CO TO JEST INTEGRACJA SENSORYCZNA?

Transkrypt

1 CO TO JEST INTEGRACJA SENSORYCZNA? Nasz układ nerwowy nieprzerwanie odbiera informacje zmysłowe z otoczenia. Każdy z nas zna i wie jak funkcjonują takie zmysły jak wzrok, słuch, węch, smak. Natomiast z posiadania pozostałych trzech zmysłu dotyku, równowagi i propriocepcji niemal nie zdajemy sobie sprawy. Jean Ayres, twórczyni integracji sensorycznej, odkryła ogromna rolę, jaką odgrywają te najwcześniej rozwijające się systemy zmysłowe. ZMYSŁ DOTYKU służy nam do odbioru i różnicowania wrażeń czuciowych z powierzchni skóry. ZMYSŁ RÓWNOWAGI (błędnik, zmysł równowagi) pozwala nam na odczuwanie zmian w trakcie ruchu i siły ziemskiej grawitacji. ZMYSŁ PROPRIOCEPCJI, inaczej nazywany czuciem głębokim, umożliwia nam odczuwanie siebie np. ułożenie swoich rąk i nóg w przestrzeni. INTEGRACJA SENSORYCZNA w skrócie SI to zdolność do odczuwania, rozumienia i organizowania informacji dostarczanych przez wszystkie zmysły z otoczenia do własnego organizmu. Pozwala segregować, porządkować i składać razem pojedyncze bodźce, tak aby mogły być użyte do celowego działania np. nabywania różnych umiejętności ruchowych, przyswajania wiedzy, opracowywania zachowań, tworzenia wyobrażeń itp. Teoria SI odwołuje się do wczesnych etapów rozwoju neurofizjologicznego dziecka, gdy zaczynają się kształtować układy zmysłów. Prawidłowy rozwój zmysłów, zarówno organów jak i percepcji sensorycznej, stanowi niezbędny warunek dobrego samopoczucia dziecka, zachowania i nabywania różnych umiejętności bez dysfunkcji i zaburzeń. Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą uczenia się. Procesy percepcyjne i ich konsekwencje (słyszenie, widzenie, mowa, czytanie, pisanie) zależne są od procesów integracji w zakresie podstawowych systemów zmysłowych. Kiedy wszystkie procesy integracyjne przebiegają prawidłowo i kiedy wrażenia są sprawnie organizowane na

2 odpowiednich poziomach systemu nerwowego, to rozwój ruchowy, poznawczy i emocjonalny dziecka postępuje bez zakłóceń. Do końcowych produktów rozwoju procesów integracji sensorycznej można zaliczyć: zdolność do koncentracji uwagi, samoakceptację i samokontrolę, zdolność do szeroko rozumianego uczenia się, w tym również do nabywania umiejętności szkolnych czytania, pisania, liczenia. Odpowiednia stymulacja dziecka we wczesnym rozwoju zapobiega w przyszłości powstawaniu zaburzeń w zakresie rozwoju na wielu jego płaszczyznach. WCZESNE ROZPOZNANIE I WPROWADZENIE TERAPII INTEGRACJI SENSORYCZNEJ Wczesna interwencja pozwala uchwycić podstawowe problemy we wczesnym stadium, gdy układ nerwowy dopiero rozwija się i dojrzewa; Im młodsze dziecko, tym układ nerwowy jest bardziej plastyczny, a więc są większe szanse na uzyskanie poprawy w krótszym czasie; Przy wczesnym rozpoznaniu unika się powstawania wtórnych trudności w wieku 6-7 lat dziecko stając się bardziej świadome i wiedząc, że coś ze mną jest nie tak zaczyna unikać tych aktywności, które sprawiają mu trudność, a których najbardziej potrzebuje dla harmonijnego rozwoju. Wcześniejsze niepowodzenia wpływają na samoocenę dziecka i jego wiarę we własne możliwości. Diagnozować można już dzieci w okresie niemowlęcym. Ważny jest dokładny wywiad z rodzicami, szczegółowa obserwacja, ale najczęściej to rodzice zauważają różnice między dzieckiem i jego rówieśnikami. Zdarza się, iż rodzice tłumaczą problemy dziecka swoimi problemami w dzieciństwie i czekają, aż dziecko samo z nich wyrośnie. Pomocna jest wiedza o tym, że dzieci ujawniają problemy z integracją sensoryczną w różnym wieku. Wszystkie dzieci czasami reagują na stres płaczem i wybuchami złości, lecz intensywność i częstotliwość tych zachowań jest jakościowo różna u dzieci z problemami integrowania informacji sensorycznych. Niemowlęta mogą obawiać się ruchu i/lub wzbraniać się przed trzymaniem lub tuleniem. Dzieci w wieku przedszkolnym mogą nie brać udziału

