrunatnych, ilasto-krzemionkowych i ³upków szarych, mikowych, wapnistych. Natomiast w profilach, gdzie seria przejœciowa nie jest rozwiniêta, granica miêdzy warstwami menilitowymi a kroœnieñskimi jest ostra, a œladami serii przejœciowej s¹ tylko wk³adki ³upków brunatnych typu menilitowego w obrêbie typowych grubo³awicowych piaskowców kroœnieñskich. Tutaj bezpoœrednio na piaskowcach magdaleñskich rozwinê³a siê seria grubo³awicowych piaskowców kroœnieñskich. Piaskowce te s¹ wapniste i mikowe. Sedymentacjê ich rozpoczyna jedna lub dwie ³awice piaskowców gruboziarnistych, wapnistych, z glaukonitem 13

14 w czêœci sp¹gowej. Wspomniany glaukonit jest pozosta³oœci¹ wp³ywów sedymentacji piaskowców magdaleñskich. Jego iloœæ ku stropowi ³awicy szybko maleje. Piaskowce z regu³y s¹ barwy szarokremowej lub rzadziej zielonkawej, Ÿle wysortowane lub nie wysortowane, z licznymi otoczakami ³upków kremowych (typ litologiczny margli globigerynowych), popielatych i brunatnych, o œrednicy 2 8 cm oraz du ymi blaszkami muskowitu. Liczne s¹ w nich równie ziarna kwarcu bia³ego, szarego i czarnego. Opisany powy ej materia³ zlepieñcowy wystêpuje z regu³y w sp¹gowej czêœci ³awic. W kierunku stropu piaskowce staj¹ siê drobnoziarniste, wapniste i mikowe. Sporadycznie widoczne s¹ w nich jeszcze jednomilimetrowe u³amki ³upków seledynowych. Mi¹ szoœæ ³awic piaskowców wynosi 5 10 m. Powy ej rozwijaj¹ siê grubo³awicowe piaskowce s³abo spoiste, w ³awicach do 3 m mi¹ szoœci lub piaskowce z nierównomiernie rozmieszczonym spoiwem wapnistym. Piaskowce wietrzej¹c przyjmuj¹ kuliste kszta³ty. Zaznaczaj¹ siê tu dwie odmiany piaskowców. Odmiana pierwsza to piaskowce barwy szarej, rozsypliwe, mikowe; druga piaskowce stalowoniebieskie, silnie wapniste. awice piaskowców przedzielaj¹ cienkie, kilkucentymetrowe warstewki ³upków brunatnych w czêœci sp¹gowej, a wy ej popielatych i szaropopielatych, wapnistych, z charakterystycznymi bia³ymi nalotami na zwietrza³ych powierzchniach. W pobli u sp¹gu i stropu kompleksu grubo³awicowych piaskowców obserwuje siê cienkie wk³adki ankerytów elazistych. Mi¹ szoœæ kompleksu grubo³awicowych piaskowców wynosi oko³o 400 m. Kierunki transportu s¹ tu od zachodu, pó³nocnego zachodu, po³udniowego zachodu. upki i piaskowce warstwy kroœnieñskie dolne.nastêpna litofacja warstw kroœnieñskich to poziom piaskowców p³ytowych i skorupowych w ³awicach do 40 cm oraz ³upki popielate wapniste. Piaskowce s¹ twarde, laminowane, drobnoziarniste, a powierzchnie warstwowania usiane s¹ drobnym py³em muskowitu. Mi¹ szoœæ tego kompleksu wynosi oko³o 85 m. Powy ej przechodzi w 75 m mi¹ szoœci pakiet ³upków popielatych, wapnistych, grubo siê ³upi¹cych. Nastêpnie rozwiniête s¹ dwa pakiety: jeden 160, a drugi 60 m piaskowców p³ytowych i grubo³awicowych których pojedyncze ³awice dochodz¹ do 3 m mi¹ szoœci. Wymienione piaskowce rozdziela 70 m kompleks ³upkowo-piaskowcowy z ³awicami piaskowca p³ytowo-skorupowego do 20 cm gruboœci. Wreszcie w stropie widoczny jest 100 m mi¹ szoœci poziom ³upkowo-piaskowcowy, w którym zaznacza siê przewaga osadów ³upkowych z prze³awiceniami piaskowców skorupowych. ¹czna mi¹ szoœæ tego poziomu wynosi m. upki z wk³adkami piaskowców i wapieni (wapieñ z Jas³a) warstwy kroœnieñskie.trzecia z kolei litofacja warstw kroœnieñskich to g³ównie osady ³upkowe z nielicznymi wk³adkami piaskowców. S¹ to najczêœciej cienko³awicowe piaskowce, czasem o przek¹tnym warstwowaniu, w ³awicach 5 10 m. Sporadycznie wystêpuj¹ 30 cm ³awice piaskowców nierównoziarnistych, kruchych i rozsypliwych. Piaskowce te obserwuje siê z regu³y w ni szej czêœci omawianego kompleksu. 14

15 W miarê posuwania siê ku stropowi maleje iloœæ piaskowców, a wzrasta iloœæ ³upków, które miejscami dochodz¹ do 100%. W serii tej, na po³udnie od Siar, w dolinie potoku Sêkówka, powy ej ujœcia do niej potoku Siarki, opisano wystêpowanie trzech cienkich wk³adek ³upków (wapieni) jasielskich (Œwidziñski, 1973a, b). W górê potoku Siarki od pierwszych wk³adek wapieni jasielskich a do nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej obserwuje siê ³upki kroœnieñskie. Wystêpuj¹ w nich liczne, cienkie (od kilku milimetrów do 1 cm) warstewki wapieni jasielskich. Dlatego na mapie nie wyró niono ich jako oddzielne wydzielenie. W roku 1992, gdy koryto potoku by³o prawie suche, naliczono tych warstewek oko³o 40. Poziom ³upkowy dzieli siê na czêœæ doln¹ bez wk³adek wapieni jasielskich o mi¹ szoœci 450 m, i górn¹ z wapieniami jasielskimi, której niepe³na mi¹ szoœæ wynosi oko³o 500 m. 3. Neogen a. Miocen Miocen dolny upki ilaste z olistolitami warstwy z Gorlic. Nieformalne wydzielenie warstw z Gorlic zosta³o zaproponowane przez Jankowskiego w czasie opracowywania s¹siedniego arkusza Rzepiennik (1995, 1997). Autor przyj¹³ za³o enie, e warstwy te wystêpuj¹ w profilu nad najm³odszym ³upkowym ogniwem warstw kroœnieñskich i mog¹ byæ wype³nieniem resztkowego basenu pozosta³ego tu po ujednoliconym basenie kroœnieñskim. Najlepiej ods³oniête s¹ w potoku Siarka w Siarach, w potoku Ropa w Szymbarku oraz w potoku Taborówka (w tym potoku opisane by³y przez Szymakowsk¹, 1973). Warstwy z Gorlic s¹ bezstrukturalnym osadem, o charakterze chaotycznym. Obejmowaæ mog¹ zarówno utwory melan u tektonicznego powsta³ego w czasie nasuwania siê p³aszczowiny magurskiej jak i utwory o charakterze olistostrom powsta³e z niszczenia paleosk³onów stanowi¹cych brzegi tego resztkowego zbiornika. Wiêkszoœæ tych osadów deponowana by³a przez sp³ywy grawitacyjne, g³ównie debris flow. Warstwy z Gorlic wykszta³cone s¹ g³ównie jako zielonkawe, szare lub popielate ³upki ilaste o zmiennej wapnistoœci, stanowi¹ce matrix w tym osadzie. Wœród ³upków wystêpuj¹ egzotyki ró nej wielkoœci, wœród których spotkaæ mo na fragmenty zarówno ska³ fliszowych jak te np. wapieni pelitycznych. Ze ska³ fliszowych najczêœciej stwierdzono fragmenty piaskowców o litotypie warstw inoceramowych, ³upków typu magurskiego oraz ³upków pstrych, które wystêpuj¹ w formie bloków o ró nych rozmiarach, jak te smug w ³upkach ilastych, a tak e fragmenty ³upków i piaskowców typu kroœnieñskiego, margli globigerynowych, ³upków menilitowych, wapieni jasielskich (Szymakowska, 1973). Powszechnie wystêpuj¹ te bloki jasnowietrzej¹cych, mocno spêkanych piaskowców glaukonitowych o ró nych rozmiarach. Tego typu utwory w tym rejonie Œwidziñski (1973a, b) zaliczy³ do tzw. eocenu brze nego, dostrzegaj¹c ich odmienne wykszta³cenie litofacjalne od typowych 15

16 profili jednostki magurskiej. Wed³ug opisów otworów w kopalni Heddy (Œwidziñski, 1946) utwory te pod nasuniêt¹ jednostk¹ magursk¹ tworz¹ horyzont gazonoœny (tzw. zlepieniec gazonoœny). Ze wzglêdu na charakter osadu, niejednorodnosæ litologiczn¹, brak u³awicenia mo na podaæ jedynie mi¹ szoœæ pozorn¹ wydzielenia. Obserwowana w profilach wierceñ i w ods³oniêciach wynosi oko³o 300 m. Wiek tych utworów oznaczono na podstawie mikrofauny otwornicowej i nanoplanktonu na miocen dolny. W próbkach pobranych w potoku Taborówka oznaczono m. in. Cibicides borislavensis Aisenst., Brizalina miocenica (Macf.), Reussela cf. tortuosa Sztrakos, Reussela laevigata Cushm., Cribroelphidium granosum (d Orb.), Angulogerina angulosa (Will.) Cassidulina cf. margareta Karrer, Tenuitella inaequiconica (Subb.), Tenuitella denseconnexa (Subb.), Globigerina praebuloides Blow, Paragloborotalia continuosa (Blow), Cassigerinella boudecensis Pokorny, Globigerinita glutinata (Egger), Globoconella cf. zealandica (Hornibrook) wiek miocen dolny (oznaczy³a Olszewska). Oznaczenia nanoplanktonu wskazuj¹ na zonê co najmniej NN2 ze wzglêdu na obecnoœæ Helicosphaera scissura Miller, Helicosphaera recta Haq, Cyclicargolithus abisectus (Muller) Wise (oznaczy³a Garecka). W innej próbce, pobranej w ods³oniêciu w Ropie, oznaczono m. in.: Bolivina pseudoplicata Heron-Allen & Erland, Loxostomum digitale (d Orb.) Paragloborotalia siakensis (Le Roy), Paragloborotalia continuosa (Blow), Globigerina bulloides (d Orb.), Tenuitella inaequiconica (Subb.), Tenuitellinata pseudoedita (Subb.) wiek wy sza czêœæ miocenu dolnego (oznaczy³a Olszewska). Seria grybowska 1. Paleogen a. Eocen upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy hieroglifowe. Dolna czêœæ warstw hieroglifowych w pó³nocno-wschodniej czêœci okna tektonicznego Ropy reprezentowana jest przez miêkkie ³upki ilaste barwy zielonej, stalowo-popielatej i ciemno-popielatej z nielicznymi wk³adkami cienko³awicowych (do 8 cm), drobnoziarnistych piaskowców glaukonitowych. Wy sz¹ czêœæ stanowi¹ typowe warstwy hieroglifowe, tzn. przek³adaniec cienko³awicowych piaskowców glaukonitowych z zielonymi, ilastymi, rzadziej wapnistymi, ³upkami i mu³owcami. W centralnej partii okna tektonicznego Ropy, w dolnej czêœci warstw hieroglifowych, wystêpuj¹ œrednio³awicowe (70 cm), twarde, szkliste piaskowce glaukonitowe z wk³adkami zielonych i czarnych ³upków ilastych. W górnej czêœci, która jest przykryta marglami globigerynowymi, stwierdzono zielone ³upki ilaste z licznymi wk³adkami (do 50 cm) czarnych ³upków ilastych. Jako nieliczne wk³adki wystêpuj¹ cienko³awicowe piaskowce glaukonitowe oraz cienko³awicowe rudy manganu. W dolnej czêœci warstw hieroglifowych wystêpuje mikrofauna dolnoeoceñska, w górnej zaœ œrodkowo- i górnoeoceñska (Blaicher W: Sikora, 1960). Mi¹ szoœæ tego kompleksu wynosi 300 m. 16

17 b. Eocen oligocen Margle globigerynowe. Nawarstwach hieroglifowych le y poziom ó³tozielonych, miêkkich margli z obfit¹ mikrofaun¹ wapienn¹ (g³ównie globigeryny). Zarówno pod wzglêdem litologicznym, jak i mikrofaunistycznym, odpowiada on marglom globigerinowym innych jednostek Karpat fliszowych. Mi¹ szoœæ margli globigerynowych ³¹cznie ze stref¹ przejœciow¹ do wy ej le ¹cego ogniwa wynosi 6 8 m. Wiek margli, okreœlony na podstawie globigerin, odpowiada najwy - szej czêœci eocenu górnego (Blaicher w: Sikora, 1963). c. Oligocen Margle z wk³adkami piaskowców i wapieni warstwy menilitowe. S¹ to grubo ³upi¹ce siê, z sierpowatym prze³amem, ciemnopopielate, a gdzieniegdzie jasnopopielate margle. W dolnej czêœci zawieraj¹ wk³adki szarych, wapnistych ³upków typu kroœnieñskiego oraz wk³adki cienko- i œrednio³awicowych piaskowców typu kroœnieñskiego. Cech¹ charakterystyczn¹ margli podgrybowskich jest obecnoœæ grubo³awicowych (do 1 m) piaskowców z rzadkimi drobnymi ziarnami glaukonitu. Maksymalna mi¹ szoœæ margli podgrybowskich wynosi oko³o 140 m. Oko³o 100 m nad marglami globigerynowymi, wystêpuje 85 centymetrowa ³awica frakcjonalnie warstwowanych wapieni detrytycznych. Wapienie s¹ identyczne z wapieniami, które w warstwach menilitowych serii grybowskie zosta³y uznane przez Œl¹czkê (1959) za poziom korelacyjny. Analiza w p³ytce cienkiej wykaza³a, e wapienie sk³adaj¹ siê z okruchów wapieni litotamniowo-mszywio³owo-otwornicowych i domieszki detrytycznego kwarcu. upki z wk³adkami piaskowców i margli (³upki grybowskie) warstwy menilitowe. Najbardziej charakterystyczn¹ cech¹ tego typu warstw menilitowych jest obecnoœæ twardych, czarnych, wapnistych, p³ytkowo dziel¹cych siê ³upków. Jako cienkie wk³adki w tym ogniwie wystêpuj¹ czarne ³upki ilaste podobne do menilitowych. Kompleksy ³upkowe zawieraj¹ rzadkie wk³adki cienko-, œrednio- i grubo³awicowych piaskowców ró nych typów, wk³adki czarnych grubo ³upi¹cych siê margli oraz ó³toszarych wapnistych i ó³tozielonych ³upków ilastych. W górnej czêœci ³upków grybowskich wystêpuj¹ ³awice dolomitów elazistych (do 1m mi¹ szoœci). Maksymalna mi¹ szoœæ ³upków grybowskich wynosi oko³o 200 m. upki ilaste (³upki menilitowe) warstwy menilitowe. S¹ to smolistoczarne ³upki ilaste s³abo wapniste, p³ytkowo ³upi¹ce siê z bardzo nielicznymi wk³adkami piaskowców. W dolnej czêœci ³upków menilitowych wystêpuj¹ dwie cienkie warstewki tufitów (2,5 i 1,0 cm), po³o one w odstêpie 1,8 m. Badania Wiesera (niepublikowane, W: Sikora, Szymakowska, 1977) wykaza³y, e s¹ to tufity z G¹siorów. Mi¹ szoœæ tego kompleksu wynosi oko³o 18 m. 17

