Prawo autorskie chroni jedynie dzieła oryginalne. Oznacza to, że utwór ma być efektem pracy kreatywnej.

Transkrypt

1

2 Krok 1. Sprawdź, czy dzieło jest utworem... 2 Krok 2. Zabezpiecz interes twórcy... 3 Krok 3. Zdefiniuj utwór pracowniczy... 4 Krok 4. Ustal warunki wykorzystania... 4 Krok 5. Wybierz zabezpieczenie utworu... 5 Podstawowym formalnym zabezpieczeniem powstałych utworów są umowy zawarte z wykonawcami oraz upowszechniona wiedza na temat ich wykorzystania. Warto też oznaczyć i monitorować jego wykorzystanie, chodzi o tzw. eksploatację utworu. Poznaj pięć wskazówek krok po kroku, jak właściwe postępować z prawami autorskimi w projekcie unijnym. Możesz mieć do czynienia z dwoma rodzajami praw autorskich: osobistymi i majątkowymi. Prawa autorskie osobiste są niezbywalne i nieograniczone w czasie. Z kolei autorskie prawa majątkowe to podstawowe uprawnienie przysługujące autorowi, który stworzył utwór. Prawa te są zbywalne w każdy dozwolony przez prawo sposób. Odpowiednie zabezpieczenie praw autorskich to przede wszystkim kompleksowe uregulowanie przekazania praw autorskich majątkowych na linii wykonawca - beneficjent środków UE - instytucje zarządzające programem unijnym oraz systematyczny monitoring wykorzystania utworów. Ważne W projektach dofinansowanych ze środków UE prawa autorskie na podstawie umów z wykonawcą utworu najczęściej przechodzą na organizację realizującą projekt. Ta z kolei może być zobowiązana do przekazania praw majątkowych utworów instytucjom wdrażającym program UE. Prawo autorskie regulowane jest przez ustawę z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 666). Ma za zadanie chronić i zabezpieczać interesy majątkowe i niemajątkowe twórców. Podstawowym przedmiotem ochrony jest bardzo szeroko pojęty utwór. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 1

3 Utwór musi być przejawem działalności twórczej. Prawo autorskie chroni jedynie dzieła oryginalne. Oznacza to, że utwór ma być efektem pracy kreatywnej. Nie może stanowić odtworzenia lub powielenia, działania na podstawie szablonu. Aby wytwór umysłu człowieka można było uznać za utwór, łącznie musi on mieć trzy cechy: być przejawem działalności twórczej (utwór musi być oryginalny, wyróżniać się), być rezultatem pracy konkretnego człowieka (twórcy), indywidualny i niepowtarzalny charakter. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: plastyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, fotograficzne, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne (w tym filmowe), wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), lutnicze, wzornictwa przemysłowego. Przepisy prawa autorskiego zostawiają przestrzeń dla innego typu utworów, ustanawiając tzw. katalog otwarty. Za utwór może być uznane także zestawienie informacji w twórczy, indywidualny sposób. Chronione prawem autorskim są: zbiory, antologie, wybory, bazy danych spełniające cechy utworu, nawet jeżeli zawierają niechronione materiały, o ile przyjęty w nich dobór, układ lub zestawienie mają twórczy charakter, bez uszczerbku dla praw do wykorzystanych utworów. Zapisy prawa autorskiego wskazują również, jakie dzieła nie mogą być uznane za utwór. Prawo autorskie nie chroni: odkryć, idei, procedur, metody i zasad działania, koncepcji matematycznych. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 2

