Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo?
|
|
- Władysława Czech
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA IM. TADEUSZA KOTARBIŃSKIEGO ZIELONA GÓRA 1997 TRANSFORMACJA I WARTOŚCI AKSJOLOGICZNE ASPEKTY TRANSFORMACJI USTROJOWEJ W POLSCE Marek Piechowiak Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? UWAGI WPROWADZAJĄCE T rwają prace nad nową konstytucją1. Chciałbym zaproponować tutaj ogólniejszą refleksję nad tworzeniem ustawy zasadniczej, koncentrując się na analizie postulatu neutralności światopoglądowej. W dyskusji nad kształtem uregulowań wyróżnić można dwie zasadnicze płaszczyzny. Jedna dotyczy zagadnień, które ogólnie można określić mianem technicznych lub formalnych; druga - tzw. podstaw aksjologicznych. W dyskusjach na temat pierwszej z wymienionych płaszczyzn chodzi zasadniczo o to, aby system prawa, którego podstawy funduje konstytucja, był systemem sprawnym, funkcjonalnym, aby przyjmowane rozwiązania nie były ze sobą sprzeczne, aby przepisy były sformułowane w odpowiedni sposób itp. Sfera ta jest domeną specjalistów-prawników; należy jedynie zadbać o to, aby odpowiedni eksperci mieli wystarczająco wiele do powiedzenia w sprawie przyjmowanych rozwiązań. Zorganizowanie prac nad konstytucją w sposób sprzyjający powstaniu projektu technicznie dobrego nie jest rzeczą prostą i można mieć wątpliwości, czy obecnie przyjęty tryb nie ma poważnych wad; np. jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że każdy z artykułów projektu przyjmowany jest z osobna, w drodze głosowania parlamentarzystów należących do Komisji. Tutaj nie zamierzam zatrzymywać się nad tymi zagadnieniami2. Sfera ta, aczkolwiek bardzo istotna z punktu widzenia końcowego rezultatu, jest jednak służebna wobec płaszczyzny określanej niekiedy jako aksjologiczna. Dyskusja na temat tzw. podstaw aksjologicznych dotyczy bowiem celów realizowanych za pomocą konstytucji i całego systemu prawa. Podstawowe 1Mój glos w tej dyskusji zob.: Projekt konstytucji RP i prawa człowieka, Człowiek w kulturze, 6-7 (1995), s ; wcześniejsza, krótsza wersja tego artykułu ukazała się w: Prawo w okresie przemian ustrojowych w Polsce, Scholar, Warszawa 1995, s ; Wolność religijna w projekcie konstytucji, Rzeczpospolita, 25 maja W wyniku dalszych prac Komisji Konstytucyjnej zmieniła się numeracja artykułów projektu omawianych w tych publikacjach. 2 O niektórych wadach projektu w tym względzie pisała na łamach Rzeczypospolitej A. M i - c h a I s k a, Kilka uwag o prawach człowieka (25 sierpnia 1995). Por. S. Wronkowska, Kilka uwag w sprawie funkcjonalności i dysfunkcjonalności konstytucji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 57 (1995), z. 1, s. 3-6.
2 82 Marek Piechowiak znaczenie ma pytanie o dobra, stany rzeczy, których osiągnięciu służyć powinny przyjmowane rozwiązania konstytucyjne3. W dyskusjach powszechnie uznaje się, że konstytucja ma uzasadnienie aksjologiczne w standardach ocennych określanych mianem praw człowieka i w dobrach (wartościach) wyznaczanych lub ujmowanych przez te standardy. Mata jednak zwraca się uwagi na przyjęte w paradygmacie praw człowieka rozstrzygnięcia dotyczące obiektywnego, niezależnego od działań ludzkich ugruntowania dobra i standardów ocennych. We wstępach zarówno do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jak i do Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka - dokumentach fundamentalnych dla międzynarodowej ochrony praw człowieka - czytamy m.in.: uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny ludzkiej stanowi podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie. W Preambułach Paktów uznaje się ponadto, że prawa te wynikają z przyrodzonej godności człowieka. Podstawowe prawa są również uznane za prawa przyrodzone. Podkreślić wypada, że w tej koncepcji prawa są uznane za przyrodzone i niezbywalne, wbrew koncepcjom upatrującym źródło podstawowych praw w państwie i prawie pozytywnym, umowie społecznej czy w woli poszczególnych jednostek. Ugruntowane są w rzeczywistości pozaprawnej - przyrodzonej godności ludzkiej, wbrew koncepcjom uznającym ostry rozdział tego, co normatywne, od tego, co faktyczne. Punktem odniesienia jest obiektywnie istniejąca jednostka ludzka, a nie proces historyczny czy praktyka społeczna4. Wypowiedzi dotyczące tego, co dobre i złe (sprawiedliwe i niesprawiedliwe), informują o rzeczywistości, są prawdziwe lub fałszywe. Scharakteryzowaną wyżej koncepcję będę w dalszym ciągu pracy określał też mianem koncepcji uznającej obiektywne ugruntowanie dobra. W przebiegu prac nad nową konstytucją dominuje odmienne stanowisko w sprawie ugruntowania dobra (wartości). Uznaje się, że wypowiedzi oceniające nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, że nie mówią o tym, jaka jest rzeczywistość, lecz jedynie jaka powinna być. Ocena w sensie psychologicznym, w której ugruntowane są wypowiedzi oceniające, rozumiana jest jako przeżycie polegające na emocjonalnym ustosunkowaniu się do jakichś faktycznie występujących czy też tylko wyobrażanych sobie stanów rzeczy czy zdarzeń, a więc aprobowaniu lub dezaprobowaniu czegoś 0. Stanowisko to łączy się dziś z pewną koncepcją wartości. Twierdzi się mianowicie, że określone stany rzeczy nie są 3 Oczywiście, wśród tych dóbr będzie również sprawnie funkcjonujący system prawa. Z punktu widzenia jednostki pojawia się fundamentalne pytanie o miejsce dobra, którym jest sprawne prawo, wśród innych dóbr chronionych konstytucyjnie. Jeżeli system prawa - jego istnienie i funkcjonalność - jest postawiony na pierwszym miejscu, pod znakiem zapytania postawić trzeba deklaracje o nienaruszalności godności i przyrodzonych praw człowieka, gdyż w przypadku konfliktu między podstawowym prawem jednostki a zachowaniem funkcjonalności całego systemu prawnego pierwszeństwo musiałoby być przyznane temu ostatniemu.. 4 Krótkie przedstawienie rozstrzygnięć filozoficznych zakładanych w międzynarodowym prawie praw człowieka zob. M. Piechowiak, Projekt konstytucji RP i prawa człowieka, s M. Zieliński, Z. Ziembiński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988, s. 40 i n.