18 Rogowce warstwy menilitowe.wstropie warstw menilitowych rogowce stanowi¹ sta³y poziom. Miejscami w obrêbie rogowców wystêpuj¹ bia³o wietrzej¹ce, skrzemionkowane, czekoladowe margle. Mi¹ szoœæ tego kompleksu od 0,5 do 8,0 m. upki i piaskowce warstwy kroœnieñskie dolne. Warstwy kroœnieñskie w tej serii mo na podzieliæ na dolne i górne. Dolne to drobnoziarniste, skorupowe piaskowce przek³adane szarymi, wapnistymi mu³owcami ³upkowymi. Górne to szare, wapniste mu³owce ³upkowe z nielicznymi wk³adkami piaskowców cienko³awicowych. W obrêbie górnej czêœci warstw kroœnieñskich stwierdzono cztery ³awiczki wapieni jasielskich. Mi¹ szoœæ dolnego kompleksu warstw kroœnieñskich wynosi oko³o 300 m, natomiast mi¹ szoœæ górnego jest trudna do ustalenia ze wzgledu na siln¹ tektonikê fa³dow¹, ale mo na j¹ oszacowaæ na oko³o 400 m. Seria magurska raczañska 1. Kreda a. Kreda górna Turon upki czerwone i zielone ³upki pstre.osady te s¹ najstarszymi z utworów tworz¹cych wychodnie strefy raczañskiej po³udniowej. S¹ one reprezentowane przez seriê marglistych i ilastych ³upków barwy seledynowo-oliwkowej, przedzielanych smugami czerwono-wiœniowymi. Posiadaj¹ oddzielnoœæ cienkoblaszkow¹ do p³ytkowej i prze³am ziemisty. Tworz¹ kilkucentymetrowe pakiety, zawieraj¹ce na powierzchniach ³upliwoœci bardzo drobne blaszki muskowitu. Mi¹ szoœæ tego kompleksu wynosi oko³o 200 m. Jak podaje Malata (Malata i in., 1990), w pobranych z pstrych ³upków próbkach, stwierdzono zespó³ ma³ych otwornic g³ównie aglutynuj¹cych, sk³adaj¹cych siê z przedstawicieli Kalamopsis grzybowskii (Dyl¹ anka), Saccammina placenta (Grzybowski), Ammodiscus siliceus (Terquem), Caudammina velascoense (Cushman), Caudammina cf. crassa (Geroch), Caudammina gigantea (Geroch), Cribrostomoides trinitatensis Cushman et Jarvis, Trochamminoides contortus (Grzybowski), Trochamminoides irregularis White, Trochammina globigeriniformis (Jones et Parker), Cystamminella pseudopauciloculata (Brady). Wiek tych zespo³ów okreœlony zosta³ przez Malatê na ni sz¹ kredê górna w oparciu na wspó³wystêpowanie gatunków Caudammina cf. crassa (Geroch) oraz Caudammina gigantea (Geroch). Utwory te ods³aniaj¹ siê w po³udniowym i pó³nocnym obrze eniu okna tektonicznego Uœcia Gorlickiego Odernego oraz w œrodkowym odcinku po³udniowego zbocza góry Polana. 18

19 2. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Kampan paleocen Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe z wk³adkami piaskowców grubo³awicowych, ³upki oraz margle fukoidowe warstwy inoceramowe.utwory warstw inoceramowych ods³aniaj¹ siê na powierzchni w rejonie Uœcia Gorlickiego, Kwiatonia, Smerekowca oraz Kunkowej, Leszczyn, Nowicy i Wawrzki. W profilu Uœcia Gorlickiego Odernego s¹ reprezentowane jako cienko- i œrednio³awicowe piaskowce rozdzielone pakietami ³upków. Mi¹ szoœæ piaskowców zawarta jest w przedziale 5 30 cm i ich stosunek do wk³adek ³upkowych wynosi od 1:1 do 1:3. Piaskowce s¹ drobnoziarniste, warstwowane konwolutnie. Stropowa czêœæ jest czêsto laminowana i przechodzi w mu³owce. Laminacja podkreœlana jest przez podwy - szon¹ zawartoœæ drobnego muskowitu. Barwa piaskowców jest zwykle popielato-szara do stalowej, a spoiwo wapniste. W dolnej czêœci tej serii pojawiaj¹ siê pojedyncze wk³adki stalowo-szarych margli fukoidowych. Na sp¹gowych powierzchniach ³awic piaskowców obserwuje siê zwykle liczne hieroglify organiczne i hieroglify pr¹dowe wskazuj¹ce na transport materia³u z pó³nocy i pó³nocnego wschodu. Pakiety ³upków s¹ czêsto s³abo zdiagenezowane, o oddzielnoœci blaszkowo-tabliczkowej i prze³amie ziemistym oraz barwie stalowo-szarej i oliwkowo-brunatnej. Spoiwo ³upków jest zwykle wapniste lub margliste. W ³upkach stwierdzono mikrofaunê wg Malaty charakteryzuj¹c¹ wy szy senon (Malata i in., 1990). Reprezentuj¹ j¹: Nothia excelsa (Grzybowski), Ammodiscus cretaceus (Reuss), Ammodiscus siliceus (Terquem), Saccammina placenta (Grzybowski), Glomospira irregularis (Grzybowski), Kalamopsis grzybowskii (Dyl¹ anka), Caudammina ovulum (Grzybowski), Caudammina excelsa (Dyl¹ anka), Reophax duplex Grzybowski, Reophax. pilulifer Brady, Reophax cf. splendidus Grzybowski, Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Recurvoides cf. deflexiformis (Noth), Cystamminella pseudopauciloculata (Brady), Epistomina cf. scalaris Frauhe, Gavelinella umbilicata (Brotzen), Globorotalites sp., Gyroidina sp., Osangularidae indet., Globotruncanidae indet. W rejonie Smerekowca, w stropowej czêœci warstw inoceramowych, obserwuje siê zwiêkszenie iloœci i mi¹ szoœci ³awic piaskowcowych (nawet do 50 cm). Piaskowce s¹ barwy stalowo-szarej z du ¹ zawartoœci¹ muskowitu i toczeñcami ³upków. Maj¹ one uziarnienie frakcjonalne, niekiedy s¹ warstwowane konwolutnie, spoiwo jest wapniste. Pojawiaj¹ siê tu obok hieroglifów organicznych liczne hieroglify mechaniczne. upki rozdzielaj¹ce ³awice piaskowców s¹ barwy ciemnooliwkowej, brunatnej, niekiedy ca³kiem czarnej. upki zielonkawe s¹ doœæ miêkkie, natomiast brunatne i czarne s¹ bardziej twarde, piaszczyste o blaszkowej oddzielnoœci. W tej czêœci kompleksu ³upki ilaste przewa aj¹ nad marglistymi, pojawiaj¹ siê tak e cienkie wk³adki margli fukoidowych i syderytycznych o barwie popielato-szarej i oliwkowo-kremowej, tworz¹c formy soczewkowate. W niedalekiej odleg³oœci od 19

20 wsi Smerekowiec, w rejonie wsi Skwirtne (na obszarze arkusza Tylicz), stwierdzono liczne otwornice aglutynuj¹ce (Wêc³awik, Wójcik, 1993): Rzehakina inclusa (Grzybowski), Caudammina velascoense (Cushman), Caudammina ovulum (Grzybowski), Cenosphera lenticularis (Grzybowski), Trochamminoides subcoronatus Grzybowski, Reophax pilulifera Brady, Plaectammina placenta (Grzybowski), Plaectammina complanata (Franke), Trochamminoides variolarius (Grzybowski), Kalamopsis grzybowskii (Dyl¹ anka), Rhabdammina linearis (Brady), Nothia excelsa (Grzybowski). Zespó³ ten pozwala okreœliæ wiek na kredê górn¹ paleocen. Ca³oœæ profilu warstw inoceramowych strefy raczañskiej po³udniowej osi¹ga mi¹ szoœæ m i zawarta jest w przedziale wiekowym kampan paleocen. 3. Paleogen a. Paleocen eocen upki czerwone, zielone i piaskowce cienko³awicowe ³upki pstre. Nad warstwami inoceramowymi le ¹ osady o czerwonym i pstrym zabarwieniu, w przewadze ³upków ilastych i mu³owców. Wychodnie ich ci¹gn¹ siê kilkoma pasami: od potoku Krzywego (prawy dop³yw Zdynianki) przez wsie Nowicê i Leszczyny po osie. Drugi ich pas rozwiniêty jest wzd³u doliny rzeki Ropy od Uœcia Gorlickiego po Klimkówkê, a trzeci w dolinie rzeki Bia³ej (we wsi Brunary) i jej prawym dop³ywie o nazwie Czarny. W dolnej czêœci profilu ³upków pstrych wydzielono zespó³ o mi¹ szoœci oko³o 100 m, w którym przewagê osi¹gaj¹ osady o barwie czerwonej i zielonej (Malata i in., 1990). upki barwy jasnoczerwonej s¹ ilaste, grubo³upliwe o nierównym prze³amie i tworz¹ pakiety cm gruboœci. Przedzielane s¹ pakietami bezwapnistych ³upków oliwkowo-zielonkawych. Wœród tej serii tkwi¹ cienko³awicowe piaskowce (do 10 cm), drobnoziarniste, muskowitowe, barwy niebieskawej, stalowoszarej lub zielonkawej. S¹ one laminowane poziomo lub przek¹tnie, a wystêpuj¹ce drobne hieroglify s¹ pochodzenia organicznego. Spoiwo piaskowców jest wapniste, niekiedy krzemionkowe. W rejonie Uœcia Gorlickiego Odernego zespó³ mikrofauny z gatunkami: Nothia excelsa (Grzybowski), Glomospira charoides (Jones et Parker), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Glomospira irregularis (Grzybowski), Reophax splendidus Grzybowski, Reophax elongatus Grzybowski, Recurvoides nucleolus (Grzybowski), Recurvoides contortus Earland, Recurvoides ex. gr. walteri (Grzybowski), Trochamminoides div. sp., Cystamminella pseudopauciloculata Brady wykazuje wiek dolnoeoceñski (Malata, i in., 1990). W wy szej czêœci profilu, nad ³upkami wiœniowo-czerwonymi zalegaj¹ ³upki zielono-oliwkowe o mi¹ szoœci oko³o 30 m zawieraj¹ce zespó³ mikrofauny wskazuj¹cy równie na wiek dolnoeoceñski z gatunkami: Rhabdammina annulata Grzybowski, Rhabdammina linearis Brady, Nothia excelsa Grzybowski, Ammodiscus siliceus (Terquem), Glomospira irregularis (Grzybowski), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Reophax splendidus Grzybowski, 20

21 Reophax subnodulosus Grzybowski, Reophax cf. pilulifer Brady, Saccamminoides carpathicus Geroch, Thalmannammina subturbinata (Grzybowski), Recurvoides contortus Earland, Trochamminoides coronatus (Brady), Trochamminoides contortus (Grzybowski), Trochamminoides folius (Grzybowski), Gerochammina conversa (Grzybowski), Karrerulina coniformis (Grzybowski). Nad tymi ³upkami, w których spotykane s¹ wk³adki twardych plamistych margli, zalega ponownie ok. 20-metrowy pakiet ³upków w przewadze barwy czerwonej. W rejonie wsi Smerekowiec (potok Krzywy), mikrofauna z pstrych ³upków zawiera gatunki: Plaectammina complanata (Franke), Plaectammina placenta (Grzybowski), Caudammina velascoense (Cushman), Glomospirella grzybowskii (Jurkiewicz), Glomospira diffundens Cushman et Renz, Trochamminoides subcoronatus (Brady), Thalmannammina subturbinata (Grzybowski), Rzehakina epigona (Rzehak), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Karrerulina tenuis (Grzybowski), Ammosphaeroidina pseudo-pauciloculata (Mjatliuk). Przytoczona mikrofauna œwiadczy, e dolna czêœæ ³upków pstrych (³upki czerwone) jest wieku paleoceñskiego (Wêc³awik, 1969). We wsi Czarna oraz w Brunarach, w próbkach z ³upków pstrych oznaczono: Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Karrerulina coniformis (Grzybowski), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Glomospira charoides (Jones et Parker), Trochamminoides irregularis (White), Reophax subondulesus Grzybowski. Mikrofauna ta wskazywa³aby na wiek dolnoeoceñski. Ca³oœæ osadów zaliczonych do ³upków pstrych osi¹ga mi¹ szoœæ 250 m. Nale y podkreœliæ, e do ³upków pstrych w³¹czono wszystkie osady od paleocenu górnego po eocen dolny w³¹cznie, które maj¹ wk³adki ³upków czerwonych. Najni sza ich warstwa rozpoczyna profil wydzielenia, najwy sza natomiast zosta³a przyjêta za granicê miêdzy ³upkami pstrymi a wy ej le ¹cymi warstwami hieroglifowymi (Wêc³awik, 1969). b. Eocen upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy hieroglifowe stwierdzono na powierzchni w na obszarze wsi Nowica, Leszczyny, Kunkowa, Uœcie Gorlickie Klimkówka, Czarna i Brunary Œnietnica. W dolnej czêœci profilu dominuj¹ ³upki barwy niebiesko-seledynowej, o prze³amie muszlowym i oddzielnoœci p³ytkowej, wapnistym spoiwie. Ku górze niebieskawy kolor zanika, przechodz¹c w zielonkawo-oliwkowy. upki s¹ bardziej margliste. Cienko³awicowe wk³adki piaskowców (5 25 cm) maj¹ spoiwo wapniste o charakterze podstawowym, warstwowanie laminowane poziomo lub przek¹tnie o skorupowej oddzielnoœci w stropie. Piaskowce s¹ zwykle silnie spêkane, a szczeliny wype³nione s¹ kalcytem. Wystêpuj¹ w nich liczne, drobne hieroglify organiczne. W ca³oœci ta czêœæ profilu przypomina litotyp warstw inoceramowych wykszta³cony jako drobnorytmiczny flisz, w którym przewa aj¹ osady ilaste. Ku stropowi profilu nastêpuje stopniowa zmiana charakteru litologicznego osadów. Polega ona na zaniku stalowoszarych piaskowców oraz niebieskiego zabarwienia ska³ ilastych (Wêc³awik, 1963, 1969), zastêpowanych przez ³upki o barwie zgni³o zielon- 21

22 kawej, ilasto-piaszczyste, ³upi¹ce siê kostkowo, o prze³omie muszlowym. W grubych pakietach ³upków tkwi¹ zwykle soczewki drobnoziarnistych piaskowców o barwie zielonawo-szarej, szybko siê wyklinowuj¹cych. Spotykane s¹ tu równie wk³adki mu³owców marglistych, a w rejonie Stawiszy Czarnej cienkie ³awice i soczewki szarych margli syderytycznych o brunatnej korze zwietrzelinowej. Analiza chemiczna margli wykaza³a zawartoœæ CaCO 3 39,51%, FeCO 3 10,04% (Wêc³awik, 1963). W rejonie Skwirtnego (Wêc³awik, Wójcik, 1993) mikrofauna ³upków z warstw hieroglifowych wykazuje ich dolnoeoceñski wiek w czêœci sp¹gowej. Oznaczono tu: Lituotuba lituiformis (Brady), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Thalmannammina subturbinata (Grzybowski), Karrerulina tenuis (Grzybowski), Gerochammina conversa (Grzybowski), Ammodiscus angygyrus (Reuss). Podobny zespó³ rozpoznano w Brunarach. Próbki pobrane na mikrofaunê ze stropowych czêœci warstw hieroglifowych okaza³y siê p³one, przez co przedzia³ wiekowy dla nich oparto o wyniki badañ z s¹siednich obszarów (Wêc³awik, 1963; Wêc³awik, Wójcik, 1993; Paul, 1993). Na tej podstawie przyjêto, e warstwy hieroglifowe reprezentowane s¹ przez osady od eocenu dolnego po eocen œrodkowy. Zmienna mi¹ szoœæ ca³ego profilu zawarta jest w przedziale m. Eocen górny upki, margle i piaskowce warstwy podmagurskie.warstwy podmagurskie towarzysz¹, w tej czêœci strefy raczañskiej po³udniowej, wy ej leg³ym warstwom magurskim buduj¹cym pasma góry Kopy, Czertezia i Kiczery oraz pasm góry Polany, Homoli, a tak e Kuczery Gronia i Kiczery Wielkiej (po³udniowo-zachodniej czêœæ obszaru). Postawienie wyraÿnej granicy sp¹gowej dla warstw podmagurskich napotyka na pewne trudnoœci. Wynika to z faktu, e nie obserwowano nag³ego przejœcia od ³upkowej serii warstw hieroglifowych do litologicznie odmiennej serii wy ej zalegaj¹cej. Przyjêto uwa aæ za sp¹gow¹ ich czêœæ pojawienie siê wiêkszego udzia³u piaskowców cienko- i œrednio³awicowych (20 30 cm), o cechach litofacji magurskiej. Piaskowce warstw podmagurskich s¹ drobno- i œrednioziarniste, s³abo sortowane, o spoiwie marglistym, barwy popielato-szarej. Obok licznych bioglifów wystêpuj¹ hieroglify mechaniczne wskazuj¹ce na transport materia³u ziarnistego z po³udniowego wschodu i po³udnia. W piaskowcach obok ziarn kwarcowych licznie reprezentowany jest muskowit. Warstwowanie jest równoleg³e, rzadziej przek¹tne. Wietrzej¹c zmieniaj¹ barwê na ó³to-rdzaw¹. Wk³adki ³upków s¹ cieñsze (10 20 cm). S¹ one ilaste i margliste, o barwie oliwkowo-zielonkawej, oddzielnoœci blaszkowej, gruz³owo-tabliczkowej i prze³amie ziarnistym, niekiedy muszlowym. W czêœci dolnej profilu napotykane s¹ równie sporadyczne wk³adki margli (do 10 cm), barwy szarokremowej, rozpadaj¹cych siê kostkowo, o prze³amie g³adkim, niekiedy muszlowym i wyraÿnej laminacji poziomej. Mi¹ szoœæ warstw podmagurskich jest zmienna i wynosi ok. 160 m. Wiek okreœlony na doln¹ czêœæ eocenu górnego w oparciu o zaleganie ich miêdzy udokumentowanymi wiekowo warstwami hieroglifowymi a wy ej le ¹cymi warstwami magurskimi. 22