4 Oczywiście, nie oznacza to, że kwestie te nie podlegają żadnej ochronie prawnej. Instrumentem, który służy ich ochronie, jest ochrona dóbr osobistych przewidziana w art. 23 i 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 380). Utworami nie są także wynalazki, wzory przemysłowe, znaki towarowe, których dotyczą przepisy ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 1410). Twórca jest z kolei osobą istotną dla prawa autorskiego. To on przez swoje działanie tworzy utwór i to jemu powinna przysługiwać ochrona prawna. Twórcą może być jedynie człowiek jako osoba fizyczna. Przykład Wykluczone jest uznanie za twórcę: instytucji typu gmina, stowarzyszenia, firmy, na przykład spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, programu komputerowego, na przykład komputerowy tłumacz lub program do tworzenia automatycznych treści. Prawo autorskie chroni tzw. autorskie prawa osobiste, czyli nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu lub zbyciu więź twórcy z utworem. Uznaje się, że między autorem a utworem istnieje więź szczególnego rodzaju. Nie podlega ona zrzeczeniu się lub zbyciu. Warto pamiętać, że autor, który nie jest zadowolony ze swojej pracy i powstałego utworu, w świetle prawa nie może wyprzeć się swojego autorstwa. Innym rodzajem praw autorskich są autorskie prawa majątkowe, czyli podstawowe uprawnienie przysługujące autorowi z tytułu stworzenia utworu. Prawa te są zbywalne w każdy dozwolony przez prawo sposób (m.in. sprzedaż) oraz podlegają dziedziczeniu. Na treść autorskich praw majątkowych składa się wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 3

5 Inaczej sytuacja wygląda w kwestii wytworzenia utworu przez pracowników, ramach wykonywanej pracy. Zgodnie z art. 12 ustawy o prawie autorskim, o ile umowa o pracę nie stanowi inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Oznacza to, że prawa majątkowe do utworu pracowniczego nabywa pracodawca w momencie przyjęcia utworu. Oczywiście, prawa osobiste do takiego utworu w dalszym ciągu pozostają przy jego twórcy. Warto jednak podkreślić, że przepisy o utworach pracowniczych dotyczą wyłącznie pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Dodatkowo z zakresu obowiązków pracowniczych musi wynikać, że pracownik ma stworzyć jakiś konkretny utwór albo że jego praca polega na ciągłym tworzeniu utworów (np. grafik komputerowy). Zadania te mogą być określone w umowie o pracę lub wynikać z polecenia pracodawcy, powierzenia danej pracy na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w danym roku kalendarzowym, a także z układów zbiorowych pracy, regulaminu organizacyjnego itd. Jeśli takiego zapisu w umowie nie ma, pracownik może bronić tego, że prawa do danego utworu należą do niego, a nie do pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że w tym przypadku nie chodzi o to, że coś zostało wykonane w godzinach pracy, ale przede wszystkim o to, czy tworzenie utworów wynika jasno z umowy o pracę i zakresu naszych obowiązków. Sam fakt, że powstanie utworu jest finansowane przez zamawiającego, sponsora, instytucję pośredniczącą itd., nie wpływa na przejście autorskich praw majątkowych do utworu. Zawsze gdy organizacja zamierza zamówić konkretny utwór jej przedstawiciele muszą ustalić, czy i na jakich zasadach będzie można z niego korzystać. Aby to uzyskać, konieczne jest zawarcie umowy z wykonawcą utworu. Umowa zawarta z twórcą utworu musi określać, bądź że dany podmiot nabywa prawa autorskie (wraz z określeniem ewentualnego terytorium, czasu oraz pól eksploatacji), bądź że ma prawo z utworu korzystać na zasadzie licencji. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 4

6 Pamiętaj Licencja musi podawać czasokres, jaki obejmuje, zakres terytorialny, pola eksploatacji. W przypadku realizacji projektów, zwykle na podstawie umów o dofinansowanie, jako beneficjent środków zobowiązujesz się wobec instytucji grantodawczej do zastrzegania w umowach z wykonawcami, że autorskie prawa majątkowe do utworów wytworzonych ze środków projektowych i na rzecz projektu przysługują danemu beneficjentowi. Ten z kolei może dodatkowo być zobowiązany do zawarcia z instytucją wdrażającą odrębnej umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworów wytworzonych w ramach projektu, z jednoczesnym udzieleniem licencji na rzecz beneficjenta na korzystanie z utworów. Przykład Takie regulacje były wymagane przy realizacji projektów dofinansowywanych ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a więc w poprzednim okresie programowania. Sytuacja twórców lub beneficjentów projektów, którzy posiedli prawa autorskie majątkowe do danych utworów, nie jest łatwa, bowiem ochrona utworów jest procesem trudnym. Podstawowym formalnym zabezpieczeniem powstałych utworów są umowy zawarte z wykonawcami oraz upowszechniona wiedza na temat wykorzystania utworów. W Polsce, inaczej niż w niektórych innych systemach prawnych, autorstwa utworu, czy też samego faktu jego stworzenia, nie trzeba rejestrować, zgłaszać czy zastrzegać. Twórca nie musi spełnić żadnych formalności, aby jego praca była chroniona prawem autorskim. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności, w tym wykonania odpowiednich zabezpieczeń utworu przed wykorzystaniem. Dodatkowo warto pamiętać, że utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ustalenie utworu to moment, w którym przybiera on formę rozpoznawalną, choć nie musi ona być ostateczna. Przykład Utwór muzyczny może być tylko zarysem melodii, bez aranżacji, rozpisania na głosy. Pomimo tak sformułowanej ochrony utworów autorstwo i przynależność praw autorskich warto oznaczyć i monitorować wykorzystanie (tzw. eksploatację) utworu. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 5