3 Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? 83 wartościami tak długo, jak długo nie zostaną zakwalifikowane pozytywnie przez podmioty dokonujące oceny 6. Ponieważ wypowiedzi oceniające nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, stąd również wypowiedzi, że coś jest wartością, nie są ani prawdziwe, ani fałszywe, i nie informują nas o rzeczywistości. Stojąc konsekwentnie na gruncie tej koncepcji należałoby przyjąć, że wyrażenie oceniające akty ludobójstwa są ziem nie informuje o rzeczywistości; akty te są złe dopiero ze względu na odpowiednie akty oceny, które są uwarunkowane podmiotową reakcją emocjonalną. Zarysowaną koncepcję określać będę jako odrzucającą obiektywne ugruntowanie ocen i wartości. Uwagi jej dotyczące stosują się mutatis mutandis również do stanowisk, u których podstaw leży wolna decyzja jednostek. Odrzucenia obiektywnego ugruntowania ocen i wartości nie można pogodzić z podstawami koncepcji praw człowieka, przyjętej w prawie międzynarodowym, a uznającej przyrodzone i niezbywalne prawa każdego człowieka. U podstaw tej ostatniej legło przekonanie, że są rzeczy dobre lub złe niezależnie od tego, jak są oceniane przez jednostki lub społeczności i niezależnie od formalnie obowiązującego prawa pozytywnego. Pojawia się jednak pytanie, czy przyjęcie takiego, a nie innego stanowiska w sprawie ugruntowania wartości jest istotne z punktu widzenia prac nad konstytucją i konstytucyjnej ochrony praw człowieka, czy też może nie jest istotne, jeśli tylko konstytucja zawiera standardy ochrony praw człowieka?7 Proponuję spojrzeć na postawiony tu problem w perspektywie postulatu neutralności światopoglądowej tworzonej konstytucji i prawa w ogóle. Warto zauważyć, że bywa ona postulowana przy równoczesnym uznaniu zaangażowania aksjologicznego (braku neutralności aksjologicznej) prawa, czyli uznaniu - oczywistego skądinąd - faktu, że każde prawo stanowione zakłada określone oceny8. Problem jest złożony i wymaga uporządkowania. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę, że o neutralności światopoglądowej konstytucji i prawa można mówić z dwojakiego punktu widzenia. Ze względu na podmioty tworzące prawo i podlegające prawu oraz ze względu na sam proces tworzenia prawa. I Jeżeli przez światopogląd będziemy rozumieć zespół przekonań i postaw, twierdzeń, ocen i norm, który pretenduje do tego, aby stanowić spójny, całościowy obraz rzeczywistości, porządkujący postępowanie względem siebie i oto 6 P. Winczorek, Aksjologiczne podstawy nowej konstytucji, Państwo i Prawo, t. 43 (1988), z. 12, s Zob. S. Wronkowska, Krótka odpowiedź Markowi Piechowiakowi, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, t. 57 (1995), z. 3, s P. Winczorek, Uwagi o aksjologicznych aspektach działalności legislacyjnej w dziedzinie prawa publicznego (konstytucyjnego) w Polsce, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, t. 56 (1994), z. 4, s. 56.
4 84 Marek Piechowiak czenia9, to ze względu na podmioty tworzące prawo i podmioty podlegające prawu nie jest możliwa neutralność światopoglądowa konstytucji i prawa. Normy moralne i związane z nimi oceny stanowią istotny element światopoglądu. Zarówno normy moralne, jak i prawne, regulują ludzkie działania, determinują jego cele. Każdy nakaz lub zakaz wyznacza pewne działanie (zaniechanie), które jest zgodne lub niezgodne z oceną moralną tegoż działania, dokonaną przez tworzącego prawo lub adresata normy prawnej. Ocena ta może być ugruntowana w przekonaniach stanowiących rdzeń światopoglądu. Nieunikniony brak neutralności aksjologicznej prawa przesądza zatem o niemożliwościach jego neutralności światopoglądowej z punktu widzenia podmiotów tworzących prawo i podlegających prawu. W szczególności uznanie praw człowieka za podstawę porządku prawnego w sposób oczywisty nie jest neutralne światopoglądowo w omawianym tu sensie. Można natomiast mówić o neutralności światopoglądowej w takim sensie, że choć przyjęcie pewnych rozwiązań jest zgodne lub sprzeczne z rozstrzygnięciami przyjmowanymi w pewnych światopoglądach, to jednak przyjęcie tych rozwiązań nie wyznacza (nie musi wyznaczać) jednoznacznie żadnego światopoglądu. II Problem podstaw ocen i wartości pojawia się z całą wyrazistością w związku z drugim z wyróżnionych aspektów neutralności, mianowicie neutralnością z pun-ktu widzenia procedur tworzenia prawa. Przyjmuję przy tym szerokie rozumienie terminu procedury prawotwórcze, uznając, że obejmuje on nie tylko określone w prawie pozytywnym procedury stanowienia norm prawnych, ale również procedury postulowane w pracach nad konstytucją, a zatem nad podstawami nowego systemu prawnego. W omówionym aspekcie neutralności światopoglądowej decydująca dla stwierdzenia braku neutralności była sprzeczność ocen i norm postępowania ugruntowanych w prawie pozytywnym z ocenami i normami uznanymi przez jednostkę. W przypadku procedur prawotwórczych postulat neutralności światopoglądowej można sformułować jako dyrektywę głoszącą, że sama przynależność jakiejś oceny lub normy do określonego światopoglądu nie może być uznana za wystarczającą rację przyjęcia lub też odrzucenia danej oceny lub normy w systemie prawa pozytywnego. Problematyka światopoglądowej neutralności konstytucji w aspekcie procedur prawotwórczych przedstawiać się będzie w sposób zasadniczo różny w zależności od przyjętej koncepcji ugruntowania dobra (wartości) i wyraźnie będą widoczne sprzeczne postulaty praktyczne dotyczące procedur tworzenia prawa i konstytucji. 1. Przy uznaniu stanowiska negującego obiektywne ugruntowanie ocen i wartości twierdzi się, że realizacja postulatu neutralności światopoglądowej jest 9 Por. A. B. S t ę p i e ń, Wstęp do filozofii, Lublin 1980, s. 50.