23 Piaskowce muskowitowe, grubo³awicowe i ³upki warstwy magurskie. Kompleks piaskowcowo-³upkowy o mi¹ szoœci ponad 1000 m, le ¹cy nad warstwami podmagurskimi, koñczy w po³dniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza sedymentacjê fliszow¹ strefy raczañskiej po³udniowej. Przejœcie miêdzy warstwami podmagurskimi a magurskimi jest stopniowe, a granicê miêdzy nimi mo na postawiæ w miejscu, gdzie pojawia siê przewaga grubo³awicowych piaskowców. Granicê tê mo na obserwowaæ w ods³oniêciach w lewo- i prawobrze nych dop³ywach potoku Czarnego we wsi Czarna (Wêc³awik, 1963). Sp¹g warstw magurskich reprezentowany jest tu przez grubo³awicowe piaskowce, których kilka ³awic osi¹ga mi¹ szoœæ do 2 m. Tworz¹ siê na nich niewielkie wodospady. Na warstwy magurskie sk³adaj¹ siê w przewadze drobno- i œrednioziarniste piaskowce, mi¹ szoœci cm, rozdzielane s³abo wapnistymi i ilastymi ³upkami. upki ilaste zazwyczaj maj¹ barwê zgni³ozielonkaw¹, blaszkow¹ i tabliczkow¹ oddzielnoœæ oraz prze³am muszlowy. Miêdzy grubszymi ³awicami piaskowców pojawiaj¹ siê równie ³upki piaszczyste z obficie wystêpuj¹cym detrytusem roœlinnym i muskowitem. W rejonie Œnietnicy spotykane s¹ tak e piaskowce gruboziarniste do zlepieñcowatych. W ich sk³adzie wyró niono obok kwarcu mlecznego, muskowitu i skaleni potasowych fragmenty ska³ metamorficznych (kwarcyty, ³upki kwarcowo-³yszczykowe), sporadycznie glaukonit, a tak e toczeñce jasnozielonych i niebieskawych ³upków oraz ziarna granitów, wapieni krystalicznych. Piaskowce s¹ zwiêz³e o niewyraÿnym warstwowaniu poziomym, rzadziej przek¹tnym. Na powierzchniach sp¹gowych ³awic widoczne s¹ hieroglify organiczne (³awice cieñsze) i hieroglify mechaniczne, g³ównie pr¹dowe w ³awicach grubszych. Pomiar kierunków transportu wskazuje na przewagê kierunku dostawy materia³u z po³udniowego wschodu i po³udnia nad kierunkem z pó³nocny. W rejonie Œnietnicy Czarnej, w œrodkowej czêœci warstw magurskich, pojawia siê kompleks ska³ o du ym udziale ³upków, daj¹cy mo liwoœæ podzia³u osadów magurskich na trzy czêœci (Wêc³awik, 1963). Seria ta o mi¹ szoœci oko³o 100 m, sk³ada siê z grubych pakietów ³upków i mu³owców g³ównie ilastych, barwy oliwkowo-zgni³ozielonej, rozpadaj¹cych siê muszlowo. Pakiety ³upków osi¹gaj¹ do 30 cm gruboœci. Rozdzielaj¹ce je piaskowce s¹ cienko³awicowe (do 10 cm), niekiedy soczewkowato wyklinowuj¹ce siê, barwy stalowoszarej, drobnoziarniste o spoiwie wapnistym typu podstawowego. Rozpadaj¹ siê kostkowo i wietrzej¹c zmieniaj¹ barwê na popielato-rdzaw¹. Wykazuj¹ laminacjê horyzontaln¹. Wystêpuj¹ce hieroglify s¹ pochodzenia organicznego. Mikrofauna otwornicowa w ³upkach œródmagurskich reprezentowana jest przez obficie wystêpuj¹ce gatunki: Sphaerammina subgaleata (Vasicek), Rhabdammina robusta (Grzybowski), Nothia excelsa (Grzybowski), Trochamminoides subcoronatus (Grzybowski), Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Subreophax splendidus (Grzybowski), Subreophax gutifer (Brady). Wiek tych utworów to ni sza czêœci eocenu górnego. 23

24 Nad opisan¹ seri¹ ³upków wystêpuj¹ ponownie typowe piaskowce warstw magurskich. Rozpoczynaj¹ je piaskowce œrednio³awicowe, popielato-szare, muskowitowe, drobnoziarniste o spoiwie wapnistym. Ku stropowi mi¹ szoœæ ³awic wzrasta. Liczne hieroglify s¹ pochodzenia mechanicznego. Wk³adki ³upków s¹ cienkie, marglisto-ilaste, barwy zgni³ozielonej, o oddzielnoœci muszlowej i ziemistym prze³amie. Równie w nich wystêpuje licznie mikrofauna gatunku Sphaerammina subgaleata (Vasiek). Przy trójdzielnym rozdziale warstw magurskich, kompleks dolny osi¹ga mi¹ szoœci do oko³o 450 m, œrodkowy (³upkowy) oko³o 100 m i górny oko³o 500 m. Dolny kompleks buduje pasmo wzniesieñ góry Kopy, Czertezia, Kiczery oraz yœca (prawobrze ne zbocza rzeki Ropy), a tak e pasmo góry Polana, Homoli i Suchej Homoli (miêdzy Uœciem Gorlickim Klimkówk¹ a Czarn¹ Brunarami). Pasmo Kuczery Gronia zawiera trójcz³onowy podzia³ warstw magurskich, natomiast lewobrze ne pasma wzniesieñ rzeki Bia³ej w Brunarach Œnietnicy nie wykazuj¹ wyraÿnie opisanego podzia³u. Seria magurska Siar 1. Kreda paleogen a. Kreda górna paleocen Kampan paleocen Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe z wk³adkami piaskowców grubo³awicowych oraz ³upki, margle fukoidowe warstwy inoceramowe. Wstrefie raczañskiej pó³nocnej (Siar) s¹ to najstarsze utwory ods³aniaj¹ce siê na powierzchni terenu. W sp¹gowej i œrodkowej czêœci profilu warstw inoceramowych dominuj¹ ³awice piaskowców skorupowych o mi¹ szoœci od 10 do 25 cm, rozdzielone ³upkami mu³owcowymi. Udzia³ piaskowców i ³upków w obrêbie tego kompleksu jest zmienny, lecz generalnie ³awice piaskowcowe przewa aj¹. Najczêœciej spotykane tu interwa³y to Tabc, Tbcd, Tcd. Piaskowce skorupowe s¹ drobnoziarniste, dobrze wysortowane, barwy szaro-popielatej, o spoiwie wapnisto-ilastym. Zawieraj¹ widoczne makroskopowo ziarna kwarcu, muskowitu oraz detrytusu roœlinnego podkreœlaj¹cego laminacjê. S¹ to zazwyczaj œrednio³awicowe piaskowce warstwowane równolegle i przek¹tnie, z licznymi konwolucjami powsta³ymi w zwi¹zku z niestatecznym warstwowaniem gêstoœciowym. Na powierzchniach sp¹gowych zawieraj¹ liczne hieroglify. Zazwyczaj poszczególne efekty aktów depozycyjnych wewn¹trz ³awic piaskowcowych licz¹ oko³o cm i s¹ rozmyte nastêpnym aktem o tej samej strukturze. Charakterystyczn¹ cech¹ dla tych piaskowców jest wystêpowanie strza³ki kalcytowej. Czasami w obrêbie opisanego kompleksu wystêpuj¹ œrednio³awicowe i grubo³awicowe piaskowce z rozproszonym materia³em frakcji gruboziarnistej, wewn¹trz dobrze wysortowanego materia³u frakcji 24

25 drobniejszych. Najgrubszy materia³ gromadzi siê w czêœci sp¹gowej w jamkach wirowych, gdzie najwiêksza œrednica otoczaków dochodzi do 0,5 cm. Mi¹ szoœæ ³awic tych piaskowców nie przekracza 50 cm. W kompleksie tym wystêpuj¹ równie zlepieñce i piaskowce gruboziarniste, Ÿle wysortowane, barwy szarej, o spoiwie wapnisto-ilastym, Materia³ jest Ÿle obtoczony, a wielkoœæ ziarn waha siê od 0,2 do 0,5 cm. Jest to przede wszystkim kwarc, skalenie oraz fragmenty ³upków serycytowych. awice zbudowane z tych utworów osi¹gaj¹ mi¹ szoœæ 0,5 1,0 m. Pomiêdzy ³awicami piaskowców zawieraj¹cych warstwowanie konwolutne wystêpuj¹ mu³owce grubo³upliwe, ciemnoszaro-popielate, wapniste, nierównomiernie wietrzej¹ce (na bia³o, niekiedy na ó³to-br¹zowo). Prze³am ich jest nierówny, a rysa popielata. W obrêbie dolnej i œrodkowej czêœci kompleksu warstw inoceramowych spotykane s¹ te kremowe margle fukoidowe o mi¹ szoœci cm. Najlepiej ods³oniêt¹ t¹ czêœæ profilu stwierdzono w potoku Siarka pomiêdzy Sêkow¹ a Owczarami. W pobranych próbkach na podstawie obecnoœci mikrofauny: Nothia latissima (Grzybowski), Rhabdammina robusta (Grzybowski), Ammodiscus sp., Caudammina excelsa (Dyl¹ anka), Caudammina ovulum (Grzybowski), Recurvoides sp., Trochamminoides sp., Bolivinopsis spectabilis (Grzybowski), Karrerulina coniformis (Grzybowski), Gerochammina conversa (Grzybowski), Matanzia varians (Glaessner), ustalono wiek na mastrycht paleocen (oznaczy³ Szyd³o). W wy szej czêœci profilu warstw inoceramowych obserwujemy zró nicowanie facjalne. Wystêpuj¹ tu grubo³awicowe piaskowce, udzia³ ³upków jest podrzêdny. S¹ to piaskowce gruboziarniste, niekiedy zlepieñcowate, barwy szaro-popielatej. Najczêœciej s¹ one wyraÿnie uziarnione frakcjonalnie, ale tak e masywne, bezstrukturowe, z licznymi powierzchniami rozmyæ pomiêdzy poszczególnymi aktami depozycyjnymi. Utwory tego typu najlepiej s¹ ods³oniête w Szymbarku, w potoku obok osady Nadjazie oraz w potoku na po³udniowym stoku góry Suchy Wierch. Lateralnie piaskowce grubo³awicowe zosta³y zast¹pione najpierw piaskowcami z warstwowaniem konwolutnym, a te z kolei ³upkami mu³owcowymi. Kompleks tych ³upków, mo na korelowaæ z warstwami ze Œwi¹tkowej (Jurkiewicz, Karnkowski, 1959) i obserwowaæ je w potoku Sêkówka w Ropicy Górnej. W pobranych próbkach z górnej czêœci profilu warstw inoceramowych w potoku Sêkówka oraz na po³udniowym stoku Maœlanej Góry na podstawie obecnoœci mikrofauny: Subbotina triloculinoides (Plummer), Globigerina calactea (Finlay), Parvulorugoglobigerina fringa (Subbotina), Chiloguembelina cf. morsei (Kline), ustalono wiek na paleocen dolny (oznaczy³ Szyd³o). Kierunki transportu w warstwach inoceramowych wskazuj¹ na transport z pó³nocnego wschodu na po³udniowy zachód (Jurkiewicz, Karnkowski, 1959; Sikora, 1970). Ca³kowita mi¹ szoœæ warstw inoceramowych w strefie raczañskiej pó³nocnej wynosi prawdopodobnie oko³o 600 m i jest doœæ trudna do ustalenia ze wzglêdu na silne ich zaanga owanie tektoniczne i odk³ucie od podœcielaj¹cych utworów. 25

26 2. Paleogen a. Paleocen Piaskowce grubo³awicowe, ³upki (piaskowce z Mutnego).Porazpierwszy opisane zosta³y na tym obszarze przez Œwidziñskiego (1944, w: Œwidziñski, 1973a, b) oraz przez Sikorê (1967), który zakwalifikowa³ je jako piaskowce z Mutnego. Zarówno Œwidziñski jak i Sikora przyjmowali, e s¹ to warstwy przejœciowe pomiêdzy warstwami inoceramowymi i eoceñskimi i ³upkami pstrymi. Autor przeprowadzonych badañ sugeruje, e kompleks ten le y tak e w obrêbie górnej partii warstw inoceramowych. Profil taki mo emy obserwowaæ w Dominikowicach, gdzie piaskowce z Mutnego znajduj¹ siê oko³o 80 m poni ej poziomu ³upków pstrych w obrêbie piaskowców inoceramowych. Kompleks ten zbudowany jest z grubo- i œrednio³awicowych, grubo- i œrednioziarnistych piaskowców z widocznym makroskopowo muskowitem i kawernami po wietrzej¹cych skaleniach, które nadaj¹ skale charakterystyczny wygl¹d. S¹ one barwy szarobrunatnej, wapniste, o spoiwie wapnisto-krzemionkowym, prze³amie ostrokrawêdzistym. Piaskowce rozdzielaj¹ cienko³upliwe ³upki bezwapniste, barwy zielono-brunatnej i zielonej. Najczêœciej wystêpuj¹ce tu interwa³y to Tabc, Taa, Tabcd, Tbc. Ca³kowita mi¹ szoœæ tego kompleksu wynosi oko³o m. Pobrane próbki nie zawiera³y mikrofauny i wiek kompleksu okreœlono na podstawie pozycji w profilu. b. Paleocen eocen Paleocen eocen œrodkowy upki czerwone i zielone oraz piaskowce cienko³awicowe ³upki pstre oraz piaskowce grubo³awicowe z ³upkami pstrymi piaskowce ciê - kowickie. W nielicznych tylko przypadkach mo na przeœledziæ stopniowe przejœcie warstw inoceramowych do ³upków pstrych. Najlepiej ods³oniêt¹ doln¹ granicê ³upków pstrych obserwujemy w Siarach Górnych w potoku Siarka oraz w jego wschodnich dop³ywach. Istnieje stopniowe przejœcie od ³upków mu³owcowych barwy popielatoszarej w warstwach inoceramowych do ³upków mu³owcowych barwy czerwonej i czerwonozielonej w ³upkach pstrych (wschodni dop³yw Siarki). Przejœcie to obserwujemy na przestrzeni kilkunastu centymetrów. Inny rodzaj przejœcia stwierdzono tak e w potoku Siarka oraz w pó³nocnym dop³ywie potoku Ropa w Ropicy Dolnej. Pierwsze pakiety czerwonych ³upków wystêpuj¹ tam pomiêdzy ³awicami piaskowców z warstwowaniem konwolutnym warstw inoceramowych. upki pstre s¹ to mu³owce grubo- i cienko³upliwe, bezwapniste, barwy czerwonej i czerwono-zielonej z wystêpuj¹cymi w nich sporadycznie drobnoziarnistymi piaskowcami cienko³awicowymi barwy zielonkawej (spowodowanej wystêpowaniem glaukonitu). Mikrofauna oznaczona w próbkach z potoku Siarka wskazuje na paleocen eocen œrodkowy. Paleocen okreœlono na podstawie nastêpuj¹cych zespo³ów otwornicowych: Saccammina placenta (Grzybowski), Ammodiscus 26

