Ocena georóżnorodności rzeźby terenu fragmentu Basenu Świeckiego w skalach 1: oraz 1:25 000

Transkrypt

1 Krajobrazy rekreacyjne kształtowanie, wykorzystanie, transformacja. Problemy Ekologii Krajobrazu t. XXVII Ocena georóżnorodności fragmentu Basenu Świeckiego w skalach 1: oraz 1: The valuation of geodiversity of the relief in the part of Świecie Basin in the scales of 1: and 1: Rafał Kot, Kamila Szmidt Instytut Geografii UMK ul. Gagarina 9, Toruń rafalkot@umk.pl Abstract. Lately the geodiversity has been defined as the changeability of all the abiotic elements of the natural habitat. It can be considered in the context of being a feature of a single geocomponent, being a single geocomponent or being the whole natural habitat. The geodiversity of a relief is, according to A. Kostrzewski (1998), the actual diversity of the Earth s surface, taking into account the morphogenetic zones, types of relief, and compounds of forms or single forms of the relief. At present the main stream in researching the geodiversity is the attempt to define it and develop methods to identify and evaluate it at different quantities and scales. The aim of this article is to determine the diversity of the relief in detailed scales of 1: and 1:25 000, the comparison of those scales, and pointing the factors that specify them. The research area, according to physico-geographical regionalization by J. Kondracki (1998), is situated on the border of two physico-geographical mesoregions: Grudziądz Basin (314.82) and Chełmno Lakeland (315.11). Using the method of landscape certificates, based on the maps of the types of the relief in scales of 1: and 1:25 000, the geodiversity of the relief was determined (Filbrandt-Czaja 2009, McGarigal, Marks 1995, Pietrzak 1998, Roo-Zielińska 2007, Solon 2002). The simplest indexes, as the units number (NUMP) and the types number (RICH, NC, PR) were used. The results were presented using different methods of classification (such as: the method of natural breaks, quantile and equal intarval) on the maps (Fig. 1, 2, 3, 4). There were 47 types and as many as 333 units of relief appointed on the evaluation area in the scale of 1:10 000, while in the scale of 1: accordingly 35 (RICH) and 135 (NUMP). The geodiversity of the relief depends on the identification and visualization of the features of one or many components in the appropriate model (map) and scale, besides it depending on primary terrain structure, processes taking place in the past and present, as well as anthropogenic transformations, as R. Kot suggests (2006a). The scale determines the importance of the type of the relief, the evaluation criteria (qualitative, quantitative, and data gathered for further analysis), the field of evaluation (artificial shape and area, natural importance). Besides them of crucial importance is also choosing the method of evaluation, to which connected are for example choosing the method of classification of the collection, the quantity of ranges, and choosing the set of indexes. Słowa kluczowe: georóżnorodność, georóżnorodność, zróżnicowanie krajobrazu, ocena różnorodności środowiska przyrodniczego, rzeźba terenu Key words: geodiversity, geodiversity of relief, landscape diversity, diversity valuation of environment, relief 189