5 Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? 85 konieczna dla uniknięcia dominacji jednego światopoglądu10 Spróbujmy zidentyfikować rozstrzygnięcia zakładane w tym argumencie. W punkcie wyjścia przyjmuje się, że to, co normatywne, nie może być u- zasadniane obiektywnie istniejącą rzeczywistością. Standardy ocenne mogą być ugruntowane w ocenach lub - co istotniejsze z punktu widzenia stanowienia prawa - w pewnych dyspozycjach do oceniania w określony sposób. Istnienie tych dyspozycji nie jest jednak racjonalnym uzasadnieniem uznania takiej, a nie innej wypowiedzi oceniającej - lub opartej na niej normy - za podstawę obowiązujących powszechnie rozwiązań prawnych; ocena w sensie psychologicznym nie jest przecież - zdaniem zwolenników omawianej koncepcji - ugruntowana obiektywnie, może być taka lub inna. Wszelkie dyspozycje ocenne, w oderwaniu od porządku prawnego, występują na równej stopie. O uznaniu oceny i jej uzasadnieniu można racjonalnie dyskutować w perspektywie innych przyjętych standardów ocennych. Jedne treści normatywne uzasadniane być mogą innymi treściami normatywnymi. Dlatego też w dyskusji nad kształtem prawa pytanie o usprawiedliwienie wartości uzasadniających aksjologicznie poszukiwane rozstrzygnięcie prawotwórcze - może być w zasadzie jedynie pytaniem o inne wartości (standardy ocenne). Pełne uzasadnienie będzie się zatem sprowadzało do wskazania możliwie spójnego zespołu ocen dotyczących porządkowania życia, czyli do wskazania pewnego światopoglądu. Jeżeli w danej sprawie spotykają się poglądy sprzeczne, to - uwzględniając ich uzasadnienie - problem uznany być musi za konflikt światopoglądowy, którego rozstrzygnięcie nie może się opierać na obiektywnych kryteriach. W takiej perspektywie trzeba w konsekwencji uznać, że rezygnacja z postulatu neutralności, czyli uwzględnienie uzasadnienia ocen, w tworzeniu prawa czyni niemal pewnym, że w tej działalności jeden tylko - dominujący wśród prawodawców - system (zespół) wartości stanie się podstawą decyzji prawotwórczych11. Chcąc uniknąć tego typu konsekwencji trzeba uwzględniać jedynie same wartości (czytaj: skłonności ocenne społeczeństwa), które są istotne dla rozstrzygnięcia danej kwestii konstytucyjnej lub prawnej, natomiast nie należy brać pod uwagę uzasadnienia tych wartości. Postulat światopoglądowej neutralności jest w gruncie rzeczy postulatem oddzielenia ocen będących podstawą procesów prawotwórczych od ich uzasadnienia w ogóle. Spory o wartości nie są - w takim podejściu - sporami merytorycznymi, dyskurs dotyczy nie obiektywnej rzeczywistości, którą chce się dzięki dyskusji lepiej poznać, ale subiektywnych reakcji emocjonalnych na rzeczywistość, bez możliwości postawienia pytania, czy reakcje te są obiektywnie słuszne (niezależnie od obowiązującego prawa pozytywnego). Uznanie trafności tego pytania zakładałoby uznanie, iż konkretny światopogląd dostarcza standardów sprawiedliwości, i tym samym byłoby,0p. Winczorek, Uwagi o aksjologicznych aspektach..., s P. Winczorek, ibidem.
6 86 Marek Piechowiak wyróżnieniem (nieuzasadnionym) tych, którzy ten światopogląd wyznają. Co więcej, włączenie się w publiczną debatę zmuszałoby do ujawnienia przekonań światopoglądowych (przypomnijmy, zgodnie z art. 51 ust. 7 projektu konstytucji: Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania 12). Publiczna debata nad słusznością przekonań mających stanowić podstawę rozwiązań prawnych byłaby nieuzasadnionym wkraczaniem w wolność przekonań, a przedstawianie racji na rzecz słuszności określonych przekonań powinno - w tej perspektywie - być uznane za próbę indoktrynacji. Co zatem - skoro nie uzasadnienie - decyduje o tym, że te, a nie inne o- ceny i wartości stają się podstawą rozstrzygnięć prawotwórczych? W odpowiedzi na to pytanie wskazuje się zwykle dwa elementy: prawo tworzone jest na drodze poszukiwania wspólnych wartości, a w przypadku konfliktu - opiera się na kompromisie. W zasadzie w żadnym przypadku nie jest wykluczony kompromis, o ile nie zagraża on istnieniu i funkcjonalności samego prawa, które jest koniecznym warunkiem możliwości ustalania wartości konstytucyjnych - podstawowych celów prawa. Nie ma tu miejsca na prawa człowieka określające nieprzekraczalne granice dopuszczalnego kompromisu. W samych założeniach takiego podejścia do systemu prawa konstytucja powinna tworzyć minimalne ramy wolnego samookreślania się jednostek, samookreślania obejmującego wolne determinowanie standardów dobra i zła. Jednakże logika takiego stanowiska jest dla jednostki nieubłagana - w przypadku konfliktów społecznie u- znawanych wartości, to prawo pozytywne rozstrzyga o tym, czym są prawa fundamentalne, jaki jest ich zakres, jak również o tym, kto jest podmiotem prawa. Człowiek jest całkowicie wolny w działaniu i tworzeniu standardów swojego postępowania, jednakże tylko w granicach prawa stanowionego i tylko dopóty, dopóki nie spotka na swej drodze dowolnego projektu działania innej jednostki. Wówczas nie bezcelowa jest dyskusja o słuszności swoich racji (bo w oderwaniu od prawa pozytywnego nie są one ani słuszne, ani niesłuszne), ale trzeba zwrócić się do państwa o rozstrzygnięcie sporu. Tym samym przedmiot sporu wychodzi poza sferę prywatności i to państwo określa granice przestrzeni wolnych wyborów jednostek. Co więcej, jednostka jest wolna i korzysta z przyznanych jej praw tylko dopóty, dopóki w wyniku procedur prawotwórczych nie okaże się, że nie jest ona podmiotem prawa lub że nie jest człowiekiem; gdyż w spór o to, kto jest człowiekiem, również zaangażowane są oceny i jest to spór światopoglądowy. Wynik tego sporu, przy zastosowaniu procedur służących ustalaniu konsensu i wypracowaniu kompromisu, może wypaść bardzo różnie. Prawo pozytywne jest koniecznym instrumentem określenia (ustanowienia) podstawowych celów, którym państwo ma służyć, jest też pierwotne wobec treści podstawowych praw. Jeśli nawet celem konstytucji i prawa jest zbudowanie systemu pozwalającego jednostkom ustalać zasady współżycia w perspektywie indywi 12 Projekt Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, z dnia r.