27 bornemanni (Reuss), Glomospirella grzybowskii (Jurkiewicz), Caudammina ovulum (Grzybowski), Rzehakina fissistomata (Grzybowski), Trochamminoides coronatus (Brady), Bolivinopsis spectabilis (Grzybowski), najni szy eocen dolny: bardzo liczne Glomospira sp: Glomospira charoides (Jones et Parker), Glomospira gordialis (Jones et Parker), ponadto Recurvoides sp., Haplophragmoides sp.; wy szy dolny eocen Saccammina placenta (Grzybowski), Kalamopsis grzybowskii (Dyl¹ anka), Caudammina ecelsa (Dyl¹ anka), Caudammina ovulum (Grzybowski), Caudammina velascoense (Cushman), Trochamminoides coronatus (Brady); Trochamminoides lituiformis Brady, Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Recourvoides nucleolus (Grzybowski), Recourvoides walteri (Grzybowski), Reticulophragmium amplectens (Grzybowski), Bolivinopsis spectabilis (Grzybowski), Gerochammina conversa (Grzybowski), œrodkowy eocen Rhabdammina sp. Nothia sp., Reophax duplex Grzybowski, Trochamminoides coronatus (Brady), Trochamminoides lituiformis (Brady), Reticulophragmium amplectens (Grzybowski) bardzo liczne, Gerochammina conversa (Grzybowski), oznaczy³ Szyd³o. W obrêbie kompleksu ³upków pstrych w rejonie Maœlanej Góry oraz w okolicy Szymbarku wystêpuj¹ piaskowce ciê kowickie. Najlepiej ods³oniête s¹ w potoku G³êbokim oraz w dwóch ciekach na po³udnie od Szymbarku. Utwory te s¹ makroskopowo podobne do piaskowców magurskich facji glaukonitowej. Jedyn¹ cech¹ wyró niaj¹c¹ ten kompleks od wy ej leg³ego kompleksu warstw magurskich jest obecnoœæ wœród ³awic piaskowców ciê kowickich cienkich pakietów ³upków pstrych. Piaskowce ciê kowickie s¹ grubo³awicowe, miejscami zlepieñcowate, popielato- ó³te, wapniste. Zawieraj¹ kwarc, muskowit, glaukonit, skalenie oraz fragmenty fyllitów, granitów, gnejsów oraz wapieni. W utworach tych materia³ jest Ÿle wysortowany, miejscami wystêpuje uziarnienie frakcjonalne z rozdzieleniem na frakcje tylko najgrubszego ziarna. Otoczaki grubszego materia³u, przede wszystkim kwarcu, osi¹gaj¹ najczêœciej œrednicê 0,3 0,5 cm, a sporadycznie dochodz¹ do 1 cm. W piaskowcach mo na zaobserwowaæ liczne skrzemienia³e kawa³ki roœlin i klasty i³ów, wielkoœci 0,5 1,0 cm; na powierzchniach widoczne s¹ kawerny po substancjach organicznych i klastach i³ów. Poszczególne akty depozycyjne oddzielone s¹ od siebie poziomami amalgamacji. Maksymalna mi¹ szoœæ poszczególnych aktów depozycyjnych dochodz¹ do 2 m, a œrednio wynosz¹ oko³o 1 m. Wystêpuj¹ce na dolnej powierzchni hieroglify pr¹dowe wskazuj¹ na dostawê materia³u z pó³nocnego zachodu (Sikora, 1970). awice piaskowców grubo³awicowych rozdzielone s¹ miejscami cienkimi pakietami ³upków zielonych, rzadziej czerwonych. Próbka z ³upków pstrych wystêpuj¹cych w obrêbie piaskowców ciê - kowickich z okolicy Szymbarku zawiera zespó³ otwornic charakterystyczny dla najni szego eocenu dolnego: Nothia latissima (Grzybowski), Rhabdammina cylindrica Glaessner, Ammodiscus sp., Glomospira spp., bardzo liczne: Glomospira charoides (Jones et Parker), Glomospira diffundens (Cushman et Renz), Glomospira gordialis (Jones et Parker), Haplophragmoides suborbicularis (Grzybowski), Trochamminoides sp., Gerochammina conversa (Grzybowski) (oznaczy³ Szyd³o). 27

28 Ca³kowita mi¹ szoœæ kompleksu piaskowców ciê kowickich waha siê w granicach od 30 w okolicy Jeleniej Góry do ok. 120 m w okolicy êgów za Wod¹. Mi¹ szoœæ ³upków pstrych na obszarze, gdzie nie wystêpuj¹ piaskowce ciê kowickie wynosi oko³o 150 m, w rejonie gdzie one wystêpuj¹ mi¹ szoœæ podœcielaj¹cych je ³upków pstrych wynosi oko³o 30 m, a nadœcielaj¹cych oko³o 100 m. c. Eocen Eocen œrodkowy Piaskowce grubo³awicowe z ³upkami pstrymi piaskowce ciê kowickie zosta³y opisane powy ej. Eocen górny upki, margle i piaskowce (³upki z Zembrzyc) warstwy podmagurskie. Ponad ³upkami pstrymi wystêpuj¹ ³upki mu³owcowe, najczêœciej grubo³upliwe, barwy szarozielonej i zielonej, miejscami brunatnoczekoladowe, silnie wapniste. W partii sp¹gowej na przestrzeni kilku centymetrów przechodz¹ od ³upków pstrych do ³upków szarozielonych. Przejœcie to jest najlepiej widoczne w okolicy Mêciñskiej Góry. Mi¹ szoœæ kompleksu ³upków podmagurskich jest zmienna i waha siê od 1 do oko³o 25 m. Zmienna mi¹ szoœæ zwi¹zana jest prawdopodobnie z erozyjn¹ dzia³alnoœci¹ pr¹dów zawiesinowych z jednej strony, a redukcjami tektonicznymi z drugiej strony. Mo na w profilach zaobserwowaæ zwi¹zek pomiêdzy rodzajem utworów nadleg³ych a mi¹ szoœci¹ kompleksu ³upkowego. Je eli na kontakcie pomiêdzy ³upkami podmagurskimi a piaskowcami magurskimi wystêpuj¹ osady turbidytowe z pr¹dów zawiesinowych reprezentuj¹ce interwa³y Taa, Tabcd, Tbcd to mi¹ szoœæ ³upków podmagurskich wynosi zazwyczaj kilkanaœcie metrów; w przypadku kontaktu z osadami o podwy szonej gêstoœci sp³ywu, typu fluksoturbidytów, mi¹ szoœci zredukowane s¹ do przedzia³u od 1mdokilku metrów. Próbka pobrana z ³upków podmagurskich wystêpuj¹cych w okolicy Szymbarku zawiera zespó³ mikrofauny charakterystyczny dla eocenu górnego: Nothia excelsa (Grzybowski), Saccammina grzybowskii irregularis (Grzybowski), Reophax pilulifer Brady, Haplophragmoides parvulus Blaicher, Haplophragmoides walteri (Grzybowski), Trochamminoides folium (Grzybowski), Gerochammina conversa (Grzybowski) (oznaczyli: Olszewska, Szyd³o). Próbka pobrana na nanoplankton wapienny zawiera³a: Isthmolithus recurvus Deflandre, Reticulofenestra umbilica (Levin) Martini et Ritzkowski, Cribrocentrum reticulatum (Gartner et Smith) Perch-Nielsen, Discoaster saipanensis Bramlette et Riedel, Lanternithus minutus Stradner, Dictyococcites bisectus (Hay, Mohler et Wade) Bukry et Percival. Gatunki te wskazuj¹ na eocen górny po³¹czone zony kokolitowe NP (oznaczy³a Garecka). 28

29 d. Oligocen Piaskowce glaukonitowe, grubo³awicowe i ³upki (piaskowce z W¹tkowej) warstwy magurskie. Z utworów tych na opisanym obszarze zbudowane s¹ pasma grzbietów górskich Magury Ma³astowskiej i W¹tkowskiej. W piaskowcach magurskich mo na zaobserwowaæ wyraÿn¹ dwudzielnoœæ. W dolnej partii kompleksu piaskowców magurskich obserwujemy œrednio- i grubo³awicowe piaskowce ze strefami amalgamacji, rozdzielone kilkudziesiêciocentymetrowymi pakietami grubo³upliwych ³upków podobnych do ³upków podmagurskich. Piaskowce stanowi¹ tu oko³o 70% profilu. Granice sp¹gowe i stropowe piaskowców z ³upkami s¹ ostre, co sprawia wra enie jakby ³upki te nie by³y (w wiêkszoœci przypadków) zwi¹zane z cyklami osadzania siê piaskowców. Opiniê tê potwierdza wygl¹d piaskowców, które maj¹ charakter sp³ywów piaszczystych o niskiej zawartoœci frakcji ilastej. Mi¹ szoœæ tej czêœci wynosi oko³o m. Wy sza czêœæ piaskowców magurskich ma zupe³nie odmienny charakter. S¹ to przewa nie ³awice piaskowcowe z poziomami amalgamacji. Mi¹ szoœæ pomiêdzy tymi poziomami amalgamacji wynosi od kilku do kilkudziesiêciu centymetrów. Udzia³ ³upków w tej czêœci profilu zazwyczaj nie przekracza 10%. Mi¹ szoœæ tego kompleksu waha siê od 350 do 500 m. W obrêbie ca³ego kompleksu piaskowców magurskich mo na wydzieliæ dwie litofacje. Najczêœciej wystêpuj¹c¹ s¹ piaskowce grubo³awicowe i bardzo grubo³awicowe. S¹ to utwory grubo- i œrednioziarniste, miejscami zlepieñcowate, o spoiwie ilastym, miejscami ilasto-wapnistym. Makroskopowo w piaskowcach w przewa aj¹cej iloœci obserwuje siê kwarc, podrzêdnie skalenie oraz liczne ziarna glaukonitu. Pojedyncze ziarna kwarcu na ogó³ nie przekraczaj¹ 0,1 cm, miejscami w partiach sp¹gowych ³awic mog¹ dochodziæ do 0,3 0,5 cm, a sporadycznie w partiach zlepieñcowatych do 1 2 cm. Utwory te na niezwietrza³ych powierzchniach s¹ jasnopopielate z ciemnymi plamami spowodowanymi wystêpowaniem glaukonitu; wietrzej¹c przybieraj¹ barwê brunatno- ó³t¹, staj¹ siê rozsypliwe. Obserwuje siê w nich uziarnienie frakcjonalne normalne i odwrócone, bardzo czêsto s¹ masywne, bezstrukturowe. W obrêbie piaskowców bardzo grubo³awicowych obserwujemy czêsto warstwowanie równoleg³e wielkoskalowe. S¹ to typowe utwory sp³ywów piaszczystych o bardzo ma³ej zawartoœci frakcji ilastej. Mi¹ szoœæ ³awic siêga kilku metrów. Powsta³y one w efekcie kilku aktów depozycyjnych, rozdzielone s¹ poziomami amalgamacji. Niekiedy w obrêbie piaskowców grubo³awicowych wystêpuj¹ szarozielone ³upki grubo³upliwe. Drug¹ litofacj¹ s¹ piaskowce cienko- i œrednio³awicowe o mi¹ szoœci od 5 do 25 cm, drobnoziarniste, dobrze wysortowane. atwe do zaobserwowania jest w nich warstwowanie równoleg³e i przek¹tne w ma³ej skali. Spotykane s¹ tu doœæ czêsto warstwowanie konwolutne zwi¹zane z niestatecznym warstwowaniem. Na powierzchniach sp¹gowych obserwujemy liczne bioturbacje oraz rzadziej hieroglify pr¹dowe. Sp¹gowe powierzchnie s¹ ostre, ku górze ³agodnie przechodz¹ w ³upki. 29

30 Pomiêdzy ³awicami piaskowców wystêpuj¹ pakiety ³upków œrednio³upliwych, barwy ciemnoszarej, bezwapniste, ³upi¹ce siê nierówno. Pakiety ³upków osi¹gaj¹ mi¹ szoœci cm, a stosunek piaskowców do ³upków wynosi 50%. Jedynie miejscami zauwa amy przewagê ³upków, wœród których obserwuje siê ³awiczki piaskowców 1 2 cm. Profil piaskowców magurskich najlepiej ods³oniêty jest w górnym biegu potoku Siarka na pó³nocnych stokach pasma Magury Ma³astowskiej. Wiek samego kompleksu warstw magurskich wyznaczono na zasadzie superpozycji ze wzglêdu na brak mikrofauny w obrêbie tych utworów. Przyjmuj¹c wiek stropowej czêœci ³upków podmagurskich (³upki z Szymbarku) na najwy szy eocen górny, a wiek ³upków nadmagurskich na oligocen dolny i bior¹c pod uwagê szybk¹ sedymentacjê utworów opisanych jako piaskowiec magurski mo na by je zaliczyæ do najni - szego oligocenu dolnego. Za A. Koszarskim, L. Koszarskim (1985) mo na sk³oniæ siê ku idei nazywania piaskowców magurskich facji glaukonitowej piaskowcami z W¹tkowej. Mi¹ szoœæ tego kompleksu waha siê w granicach m. upki, margle, piaskowce (³upki z Budzowa) warstwy nadmagurskie.warstwy nadmagurskie wystêpuj¹ na opisywanym obszarze wzd³u po³udniowej jego granicy, w górnej czêœci pó³nocnego stoku Magury Ma³astowskiej. W porównaniu z ni ejleg³ymi warstwami magurskimi ró ni¹ siê przede wszystkim udzia³em procentowym ³upków w profilu. Udzia³ ten w warstwach nadmagurskich miejscami dochodzi do 90%, a œrednio oko³o 70%. Wykszta³cenie piaskowców i ³upków jest takie same jak w piaskowcach magurskich, jedynie niektóre partie ³upków warstw nadmagurskich s¹ bardziej krzemionkowe. W stropowej partii wydzielenia niektóre ³awice piaskowców i ³upków nie maj¹ glaukonitu, przybieraj¹c barwê popielat¹, zawieraj¹ muskowit i upodabniaj¹ siê do litotypu kroœnieñsko-malcowskiego. Przyjêto, za sp¹g warstw nadmagurskich pierwsze wyst¹pienie kilkunastometrowego pakietu ³upków nad piaskowcami magurskimi, wœród których ³upki wystêpuj¹ podrzêdnie. Warstwy nadmagurskie na opisywanym obszarze wystêpuj¹ tylko na po³udniowy wschód od doliny Ropy. Mi¹ szoœæ warstw nadmagurskich wynosi oko³o 500 m. Na podstawie mikrofauny i nanoplanktonu wapiennego oznaczonego w próbkach pobranych z okolic na po³udniowy zachód od Ma³astowa wiek warstw nadmagurskich okreœlono na oligocen dolny. W próbkach pobranych na po³udnie od Bielanki stwierdzono: Bulimina cf. polymophinoides Yokoyama (spirytyzowana), okrzemki spirytyzowane, konkrecje FeS, co wskazywa³oby na dolny oligocen (oznaczy³a Olszewska). Bardziej zró nicowane gatunkowo, lecz niezbyt liczne otwornice znaleziono w materiale pochodz¹cym z rejonu na po³udniowy zachód od Ma³astowa i okolic G³adyszowa. Sporadyczne wyst¹pienia otwornic aglutynuj¹cych: Rhabdammina sp., Saccammina placenta (Grzybowski), Caudammina ovulum (Grzybowski), Haplophragmoides sp., liczne wapienne formy bentoniczne: Bolivina aenariensiformis Mjatliuk, Bolivina coockei Cushman, Bolivina crenulata Cushman, Bolivina danvilensis Howe et Wallace, Bolivina fastigia Cushman, Cibicides amphisylensis (Andreae), 30

31 Cibicides. lopjanicus Mjatliuk, Globocassidulina globosa (Hantken), Fursenkoina schreibersiana Czjzek, Asterigerina cf. bracteata Cushman, Discorbis sp., Uvigerina sp., a tak e obecnoœæ otwornic planktonicznych: Chiloguembelina gracillima (Andreae), Laterostomella cubensis (Plumer), Acarinina cf. rugosoaculeata Subbotina, Globanomalina micra (Cole), Globigerina leroyi Blow et Banner, Globigerina officinialis Subbotina, Tenuitella brevispira (Subbotina), Tenuitella cf. gemma Jenkins, Globorotaloides suteri Bolli wskazuje na najni szy oligocen. Nale y zaznaczyæ, e w próbkach znaleziono tak e otwornice charakterystyczne dla starszych przedzia³ów czasowych: Globigerina linaperta Finlay, Globigerina eocaena Guembel, Globigerinatheka conglobata luterbacheri Bolli, albo Acarinina rotundomarginata Subbotina, Globorotalia aculeata Jenkins, a tak e inne szcz¹tki organiczne: okrzemki (spirytyzowane), ig³y g¹bek (oznaczy³ Szyd³o). W sp¹gowej czêœci warstw nadmagurskich stwierdzono wystêpowanie nanoplanktonu: Reticulofenestra lockeri Miller, Reticulofenestra ornata Miller, Reticulofenestra umbilica (Levin) Martini et Ritzkowski, Cyclicargolithus floridanus (Roth et Hay in Hay et al.) Bukry, Cyclicargolithus abisectus (Müller) Wise, Isthmolithus recurvus Deflandre. Obecnoœæ takiego zespo³u wskazuje oligocen dolny (oznaczy³a Garecka). W próbce pobranej ze stropowej czêœci warstw nadmagurskich oprócz wy ej wymienionych form stwierdzono obecnoœæ Sphenolithus distentus (Martini) Bramlette et Wilcoxon wraz z pojedynczymi osobnikami Cyclicargolithus abisectus, co pozwala sugerowaæ wiek tej czêœci kompleksu na wy szy oligocen dolny (NP 23). upki ilaste z olistolitami (warstwy z G ³ adyszowa).utwory te to przede wszystkim mu³owce ilaste i i³owce. W sk³adzie mu³owców ilastych poza minera³ami ilastymi mo na wyró niæ: kwarc, muskowit, glaukonit, piryt, sporadycznie skalenie, z czego makroskopowo jedynie muskowit. Utwory te s¹ silnie wapniste, barwy zielonopopielatoszarej. W obrêbie mu³owców wystêpuj¹ okruchy lub bloki, a nawet fragmenty ³awic ró nych piaskowców i ³upków. Wietrzej¹c mu³owce pokrywaj¹ siê bia³ym nalotem i przybieraj¹ barwê popielatoszar¹. Brak ods³oniêtego przejœcia pomiêdzy warstwami nadmagurskimi a warstwami z G³adyszowa nie pozwala na dok³adne okreœlenie wzajemnej relacji tych dwóch wydzieleñ (Kopciowski, Garecka, 1996). Mi¹ szoœæ warstw z G³adyszowa jest trudna do oszacowania ze wzglêdu na brak dobrych ods³oniêæ oraz charakter osadu (brak u³awicenia), ale mo na przyj¹æ e wynosi m. Wyró niony zespó³ nanoplanktonu wapiennego z³o ony jest z nastêpuj¹cych form: Reticulofenestra lockeri Miller, Reticulofenestra ornata Miller, Reticulofenestra aff. lockeri Miller, Sphenolithus dissimilis Bukry et Percival, Cyclicargolithus abisectus (Müller) Wise, Cyclicargolithus floridanus (Roth et Hay in Hay et al.) Bukry. Obecnoœæ takiego zespo³u wskazuje na wy szy oligocen dolny (oznaczy³a Garecka). W badaniach mikrofaunistycznych wykazano sporadyczne wyst¹pienia otwornic aglutynuj¹cych: Rhabdammina sp., Saccammina placenta (Grzybowski), Caudammina ovulum (Grzybowski), Haplophragmoides sp., liczne wapienne formy bentoniczne: Bolivina aenariensiformis Mjatliuk, Bolivina coockei Cushman, Bolivina crenulata Cushman, Bolivina 31