2 R. Kot, K. Szmidt Wprowadzenie Wskazanie czynników, które determinują strukturę i zróżnicowanie krajobrazu, jest ważnym problemem badawczym w geoekologii (Jedicke 2001, Pietrzak 1998, Przewoźniak 1987, Richling 1992, Richling, Lechnio 2005, Richling, Solon 1996, Solon 2002). Pod koniec ubiegłego wieku pojawiło się pojęcie georóżnorodności (Burek, Potter 2002, Gray 2004). W ostatnich latach jest ona określana jako zmienność wszystkich elementów abiotycznych środowiska przyrodniczego. Może być rozpatrywana w kontekście jednej cechy geokomponentu, pojedynczego geokomponentu lub całego środowiska przyrodniczego. Zależy ona od: pierwotnej struktury terenu oraz intensywności, powtarzalności oraz długości trwania procesów zachodzących na określonym obszarze w przeszłości i obecnie. Istotnym elementem determinującym georóżnorodność jest działalność człowieka (stopień przekształceń antropogenicznych) (Kot 2006a). Według M. Degórskiego (2001), różnorodność elementów abiotycznych może być rozpatrywana zarówno całościowo (geodiversity), jak również indywidualnie dla każdego z elementów, np. zróżnicowanie skał (lithodiversity), zróżnicowanie form terenu (geomorphological diversity), zróżnicowanie gleb (pedodiversity). Georóżnorodność to aktualne zróżnicowanie powierzchni Ziemi w zakresie stref morfogenetycznych, typów rzeźby, zespołów form i oddzielnych form (Kostrzewski 1998). Ocenę georóżnorodności metodą bonitacji punktowej przedstawił ostatnio R. Kot (2005). Aktualnie głównymi problemami badań nad georóżnorodnością są prace prowadzone nad jej zdefiniowaniem, wypracowaniem metodyki rozpoznania oraz oceny w różnych poziomach wielkościowych i skalach opracowania. Zdaniem R. Kota (2006b) w określeniu georóżnorodności ważnym etapem jest także rozpoznanie, a następnie przedstawienie cech komponentów środowiska przyrodniczego na modelu (mapie) w określonej skali. Wpływ człowieka oraz efektów jego działalności na rozpoznanie georóżnorodności wód na przykładzie transektu w Basenie Unisławskim zaprezentowali ostatnio R. Kot i K. Kubiak-Wójcicka (2008). Zróżnicowanie powierzchniowe krajobrazu (struktura terytorialna) może być na mapach poligonowych określone na podstawie mierzalnych cech płatów (wskaźników), np. liczby, wielkości, odległości. Wartości tych wskaźników zależą przede wszystkim od skali mapy i szczegółowości ujęcia jednostek podstawowych (por. Obeysekera, Rutchey 1997, za Solonem 2002). Ważnymi problemami badawczymi, na które przede wszystkim wskazuje J. Solon (2002), w kontekście zróżnicowania krajobrazu, są relacje szczegółowości opracowania, utraty informacji o krajobrazie na mapach wektorowych i rastrowych oraz zależności uzyskanych wyników wskaźników w różnych skalach oraz modelach (wektorowym i rastrowym). Autor ten na podstawie generalizacji wyjściowej mapy roślinności obszaru Pińczów, dokonuje analizy zmienności uzyskanych wyników metryk krajobrazowych kompozycji i konfiguracji zarówno na mapie wektorowej i rastrowej. Ustala, że wszystkie metryki krajobrazowe reagują na wielkość pola podstawowego analizy i to niezależnie od mapy wektorowej lub rastrowej. Z punktu widzenia niniejszego artykułu ważne są wyniki dwóch wskaźników tj. liczby płatów (NUMP) oraz liczby typów płatów (RICH) przedstawione dla obrazów wektorowych i rastrowych oraz różnej wielkości pól podstawowych, na co zwracał uwagę J. Solon (2002). Szczegółowe analizy liczby i zakresów przedziałów w kontekście przedstawił Z. Kozieł (1993). Autor ten zajmował się także analizą zmienności cechy w różnych polach podstawowych i skalach opracowania. Zdaniem Z. Kozieła (2003) optymalna wielkość pola podstawowego, w odniesieniu do prezentowania cech morfometrycznych, musi być dobierana w zależności od stopnia szczegółowości prowadzonych badań, ale także od końcowej skali, w której wyniki tych badań będą prezentowane. Głównym celem niniejszego artykułu jest określenie zróżnicowania w szczegółowych skalach opracowania 1: i 1:25 000, ich porównanie oraz wskazanie czynników, które je determinują. Obszarem badań jest pole testowe o powierzchni 10 km 2, położone w strefie krawędziowej świeckiego odcinka doliny dolnej Wisły. Według regionalizacji fizycznogeograficznej J. Kondrackiego (1998), analizowany obszar położony jest na granicy dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych: Kotliny Grudziądzkiej (314.82) i Pojezierza Chełmińskigo (315.11). 190