7 Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? 87 dualnych wyborów wszelkich możliwych celów, to jednak cele ustalane przez jednostki mogą się zmieniać, cel, jakim jest istnienie samego systemu prawa i państwa, jest niezmienny i nadrzędny. 2. Problem neutralności światopoglądowej prawotwórstwa przedstawia się inaczej przy uznaniu obiektywnego ugruntowania ocen i wartości. Postulat neutralności światopoglądowej nie prowadzi wówczas do postulatu oddzielenia wartości od ich ugruntowania. Przeciwnie, jeśli oceny mają podstawę w obiektywnej rzeczywistości, w tym, że określone działania czy realizacja określonych stanów rzeczy obiektywnie przyczyniają się do osobowego rozwoju człowieka (który to rozwój zostałby uznany za cel regulacji prawnych), wówczas w procesie prawotwórczym podstawowego znaczenia nabiera racjonalny namysł nad człowiekiem-osobą (bytem rozumnym i wolnym, a przy tym zindywidualizowanym). Dyskurs jest środkiem nie tylko do wzajemnego poznawania poglądów, ale jest też drogą do wzbogacenia poznawania rzeczywistości. Dyskusja nad uzasadnieniem ocen jest wówczas istotnym elementem procesu tworzenia prawa. Co więcej, przedmiotem dyskusji i sporów może być także słuszność przekonań światopoglądowych. Można wówczas uzasadnić, że - niezależnie od funkcjonalności systemu prawa pozytywnego - nie wszystkie idee dotyczące realizacji człowieka (przekonania światopoglądowe) są równorzędne i nie wszystkie zasługują na tego rodzaju uznanie, które skłonić winno innych do kompromisu, do koncesji na rzecz tych stanowisk. Uzasadnić można przyjęcie innych - niż dyktowane wymaganiami samego systemu prawa - ograniczeń konsensu lub kompromisu jako procedur prawotwórczych. Państwo i prawo nie są źródłem podstawowych praw, ale są środkiem służącym ich ochronie i realizacji. Możliwe i zasadne jest wskazanie w konstytucji pozaprawnych podstaw konstytucyjnej ochrony praw człowieka ( prawa przyrodzone", prawa wynikające z godności itp.) i wskazanie istniejących poza prawem pozytywnych podstaw kształtowania (modyfikacji) konstytucyjnie chronionych praw i wolności. Racją istnienia porządku prawnego jest dobro członków społeczeństwa. Jest to cel nadrzędny funkcjonowania państwa i prawa. Ze względu na ten cel określane są inne zadania państwa. Znając zmienność nastrojów społecznych i biorąc pod uwagę doświadczenia historyczne wskazujące, że większość może opowiedzieć się za prawem zbrodniczym, uznać można za zasadne wprowadzenie do konstytucji ograniczeń możliwości zmiany niektórych zasad określających podstawy porządku prawnego i podstawowe dobra człowieka chronione prawem. Zasadniczym pytaniem w pracy nad konstytucją jest pytanie o to, jakie są podstawowe dobra człowieka i jaka rola w ich ochronie przypada prawu i państwu. 3. Trzeba przy tym zauważyć, że choć możliwa jest realizacja postulatu neutralności ze względu na proces tworzenia prawa, to równocześnie zakładane w tych procedurach rozstrzygnięcia nie są neutralne z punktu widzenia podmiotów podlegających i tworzących prawo. Wybór którejkolwiek z zarysowanych
8 88 Marek Piechowiak koncepcji ugruntowania dobra (wartości), wybór dokonany na płaszczyźnie, którą można określić jako metaaksjologiczną, nie da się pogodzić z pewnymi przekonaniami światopoglądowymi i to takimi, które uważane są za podstawowe elementy światopoglądu. Nie można np. być konsekwentnie myślącym katolikiem i równocześnie uznawać, że oceny postępowania, dobro i zło nie mają obiektywnego ugruntowania. III W związku z zagadnieniem ugruntowania wartości zwrócić trzeba uwagę na jeszcze jeden problem. Przeciwnicy obiektywnego ugruntowania ocen i wartości twierdzą, że zarzut nihilizmu aksjologicznego pod adresem projektu konstytucji oparty jest na niezrozumieniu podstaw prawotwórstwa. Argumentują, że prawodawca, zastanawiając się nad przyjęciem podstaw regulacji, wybrać może jedynie między tym lub innym systemem (zespołem) wartości i nie można sensownie twierdzić, że wybór dokonuje się między światem wartości a światem wartości pozbawionym, między wartościami a nihilizmem aksjologicznym13. Zauważyć zatem trzeba, że zarzut aksjologicznego nihilizmu jest bezsensowny jedynie na gruncie stanowiska negującego obiektywne podstawy wartości. Ponadto wybór między światem wartości a nihilizmem aksjologicznym dokonuje się na płaszczyźnie wyboru samych koncepcji wartości zakładanych w prawotwórstwie, na płaszczyźnie metaaksjologicznej. W perspektywie koncepcji wartości, zgodnie z którą wartość pojęta jest jako dobro w sposób obiektywny (niezależny od aktów oceny) realizujące człowieka, wybór koncepcji wartości nie uznających obiektywnego ugruntowania ocen i wartości jest odrzuceniem istnienia rzeczy, które niezależnie od dokonywanych ocen nadają się do realizacji człowieka lub są dla niego niszczycielskie, jest uznaniem, że nic nie jest wartością, gdyż zależnie od aktów oceny może być aprobowane lub dezaprobowane. Zarzut nihilizmu aksjologicznego jest zatem jak najbardziej uprawniony pod adresem projektu konstytucji zakładającego przyjęcie koncepcji wartości pojętych jako jedynie korelaty ocen. IV Warto zauważyć, że przyjęcie u podstaw porządku prawnego takich wersji kognitywizmu, w których uznaje się, że wartości ugruntowane są obiektywnie w standardach ocennych istniejących samoistnie (np. radykalny intuicjonizm, uznający idealne istnienie wartości), prowadzi do podobnych konsekwencji, jak omówione stanowiska odrzucające obiektywne ugruntowanie ocen i wartości14.,3p, Winczorek, ibidem. 14 Por. E. - W. Bóckenfórde, Prawo i wartości. O krytyce aksjologicznego ugruntowania prawa, Znak, 1992, nr 11, s. 67. W odniesieniu do tego typu koncepcji trafna jest Bóckenfórdego
9 Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? 89 Również tutaj ostateczną podstawą rozważań są oceny. Ocenianie nie poddaje się kontroli, jest zwykle uznawane za poznanie intuicyjne, czyli całościowe i bezpośrednie. Następuje swoiste odwrócenie porządków: nie dlatego należy postępować w konkretny sposób, że taka jest konkretnie istniejąca rzeczywistość, ale ze względu na standardy ocenne, które decydują o tym, co jest dobre, a co złe. Trudno wówczas uznać człowieka za cel i rację jakiegoś porządku normatywnego. Następuje oderwanie porządku normatywnego od konkretnej rzeczywistości, działania podejmowane są ze względu na normy, a nie np. ze względu na inny byt osobowy. Można się pokusić o uogólnienie, że problemy pojawiają się w przypadku tych wszystkich koncepcji ugruntowania ocen i wartości, które uznają przedmiotowe istnienie lub pierwotność normatywności, pojętej jako cecha stanów rzeczy lub cecha pewnych treści opisowych15. * * * Poszukując filozoficznych rozstrzygnięć adekwatnych do konstytucyjnej koncepcji praw człowieka, nie można się zatem zadowolić jakąkolwiek koncepcją obiektywnego ugruntowania ocen. Pierwszorzędne znaczenie ma możliwość podjęcia dyskursu nad samym uzasadnianiem ocen oraz ich odniesienie do struktury bytu ludzkiego. Wymagania takie spełnia filozofia, w której ocena i prawonorma są oparte na poznaniu relacji człowieka do realizującego go dobra. Wartości można wówczas pojąć jako stany rzeczy obiektywnie sprzyjające rozwojowi osobowemu człowieka16. Ważne jest przy tym, aby za przedmiot w punkcie wyjścia przyjąć nie pojęcia czy język, ale konkretną rzeczywistość i realne relacje, których pewne aspekty ujmowane są w sądach i pojęciach, a wyrażane przy pomocy języka. Otwarta jest wówczas możliwość analizy relacji między językiem, pojęciami i konkretną rzeczywistością. Normatywność, będąca modalnością treści świadomościowych w aktach ocennych lub sądach powinnościowych, może być wówczas zidentyfikowana jako wynikająca ze sposobu poznawania przyporządkowania człowieka do dobra. Poszukiwanie bytów obdarzonych tą modalnością, a istniejących poza świadomością (np. wartości obdarzonych samodzielnym istnieniem) jest równie bezzasadne jak poszukiwanie przedmiotowych odpowiedników pojęć ogólnych i koniecznych. krytyka aksjologicznego ugruntowania prawa i konkluzja, iż próby aksjologicznego ugruntowania prawa sprowadzają prawo do uchwytnych i funkcjonujących na co dzień wyobrażeń moralnych społeczeństwa lub istniejących w społeczeństwie, nie przeciwstawiając im własnego normatywno-krytycznego poglądu (op. cit., s. 66). 15 Stanowiska uznające istnienie przedmiotowych korelatów ocen zakładają zwykle, że obiektywna rzeczywistość ma strukturę odpowiadającą strukturze treści poznawczych istniejących w świadomości. Jest to mocne założenie prowadzące do zawężenia perspektywy badawczej. 16 Stąd lepszy jest termin dobro niż wartość.