32 danvilensis Howe et Wallace, Bolivina fastigia Cushman, Cibicides amphisylensis (Andreae), Cibicides lopjanicus Mjatliuk, Globocassidulina globosa (Hantken), Fursenkoina schreibersiana Czjzek, Asterigerina cf. bracteata Cushman, Discorbis sp., Uvigerina sp., a tak e obecnoœæ otwornic planktonicznych: Chiloguembelina gracillima (Andreae), Laterostomella cubensis (Plumer), Acarinina cf. rugosoaculeata Subbotina, Globanomalina micra (Cole), Globigerina leroyi Blow et Banner, Globigerina officinialis Subbotina, Tenuitella brevispira (Subbotina), Tenuitella. cf. gemma Jenkins, Globorotaloides suteri Bolli. Wskazuj¹ one na oligocen dolny. Nale y zaznaczyæ, e w próbkach znaleziono otwornice na wtórnym z³o u: Acarinina rotundomarginata Subbotina, Globorotalia aculeata Jenkins, Testacarinata incospiqua (Howe), a tak e inne szcz¹tki organiczne: okrzemki (spirytyzowane), szkieletowe elementy g¹bek (oznaczy³ Szyd³o). Czwartorzêd Na powierzchni utworów fliszowych wystêpuj¹ osady czwartorzêdowe, które tworz¹ ró nowiekowe, zró nicowane genetycznie i litologicznie pokrywy o zmiennych przestrzennie mi¹ szoœciach. S¹ to plejstoceñskie i holoceñskie osady rzeczne oraz utwory powsta³e w wyniku dzia³ania procesów stokowych. Ich rozmieszczenie na obszarze arkusza jest zró nicowane. W obrêbie Beskidu Niskiego zajmuj¹ one stosunkowo niewielkie powierzchnie. Zalegaj¹ przewa nie w dnach dolin oraz w dolnych partiach zboczy. Wyj¹tek stanowi¹ koluwia osuwiskowe, które miejscami zajmuj¹ znaczne powierzchnie stoków. Wiêksze rozprzestrzenienie utworów czwartorzêdowych obserwuje siê w rejonie Gorlic, u zbiegu dolin Ropy i Sêkówki, gdzie osi¹gaj¹ one du ¹ mi¹ szoœæ. Granice wydzieleñ wyznaczono w oparciu o ods³oniêcia naturalne, wykonane wiercenia oraz otwory archiwalne. Stratygrafiê osadów czwartorzêdowych ustalono g³ównie w oparciu o kryteria hipsometryczno-morfologiczne. a. Plejstocen Zlodowacenia najstarsze wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych 90,0 m n.p. rzeki. Wystêpuj¹ na kulminacji wzniesienia 379,0 m n.p.m. w Gorlicach, miêdzy Rop¹ a Sêkówk¹. Drobno- i œredniookruchowe wiry tkwi¹ce w glinach piaszczystych tworz¹ pokrywê o mi¹ szoœci ok. 2 m. Zlodowacenia po³udniowopolskie wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych 50,0 60,0 m n.p. rzeki wystêpuj¹ na prawym brzegu Ropy w Ropicy Dolnej oraz w Gorlicach, a tak e na lewym brzegu Sêkówki w Siarach. Pokrywê tê tworz¹ œrednio- i grubookruchowe wiry tkwi¹ce w piaskach py³owatych (ok. 3,0 m mi¹ szoœci) oraz przykrywaj¹ca je warstwa glin piaszczystych i glin py³owatych, która miejscami osi¹ga 2,5 3,0 m mi¹ szoœci. 32

33 Zlodowacenia œrodkowopolskie wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 30, 0 m n. p. rzeki wystêpuj¹ wzd³u lewego brzegu Sêkówki w Sêkowej na odcinku 1,3 km. Tworz¹ je œrednio- i grubookruchowe wiry z domieszk¹ g³azów (do 25 cm) tkwi¹ce w piaskach py³owatych i py³owato-ilastych. Wœród wirów, o mi¹ szoœci m, wystêpuj¹ cienkie (do 0,5 m) wk³adki piasków lub piasków py³owatych. Seria ta spoczywa na cokole skalnym o wysokoœci 20 m. wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 15,0 25,0 m n.p. rzeki stwierdzono na stosunkowo d³ugich odcinkach w dolinie Ropy (Ropica Dolna, Gorlice) i Sêkówki (Siary, Gorlice). Niewielkie p³aty tych osadów obserwuje siê równie w Szymbarku, Ropie, osiach, Uœciu Gorlickim i Ropicy Górnej. W Gorlicach, na lewym brzegu Ropy, na 12-metrowym cokole skalnym wystêpuj¹ drobno- i œredniookruchowe wiry piaszczyste o mi¹ szoœci ok. 5 m. Osady te, z wyj¹tkiem niewielkiego fragmentu, wystêpuj¹ w formie tarasu kopalnego. Pokrywa osadów rzecznych przykryta jest kilkumetrowej (2 12 m) gruboœci warstw¹ glin py³owatych i py³ów piaszczystych. W Ropicy Dolnej na prawym brzegu Ropy na 15-metrowym cokole z³o one s¹ wiry py³owato-piaszczyste przechodz¹ce w górnej czêœci profilu w drobno- i œredniookruchowe wiry piaszczyste. Na wirach o mi¹ szoœci ok. 5 m. zalega pokrywa deluwialnych glin piaszczystych i py³owatych o mi¹ szoœci 2 4 m. Zlodowacenia pó³nocnopolskie wiry i g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 7,0 12,0 m n.p. rzeki.tarasy te zajmuje du e powierzchnie w dolinie Ropy i Sêkówki u ich wylotu z Beskidu Niskiego. W Ropicy Dolnej oraz miêdzy Sêkow¹ a Gorlicami tworz¹ bardzo du e p³askie powierzchnie o szerokoœci do m. Wystêpuj¹ równie w postaci licznych niewielkich p³atów wzd³u Bia³ej, Ropy, Sêkówki, Siarki i Ma³astówki. Tarasy zbudowane s¹ ze œrednio- i grubookruchowych wirów oraz g³azów, tkwi¹cych w piaskach, piaskach py³owatych i mu³kach piaszczystych. Mi¹ szoœæ pokrywy wirowej waha siê od 3 do 5 m. Na osadach facji korytowej zalega warstwa glin piaszczystych i glin py³owatych o mi¹ szoœci 1,5 3,0 m. Osady aluwialne wystêpuj¹ na cokole skalnym o wysokoœci 2,0 5,0 m. b. Czwartorzêd nierozdzielony Rumosze skalne zwietrzelinowe (typu go³oborzy). Zajmuj¹ niewielkie powierzchnie na stokach grzbietów zbudowanych z grubo³awicowych piaskowców magurskich. S¹ to nieobtoczone, ostrokrawêdziste g³azy i bloki o wymiarach od kilkunastu do kilkudziesiêciu centymetrów, a nawet do 3 4 m œrednicy. Grubookruchow¹ pokrywê wype³nia drobny rumosz piaskowcowy, miejscami zagliniony i zapiaszczony. 33

34 Gliny, gliny lessopodobne oraz mu³ki (py³y) zwietrzelinowe, koluwialne i eoliczne. Namapie geologicznej zaznaczono obszary, na których pokrywa przekracza 3 m mi¹ szoœci i zajmuje zwart¹, wiêksz¹ powierzchniê. Osady te wystêpuj¹ w Gorlicach oraz Ropicy Dolnej, gdzie przykrywaj¹ utwory fliszowe oraz nadbudowuj¹ czwartorzêdowe rzeczne pokrywy wirowe. Ods³aniaj¹ siê one czêœciowo w krawêdzi erozyjnej na lewym brzegu Ropy miêdzy Ropic¹ Doln¹ a Gorlicami. Dobrze rozpoznane zosta³y na obszarze miasta Gorlice. S¹ to gliny piaszczyste i py³owate, rzadziej ilaste oraz mu³ki piaszczysto-ilaste. Mi¹ szoœæ osadów jest zmienna i waha siê od 2 do 12 m. Litologia glin zalegaj¹cych na stokach w znacznym stopniu zale y od utworów pod³o a fliszowego. W rejonie cegielni Gorlice-2 na piaskowcach istebniañskich wystêpuj¹ gliny, gliny py³owate i gliny piaszczyste, zawieraj¹ce w sp¹gu okruchy piaskowcowe, a na ³upkach istebniañskich i³y, gliny ilaste i gliny py³owate (Winiarz, 1960). W stropowej czêœci tych osadów wystêpuje zwiêkszona iloœæ frakcji pylowatej prawdopodobnie zwi¹zana z akumulacj¹ eoliczn¹ lub deluwialn¹. W dolnych partiach stoków G. Cmentarnej w Gorlicach wystêpuj¹ gliny py³owate przewarstwione py³ami, glinami piaszczystymi i piaskami ilastymi. Mi¹ szoœæ tych osadów dochodzi do 12 m. W Gorlicach-Blichu na tarasach ze zlodowaceñ œrodkowopolskich zalega 10 m warstwa py³ów, py³ów ilasto-piaszczystych i glin py³owatych barwy ó³to-br¹zowej i ó³tej, drobno laminowanych. Próbka pobrana z g³êbokoœci 5,5 5,7 m, oznaczona metod¹ TL otrzyma³a datê 285 ka (Lub-3342). Akumulacja utworów py³owatych i gliniastych mia³a miejsce w ostatnim piêtrze zimnym plejstocenu. Jedynie stropow¹ czêœæ osadów stanowi¹ utwory py³owate osadzone w holocenie w wyniku sp³ukiwania materia³u ze stoków u ytkowanych rolniczo. Gliny, piaski i rumosze skalne deluwialne i koluwialne. Wspólnym wydzieleniem objêto pokrywy soliflukcyjne oraz utwory deluwialne. Kartograficzne ich rozdzielenie w trakcie badañ terenowych jest praktycznie niemo liwe. Zosta³y one zaznaczone na mapie w miejscach, gdzie ich mi¹ szoœæ przekracza 2,5 m. Przy wyznaczaniu granic oparto siê g³ównie na odkrywkach naturalnych oraz rzeÿbie terenu. Pokrywy te wystêpuj¹ w dolnych partiach zboczy dolinnych, miejscami nadbudowuj¹c powierzchnie tarasów rzecznych z ostatniego piêtra zimnego. S¹ to piaski py³owate, gliny piaszczyste, gliny py³owate, py³y piaszczyste oraz i³y, zawieraj¹ce rumosz skalny. Zawartoœæ rumoszu jest ró na i zale y od litologii utworów pod³o a fliszowego. Mi¹ szoœæ osadów dochodzi do ok. 5 m. Utwory te powsta³y w wyniku procesów spe³zywania i sp³ukiwania pokryw z wy szych partii stoków i ich akumulacji u podnó a zboczy. Pokrywy soliflukcyjne powsta³y w zimnych okresach plejstocenu i zosta³y w holocenie nadbudowane przez utwory deluwialne zwi¹zane ze sp³ukiwaniem materia³u ze stoków u ytkowanych rolniczo. I³y, gliny, gliny z rumoszami skalnymi, g³azy oraz bloki (pakiety fliszu) koluwialne. Wydzieleniem objêto osady ró nych typów osuwisk strukturalnych, zerw 34

35 skalnych oraz osuwisk powsta³ych na kontakcie pokrywy zwietrzelinowej z pod³o em fliszowym. Zajmuj¹ one na obszarze arkusza znaczne powierzchnie, a ich rozmieszczenie jest nierównomierne. Najliczniej wystêpuj¹ w okolicy Szymbarku, Ropy, Siar i Sêkowej. Osady koluwialne wykazuj¹ znaczne zró nicowanie pod wzglêdem litologicznym. Ich wykszta³cenie zale y od litologii ska³ pod³o a, na którym rozwinê³o siê osuwisko. W wyniku osuwania siê pokryw zwietrzelinowych, soliflukcyjnych, deluwialnych oraz ska³ pod³o a fliszowego nast¹pi³o wymieszanie przemieszczonego materia³u. W sk³ad koluwiów wchodz¹ gliny, gliny py³owate i gliny piaszczyste, i³y oraz tkwi¹ce w nich drobne okruchy rumoszu ³upkowego i piaskowcowego, bloki i g³azy piaskowcowe oraz ca³e pakiety fliszu. Miejscami na powierzchni jêzorów osuwiskowych wystêpuj¹ niewielkie jeziorka osuwiskowe (np. Morskie Oko na po³udnie od Maœlanej Góry) i zag³êbienia wype³nione i³ami, mu³kami oraz torfami. Mi¹ szoœæ koluwiów jest zró nicowana i waha siê od kilku do kilkunastu metrów, a w niektórych osuwiskach i wiêcej. Na obszarze arkusza Gorlice osuwiska wykszta³cone s¹ przede wszystkim w obrêbie ³upkowo-piaskowcowych kompleksów warstw inoceramowych, na wychodniach warstw inoceramowych i ³upków pstrych oraz w strefie kontaktu grubo³awicowych piaskowców magurskich i podœcielaj¹cych je ³upków ilastych (³upków pstrych, ³upków podmagurskich i warstw inoceramowych). Powstanie i rozwój osuwisk wi¹ e siê równie z wystêpowaniem i przebiegiem uskoków. Na obszarze arkusza Gorlice najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ osuwiska ma³e (do 2,5 ha). Cech¹ charakterystyczn¹ osuwisk du ych jest to, e ³¹cz¹ siê one ze sob¹ osi¹gaj¹c znaczne rozmiary, np. zespo³y osuwisk w Szymbarku na zachód i pó³nocny zachód od Miejskiej Góry 1,6 km 2, na po³udnie od Maœlanej Góry (tzw. osuwisko Sawickiego ) 1,34 km 2, czy w Gródku na zachód od Maœlanej Góry 1,22 km 2. D³ugoœæ jêzorów osuwiskowych jest bardzo zró nicowana i zmienia siê w granicach od 25,0 m do 2,35 km. Osuwiska s¹ w wiêkszoœci formami postglacjalnymi. Wiek sp¹gu osadów wype³niaj¹cych zag³êbienie bezodp³ywowe w osuwisku Kamionka (okreœlony metod¹ 14 C na lat BP), wskazuje na intensywne ruchy osuwiskowe w okresie atlantyckim (Gil i in., 1974). Wœród blisko 5-metrowego profilu osadów organogenicznych wystêpuj¹ wk³adki substancji mineralnych wskazuj¹cych, e w póÿniejszych okresach koluwia ulega³y dalszym przemieszczeniom. Zdecydowana wiêkszoœæ powierzchni stoków osuwiskowych jest ustabilizowana. Czynne osuwiska wystêpuj¹ sporadycznie (m. in. we wsiach: Szymbark, Ropa, Mêcina Ma³a). Najwiêksz¹ aktywnoœæ wykazuje osuwisko Zapadle na prawym zboczu doliny Bielanki. W jego obrêbie w ci¹gu 3 lat obserwacji zanotowano przemieszczenie materia³u w dó³ stoku o7m(gil, 1979). c. Holocen wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y oraz mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0 5,0 m n.p. rzeki.tarasy te wystêpuj¹ powszechnie w dnach dolin rzecznych. Zbudowane s¹ ze wirów oraz g³azików, a nawet 35