3 Ocena... Materiał i metody Kartograficznymi materiałami podkładowymi są dwie mapy topograficzne: arkusz Chełmno-Osiedle Piłsudskiego (N D-d-4), w skali 1:10 000, układzie 1992 oraz arkusz Chełmno (N D-d) w skali 1:25 000, w układzie Mapy te zrektyfikowano i przetransformowano do układu W opracowaniu wykorzystano również istniejące mapy tematyczne w skali 1:50 000: geomorfologiczną i geologiczną arkusz Chełmno. Na podstawie map tematycznych oraz zebranej literatury, dla analizowanych fragmentów doliny rzecznej i wysoczyzny morenowej, opracowano typologię (tab. 1a-c). Uszczegółowiono wydzielenia przedstawione w Instrukcji do Szczegółowej Mapy Geomorfologicznej Niżu Polskiego 1: (1962), a wydzielone typy mogą odpowiadać mezoformom. W analizach struktury lub zróżnicowania krajobrazu w różnych skalach, najczęściej najpierw sporządza się szczegółową mapę komponentu, a następnie za pomocą narzędzi komputerowych i odpowiednich algorytmów matematycznych, tę samą treść mapy się uogólnia (np. poprzez zwiększanie rozdzielczości obrazu rastrowego). W artykule zastosowano podejście odmienne. Treści zaprezentowane na mapach tematycznych w skali 1: oraz rysunek poziomicowy na mapach topograficznych, były podstawą dla wyznaczenia przebiegu granic typów na tle map topograficznych, osobno najpierw w skali 1:10 000, a następnie w skali ogólniejszej 1: Uzyskano szczegółową mapę typów w skali 1: oraz mapę zgeneralizowaną w skali 1: W celu sprawdzenia poprawności wybranych przebiegów granic jednostek, prowadzono także rekonesanse terenowe. Wszystkie wyznaczone na mapach jednostki są podobnej rangi (mezoformy ). Pod względem genezy i cech morfograficznych są one jednorodne, czyli nie są to ich zespoły czy asocjacje. Prace kartograficzne wykonano w programie ArcView, należącym do pakietu ArcGIS firmy ESRI. Mapy typów rzeźby w skalach 1: oraz 1: były podstawą dla określenia georóżnorodności rzeźby terenu metodą metryk krajobrazowych (Filbrandt-Czaja 2009, McGarigal, Marks 1995, Pietrzak 1998, Roo- Zielińska i in. 2007, Solon 2002). Zastosowano najprostsze wskaźniki tj. liczbę jednostek (Lj, NUMP) i liczbę typów (Lt, RICH, NC, PR). Na trudności metodyczne stosowania wybranych wskaźników (metryk krajobrazowych), dla oceny georóżnorodności zwracali uwagę R. Kot i K. Leśniak (2006). Uzyskane wyniki zaprezentowano kartograficzną metodą kartogramu geometrycznego. Podczas wizualizacji wyników zastosowano taką samą liczbę przedziałów (5) oraz różne metody klasyfikacji: naturalnej przerwy, kwantylu i równego interwału. Dla badanego obszaru wyznaczono łącznie 40 pól podstawowych o długości boku 500 m, w których obliczono wartości wskaźników RICH oraz NUMP. Wyniki Na analizowanym obszarze w skali 1: wyznaczono ogółem 47 typów i aż 333 jednostki, a w skali 1: odpowiednio 35 (RICH) i 135 (NUMP). Liczebność jednostek i typów w poszczególnych typach genetycznych form i dwóch skalach opracowania zaprezentowano w tabelach 1a-c. W celu porównania uzyskanych wyników skonstruowano szereg kartogramów geometrycznych. Mapy uzyskane dla liczby jednostek (Lj), trzema metodami klasyfikacji (kwantylu, naturalnej przerwy, równego interwału), w skali 1: są podobne. W metodach klasyfikacji naturalnej przerwy i równego interwału, większy