10 90 Marek Piechowiak Podsumowanie Odpowiadając na tytułowe pytanie trzeba zatem stwierdzić, że konstytucja, jak i prace nad nią nie mogą być neutralne światopoglądowo z punktu widzenia podmiotów tworzących prawo i podlegających prawu. Możliwa jest realizacja postulatu neutralności światopoglądowej pojętego jako dyrektywa zakazująca uznania samego faktu ugruntowania oceny (wartości, normy) w określonym światopoglądzie za warunek wystarczający, aby dana ocena stanowiła podstawę decyzji prawotwórczych. Jednakże procedury realizujące tę dyrektywę będą zasadniczo różne w zależności od przyjętej koncepcji ugruntowania dobra (wartości). Podkreślić zatem trzeba, że procedury prawotwórcze realizujące tę dyrektywę nie są neutralne światopoglądowo z punktu widzenia podmiotów tworzących prawo i podlegających prawu. Koncepcja, w której wartości są wtórne wobec ocen - przedstawiana często jako neutralna, mogłaby sobie rościć pretensje do zaakceptowania jej w dyskusji nad porządkiem konstytucyjnym, gdyby jej przyjęcie nie prowadziło w zakresie prawotwórstwa do konsekwencji sprzecznych ze skutkami uznania koncepcji, w której wartość (dobro) jest ugruntowana w rzeczywistości niezależnej od aktów oceniania. Jak jednak wynika z powyższych wywodów, tak nie jest: w pierwszym przypadku postuluje się odcięcie ocen od ich uzasadnienia, w drugim - debatę nad podstawami ocen stanowiących uzasadnienie rozstrzygnięć prawotwórczych. Z pewnością można przytoczyć wiele racji przemawiających za przyjęciem każdego z tych stanowisk i długo nad nimi dyskutować. Zauważyć jednak można, że w świetle powyższych analiz należy pozytywnie odpowiedzieć na pytanie, czy dla kształtu procedur prawotwórczych istotne są przyjęte w międzynarodowej ochronie praw człowieka założenia filozoficzne dotyczące ugruntowania prawa. Aby system prawny był zgodny z tymi założeniami, powinien być budowany przy uznaniu obiektywnego ugruntowania wartości (dobra). Wówczas można też podjąć zagadnienia, które trudno sensownie postawić zakładając, że wartość jest wtórna wobec oceny, np. zagadnienie słuszności (sprawiedliwości) dopiero projektowanych regulacji, problem istnienia konstytucyjnie umocowanych zbrodniczych regulacji prawnych czy zagadnienie nihilizmu aksjologicznego. Problem wyboru między konkurującymi koncepcjami ugruntowania dobra można też sformułować w postaci pytania: czy wolę konstytucję, której przyjęcie zakłada, że ludobójstwo jest złem niezależnie od czyichkolwiek poglądów na ten temat, czy też konstytucję, której przyjęcie zakłada, ze ludobójstwo staje się zbrodnią dlatego, że większość ludzi ma względnie trwałą dyspozycję do oceniania ludobójstwa w taki właśnie sposób?
11 Spis treści Wstęp...5 Część I Seweryn Dziamski, Główne wartości społeczno-praktyczne liberalizmu...9 Joanna Dudek, Wartości w myśleniu prakseologicznym Włodzimierz Kaczocha, Aksjologiczne oraz instytucjonalne problemy demokracji Krzysztof Kaszyński, Aksjologiczne aspekty pracy ludzkiej...41 Józef Kwapiszewski, Elżbieta Gaweł-Luty, Człowiek i wartości w filozofii ks. J. Tischnera Zdzisław Maciejewski, O wartościach w liberalizmie Lech Szczegóła, Perspektywy liberalnej demokracji w świetle dyskusji wokół końca historii...73 Marek Piechowiak, Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo? Marek Piechowiak, Neotomizm (głos w dyskusji)...91 Część II Mariusz Gulczyński, Polacy wobec konfliktu wartości demokratyczno-rynkowej kwadratury koła...97 Jan Kurowicki, Europa i Polska: kłopoty z integracją kulturową Ryszard Nazar, Stanisław Popławski, Transformacja i wartości - aksjologiczne aspekty procesu transformacji w pokoleniowej perspektywie Radosław Kot, Mity świadomości społecznej Ryszard Krzyżanowski, Interes ogólnospołeczny jako narzędzie badawcze wobec zmian modelu społeczno-gospodarczego - próba charakterystyki Jerzy Przybysz, Jan Sauś, Transformacja i wartości w badaniach sondażowych (analiza teoretyczno-metodologiczna) Bogdan Ślusarz, Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w świetle obowiązujących w Polsce aktów prawnych
12 WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA IM. TADEUSZA KOTARBIŃSKIEGO T r a n s f o r m a c j a i w a r t o ś c i Aksjologiczne aspekty transformacji ustrojowej w Polsce Redakcja naukowa Włodzimierz Kaczocha Stanisław Popławski Zielona Góra 1997
Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu
Bardziej szczegółowoDefiniowanie prawnonaturalnego uzasadnienia normy
Definiowanie prawnonaturalnego uzasadnienia normy Marek Piechowiak Logika a normy V Jesienna Konferencja Logiki Lublin, 14 listopada 2013 r. Dookreślenie problematyki Sytuacja problemowa Obecny polski
Bardziej szczegółowoAksjologia i metaaksjologia prawa, a etyka i metaetyka obywatelska
Aksjologia i metaaksjologia prawa, a etyka i metaetyka obywatelska Marek Piechowiak SWPS, Instytut Prawa w Poznaniu Uwagi wprowadzające etyka obywatelska jest etyką powinności, etyką obowiązku. Do jej
Bardziej szczegółowoKatarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności
Bardziej szczegółowoHard Cases. Walidacyjna i derogacyjna funkcja moralności.
Hard Cases. Walidacyjna i derogacyjna funkcja moralności. HARD CASE tzw. trudny przypadek stosowania prawa > brak jednoznacznej normy, która została wytworzona przez określony autorytet >przypadki trudności
Bardziej szczegółowoEtyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Bardziej szczegółowoSTANOWISKO KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 10 marca 2017 r.
STANOWISKO KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 10 marca 2017 r. w przedmiocie zarzutów grupy posłów na Sejm RP sformułowanych we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym wyboru kandydatów na stanowisko
Bardziej szczegółowoFORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA
FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Prof. zw. dr hab. Piotr Winczorek Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki System źródeł
Bardziej szczegółowoŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP
ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP SYSTEM PRAWA Zbiór uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych norm generalnych i abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych i nieuchylonych
Bardziej szczegółowoCzy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy?