36 g³azów (do 50 cm œrednicy) o wzrastaj¹cej wielkoœci okruchów w dó³ profilu. wiry s¹ s³abo i œrednio obtoczone i tkwi¹ w piaskach, piaskach py³owatych oraz mu³kach piaszczystych. W wirach wystêpuj¹ cienkie (do 0,5 m mi¹ szoœci) wk³adki piasków lub mu³ków. We wk³adce mu³ków ilastych (we wsi Ropa) wystêpuj¹ widoczne makroskopowo szcz¹tki roœlin (zwêglone kawa³ki drewna, liœcie, nasiona). Na podstawie analizy palinologicznej dolna granica wieku osadu mo e byæ postawiona na granicy okresu subborealnego i subatlantyckiego (Cabaj, Pelc, 1988). Mi¹ szoœæ pokrywy wirowej jest zmienna od 2,0 do 3,5 m. Na osadach facji korytowej zalega warstwa (od 0,5 do 1,5 m mi¹ szoœci) mu³ków, mu³ków piaszczystych, glin py³owatych lub piasków z domieszk¹ drobnokruchowych wirów i wirków. W Szymbarku pod 2-metrow¹ warstw¹ glin piaszczystych i piasków gliniastych wystêpuje wk³adka organiczna datowana metod¹ 14 C na lat BP (Dauksza i in., 1982). Ca³a seria aluwialna z³o ona jest na niskim cokole skalnym (od 0,5 do 2,0 m wysokoœci). wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych i zalewowych 0,5 4,0 m n.p. rzeki. Wspólnym wydzieleniem objêto osady zarówno kamieñców, tarasów zalewowych i tarasów nadzalewowych. Nie zosta³y one kartograficznie rozdzielone ze wzglêdu na niewielkie powierzchnie zajmowane przez nie w w¹skich dnach dolin bocznych dop³ywów oraz w górnych odcinkach g³ównych rzek. Kamieniec (do 0,5 m wysokoœci) tworz¹ s³abo obtoczone wiry, g³aziki, a nawet g³azy z domieszk¹ piasków. Tarasy zbudowane s¹ ze wirów, g³azików i g³azów tkwi¹cych w piaskach i piaskach py³owatych, przykrytych cienk¹ pokryw¹ (0,5 1,0 m) mu³ków, mu³ków piaszczystych oraz piasków py³owatych. Mi¹ szoœæ osadów waha siê od 0,5 do 3,0 m. Miejscami seria aluwialna z³o ona jest na cokole skalnym o wysokoœci od 0,5 do 2,0 m wysokoœci. wiry, g³azy, piaski i gliny rzeczne tarasów zalewowych 0,5 2,0 m n.p. rzeki.tworz¹ w¹skie ³achy przybrze ne (kamieniec) i niskie tarasy akumulacyjne w bezpoœrednim s¹siedztwie koryt rzecznych. Wystêpuj¹ w dolinie Ropy, Sêkówki i Bia³ej. Osady te w³o one s¹ w pokrywê tarasów nadzalewowych. Tworz¹ je s³abo- i œrednioobtoczone wiry œrednio- i grubookruchowe oraz g³aziki (do 15 cm œrednicy), piaszczyste. wiry miejscami przykryte s¹ cienk¹ (do 0,5 m) warstw¹ glin py³owatych i mu³ków piaszczystych. Osady tarasów zalewowych osadzi³y siê w najm³odszym holocenie i kszta³towane s¹ wspó³czeœnie w czasie wezbrañ. Ich mi¹ szoœæ nie przekracza 2,0 m. wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y sto ków nap³ywowych wystêpuj¹ u wylotu krótkich dolin bocznych o du ym spadku koryt i transportuj¹cych znaczn¹ iloœæ materia³u. S¹ to ostrokrawêdziste i s³abo obtoczone wiry oraz g³azy, tkwi¹ce w piaskach, mu³kach piaszczystych i mu³kach ilastych. Utwory te nadbudowuj¹ osady tarasów rzecznych. Ich mi¹ szoœæ waha siê od1do4m. Torfy wystêpuj¹ w zag³êbieniach bezodp³ywowych w obrêbie najwiêkszych osuwisk skalno-zwietrzelinowych. Osady organogeniczne z obszaru osuwiska w Szymbarku Kamionce zosta³y 36

37 opisane przez Gila i in. (1974). S¹ to br¹zowe torfy (niekiedy znacznie roz³o one) z fragmentami pni drzew i miejscami zailone. Utwory te podœcielone s¹ zielono-niebieskimi i³ami. Mi¹ szoœæ torfów wynosi 4,7 m. Rozpoczêcie sedymentacji mia³o miejsce na pocz¹tku okresu atlantyckiego (data 14 C: lat BP; Lv-661). B. TEKTONIKA Na obszarze arkusza Gorlice wystêpuj¹ trzy g³ówne jednostki tektoniczne oddzielone od siebie p³aszczyznami nasuniêæ tj. p³aszczowina magurska, grybowska oraz œl¹ska (tabl. III). Istotn¹ rolê w budowie omawianego obszaru odgrywaj¹ poprzeczne uskoki o charakterze zrzutowo-przesuwczym i g³ównym kierunku SW NE. Jak wynika z analizy kartograficznej tego obszaru, p³aszczowina magurska, grybowska oraz œl¹ska przesz³y zapewne wspólnie podolnomioceñski okres rozwoju tektonicznego tj. fa³dowania i uskokowania. Strefy uskokowe wykartowane na obszarze p³aszczowiny magurskiej ci¹gn¹ siê w wielu przypadkach na obszar p³aszczowiny œl¹skiej. P³aszczowina magurska (jednostka magurska). Na obszarze arkusza Gorlice wystêpuj¹ dwie podjednostki tektoniczne (raczañska i Siar) oddzielone od siebie prawdopodobnie z³uskowaniem o stromej powierzchni odk³ucia oraz oknem tektonicznym w rejonie wsi Ropa. P³aszczowina magurska raczañska (podjednostka raczañska) obejmuje po³udniowo-zachodni¹ czêœæ obszaru arkusza. Osie fa³dów maj¹ tu w przewadze kierunki NW SE. W obrêbie fa³dów mo na wydzieliæ szereg elementów synklinalnych i antyklinalnych: kolejno od po³udniowego zachodu ku pó³nocnemu wschodowi synklinê Ch³opskiego Wierchu Kiczery Wielkiej, antyklinê Wawrzki Œmietnicy Brunar, synklinê Kuczery Gronia i antyklinê Czarnej, synklinê Uœcia Gorlickiego Suchej Homoli góry Che³m, antyklinê Klimkówki Uœcia Kwiatonia, z³uskowan¹ od po³udniowego zachodu synklinê Kopy Kiczery, antyklinê Smerekowca Kunkowej osia, z³uskowan¹ od po³udniowego zachodu brachysynklinê yœca, antyklinê Przyg³upia Leszczyn osia (tabl. III). Elementy synklinalne zbudowane s¹ z warstw podmagurskich i magurskich. Elementy antyklinalne, zwykle drugorzêdnie sfa³dowane, zawieraj¹ wychodnie warstw inoceramowych, ³upków pstrych dolnoeoceñskich i warstw hieroglifowych (tabl. IV). Wystêpuj¹ tu silne undulacje osi fa³dów tak w elementach antyklinalnych jak i synklinalnych. Powoduje to w konsekwencji w elementach synklinalnych (przy elewacyjnych podniesieniach osi) ukazywanie siê w wychodniach starszych ogniw od warstw magurskich (np. synklina Kopy Kiczery i jej przed³u enie ku po³udniowemu wschodowi). Odwrotnie w elementach antyklinalnych, depresyjne ugiêcie osi prowadzi do pojawienia siê w miejsce starszych ogniw stratygraficznych (³upków pstrych i warstw hieroglifowych) ogniw m³odszych jako warstw magurskich (np. antyklina Œnietnicy Brunar). Oprócz deformacji fa³dowych wystêpuj¹ na tym obszarze liczne nieci¹g³oœci 37

38 w postaci uskoków. Uskoki te przecinaj¹ na ogó³ poprzecznie struktury fa³dowe z po³udniowego zachodu ku pó³nocnemu wschodowi (tabl. III). P³aszczowina magurska Siar (podjednostka Siar) (Koszarski i in., 1974). Ma³a mi¹ szoœæ osadów jednostki magurskiej na tym obszarze (kilkadziesi¹t do kilkuset metrów) to rezultat silnych zaburzoneñ tektonicznych. Utwory s¹ porozrywane i p³asko ponasuwane na siebie, co w rezultacie prowadzi niezwykle skomplikowanego obrazu tektonicznego. Podjednostka Siar w tym rejonie nasuniêta jest na ni sze p³aszczowiny (jednostki): grybowsk¹ (Sikora, Szymakowska, 1977) i œl¹sk¹ (Œwidziñski, 1931, 1932, 1933). Œwidziñski (1973a, b) zwróci³ uwagê na ró nice w budowie geologicznej po obu stronach doliny Ropy. Prowadz¹c badania pomiêdzy Szymbarkiem a Gorlicami zauwa y³, e wystêpuje tu strefa uskokowa na któr¹ sk³ada siê kilka uskoków wystêpuj¹cych po obu stronach doliny Ropy. Drug¹ interpretacjê uskoku Ropy podaje Sikora (1960), przyjmuj¹c istnienie na tym obszarze tylko jednego uskoku przechodz¹cego wzd³u doliny Ropy. W wyniku przeprowadzonych prac (Kopciowski, 1996) zaobserwowano w rejonie doliny Ropy przebieg ca³ego systemu uskoków, niekiedy o kulisowym przebiegu. Studiuj¹c materia³y pola naftowego Bystrzyca (Weigner 1922, W: Œwidziñski, 1973a, b) wywnioskowano, e ca³y system uskoków Ropy ma swoj¹ kontynuacjê w podœcielaj¹cej jednostce œl¹skiej i jest prawdopodobnie zwi¹zany z wiêkszym roz³amem wg³êbnym. Zarówno na pó³nocny zachód jak i na po³udniowy wschód od systemu dyslokacji Ropy obserwujemy uskoki o podobnym kierunku (tj. SW NE). Uskoki te w wiêkszoœci wykazuj¹ kontynuacjê w jednostkê œl¹sk¹. Przyk³adem mog¹ byæ uskoki w rejonie wsi Dominikowice Siary. Na obszarze znajduj¹cym siê na po³udniowy wschód od systemu dyslokacji Ropy wystêpuj¹ struktury fa³dowe o przebiegu NW SE. Struktury synklinalne zbudowane z warstw magurskich rozdzielonych silnie sfa³dowanymi utworami ³upków pstrych i warstw inoceramowych tworz¹cych j¹dra antyklin. Zarówno w obrêbie struktur synklinalnych jak i antyklinalnych mo na zaobserwowaæ liczne z³uskowania. Najbardziej wewnêtrzn¹ struktur¹ jest synklina Ma³astowa z warstwami nadmagurskim w j¹drze (tabl. IV), dalej przechodzi ku pó³nocnemu wschodowi w antyklinê (³uskê) Owczar (Rychwa³du), któr¹ obserwujemy na linii Owczary Ma³astów. Na linii Owczary Ma³astów zredukowane zosta³o pó³nocne skrzyd³o antykliny i nasuniête na pó³nocne skrzyd³o synkliny elementu bardziej zewnêtrznego. Kontynuacj¹ ³uski Owczar na pó³nocny zachód od Owczar jest prawdopodobnie z³uskowanie w okolicy wsi Bielanka. Na zewn¹trz od ³uski Owczar obserwujemy ³uskê Ropicy Górnej zbudowan¹ z warstw inoceramowych i ³upków pstrych, rozszerzon¹ na po³udniowy wschód o strefê dwóch synklin zbudowanych z warstw magurskich (tabl. IV). Dalej ku pó³nocy wystêpuje ³uska Sêkowej Dominikowic zbudowana jest jedynie z warstw inoceramowych, piaskowców z Mutnego i ³upków pstrych. 38

39 Na pó³nocny zachód od systemu dyslokacji Ropy obserwujemy kilka ³usek w obrêbie podjednostki Siar. Pierwsza z nich, najbardziej wewnêtrzna to ³uska Szymbarku (tabl. III) wystêpuj¹ca w okolicy wsi Kustra i wzd³u po³udniowych stoków Maœlanej Góry. W strefie tej wystêpuj¹ silnie sfa³dowane utwory warstw inoceramowych, ³upków pstrych, piaskowców ciê kowickich i piaskowców z Mutnego. W obrêbie tej ³uski obserwujemy trzy ma³e okna tektoniczne (tabl. III), w których ukazuj¹ siê utwory jednostki grybowskiej (Sikora, Szymakowska, 1977). Kolejn¹, struktur¹ jest synklina Maœlanej Góry ze z³uskowanym skrzyd³em po³udniowo-zachodnim. W jej obrêbie wystêpuje pe³ny profil serii Siar od warstw inoceramowych po warstwy magurskie. Ze wzglêdu na brak ods³oniêæ na powierzchni budowê geologiczn¹ dwóch najbardziej zewnêtrznych ³usek nazwanych tu ³uskami brze nymi przeanalizowaæ mo na jedynie w oparciu o interpretacje danych z pola naftowego Bystrzyca (Weigner 1922, W: Œwidziñski, 1973a, b). Obserwujemy tu po³ogo ponasuwane na siebie utwory ³upków pstrych i warstw inoceramowych z wyst¹pieniem spiêtrzenia ³upków pstrych u czo³a nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej. P³aszczyzna kontaktu jednostek magurskiej i œl¹skiej zosta³a stosunkowo dobrze poznana z licznych wierceñ naftowych w rejonie Szymbarku (pole naftowe Bystrzyca Œwidziñski, 1973a, b) i Siar (otwory Siary-102 i Gorlice-12). Upad p³aszczyzny nasuniêcia pomiêdzy tymi jednostkami wynosi oko³o P³aszczyzna kontaktu pomiêdzy jednostkami magursk¹ i grybowsk¹ nie zosta³a w pe³ni rozpoznana, ale mo na przypuszczaæ e upad p³aszczyzny tego kontaktu mo e siê zbli yæ nawet do 90 w pó³nocno-zachodnim obrze eniu okna. P³aszczowina grybowska (jednostka grybowska). Na badanym obszarze w kilku miejscach spod utworów nale ¹cych do p³aszczowiny magurskiej ukazuj¹ siê w oknach tektonicznych utwory nale ¹ce do p³aszczowiny grybowskiej. Najwiêksze z nich wystêpuje na obszarze miêdzy Rop¹ a osiem. Ukazuj¹ siê tu osady reprezentuj¹ce seriê grybowsk¹, sk³adaj¹c¹ siê przede wszystkim z warstw menilitowych i warstw kroœnieñskich (tabl. IV). Okno tektoniczne Ropy w czêœci pó³nocno-zachodniej ma budowê bardzo skomplikowan¹ i nie we wszystkich szczegó³ach wyjaœnion¹. Zasadnicz¹ cech¹ jego jest ³uskowa budowa. Sp¹g ka dej ³uski jest zaznaczony warstwami hieroglifowymi, które le ¹ na warstwach kroœnieñskich lub, gdy ich brak, na którymœ z ni szych ogniw ni ej le ¹cej ³uski. uski s¹ pociête kilkoma poprzecznymi uskokami, które rozbijaj¹ œrodkow¹ czêœæ elementu okiennego na kilka bloków poprzesuwanych wzglêdem siebie. Czêœæ po³udniowa i wschodnia okna tektonicznego Ropy zbudowana jest jedynie ze sfa³dowanych warstw kroœnieñskich i ³upków grybowskich. W pó³nocno-wschodniej czêœci elementu antyklinalnego (³uski Szymbarku) wynurzaj¹ siê spod warstw inoceramowych w trzech niedu ych oknach tektonicznych warstwy paleogenu jednostki grybowskiej. Najwiêksze z nich to okno tektoniczne Szklarek. W oknie tym utwory p³aszczowiny grybowskiej tworz¹ ogólnie rzecz bior¹c, zaburzon¹ antyklinê z warstwami hieroglifowymi w j¹drze. W pozosta³ych oknach tektonicznych okolic Ropa Szymbark wystêpuj¹ tylko utwory warstw kroœnieñskich (tabl. IV). 39