jest udział pól o najniższej georóżnorodności (11), niż w metodzie kwantylu (8). W ocenie liczby jednostek, na mapie w skali 1:25 000, charakterystyczne są różne zakresy przedziałów i obrazy map dla każdej z metod klasyfikacji (ryc. 1). Wyraźny jest także wzrost udziału pól o najmniejszym zróżnicowaniu i spadek obszarów o największym zróżnicowaniu kolejno w metodach: kwantylu, naturalnej przerwy i równego interwału. Porównanie wyników uzyskanych tymi samymi metodami klasyfikacji, w skalach 1: i 1: wskazuje, że na mapach szczegółowszych jest więcej pól w najlepszym przedziale, a ich rozmieszczenia najczęściej się nie pokrywają. W skali ogólniejszej wyraźniejszy jest udział pól należących do najsłabszego przedziału (ryc. 2). Zróżnicowanie liczby typów na mapie w skali 1: charakteryzują: różne zakresy przedziałów, takie same wyniki dla metod naturalnej przerwy i jednakowego przedziału, nieliczny udział (2) najsłabszego przedziału w metodzie kwantylu i duży największego (8). Na mapie w ogólniejszej skali są różne zakresy przedziałów. 191

4 R. Kot, K. Szmidt Najlepszy przedział jest najliczniejszy w metodzie kwantylu, a w metodach kwantylu i naturalnej przerwy, rozmieszczenie i liczba pól z przedziałami najsłabszymi, są takie same. W metodzie równego interwału jest największa liczba pól (16), należąca do najsłabszego przedziału. Porównanie wyników liczby typów (RICH) trzema metodami klasyfikacji w skalach 1: oraz 1: wskazuje, że w każdej metodzie na mapach w skali 1: więcej jest pól należących do najlepszego przedziału, a na mapach w skali 1: więcej pól należy do najsłabszego przedziału. Ryc. 1. Porównanie oceny liczby jednostek różnymi metodami klasyfikacji w skali 1: Fig. 1. A comparison of the valuation of the unit numbers of relief using different methods of classification in the scale of 1: Ryc. 2. Porównanie oceny liczby jednostek w skalach 1: oraz 1: metodą naturalnej przerwy. Fig. 2. A comparison of the valuation of the unit numbers of relief in the scale of 1: and 1: using the natural breaks method. Wnioski Przeprowadzone postępowanie badawcze umożliwiło wskazanie, w granicach badanego pola testowego, obszarów o największej oraz najmniejszej georóżnorodności. Najbardziej zróżnicowane są strefy zboczy, z licznymi rozcięciami dolinnymi, dolinami wód roztopowych i rynnami, jak np. w okolicach wsi Grubno. Do obszarów o najmniejszym zróżnicowaniu, należą terasy rzeczne i równina zalewowa, które na badanym obszarze występują pomiędzy wsiami Nowe Dobra i Klamry. Georóżnorodność, poza wymienionymi przez R. Kota (2006a) pierwotną strukturą terenu, procesami zachodzącymi w przeszłości i obecnie oraz przekształceniami antropogenicznymi, zależy także od 192

5 Ocena... rozpoznania i zwizualizowania cech komponentu (-ów) w odpowiednim modelu (mapie) oraz skali opracowania. Skala opracowania determinuje rangę rozpoznanych wydzieleń (w tym przypadku typy ), kryteria oceny (kategorie jakościowe lub wartości ilościowe i uzyskane do dalszej analizy zbiory), pole oceny (sztuczne kształt i wielkość, naturalne ranga). Poza nimi istotny jest także wybór metody oceny, z którym wiążą się np. wybór metody klasyfikacji zbioru, liczba przedziałów, wybór zestawu wskaźników. Wymienione przez autora w 2006 roku czynniki determinujące zróżnicowanie (Kot 2006a, b), czy wymieniane także przez Z. Kozieła (1993, 2003) i J. Solona (2002) np. skala i szczegółowość opracowania, oraz wskazane w niniejszym artykule ranga wydzieleń, kryteria, liczba i zakresy przedziałów, pole i metoda oceny, wpływają na rozpoznanie zróżnicowania nie tylko, ale także każdego geokomponentu oraz całego krajobrazu. Tabela 