PIERWSZY PREZES SĄDU NAJWYŻSZEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 kwietnia 2012 r. BSA II - 4410-3/12 Sąd Najwyższy Izba Karna Na podstawie art. 60 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Bardziej szczegółowoPostanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r. III CZP 128/13
Id: 20382 [S]posób doręczenia określony w art. 1160 k.p.c., należy stosować także do wyroków sądów polubownych. ( ) [B]rak dostatecznych podstaw, aby przez pisemne zawiadomienie, o którym mowa w art. 1160
Bardziej szczegółowoDr Ryszard Piotrowski 27 lutego 2008 r. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Dr Ryszard Piotrowski 27 lutego 2008 r. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Opinia w sprawie trybu uchwalania przez Senat ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej,
Bardziej szczegółowoPojęcie stosowania prawa. Kompetencja do stosowania prawa
Pojęcie stosowania prawa Pojęcie stosowania prawa W prawoznawstwie stosowanie prawa nie jest pojęciem w pełni jednoznacznym, gdyż konkretny model stosowania prawa może wykazywać szereg cech związanych
Bardziej szczegółowoW prawie podatkowym brakuje norm, które w generalny sposób regulowałyby zakres stosowania analogii.
W prawie podatkowym brakuje norm, które w generalny sposób regulowałyby zakres stosowania analogii. Wnioskowanie per analogiam i jego granice należą do kontrowersyjnych zagadnień prawa podatkowego. Analogia
Bardziej szczegółowoSpis treści. 4. Nieodpłatna pomoc prawna w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym charakterystyka
Przedmowa... XIII Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wykaz orzecznictwa... LI Wprowadzenie... 1. Założenia metodologiczne... I. Uzasadnienie wyboru tematu... II. Metody badawcze... III. Struktura...
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. Sygn. akt III CZP 30/15. Dnia 18 czerwca 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie:
Sygn. akt III CZP 30/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 18 czerwca 2015 r. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Wojciech Katner SSN Marta Romańska Protokolant Katarzyna
Bardziej szczegółowoWymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Bardziej szczegółowoćwiczenia 24 zaliczenie z oceną
Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Administracja Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. dr hab. Stanisław Stadniczeńko Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów:
Bardziej szczegółowoJednym z podstawowych aktów prawnych, regulujących udział mieszkańców w życiu publicznym, jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego (EKSL).
Jedną z bardzo ważnych kwestii, jakie pojawiają się w praktycznym aspekcie inicjowania i prowadzenia działań konsultacyjnych, jest ich formalne oraz nieformalne uregulowanie. Okoliczność ta jest o tyle
Bardziej szczegółowoWartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
Bardziej szczegółowoIMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA
IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że
Bardziej szczegółowoGodność w Konstytucji
Godność w Konstytucji Zgodnie z art. 30 Konstytucji, Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające
Bardziej szczegółowoEtyka kompromisu. Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.
Etyka kompromisu Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego -PZH z.szawarski@uw.edu.pl 20.IX.2013 Struktura problemu Ład społeczny Konflikt Kompromis Ład
Bardziej szczegółowoA Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony
A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna
Bardziej szczegółowoRola ETS w ochronie praw i wolności jednostki
Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki Metody integracji poprzez prawo: 1/ substytucja (inaczej unifikacja): wprowadzenie jednolitych materialnych norm wspólnotowych; całkowite ujednolicenie prawa
Bardziej szczegółowoAnna Hrycaj. Wprowadzenie
Anna Hrycaj Zbieg wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości oraz oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego złożonych przed 1 stycznia 2016r. Wprowadzenie Zbieg wniosku restrukturyzacyjnego
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea
Bardziej szczegółowoOPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające
OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki
Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania
Bardziej szczegółowoGeneralny akt administracyjny
Generalny akt administracyjny Akt administracyjny, a więc akt stanowienia prawa pochodzi od administracji publicznej, czyli akt administracyjny kojarzył się dotychczas jednoznacznie z indywidualnym aktem
Bardziej szczegółowoU ST A W A z dnia r. o zmianie ustawy o systemie oświaty
Projekt U ST A W A z dnia. 2016 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty Art. 1. W ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2015 r. poz. 2156, z późn. zm. 1) ) wprowadza się następujące
Bardziej szczegółowoWstęp do prawoznawstwa. Metody wykładni
Wstęp do prawoznawstwa Metody wykładni 1 Wykładnia prawa W polskiej nauce prawa przyjęło się określać normę prawną mianem wyrażenia językowego; Wysłowienie NP następuje w AN za pomocą języka, który ze
Bardziej szczegółowoStanowisko. I. Podstawy ustrojowe
Stanowisko Obywatelskiego Forum Legislacji przy Fundacji im. S. Batorego w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji publicznych projektów ustaw oraz ich założeń (tezy) I. Podstawy ustrojowe W
Bardziej szczegółowoSzymon Karpierz Specyfika argumentacji celowościowej i funkcjonalnej w decyzjach polskiego Trybunału Konstytucyjnego
Szymon Karpierz Specyfika argumentacji celowościowej i funkcjonalnej w decyzjach polskiego Trybunału Konstytucyjnego Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 98-102 2006 Szymon Karpierz Specyfika argumentacji
Bardziej szczegółowoOpinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie
Warszawa dn. 8 stycznia 2016 r. Dr hab. prof. nadzw. Mirosław Karpiuk Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Trybunał
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06
Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06 Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) Sędzia SN Zbigniew Strus Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi
Bardziej szczegółowoSpis treści. II. Hermeneutyka prawnicza... 2 III. Podsumowanie Z problematyki klauzul generalnych... 7
Wykaz skrótów... Bibliografia... Wykaz aktów prawnych krajowych... Wykaz aktów prawnych międzynarodowych... Wprowadzenie... XIII XXI LV LIX LXIII Rozdział I. Zagadnienia ogólne... 1 1. Wielość filozofii
Bardziej szczegółowoNORMY PRAWA CYWILNEGO
NORMY PRAWA CYWILNEGO Norma prawna: wypowiedz językowa-> wyznaczenie jej adresata, zakres zastosowania, zakres normowania (czyny nakazane lub zakazane) Normy postępowania są tworzone także przez uczestników
Bardziej szczegółowoWolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP
Wolności i prawa jednostki w. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP Red.: Mariusz Jabłoński Wprowadzenie Wykaz skrótów Część I. Koncepcja konstytucyjnego
Bardziej szczegółowoOpinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288)
Warszawa, dnia 25 lipca 2011 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288) I. Cel i przedmiot ustawy Opiniowana ustawa wprowadza
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoW Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII CZĘŚĆ I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych Rozdział I. Podstawowe koncepcje prawa... 3 1. Koncepcje prawnonaturalne...
Bardziej szczegółowoTEKST PRAWNY ROZUMIENIE INTERPRETACJA/WYKŁADNIA ARGUMENTACJA/UZASADNIENIE PRAWO ZASTOSOWANIE UZASADNIENIE
TEKST PRAWNY ROZUMIENIE INTERPRETACJA/WYKŁADNIA ARGUMENTACJA/UZASADNIENIE PRAWO ZASTOSOWANIE UZASADNIENIE 1 USTAWA z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. (tekst jednolity) Rozdział 1 Przepisy ogólne
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 22 listopada 2001 r.