40 Na po³udniowy wschód od okna tektonicznego Ropy utwory p³aszczowiny grybowskiej obserwujemy w rejonie Uœcia Gorlickiego Odernego. Wystêpuje tu niewielkie okno tektoniczne, w którym ods³aniaj¹ siê warstwy menilitowe i warstwy kroœnieñskie serii grybowskiej. Granice okna zachodnia i wschodnia maj¹ uskokowe za³o enia, natomiast pó³nocna i po³udniowa wyraÿnie erozyjny charakter. Okno to dodatkowo rozdzielone jest na dwie czêœci przez poprzeczny uskok. Element zachodni okna ma formê antyklinaln¹ z wychodniami w jej j¹drze warstw menilitowych otoczonych warstwami kroœnieñskimi. Czêœæ wschodnia okna reprezentowana jest przez antyklinalnie wypiêtrzone warstwy menilitowe, które w czêœci pó³nocnej zastêpowane s¹ warstwami kroœnieñskimi. Obrze enie erozyjne pó³nocne i czêœciowo po³udniowe, w obrêbie jednostki magurskiej, tworz¹ wychodnie ³upków pstrych (górnokredowych) przechodz¹cych nastêpnie w warstwy inoceramowe. Dalej na tym samym kierunku w okolicy Skwirtnego pojawia siê maleñkie okno tektoniczne z warstwami menilitowymi. P³aszczowina œl¹ska (jednostka œl¹ska). W najbardziej po³udniowej czêœci p³aszczowiny œl¹skiej ukazuj¹cej siê na powierzchni na pó³noc od brzegu nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej wystêpuje fa³d Gorlic (tabl. III). Oœ tego fa³du jest maksymalnie oddalona od brzegu nasuniêcia p³aszczowiny magurskiej oko³o 4 km ku pó³nocy. Omawiany fa³d na zachód od Gorlic chowa siê pod nasuniêciem p³aszczowiny magurskiej i jest obciêty szeregiem uskoków o du ej amplitudzie zrzutu. Natomiast na wschód od Krygu oœ fa³du odgina siê lekko ku pó³nocy. W j¹drze fa³du Gorlic jako najstarsze ukazuj¹ siê warstwy istebniañskie (tabl. IV) których maksimum wynurzenia przypada na pó³noc i pó³nocny wschód od Gorlic. W oparciu o analizê g³êbokich otworów stwierdziæ mo na, e fa³d Gorlic ma charakter ³uski nasuniêtej na synklinê Libuszy (otwory Gorlice 6 otw. 6, Gorlice 7 otw. 5 i Gorlice 19 otw. 3). Odk³ucie nast¹pi³o w obrêbie kompleksu warstw istebniañskich. Stwierdzona równie na podstawie g³êbokich otworów wiertniczych wielkoœæ nasuniêcia wynosi co najmniej 6 km (otwory Gorlice 6 otw. 6, Gorlice 7 otw. 5, Gorlice 13 otw. 7 i Gorlice 19 otw. 3). Maksymalna mi¹ szoœæ utworów po³udniowego skrzyd³a fa³du wynosi oko³o 3800 m (otwory Gorlice 12 otw. 8 i Gorlice 13 otw. 7). Na linii Gorlice Siary wystêpuje, monoklinalne u³o enie warstw po³udniowego skrzyd³a fa³du i jedynie pod nasuniêciem jednostki magurskiej obserwujemy synklinê z utworami warstw z Gorlic w j¹drze (otwory Gorlice 12 otw. 8, Gorlice 13 otw. 7, Siary 102 otw. 9). W pó³nocnej czêœci fa³du, w rejonie Gorlic, w obrêbie kompleksu warstw istebniañskich pojawiaj¹ siê drugorzêdne zafa³dowania o charakterze niezbyt g³êbokich synklin z piaskowcami ciê kowickimi w j¹drze (obszar arkusza Rzepiennik). G³êbokie otwory np. Gorlice 6 otw. 6, Gorlice 7 otw. 5 i Gorlice 19 otw. 3 da³y podstawê do wyintrepretowania wg³êbnego obrazu synkliny Libuszy. W tak przyjêtej interpretacji synklina ta jest fa³dem przewalonym ze zredukowanym skrzyd³em po³udniowym, a jej j¹dro stanowi¹ mi¹ sze warstwy z Gorlic (otwór Gorlice 7 otw. 5 i Gorlice 11 otw. 1). Badania kartograficzne nie potwierdzi³y rysowanego na wczeœniejszych mapach (Œwidziñski, 1973a, b) 40

41 tak zdecydowanego podgiêcia fa³du ku pó³nocy, ods³oniête na terenie wsi Bystra profile jak równie budowa geologiczna z³o a kopalni Magdalena wskazuj¹ na bardziej równole nikowy przebieg struktur i nieznaczne zaledwie odchylenie osi fa³du w zachodniej jego czêœci. Istotne znaczenie dla kartograficznego obrazu fa³du Gorlic ma wspomniany ju uskok Ropy rozpoznany we wczeœniejszych badaniach (Œwidziñski, 1973a, b), którego zrzut wyliczony na podstawie analizy g³êbokich wierceñ (Gorlice 11 otw. 1, Gorlice 6 otw. 6) wynosi ponad 1000 m (Szyszkowska, Zwierzyñska, 1978). Kilka równoleg³ych do niego uskoków charakteryzuje siê równie kilkusetmetrow¹ amplitud¹ zrzutu np. uskok pomiêdzy otworami Gorlice 18 (otw. 2) a Gorlice 19 (otw. 3). Uskoki w tym rejonie maj¹ przebieg g³ównie SSW NNE oraz S N. C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ Najstarszymi udokumentowanymi utworami na obszarze arkusza Gorlice s¹ turoñskie ³upki pstre a ponad nimi warstwy inoceramowe serii magurskiej oraz warstwy istebniañskie serii œl¹skiej, których sedymentacja przypad³a na kampan paleocen (tab. 1). W tym czasie w basenie morskim trwa³a przede wszystkim sedymentacja turbidytowa, jednak w jej obrêbie wystêpuj¹ te ³upki mu³owcowe brunatne i czarne, bêd¹ce wynikiem sedymentacji pelagicznej i hemipelagicznej. Osady warstw inoceramowych to g³ówwnie turbidyty powsta³e w wyniku pr¹dów zawiesinowych. Natomiast w warstwach istebniañsich obserwujemy równie osady charakterystyczne sp³ywów wysokogêstoœciowych. O ile warstwy te by³y deponowane generalnie w centralnych czêœciach basenu to osady warstw istebniañskich by³y zwi¹zane ze sk³onami powsta³ymi w wyniku utworzenia siê w basenie pó³rowów. Kierunki transportu obserwowane w piaskowcach inoceramowych wskazuj¹ na obszar Ÿród³owy usytuowany na pó³nocnym wschodzie. Kierunki transportu w warstwach istebniañskich wskazuj¹ na obszar Ÿród³owy na po³udniu (kordyliera œl¹ska). Ale znajdowane s¹ równie pakiety ³awic maj¹ce kierunki przeciwne. Od paleocenu górnego do eocenu górnego na obszarze tym obserwujemy zmianê w charakterze sedymentacji. Roœnie udzia³ facji mu³owcowych, przewa nie niebieskopopielatych, które miejscami lateralnie przechodz¹ w facjê ³upków pstrych. W niektórych czêœciach basenu osadzaj¹ siê w tym czasie piaskowce z Mutnego, które obrazuj¹ prawdopodobnie pierwsze zmiany jakie zasz³y na obszarze Ÿród³owym w strefie Siar. Wynikiem dalszych zmian na obszarze alimentacji jest pojawienie siê w eocenie dolnym facji piaskowców ciê kowickich wystêpuj¹cych w obrêbie ³upków pstrych. W œrodkowym eocenie dominuje sedymentacja ³upków pstrych, by z pocz¹tkiem eocenu górnego zanikn¹æ ca³kowicie, przechodz¹c w ciemne szarozielone ³upki (warstwy podmagurskie), których czêœæ stropowa zawiera zespo³y otwornic, które pozwalaj¹ korelowaæ ten poziom z poziomem margli globigerinowych. Od paleocenu górnego obserwujemy tak e 41

42 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA Tabela 1 Stratygrafia System Oddzia³ Piêtro Utwory (opis litologiczny) Procesy geologiczne Torfy t Q h Akumulacja organiczna w zag³êbieniach bezodp³ywowych C z w a r t o r z ê d H o l o c e n P l e j s t o c e n Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenia œrodkowopolskie Zlodowacenia po³udniowopolskie wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y sto ków nap³ywowych s Q h wiry, g³azy, piaski i gliny rzeczne tarasów zalewowych f t1 0,5 2,0 m n.p.rzeki Q h wiry, g³azy, piaski i gliny rzeczne tarasów zalewowych f t1+ tvi i nadzalewowych 0,5 4,0 m n.p.rzeki Q h wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y oraz mu³ki z domieszk¹ piasków (mady) rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0 5,0 m f tvi n.p.rzeki Q h I³y, gliny, gliny z rumoszami skalnymi oraz g³azami i blokami (pakiety fliszu) koluwialne k ig Q Gliny, piaski i rumosze skalne deluwialne i koluwialne dk gp Q Gliny, gliny lessopodobne oraz mu³ki (py³y), zwietrzelinowe koluwialne i eoliczne zk g Q Rumosze skalne (typu go³oborzy) ru z Q wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 7,0 12,0 m n.p.rzeki f tv Q p 4 wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 15,0 25,0 m n.p.rzeki f tiv Q p 3 wiry, g³azy, piaski, gliny i i³y rzeczne tarasów nadzalewowych 30,0 m n.p.rzeki f tiii Q p 3 wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych f tii 50,0 60,0 m n.p.rzeki Q p 2 Powstawanie sto ków nap³ywowych Akumulacja korytowa w zag³êbieniach bezodp³ywowych Akumulacja rzeczna w dnach dolin, powstawanie tarasów zalewowych i nadzalewowych, erozja wg³êbna rzek, rozcinanie pokryw osadowych Grawitacyjne ruchy masowe, akumulacja osadów koluwialnych Spe³zywanie oraz sp³ukiwanie w wyniku procesów soliflukcyjnych utworów na stokach oraz ich akumulacja w dolnych czêœciach stoków i obni eniach. Wietrzenie w klimacie zimnym, akumulacja materialu deluwialnego i eolicznego Wietrzenie w warunkach klimatu peryglacjalnego Akumulacja rzeczna, powstawanie tarasów Akumulacja w dnach dolin, zasypane i wytworzenie stopni tarasowych, zwi¹zane z podniesieniem siê bazy erozyjnej w zwi¹zku z transgresja l¹dolodu. Akumulacja rzeczna, zasypanie den dolin, powstanie stopni tarasów rzecznych Zlodowacenia najstarsze wiry, piaski i gliny rzeczne tarasów nadzalewowych f ti 90,0 m n.p.rzeki Q p 1 Akumulacja rzeczna, zasypanie den dolin, powstanie stopni tarasów rzecznych Neogen Miocen Miocen dolny upki ilaste z olistolitami warstwy z Gorlic ³ M œ i []* Akumulacja utworów fliszowych w basenie karpackim Paleogen Oligocen upki z olistolitami (warstwy z G³adyszowa) Ol [ ms] ³ i upki, margle, piaskowce (³upki z Budzowa) warstwy nadmagurskie ³me Ol [ ms] Piaskowce glaukonitowe, grubo³awicowe i ³upki (piaskowce z W¹tkowej) warstwy magurskie pc Ol [ ms] Akumulacja utworów fliszowych w basenie karpackim 42

43 cd. tabeli 1 Rogowce warstwy menilitowe rc Ol [ g] P a l e o g e n O l i g o c e n Eocen oligocen E o c e n Eocen górny Eocen œrodkowy upki ilaste (³upki menilitowe) warstwy menilitowe ³ Ol [ g] i upki z wk³adkami piaskowców i margli (³upki grybowskie) warstwy menilitowe ³ Ol [ g] Margle z wk³adkami piaskowców i wapieni warstwy menilitowe me Ol [ g] upki z wk³adkami piaskowców i wapieni jasielskich warstwy kroœnieñskie pc Ol [] œ upki i piaskowce warstwy kroœnieñskie dolne ³pc Ol [ g, œ] Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy kroœnieñskie dolne pc³ Ol [] œ Piaskowce magdaleñskie z wk³adkami ³upków menilitowych pc Ol [] œ Margle globigerynowe me E Ol [ g, œ] upki, margle i piaskowce (³upki z Zembrzyc) warstwy podmagurskie ³me E 3 [ ms] Piaskowce muskowitowi, grubo³awicowe i ³upki warstwy magurskie pc E 3 [ mr] upki, margle i piaskowce warstwy podmagurskie ³me E 3 [ mr] Piaskowce grubo³awicowe z ³upkami pstrymi piaskowce ciê kowickie ³p E 2 [ ms] upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy hieroglifowe ³pc E [ mr] upki i piaskowce cienko³awicowe warstwy hieroglifowe ³pc E [ g,œ] upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ E [ mr,œ] Akumulacja utworów fliszowych w basenie karpackim Piaskowce piaskowce ciê kowickie ³pc E [] œ Paleocen eocen upki czerwone i zielone oraz piaskowce cienko³awicowe ³upki pstre ³ Pc E [ ms, mr] Paleocen Piaskowce grubo³awicowe i ³upki (piaskowce z Mutnego) pc Pc [ ms] upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ Pc [] œ Kreda paleogen Kreda górna paleocen Kampan paleocen Piaskowce cienko³awicowe i œrednio³awicowe z wk³adkami piaskowców grubo³awicowych oraz ³upki i margle fukoidowe warstwy inoceramowe pc Cr cp Pc [ ms, mr] Piaskowce grubo³awicowe i ³upki warstwy istebniañskie pc Cr cp Pc [] œ Kreda Kreda górna Turon upki czerwone i zielone ³upki pstre ³ Cr t [ mr] * [mr] seria magurska raczañska, [ms] seria magurska Siar, [g] seria grybowska, [œ] seria œl¹ska 43

44 rozwój osadów serii œl¹skiej. Reprezentowana jest ona w paleocenie i eocenie dolnym przez osady grubo³awicowych piaskowców ciê kowickich deponowanych w wyniku turbidytów piaszczystych o podwy szonej gêstoœci sp³ywu. W obrêbie tych osadów wystêpuj¹ soczwy ³upków pstrych. W eocenie œrodkowym tak jak i w basenie magurskim nastêpuje spokojna sedymentacja ³upków pstrych. W wy - szym eocenie œrodkowym i ni szym eocenie górnym trwa sedymentacja warstw hieroglifowych deponowanych jako turbidyty piaszczyste o niskiej gêstoœci sp³ywu i turbidyty mu³owcowe. Facje ³upków pstrych i warstw hieroglifowych lateralnie siê zazêbia³y. W wy szym eocenie górnym nastêpuje globalne wydarzenie tj. powstanie margli globigerinowych. Na pocz¹tku oligocenu po okresie spokoju nastapi³o silne zró nicowanie w obrêbie basenów. W basenie magurskim na pocz¹tku oligocenu ponownie rozwija siê sedymentacja piaskowców facji glaukonitowej tj. piaskowców z W¹tkowej. Utwory te powsta³y g³ównie w wyniku depozycji turbidytów piaszczystych o podwy szonej gêstoœci sp³ywu oraz sporadycznie osadów osuwisk podmorskich. Obszar Ÿród³owy tych osadów znajdowa³ siê prawdopodobnie na pó³nocy, a obserwowane w nich kierunki transportu wskazywa³y na transport z pó³nocnego wschodu. Osady te by³y deponowane w sposób szybki, a nawet gwa³towny. Dalej ku górze profilu facja piaskowcowa ustêpuje na rzecz utworów ³upkowych. Nastêpuje znaczne uspokojenie tempa sedymentacji. Wystêpuj¹ce tu ³upki s¹ czêsto skrzemionkowane, co byæ mo e odpowiada facji menilitowej basenu dukielsko-œl¹skiego. W ca³ym profilu serii raczañskiej pó³nocnej pocz¹wszy od facji inoceramowej obserwuje siê na podstawie zespo³ów otwornicowych sta³¹ tendencje do sp³ycania zbiornika (A. Szyd³o). W oligocenie dolnym w basenie dukielskim obserwujemy przede wszystkim sedymentacje czarnobrunatnych mu³owców zaliczanych do warstw menilitowych w obrêbie których obserwujemy grubo i œrednio³awicowe piaskowce cergowskie a w górnej partii ogniwo piaskowców glaukonitowych. PóŸniej nastêpuje depozycja warstw kroœnieñskich piaskowcowo-³upkowych by ku górze nabraæ charakteru ³upkowego. Od eocenu górnego zaczyna siê generalnie zmiana facji w basenie dukielsko-œl¹skim na bardziej p³ytkie, ostatni¹ pelagiczn¹ facj¹ jest facja margli globigerynowych (Leszczyñski, 1996). Basen w którym osadza siê seria warstw menilitowych by³ ju p³ytszy ni by³ w eocenie, s³abo dotleniony, otwornice (Olszewska, 1985) wskazuj¹ na och³odzenie klimatu. Okresowo pojawi³y siê facje turbidytowe piaskowców cergowskich. Typowe facje deponowane przewa nie z pr¹dów zawiesinowych pojawi³y siê wraz z rozwojem basenu kroœnieñskiego, utwory w nim deponowane tworz¹ pokrywê w ujednoliconym basenie dukielsko-œl¹skim. Generalnie basen kroœnieñski zacz¹³ ulegaæ sp³yceniu. Grubo³upi¹ce siê ³upki kroœnieñskie mog³y byæ osadem ju p³ytszej czêœci zbiornika. 44