1a. Porównanie udziału typów i jednostek w skalach 1: i 1: Table 1a. A comparison of the share of types and units of the relief in the scales of 1:10 00 and 1: GENEZA FORM TYPY RZEŹBY TERENU Wyniesienia wysoczyzny morenowej FORMY 1 (17) 1 (15) falistej AKUMULACYJNEJ Równiny wysoczyzny morenowej falistej 2 (3) 3 (6) DZIAŁALNOŚCI LĄDOLODU Zagłębienia wysoczyzny morenowej 3 (4) 5 (3) falistej w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: Zagłębienia po martwym lodzie 4 (15) 7 (13) Dna rynien 5 (4) 12 (2) Wyniesienia w dnie rynny 6 (2) 13 (1) Progi w dnie rynny 7 (4) 15 (1) Doliny erozyjno-denudacyjne w dnach rynien i dolin wód roztopowych 8 (1) BRAK Zbocza rynien 9 (2) 16 (2) Zagłębienia w zboczach rynien 10 (1) BRAK FORMY Spłaszczenia w zboczach rynien 11 (4) BRAK AKUMULACYJNEJ DZIAŁALNOŚCI WÓD Doliny denudacyjne w zboczach rynien i 12 (6) 20 (2) ROZTOPOWYCH dolin wód roztopowych Dna dolin wód roztopowych 13 (1) 35 (2) Wyniesienia w zboczu doliny wód roztopowych 14 (1) BRAK Zagłębienia w dolinie wód roztopowych 15 (2) 36 (1) Progi dolin wód roztopowych 16 (1) 37 (1) Zbocza dolin wód roztopowych 17 (4) 38 (5) Spłaszczania w zboczach dolin wód roztopowych 39 (2) w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1:

6 R. Kot, K. Szmidt Tabela 1b. Porównanie udziału typów i jednostek w skalach 1: i 1: Table 1b. A comparison of the share of types and units of the relief in the scales of 1:10 00 and 1: GENEZA FORM TYPY RZEŹBY TERENU FORMY ZWIĄZANE Z KLIMATEM PERYGLACJALNYM Suche doliny 18 (1) BRAK w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: Wydmy regularne 19 (20) BRAK Wały wydmowe, wydmy o nieregularnych 20 (3) 41 (3) kształtach FORMY EOLICZNE Równiny piasków przewianych 21 (2) 42 (3) Zagłębienia w obrębie równin piasków przewianych 22 (4) 43 (1) w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: Strefa degradacji 23 (5) 44 (2) Zagłębienia w strefie degradacji 24 (1) BRAK Zbocza (stoki), grzbiety 25 (7) 46 (6) Wyniesienia w obrębie stoków 26 (34) 47 (7) Zagłębienia w obrębie stoków 27 (7) 48 (1) FORMY EROYZJNE Spłaszczenia w zboczach 28 (6) 49 (6) l DENUDACZJNE Doliny denudacyjne w zboczach 29 (12) 50 (8) STREFY ZBOCZA Doliny erozyjne w zboczach 30 (11) 52 (10) DOLINY Młode rozcięcia erozyjne 31 (4) 53 (1) Strefa agradacji 32 (3) 56 (5) Wyniesienia w strefie agradacji 33 (9) BRAK Zagłębienia w strefie agradacji 34 (6) BRAK Spłaszczenia w strefie agradacji 35 (2) BRAK Stożki napływowe 36 (2) 59 (2) w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1:

7 Ocena... Tabela 1c. Porównanie udziału typów i jednostek w skalach 1: i 1: Table 1c. A comparison of the share of types and units of the relief in the scales of 1:10 00 and 1: GENEZA FORM TYPY RZEŹBY TERENU Terasa II wg Galona i Drozdowskiego 37 (2) 60 (1) Wyniesienia terasy II 38 (19) 61 (1) FORMY EROZYJNEJ Zagłębienia terasy II 39 (17) 62 (7) DZIAŁALNOŚCI WÓD RZECZNYCH Równina zalewowa 40 (4) 72 (1) Wyniesienia równiny zalewowej 41 (4) BRAK Zagłębienia równiny zalewowej 42 (1) BRAK w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: Równiny torfowe 43 (1) 84 (2) FORMY UTWORZONE Wyniesienia równin torfowych 44 (6) 85 (1) PRZEZ ROŚLINNOŚĆ Zagłębienia równin torfowych 45 (4) BRAK w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: FORMY UTWORZONE Tereny zniwelowane (zabudowa zwarta) 46 (59) 86 (10) PRZEZ CZŁOWIEKA Wyrobiska 47 (5) 87 (1) w skali 1: w skali 1: w skali 1: w skali 1: Literatura Burek, C., Potter, J., Setting the context for geological conservation. Local Geodiversity Action Plans, English Nature Contract No. EIT ( Degórski M., Pedosfera komponent środowiska łączący abiotyczną