Warszawa, dnia 22 listopada 2001 r. Opinia prawna w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do Trybunału Konstytucyjnego - sygn. akt P.10/01. Sąd Okręgowy
Bardziej szczegółowoPrawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty
Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty dr Marcin Olszówka Katedra Prawa Konstytucyjnego Uczelnia Łazarskiego Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris Warszawa, 1 września 2018 r. Konstytucja RP z 2
Bardziej szczegółowoWniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy
Bardziej szczegółowoŹRÓDŁA POJĘCIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:
ŹRÓDŁA POJĘCIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ: - MINISTRARE SŁUŻYĆ - AD OZNACZAJĄCA CECHĘ CELOWOŚCI TEGO DZIAŁANIA PODZIAŁ: - ADMINISTRACJA PUBLICZNA - ADMINISTRACJA PRYWATNA Trzy znaczenia administracji publicznej:
Bardziej szczegółowoRzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz UCHWAŁA NR XLI RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM. z dnia 15 maja 2018 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Rzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz. 2987 UCHWAŁA NR XLI.280.2018 RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM z dnia 15 maja 2018 r. w sprawie uchwalenia regulaminu
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Poczta Polska jest państwowym przedsiębiorstwem użyteczności publicznej powołanym na mocy ustawy z dnia 30 lipca 1997 r. o państwowym przedsiębiorstwie użyteczności publicznej Poczta
Bardziej szczegółowoPojęcie interesu Interes jest relacją pomiędzy: Ocena ta może mieć charakter: A. subiektywny; B. obiektywny.
Pojęcie interesu Interes jest relacją pomiędzy: - Istniejącym obiektywnie stanem technicznym; - a oceną jakiegoś podmiotu. Ocena ta może mieć charakter: A. subiektywny; B. obiektywny. Ocena ta może mieć
Bardziej szczegółowoKonstytucyjne gwarancje ochrony dziedzictwa narodowego a problem ponownego wykorzystania informacji publicznej w świetle dyrektywy 2013/37
Anna Magdalena Kosińska, Katedra Prawa Unii Europejskiej Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Konstytucyjne gwarancje ochrony dziedzictwa narodowego a problem ponownego wykorzystania informacji
Bardziej szczegółowoCZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE. Beata Pituła
CZŁOWIEK WE WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE Beata Pituła Kłopoty z kulturą Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura Johann Gottfried Herder, Myśli o filozofii dziejów, przeł. J. Gałecki, Warszawa 1952,
Bardziej szczegółowoOśrodek Badań, Studiów i Legislacji
Warszawa, 23 listopada 2017 r. Stanowisko Ośrodka Badań Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych dotyczące elementów projektu ustawy o jawności życia publicznego (wersja z dnia 13 listopada 2017
Bardziej szczegółowonałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt
Granice obowiązków, które mogą zostać nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt 3Ustawy Prawo ochrony środowiska Prof. dr hab. Krzysztof Płeszka Dr Michał Araszkiewicz Katedra Teorii Prawa WPiA UJ Źródła
Bardziej szczegółowoEGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Romualda Spyt
Sygn. akt III UK 95/10 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 21 września 2010 r. SSN Romualda Spyt w sprawie z odwołania P. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odszkodowanie z tytułu
Bardziej szczegółowoWymogi regulacji kodeksowej. Tomasz Bąkowski
Wymogi regulacji kodeksowej Tomasz Bąkowski Kodeks - pojęcie Najpełniejsza forma porządkowania i systematyzacji danej dziedziny prawa w celu zespolenia rozproszonych w całym systemie norm regulujących
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Sygn. akt III UK 123/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 kwietnia 2018 r. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska w sprawie z odwołania Z. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
Bardziej szczegółowoNa jaką niepozytywistyczną koncepcję prawa otwiera się" Trybunał Konstytucyjny? O metaaksjologii Konstytucji
Marek Piechowiak Na jaką niepozytywistyczną koncepcję prawa otwiera się" Trybunał Konstytucyjny? O metaaksjologii Konstytucji Uwagi w prow adzające Chciałbym odnieść się do dwóch zagadnień poruszonych
Bardziej szczegółowoTezy: Teza 1 Przykład 1 USTAWA z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1393)
Dobre praktyki legislacyjne 147 PODMIOT WŁAŚCIWY DO PODPISANIA OBWIESZCZENIA W SPRAWIE OGŁOSZENIA TEKSTU JEDNOLITEGO AKTU WYKONAWCZEGO DO USTAWY, W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICZENIA DWÓCH LUB WIĘCEJ PODMIOTÓW
Bardziej szczegółowoWdrożenie Modelowej Procedury Konsultacji Publicznych do systemu prawnego
Wdrożenie Modelowej Procedury Konsultacji Publicznych do systemu prawnego Najistotniejszą wadą polskiego systemu prawnego, w zakresie regulacji procesu konsultacji publicznych jest luka polegająca na braku
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIE PRAWNE U Z A S A D N I E N I E
1 Sygn. akt III CZP 31/12 ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z powództwa Firmy B. A. M. S. spółki jawnej z siedzibą w G. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie Wielkopolskiemu o zapłatę na skutek apelacji powódki
Bardziej szczegółowoStan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
Stan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Stan wojenny został nareszcie oceniony i osądzony w kategoriach prawno konstytucyjnych przez kompetentny organ
Bardziej szczegółowoMONOGRAFIE KONSTYTUCYJNE DOBRO WSPÓLNE JAKO FUNDAMENT POLSKIEGO PORZĄDKU KONSTYTUCYJNEGO
MONOGRAFIE KONSTYTUCYJNE DOBRO WSPÓLNE JAKO FUNDAMENT POLSKIEGO PORZĄDKU KONSTYTUCYJNEGO SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW I SKRÓTOWCÓW.......................... 17 WPROWADZENIE............................................
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02
Uchwała z dnia 6 listopada 2002 r., III CZP 67/02 Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sędzia SN Tadeusz Żyznowski Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa
Bardziej szczegółowoDo Rzecznika Praw Obywatelskich Aleja Solidarności 77 00-090 Warszawa
Poznań, dn. 23 października 2008 r. Międzyzakładowy Związek Zawodowy Pracowników Grupy Kapitałowej ENEA S.A. 60-967 Poznań ul. Nowowiejskiego 11 Do Rzecznika Praw Obywatelskich Aleja Solidarności 77 00-090
Bardziej szczegółowoElementy prawa do sądu
prawo do sądu W Konstytucji z 1997 r. prawo do sądu zostało expressis verbis wyrażone w art. 45 ust. 1, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
Bardziej szczegółowo- o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (druk nr 3187).
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VI kadencja Prezes Rady Ministrów DSPA-140-86(5)/10 Warszawa, 22 września 2010 r. Pan Grzegorz Schetyna Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Przekazuję przyjęte przez
Bardziej szczegółowoUSTAWA. z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Projekt USTAWA z dnia... o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Art. 1 W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U.1997.78.483) wprowadza się następujące zmiany: 1)
Bardziej szczegółowoFilozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział III
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...
Bardziej szczegółowoUWAGI DO REFERATU L. WIŚNIEWSKIEGO
M arek Piechowiak UWAGI DO REFERATU L. WIŚNIEWSKIEGO KONCEPCJA PAŃSTWA Swoje uwagi chciałbym rozpocząć od zagadnień związanych z przyjętą w projekcie koncepcją państwa, w szczególności relacją, która zachodzi
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący) SSA Marek Procek (sprawozdawca) SSN Maciej Pacuda
Sygn. akt II UZ 80/16 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 8 marca 2017 r. SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący) SSA Marek Procek (sprawozdawca) SSN Maciej Pacuda w sprawie z wniosku A.E. przeciwko
Bardziej szczegółowoKolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach ul. Targowa 18 25-520 Kielce. Znak: WG-0711-17/09. Nowa Słupia, dnia 08.