3 w celowych, opartych na współdziałaniu zabawach. Jedzenie, ubieranie się oraz rozwój sprawności w zakresie dużej i małej motoryki, czyli sprawności i umiejętności ruchowych, też może być opóźniony. Dziecko w wieku szkolnym może mieć trudności w pisaniu, wyobrażaniu sobie poszczególnych etapów podczas gier, w organizacji zajęć szkolnych i spontanicznej współpracy z rówieśnikami. Nieumiejętność organizowania zajęć szkolnych i problemy z przechodzeniem jakichkolwiek zmian powodują frustrację i przyczyniają się do obniżenia poczucia własnej wartości. Problemy w zakresie integracji sensorycznej mają swoje następstwa w okresie dojrzewania oraz w dorosłym życiu. Jeżeli występuje zespół zachowań obejmujących sferę społeczną, motoryczną oraz poznawczą, to jest to poważne wskazanie do dokonania oceny procesów integracji sensorycznej i istnieje potrzeba podjęcia interwencji terapeutycznej. OBJAWY I TRUDNOŚCI MOGĄCE STANOWIĆ WSKAZANIA DO DIAGNOZY I TERAPII INTEGRACJI SENSORYCZNEJ podwyższony poziom pobudzenia i aktywności (nadruchliwość) obniżony poziom aktywności (ociężałość, pasywność, brak tolerancji na ruch, niepewność podczas poruszania się) trudności z koncentracją uwagi opóźniony rozwój ruchowy, niezgrabność ruchowa, obniżony poziom koordynacji wzrokowo-ruchowej, problemy z utrzymaniem równowagi, z samoobsługą i samodzielnością zaburzenia praksji planowania motorycznego zaburzenia percepcji słuchowej zaburzenia percepcji wzrokowej opóźniony rozwój mowy słaba organizacja zachowania (bałagan wokół własnej osoby, własnego miejsca pracy, słabe wyczucie czasu i przestrzeni) niewłaściwe relacje społeczne i problemy w kontaktach społecznych z innymi ludźmi

4 trudności z nauką: czytaniem, pisaniem, matematyką (trudności z rozpoznawaniem liter, cyfr, mylenie liter, pismo lustrzane, przekręcanie sylab, wyrazów, czytanie wyrazów od końca, trudności z dokonywaniem obliczeń w pamięci) obniżona sprawność w obrębie grafomotoryki nieprawidłowe napięcie mięśniowe, nieprawidłowy chwyt narzędzia pisarskiego, szybka męczliwość w trakcie pisania, rysowania, podpieranie się podczas czytania, pisania niska samoocena problemy emocjonalne (nadpobudliwość emocjonalna, brak stabilności emocjonalnej, chwiejność, labilność, reakcje lękowe, nieśmiałość). DIAGNOZA SI NA TERENIE PORADNI PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ NR 1 W WARSZAWIE. W poradni są diagnozowane dzieci od 18 miesiąca do 11 roku życia /obowiązuje rejonizacja/. 1. Na diagnozę zgłosić mogą dziecko wyłącznie rodzice/opiekunowie prawni podając: imię i nazwisko dziecka, wiek, nazwę i numer placówki, do której dziecko uczęszcza w przypadku dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym lub adres zamieszkania w przypadku dziecka nie objętego opieką żadnej placówki, telefon kontaktowy. 2. Terapeuta telefonicznie kontaktuje się z rodzicami i ustala termin diagnozy. 3. Na diagnozę rodzic wraz z dzieckiem stawia się w umówionym wcześniej miejscu i o ustalonej godzinie. Dziecko powinno mieć swobodny strój gimnastyczny. 4. Diagnoza integracji sensorycznej składa się z:

5 wywiadu z rodzicami karta informacyjna, kwestionariusz sensomotorycznego rozwoju dziecka, obserwacji klinicznej oceniającej rozwój ruchowy dziecka /m. in. napięcie mięśniowe, przetrwałe odruchy, równowagę, koordynację, orientację w schemacie ciała i w przestrzeni, ruchy gałek ocznych/, badań południowo-kalifornijskimi testami integracji sensorycznej /dzieci od 4 roku życia/, obserwacji zachowań dziecka podczas swobodnej i/lub ukierunkowanej zabawy. 5. Diagnoza obejmuje 2-3 spotkania w sumie około dwóch godzin. 6. Po dokładnej analizie materiału badawczego terapeuta, na pisemny wniosek rodziców, dokonuje oceny rozwoju procesów integracji sensorycznej i na oddzielnym spotkaniu omawia diagnozę oraz przekazuje zalecenia. 7. W przypadku dzieci z wyraźnymi dysfunkcjami terapeuta zaleca podjęcie terapii integracji sensorycznej. INTEGRACJA SENSORYCZNA ĆWICZENIA PROFILAKTYCZNE Integracja sensoryczna jest metodą pracy z dziećmi zarówno terapeutyczną, jak i profilaktyczną. Ćwiczenia i zabawy z zakresu integracji sensorycznej w przypadku dzieci wspomagają ich prawidłowy rozwój sensoryczno-motoryczny, zapobiegając późniejszym problemom i trudnościom szkolnym. Dając dzieciom możliwość doświadczenia otoczenia i właściwego w nim funkcjonowania możemy dopomóc w przystosowaniu do nowych okoliczności. Wówczas żadna sytuacja nie będzie dla dziecka stresem.

6 ZALECENIA DLA RODZICÓW DO REALIZACJI W DOMU - Ćwiczenia wzmacniające grupy mięśniowe na basenie. - Zadania związane z poprawą pracy oczu: zabawa z latarkami /ruchy płynne w różnych kierunkach, skaczące/, zabawy z bańkami, ćwiczenie skupiania wzroku na przedmiocie. - Włączanie stymulacji czucia głębokiego /propriocepcji/ związanych z: ciągnięciem /liny, wózka/, zawijaniem w matę, noszeniem ciężkich rzeczy /torby z zakupami, butelki mleka, kosza z brudną bielizną/, pchaniem /wózka z zakupami, dużych zabawek/, zderzaniem /ułóż stertę poduszek i pozwól dziecku skoczyć/, chodzeniem tyłem, taczki, smarowaniem pieczywa masłem, twarożkiem, zwisaniem z drabinki /pod nadzorem dorosłego/, napieraniem /wyznacz miejsce na ścianie, na które dziecko będzie mogło napierać rękami lub stopami/, machaniem i odbijaniem /zabawa rakietą do tenisa lub badmintona itp./. - Włączanie stymulacji przedsionkowej /błędnik, zmysł równowagi/ związanych ze: skakaniem na piłce, turlaniem po dywanie, z trawiastej górki, huśtaniem na huśtawkach podwieszanych, poziomych, wiszących oponach, linach, obręczach itp., bujaniem na kocyku /dziecko kładzie się na dużym kocu, a dwie osoby chwytają za krawędzie, lekko unoszą i zaczynają bujać na boki/, ślizganiem ze zjeżdżalni na placu zabaw, basenie, jazdą na rowerze, skakaniem /zabawa ze skakanką, robienie pajacyków, gra w klasy/. Ważna jest obserwacja reakcji dziecka /rozdrażnienie/. - Włączenie stymulacji układu dotykowego. ~ Dotykowe pudełko. Weź plastikowy pojemnik, poszwę na poduszkę lub pudełko po butach i umieść wewnątrz różne przedmioty, po czym poproś dziecko, aby włożyło do środka rękę i spróbowało zgadnąć, jakiego przedmiotu dotyka. ~ Sensoryczny kubełek. Napełnij duży kubełek ryżem, makaronem, płatkami kukurydzianymi, prażoną kukurydzą, nasionami itp. Następnie umieść w środku kilka przedmiotów (ciepłych, szorstkich, szklanych, guziki). Poproś, aby dziecko zanurzyło dłonie w pojemniku i postarało się znaleźć ukryte przedmioty. ~ Zabawa w wannie. Zachęcaj dziecko do używania podczas kąpieli różnych rodzajów mydeł, gąbek i ręczników. Zaproponuj mydła o różnych zapachach, kształtach, powierzchniach i gęstości. Kup różne rodzaje gąbek, myjek. ~ Wspólne gotowanie. Umożliwiaj dziecku kontakt za wszystkim, co można mieszać lub ugniatać, np. różnego rodzaju ciastem. ~ Malowanie palcami. Używaj specjalnej farby do malowania palcami, ugotuj krochmal i mieszaj go z innymi materiałami, np. ryżem, piaskiem, nasionami czy prażoną kukurydzą, aby uzyskiwać nowe doznania dotykowe. Można też stworzyć własną farbę z pianki do golenia, sosu czy galaretki. ~ Ćwiczenia dłoni i palców: ugniatanie ciasta, modeliny, masy solnej, zabawa paluszkami chodzenie po stole, imitowanie deszczu, nawijanie wełny na kłębek,