45 W czasie miocenu dosz³o prawdopodobnie do ostatecznego sfa³dowania i powstania p³aszczowin, a nastêpnie rozwin¹³ siê system uskoków poprzecznych tn¹cych zarówno struktury fa³dowe jak i p³aszczyzny nasuniêæ. Po sfa³dowaniu i dÿwigniêciu Karpat rozpoczê³o siê formowanie rzeÿby opisywanego obszaru. W pliocenie, w wyniku nastêpuj¹cych po sobie ruchów wypiêtrzaj¹cych i okresów wzglêdnego spokoju tektonicznego, powsta³y poziomy zrównañ. Rozpocz¹³ siê równie proces wykszta³cania wspó³czesnego systemu sieci rzecznej. W czwartorzêdzie po utworzeniu siê poziomu przydolinnego nast¹pi³o znaczne pog³êbienie dolin rzecznych oraz powsta³ system tarasów rzecznych. W czasie zlodowaceñ nastêpowa³o sk³adanie osadów soliflukcyjnych u podnó y stoków oraz akumulacja aluwiów, a w okresach interglacjalnych ich rozcinanie oraz pog³êbianie den dolin. Ze schy³kiem plejstocenu i z holocenem zwi¹zany jest proces tworzenia siê osuwisk. Wspó³czeœnie w dnach dolin nastêpuje akumulacja osadów rzecznych. U wylotu dolin bocznych rozbudowuj¹ siê sto ki nap³ywowe. Na stokach odm³adzaj¹ siê stare lub powstaj¹ nowe osuwiska, zachodzi proces sp³ukiwania i tworzenia siê pokryw deluwialnych. IV. PODSUMOWANIE W czasie prac kartograficznych uszczegó³owiono rozpoznanie budowy geologicznej tego obszaru. Uœciœlono przebieg g³ównych stref uskokowych maj¹cych generalnie przebieg SW NE. Po dok³adnych pracach kartograficznych niektóre struktury opisywane dot¹d jako antykliny zakwalifikowano jako ³uski lub zaznaczono z³uskowania w ich obrêbie. Opracowano wzajemne relacje lateralne i wiekowe pomiêdzy poszczególnymi wydzieleniami litostratygraficznymi. Na obszarze arkusza Gorlice wprowadzono dwa nowe wydzielenia: warstwy z Gorlic (Jankowski, 1995, 1997) oraz warstwy z G³adyszowa (Kopciowski, Garecka, 1996), które mog¹cych mieæ du e znaczenie przy rekonstrukcji modelu geotektonicznego Karpat fliszowych. Dla warstw podmagurskich, magurskich (facji glaukonitowej) i warstw nadmagurskich zastosowano tak e nazwy regionalne na obszarze ca³ej strefy Siar. Wœród utworów czwartorzêdowych wyró niono w trakcie badañ terenowych osiem typów ró nowiekowych pokryw rzecznych oraz cztery typy osadów stokowych. LITERATURA Kraków, 1997 r. Baumgart-Kotarba M., 1974 Rozwój grzbietów górskich w Karpatach fliszowych. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 106, ss Bieda F.,1946 Stratygrafia fliszu Karpat polskich na podstawie du ych otwornic. Rocz. Pol. Tow. Geol., 16: Blaicher J.,1961 Mikrofauna margli globigerynowych z rejonu fa³du Podzamcza. Kwart. Geol., 5, 3:

46 Bogacz K., Dziewañski J., Jednorowska J., Wêc³awik S., 1979 Osady paleogenu p³aszczowiny magurskiej w rejonie Owczar (Beskid Niski). Rocz. Pol. Tow. Geol., 49, 1 2: Breitrneier W.,1938 Morfologia doliny Ropy. Wiad. Geogr., 16: Bromowicz J., 1992 Basen sedymentacyjny i obszary Ÿród³owe piaskowców magurskich. Zesz. Nauk. AGH, Geol., 54: Budkiewic M., 1977 Charakterystyka mineralogiczno-petrograficzna koluwiów osuwiska Zapadle w Szymbarku. Czas. Tech., 5: Cabaj W.,Pelc S.,1988 Rzeczne osady z flor¹ w Ropie (Beskid Niski). Spraw. z Pos. Komis. Nauk. PAN, Oddz. w Krakowie, 30, 1 2: Chrzanowska E.,1980 Osuwisko Zapadle w Szymbarku. Analiza wyników badañ geofizycznych i geologiczno-in ynierskich. Politechnika Krakowska, Kraków, ss. 64. Czeppe Z., 1976 RzeŸba dorzecza Bia³ej Dunajcowej. Stud. Oœr. Dokum. Fizjogr. PAN, Oddz. w Krakowie, 5: Czernikowski J., 1950 Otwornice tzw. pstrego eocenu i jego paleogeografia na obszarze miêdzy Sanokiem a Gorlicami. Nafta, 6: Dauksza L., Gil E., Soja R., 1982 The Holocene and present-day evolution ofthe mountainoous reach ofthe Ropa river valley. W: Evolution of the VistuIa river vailey during the last years. Geograph. Stud. PAN, Spec. Iss. 1: Dauksza L., Kotarba A.1973 An Analysis of the Influence of Fluvial Erosion in the Development of Landslides Slopes (Using the Application of the Queuering Theory). Stud. Geomorph. Carpath.-Balc., 7: G i l E., 1979 Typologia i ocena œrodowiska naturalnego okolic Szymbarku. Dok. Geogr., 5. ss. 91. Gil E.,Gilot E.,Kotarba A.,Starkel L.,Szczepanek K.,1974 An Early Holocene Landslide in the Niski Beskid and its Significance for Paleogeographical Reconstruction. Stud. Geomorph. Carpath.-Balc., 8: Gil E., Kotarba A.,1977 Model of Slide Slope Evolution in Flysch Mountains (an example drawn from the Polish Carpathians). Catena, 4: Gil E., Starkel L., 1979 Long-term Extreme Rainfalls and their Role in the Modelling of Flysch Slopes. Stud. Geomorph. Carpath.-Balc., 13: Grzybowski J.,1901 Otwornice warstw inoceramowych okolicy Gorlic. Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU Ser. B, 41; Guzik K,Po aryski W.,1949 Fa³d Biecza (Karpaty œrodkowe). Biul. Inst. Geol., 53: Jahn A.,1957 Przyczynki do znajomoœci teras karpackich. Czas. Geogr., 28, 2: Jankowski. L., 1995 Budowa geologiczna obszaru miêdzy u n¹ a Stru ami. Mat. Konf. Nauk. Geologiczne i geofizyczne badania podstawowe w poszukiwaniach, rozpoznawaniu i ocenie z³ó surowców skalnych. Krynica. AGH Kraków. Jankowski L., 1997 Warstwy z Gorlic najm³odsze utwory po³udniowej czêœci jednostki œl¹skiej. Prz. Geol., 45, 3. Jasionowicz J., 1961 Margle globigerynowe z rejonu fa³du Podzamcza (Karpaty œrodkowe). Kwart. Geol., 5, 3: Jednorowska A., 1968 Zespo³y otwornicowe w zewnêtrznych strefach jednostki magurskiej Karpat i ich znaczenie stratygraficzne. Pr. Geol. PAN, 50: Jurkiewicz H., Karnkowski P., 1959 O wieku warstw inoceramowych p³aszczowiny magurskiej w okolicy Gorlic. Acta Geol. Pol., 9. 1:

47 Konior K.,1933 Z badañ geologicznych w Karpatach œrodkowych miêdzy Gorlicami a Sanokiem. Rocz. Pol. Tow. Geol., 9: Kopciowski R., 1996 Budowa geologiczna p³aszczowiny magurskiej miêdzy Rop¹ a Banic¹. Biul. Pañst. Inst. Geol., 374: Kopciowski R., Garecka M., 1996 Najm³odsze utwory strefy Siar jednostki magurskiej. Prz. Geol., 44, 5: Koszarski A., Koszarski L., 1985 Geology of the Middle Carpathians and the Carpathian Foredeep.Carpatho-Balkan Geological Association XIII. Cracow, stop 52. Inst. Geol., Warszawa. Koszarski L.,Sikora W.,Wdowiarz S.,1974 Tectonics of the Carpathian Balkan Regions: Bratys³awa. Kotarba A.,1970 Charakterystyka rzeÿby okolic Szymbarku. Dok. Geogr., 3: Kotarba A.,1986 Rola osuwisk w modelowaniu rzeÿby beskidzkiej i pogórskiej. Prz. Geogr., 58, 1 2: Kozikowski H., 1947 Zarys budowy geologicznej p³aszczowiny magurskiej w okolicy Mêciny Wielkiej ko³o Gorlic i jej stosunek do przedpola. Nafta, 3: , , Kozikowski H., 1956 Geologia p³aszczowiny magurskiej i jej okien tektonicznych na po³udniowy zachód od Gorlic. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 110: Kozikowski H.,1966 Zarys geologii obszaru Krygu-Lipinek ko³o Gorlic. Kwart. Geol., 10, 2: Kozikowski H., Jednorowska A., 1957 Problem wieku warstw grybowskich i tzw. szarej kredy okolic Gorlic. Prz. Geol., 5, 3: Ksi¹ kiewicz M., 1950 O wieku pstrych margli we fliszu Karpat Zachodnich. Rocz. Pol. Tow. Geol., 19, 2: Malata E., Oszczypko N., Wêc ³ awik S., 1990 Stratygrafia osadów p³aszczowiny magurskiej w rejonie Uœcia Gorlickiego. Spraw. z Pos. Kom. Nauk. PAN, Oddz.,w Krakowie, 32, 2: Nowak J.,1921 Nafta Karpat polskich w œwiecie geologii regionalnej. Prz. Geogr., 6: Nowak J.,1927 Zarys tektoniki Polski. II Zjazd Stow. Geogr. 160 ss. Kraków. Noth J.,1915 Foraminiferen aus Unter und Oberkreide des Osterreichischen Anteils an Flysh, Helvetikum und vorlandvorkomen. Jahrb. der Geol. Bundesand, 3. Oberc J., 1950 Fa³d gorlicki i brzeg p³aszczowiny magurskiej na wschód od Gorlic. Biul. Pañst. Inst. Geol., 7: Olszewski B.,1885 Die Rohlgruben in Kryg bei Gorlice. Paul Z.,1993, Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Grybów. Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. Pitu³ko L.,1913 Osuwiska Szymbarskie ko³o Gorlic. Wszechœwiat, 32, 51: Regu³a T.,1946 Odbudowa górnicza z³ó roponoœnych. Nafta, 2, 10 ss 345. Sawicki L.,1916 Osuwisko ziemne w Szymbarku i inne zsuwy powsta³e w r w Galicyi zachodniej. Rozpór. PAU, 56, Ser. 3, 16: Sikora W.,1960 O stratygrafii serii okiennej w Ropie ko³o Gorlic. Kwart. Geol., 4, 1: Sikora W., 1963 Uwagi o stratygrafii serii magurskiej w okolicy Szymbarku Ruskiego. Kwart. Geol., 7, 2: Sikora W.,1967 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali l: (bez utworów czwartorzêdowych). Region Karpat i Przedgórza, ark. Gorlice. Wyd.Geol., Warszawa. Sikora W.,1970 Budowa geologiczna p³aszczowiny magurskiej miêdzy Szymbarkiem Ruskim a Nawojow¹. Biul. Inst. Geol., 235:

48 Sikora W., Szymakowska F.1977 Geneza p³atów magurskich oraz rozwój facjalny brze nej strefy p³aszczowiny magurskiej i utworów okna tektonicznego Ropy. Przew. XLIX Zjazdu PTG, Warszawa: Starkel L.,1972a Charakterystyka rzeÿby Polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej. Probl. Zagosp. Ziem Górskich, 10: Starkel L., 1972b Karpaty Zewnêtrzne. W: M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, 1 Polska po³udniowa góry i wy yny. PWN, Warszawa: Strzetelski J., Trzeœniowski B., Ortyñski H.,1933 Mapa geologiczna obszaru naftowego Lipinki-Gorlice. Karpaty 1. Lwów Borys³aw. Szajnocha W.,1880 Vorlage der Geologische Karte der Gegend von Gorlice. Verh. Geol. Reichsanst., Wien. Szajnocha W.,1886 Studia geologiczne w Karpatach Galicyi zachodniej. Okolice Gorlic, Jas³a, Krosna. Cz. 2. Kosmos, 9. Szajnocha W.,1896 Atlas geologiczny Galicji. Tekst do zeszytu 6. Kom. Fizjogr. AU. Kraków. Szymakowska F., 1956 Zdjêcie geologiczne w skali 1: na p³d-wsch. od Gorlic w rejonie miejscowoœci Sokó³ Dominikowice. Sprawozdanie za rok Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków: Szymakowska F., 1959 Rozwój warstw kroœnieñskich w niektórych obszarach Karpat Œrodkowych. Kwart. Geol., 3, 3: Szymakowska F., 1960 Stratygrafia i tektonika obszaru Tyrawy Solnej. W: Z badañ geologicznych w Karpatach. 4: Biul. Inst. Geol., 141. Szymakowska F.,1973 Nowe stanowisko miocenu w Bystrej ko³o Gorlic. Spraw. z Posiedz. Kom. Nauk. PAN., Oddz. w Krakowie, 16, 1: Szymakowska F.,1979 Budowa geologiczna po³udniowego skrzyd³a fa³du Gorlic miêdzy Gorlicami a Krygiem (Karpaty Œrodkowe). Rocz. Pol. Tow. Geol., 49, 1 2; Szyszkowska A.,Zwierzyñska M.,1978 Dokumentacja geologiczna z³o a gazu ziemnego Gorlice. PPNiG Jas³o. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Oddz. Karpacki, Kraków. Œwidziñski H., 1931 Sprawozdanie z badañ geologicznych wykonanych w r na arkuszu Jas³o Dukla i Gorlice Grybów. Posiedz. Nauk. PIG, 30: Œwidziñski H.,1932 Sprawozdanie z badañ geologicznych, wykonanych w 1931 r. na ark. Gorlice Grybów. Posiedz. Nauk. PIG, 33: Œwidziñski H., 1933 Sprawozdanie z badañ geologicznych, wykonanych w r w okolicy Bednarki i Harklowej na ark. Jas³o. Posiedz. Nauk. PIG, 36. ss36. Œwidziñski H.,1934 Badania geologiczne w grupie magurskiej. Posiedz. Nauk. PIG, 39: Œwidziñski H.,1936 Dalsze badania geologiczne na arkuszu Gorlice, wykonane w r Posiedz. Nauk. PIG, 48: Œwidziñski H.,1946 Gazy ziemne w Bieœniku ko³o Gorlic. Nafta 2, 5: Œwidziñski H., 1947 S³ownik stratygraficzny pó³nocnych Karpat fliszowych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 37: 124 ss. Œwidziñski H.,1950 uska Stró? ko³o Grybowa. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 59. Œwidziñski H., 1973a Budowa geologiczna i roponoœnoœæ rejonu Szymbarku ko³o Gorlic. Pr. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 80: Œwidziñski H., 1973b Budowa geologiczna rejonu Ropica Siary Górne. Pr. Geol. Komis. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 80:

49 Teisseyre H., 1932 Sprawozdania z badañ geologicznych wykonanych w roku 1931 na arkuszu Gorlice Grybów. Posiedz. Nauk. PIG, 33; Tokarski A., 1946 Zachodnia czêœæ fa³du Mrukowej oraz mo liwoœci ropne terenów Pielgrzymki i Folusza. Nafta, 2, 10 12: , Uhlig V.,1882 Vorkommen von Nummuliten in Ropa in West Galizien. Verh. Geol. R.- A. Wien. Walter H., Dunikowski E., 1882 Geologiczna budowa naftonoœnego obszaru zachodnio-galicyjskich Karpat. Czêœæ II. Kosmos, 8. Wêc ³ awik S., 1963 Wstêpne wyniki badañ nad rozwojem i sedymentacj¹ warstw beloweskich Karpat Gorlicko-Krynickich. Spraw. z Pos. Kom. PAN, Oddz. w Krakowie, 7, 1: Wêc³awik S., 1969 Budowa geologiczna p³aszczowiny magurskiej miêdzy Uœciem Gorlickim a Tyliczem. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krawowie, 59: Wêc³awik S.,Wójcik A.,1995 Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali1:50000, ark. Tylicz. Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. Winiarz E., 1960 Dokumentacja geologiczna z³o a surowców ilastych Cegielni Gorlice Nr 2. Arch. Urz. Wojew. w Nowym S¹czu. Zuber R.,1918 Flisz i nafta. Pr. Nauk. TN Lwów, 2: 381 ss. 49

50