7 Oznaczając utwór (zdjęcie, publikację, książkę itd.), warto pamiętać, że noty, takie jak copyright lub all rights reserved, w polskim prawie autorskim nie mają większego znaczenia. Ich naniesienie na utwór nie powoduje żadnych skutków w sferze prawa autorskiego, poza informacyjnym lub ostrzegawczym. Dlatego podstawowym zabezpieczeniem, obok oznaczenia danego utworu, jest usystematyzowany monitoring wykorzystywania powstałych utworów. W przypadku stwierdzenia wykorzystania przez innych danego utworu posiadacz praw autorskich ma wiele możliwości działania. Wskazują je przede wszystkim zapisy art. 79 ustawy o prawie autorskim. Zgodnie z tym artykułem osoba, której prawa autorskie naruszono, ma prawo domagać się od naruszającego zaniechania takich czynności, usunięcia ich skutków, naprawienia szkody, jeśli taka wynikła, a także wydania korzyści, jakie naruszający uzyskał. Warto więc zidentyfikować tę osobę lub firmę i rozpocząć rozmowy z osobą wykorzystującą dany utwór od pisemnego wezwania do zaniechania naruszania praw autorskich. Pismo takie powinno zawierać dokładny opis naruszeń, jakich dopuściła się druga strona. Najlepiej, jeśli są one również odpowiednio udokumentowane. Wezwanie do zaniechania czynności naruszających prawa autorskie można też rozszerzyć o wezwanie do naprawienia szkody, jeśli czujemy, że takie ponieśliśmy. Ustawa wskazuje, w jaki sposób powinna być ona naprawiana: na zasadach ogólnych, czyli poprzez fizyczne usunięcie skutków naruszenia, lub poprzez zapłatę sumy pieniężnej odpowiadającej wielokrotności potencjalnego wynagrodzenia. W sytuacji gdy druga strona nie zareaguje na pismo, można skierować je jeszcze raz, za pośrednictwem prawnika. Jeśli to nie wywoła odpowiedniej reakcji, twórca, organizacja lub przedsiębiorca mogą zawiadomić prokuraturę o naruszeniu praw autorskich - według art. 122 ustawy o prawie autorskim. Ważne Ściganie przestępstw związanych z bezprawnym rozpowszechnianiem utworu odbywa się tylko na wniosek pokrzywdzonego. Zawiadomienie do prokuratury powinno zostać złożone w formie ustnej lub pisemnej. Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 6

8 Podstawa prawna: Art. 12, 79, 122 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 666). Art. 23 i 24 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 380). Ustawa z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r. poz. 1410). Autor: Marek Dominik Peda koordynator projektów unijnych w Polskiej Fundacji im. R. Schumana Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 7

9 Redaktor: Iwona Jeleń ISBN: E-book nr: Wydawnictwo: Adres: Kontakt: 2HH0534 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o Warszawa, ul. Łotewska 9a Telefon , faks , cok@wip.pl NIP: Numer KRS: Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, Sąd Gospodarczy XIII Wydział Gospodarczy Rejestrowy. Wysokość kapitału zakładowego: zł Copyright by: Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2017 Prawo autorskie w projekcie unijnym. Kiedy musisz go przestrzegać 8