i biotyczną różnorodność. Prace Geograficzne IG i PZ PAN 179, Warszawa. Filbrandt-Czaja A., Studia nad historią szaty roślinnej i krajobrazu Borów Tucholskich, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń. Gray J.M., Geodiversity valuing and conserving abiotic nature, John Wiley & Sons, England. Instrukcja do Szczegółowej Mapy Geomorfologicznej Polskiego Niżu 1:50 000, Zakład Geomorfologii i Hydrografii Niżu IG PAN, Toruń Jedicke E., Biodiversität, Geodiversität, Ökodiversität. Kriterien zur Analyse der Landschaftsstruktur ein konzeptioneller Diskussionsbeitrag, Naturschutz und Landschaftsplanung, 3, 2/3, p Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 195

8 R. Kot, K. Szmidt Kostrzewski A., Georóżnorodność rzeźby jako przedmiot badań geomorfologii. In: K. Pękala (ed.), Główne kierunki badań geomorfologicznych w Polsce stan aktualny i perspektywy, IV Zjazd Geomorfologów Polskich, UMCS, Lublin, p Kot R., Ocena georóżnorodności na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia w skali 1: In: A. Kostrzewski, R. Kolander (eds.), Funkcjonowanie geoekosystemów Polski w warunkach zmian klimatu i różnokierunkowej antropopresji, Biblioteka Monitoringu Środowiska, p Kot R., 2006a. Georóżnorodność problem jej oceny i zastosowania w ochronie i kształtowaniu środowiska na przykładzie fordońskiego odcinka doliny dolnej Wisły i jej otoczenia, Studia Societatis Scientiarum Torunensis, Sectio C, vol. 11, nr 2, Toruń, p Kot R., 2006b. Problem określenia georóżnorodności w wybranych krajobrazach kulturowych doliny dolnej Wisły. In: W. Wołoszyn (ed.), Krajobraz kulturowy Cechy-Walory-Ochrona, Problemy Ekologii Krajobrazu, 18, Lublin, p Kot, R., Kubiak-Wójcicka, K., Zmiany georóżnorodności wód powierzchniowych fragmentu Basenu Unisawskiego. In: J. Partyka, J Pociask-Karteczka (eds.), Wody na obszarach chronionych, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, p Kot, R., Leśniak, K., Ocena georóżnorodności za pomocą miar krajobrazowych podstawowe trudności metodyczne, Przegl. Geogr., 78, 1, p Kozieł Z., Barwny kartogram złożony jako metoda badań I prezentacji wybranych zjawisk geograficznych, Wydawnictwo UMK, Toruń. Kozieł Z., Geokompozycyjno-wizualizacyjne aspekty modelowania wobec współczesnych procedur pozyskiwania i przetwarzania danych, Rozprawy habilitacyjne, Wydawnictwo UMK, Toruń. McGarigal K., Marks B.J., Fragstat: spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure, U.S. Forest Service General Technical Report PNW: Portland OR, USA. Obeysekera J., Rutchey K., Selection of scale for Everglades landscape models, Landscape Ecology, 12, 1, p Pietrzak M., Syntezy krajobrazowe założenia, problemy, zastosowania, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań. Przewoźniak M., Podstawy geografii fizycznej kompleksowej, Skrypty uczelniane UG, Gdańsk. Richling A., Kompleksowa geografia fizyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Richling A., Lechnio J., Koncepcja krajobrazu operatory i indykatory ewolucji systemów przyrodniczych, In: Richling A., Lechnio J. (eds.), Z problematyki funkcjonowania krajobrazów nizinnych, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa, p Richling A., Solon, J., Ekologia krajobrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Roo-Zielińska E., Solon J., Degórski M., Ocena stanu i przekształceń środowiska przyrodniczego na podstawie wskaźników geobotanicznych i glebowych (podstawy teoretyczne i przykłady zastosowań), Monografie, IGiPZ PAN, 9, Warszawa. Solon J., Ocena różnorodności krajobrazu na podstawie analizy struktury przestrzennej roślinności, Prace Geograficzne, IGiPZ PAN, 185, Warszawa. 196