Nowa Słupia, dnia 08.102009 roku Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach ul. Targowa 18 25-520 Kielce Znak: WG-0711-17/09 Korzystając z uprawnienia wynikającego z art. 9 ust. 3 i ust. 4 ustawy
Bardziej szczegółowoZastępca Szefa. Kancelarii Sejmu RP
Do druku nr 166 WICEPREZES NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ Jacek Trela Warszawa, dnia 18 stycznia 2015 r. Pan Adam Podgórski Zastępca Szefa Kancelarii Sejmu RP Dot. GMS-WP-173-296115 NRA -12-SM -1.1.2016 W
Bardziej szczegółowoprzypomnienie filozofia nowożytna: filozofia współczesna: f. spekulatywna f. pozytywna
przypomnienie filozofia nowożytna: filozofia współczesna: racjonalizm woluntaryzm idealizm materializm uniwersalizm indywidualizm f. spekulatywna f. pozytywna John N. Gray (ur. 1948): wiele odmian liberalizmu
Bardziej szczegółowoPostanowienie z dnia 7 grudnia 2000 r. III ZP 27/00
Postanowienie z dnia 7 grudnia 2000 r. III ZP 27/00 1. Akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą nie powinien być stosowany
Bardziej szczegółowoRecenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność biznesu a dokonania przedsiębiorstwa
Prof. dr hab. Edward Nowak Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Rachunku Kosztów, Rachunkowości Zarządczej i Controllingu Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Bartosza Rymkiewicza pt. Społeczna odpowiedzialność
Bardziej szczegółowoLogika dla prawników
Logika dla prawników Wykład I: Pytania o logikę Dr Maciej Pichlak Uniwersytet Wrocławski Katedra Teorii i Filozofii Prawa mpichlak@prawo.uni.wroc.pl Tak na logikę Kodeks karny: Art. 226 1. Kto znieważa
Bardziej szczegółowoNowe liceum i technikum REFORMA 2019
Nowe liceum i technikum REFORMA 2019 Przedmiot: Zakres: ETYKA PODSTAWOWY Zasadnicza zmiana w stosunku do podstawy programowej z 2012 roku Nowa podstawa programowa kładzie większy nacisk na kształcenie
Bardziej szczegółowoJakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego. prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin
Jakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin Jakość życia w koncepcji rozwoju Wytyczne polityki gospodarczej wymagają definiowania jej głównych celów (i środków realizacji).
Bardziej szczegółowoROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE
WOJEWODA MAZOWIECKI LEX-I.4131.49.2016.MK Warszawa, 29 marca 2016 r. ROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE Na podstawie art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515,
Bardziej szczegółowoMOŻLIWE STRATEGIE MEDIACYJNE
dr Marta Janina Skrodzka MOŻLIWE STRATEGIE MEDIACYJNE Wprowadzenie Każde postępowanie mediacyjne, co zostało wskazane w przygotowanych do tej pory opracowaniach, przebiega zasadniczo w podobny sposób,
Bardziej szczegółowoAPEL Nr 6/15/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 18 września 2015 r.
APEL Nr 6/15/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 18 września 2015 r. do Ministra Zdrowia w sprawie podjęcia działań legislacyjnych zmierzających do zapewnienia należytej ochrony tajemnicy
Bardziej szczegółowoROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE
WOJEWODA MAZOWIECKI LEX-I.4131.197.2015.RM Warszawa, 21 września 2015 r. ROZSTRZYGNIĘCIE NADZORCZE Na podstawie art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz.
Bardziej szczegółowoCzym różni się wolność od anarchii? Jaki charakter ma wolność gospodarcza?
Wolność Gospodarcza Czym różni się wolność od anarchii? Jaki charakter ma wolność gospodarcza? Jakie zastosowanie ma zasada wolności gospodarczej w procesie tworzenia prawa? Czy wolność gospodarcza w Konstytucji
Bardziej szczegółowoAndrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Zarys wykładu Wydanie II Gdańsk 2018 Redakcja Projekt okładki Tomasz Mikołajczewski Wydanie II, objętość
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Anna Owczarek
Sygn. akt I CSK 721/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 9 kwietnia 2018 r. SSN Anna Owczarek w sprawie z powództwa,,m.. Leasing spółki z o.o. w W. przeciwko K.W. o zapłatę, na posiedzeniu niejawnym
Bardziej szczegółowoDlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone
Bardziej szczegółowoNAUKA DLA PRAKTYKI. Priorytety kształcenia studentów- aspekt teoretyczny i praktyczny ELŻBIETA MĘCINA-BEDNAREK
NAUKA DLA PRAKTYKI Priorytety kształcenia studentów- aspekt teoretyczny i praktyczny ELŻBIETA MĘCINA-BEDNAREK Podstawowe wyzwania i problemy polityki oświatowej wiążą się obecnie z modernizacją systemu
Bardziej szczegółowoJózef Iwulski Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP 43. Palestra 37/12(432),
Józef Iwulski Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP 43 Palestra 37/12(432), 142-146 1993 ORZECZNICTWO Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP
Bardziej szczegółowoStanowisko Rządu w sprawie prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych osobowych (druk nr 488)
ę ł ę ę ę Ó ę ś ę Ż ł ą Stanowisko Rządu w sprawie prezydenckiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych osobowych (druk nr 488) Prezydencki projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie danych
Bardziej szczegółowoPostanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2005 r. V CK 532/04
id: 20273 1. Niezależnie od przyjętej kwalifikacji zapisu na sąd polubowny (czynność materialnoprawna, czynność procesowa, czynność o charakterze mieszanym, umowa sui generis) w każdym wypadku, w zakresie
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 27 stycznia 2015 r.
Warszawa, dnia 27 stycznia 2015 r. Opinia do ustawy o przekształcaniu jednoosobowych spółek Skarbu Państwa prowadzących działalność z wykorzystaniem dóbr kultury w państwowe instytucje kultury (druk nr
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Henryk Pietrzkowski
Sygn. akt II CSK 428/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 18 lutego 2015 r. SSN Henryk Pietrzkowski w sprawie z powództwa "P. G." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. i Z. B. przeciwko
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. z dnia 16 lutego 2000 r. Sygn. Ts 97/99
20 POSTANOWIENIE z dnia 16 lutego 2000 r. Sygn. Ts 97/99 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Lech Garlicki przewodniczący Wiesław Johann sprawozdawca Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska po rozpoznaniu na posiedzeniu
Bardziej szczegółowo1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Bardziej szczegółowoOpinia prawna z dnia 6.02.2012 r.
Opinia prawna z dnia 6.02.2012 r. dla Okręgowej Izby Lekarskiej w Płocku w sprawie : czy w obecnym stanie prawnym tj. wobec wejścia w życie z dniem 01 lipca 2011 r. nowelizacji art. 53 ustawy z dnia 05
Bardziej szczegółowo