7 tworzenie kolorowych wzorów poprzez przypinanie klamerek do bielizny, zabawa kukiełkami na paluszki, przeciąganie liny, nawlekanie koralików na nitkę, gniecenie, rwanie papieru, gra w bierki. ~ Kreślenie na plecach siedzącego do nas tyłem dziecka znaków, figur, robienie masażyków do wypowiadanego wierszyka. ~ Robienie kul z papieru o różnej fakturze / papier gazetowy, folia aluminiowa/ i rzucanie nimi do celu. UWAGA: należy uważać na bodźce wibracyjne, rotacyjne /obroty/ i wzrokowe /ostre światło/ będące silnymi stymulacjami sensorycznymi. ZALECENIA DLA NAUCZYCIELI PRACUJĄCYCH Z DZIECKIEM DOTKNIĘTYM DYSFUNKCJAMI W ZAKRESIE INTEGRACJI SENSORYCZNEJ 1. Należy zachować konsekwencję i zapewnić dziecku spokój. 2. Wszelkie granice powinny być jasno określone. Dziecko musi znać plan na każdy dzień. 3. Uczeń z dysfunkcjami SI powinien siedzieć z dala od okna i głównego przejścia przez salę, którym dzieci często chodzą. Usadzone w tym miejscu, dziecko będzie szczególnie łatwo się dekoncentrować. 4. Przed wydaniem uczniowi polecenia, zwróć jego uwagę i upewnij się, że dziecko cię słucha. 5. Nawiąż z nim kontakt wzrokowy. 6. Używaj naturalnych gestów np. wskazywania dłonią. 7. Mów powoli i wyraźnie. 8. Proś dziecko, aby powtórzyło po tobie polecenie. 9. Powtórz polecenie jeśli to konieczne. 10. Stosuj krótkie i proste wypowiedzi. 11. Postaraj się, aby uczeń siedział obok cichszych dzieci hałas powoduje, że sam zachowuje się głośniej. 12. Chwal go raz po raz dziecko musi wiedzieć, ze docenia się jego wysiłki. 13. Czasami stosuj minutnik, aby pokazać mu ile czasu zajmie dane zadanie. Nastaw minutnik na porę, o której zadanie powinno być zakończone, zanim rozlegnie się dzwonek. 14. Upewnij się, że dziecko rozumie, do czego prowadzi dana czynność. Podczas nauki nowej umiejętności jest mu nieraz ciężko skoncentrować się w każdym jej momencie. 15. Nagradzaj dziecko za słuchanie.

8 16. Postaraj się nie używać przeczeń. Zastąp nie patrz tam zwrotem a teraz zajrzyj do swojej książki. 17. Systematycznie egzekwuj swoje oczekiwania wobec dziecka oraz wyciągaj konsekwencje w sytuacjach łamania przez niego zasad. Sposoby, w jaki dzieci próbują uregulować swoje układy sensoryczne uspokajają się poprzez: kołysanie się, głaskanie wkładanie różnych przedmiotów do ust, ruszanie się w taki sposób, aby utrzymać równowagę, mruczenie i wydawanie innych dźwięków, zawieszanie wzroku na przedmiocie, opieranie się o różne obiekty, wpatrywanie się w przestrzeń. MODYFIKACJA ŚRODOWISKA Czynniki mogące pobudzać: hałas i donośne głosy, silne zapachy, szybki i nieoczekiwany ruch, jaskrawe światło i kolory, lekki lub nieoczekiwany dotyk, zmiany temperatury, nieprzewidziane zdarzenia. Czynniki uspokajające: cichy głos, delikatny zapach np. wanilia, stały, przewidywalny ruch, przygaszone światło, spokojne kolory, stała temperatura, przewidywalny plan dnia. Czynniki wpływające na koncentrację: miejsce usadzenia w sali, bodźce wzrokowe, bodźce słuchowe, niskie czucie i świadomość własnego ciała, brak motywacji, zbyt trudne lub zbyt proste zadania. Opracowanie terapeuci integracji sensorycznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Nr 1 w Warszawie: Małgorzata Traczuk, Marta Zawadzka