UWAGI DO REFERATU L. WIŚNIEWSKIEGO
|
|
- Katarzyna Makowska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 M arek Piechowiak UWAGI DO REFERATU L. WIŚNIEWSKIEGO KONCEPCJA PAŃSTWA Swoje uwagi chciałbym rozpocząć od zagadnień związanych z przyjętą w projekcie koncepcją państwa, w szczególności relacją, która zachodzi między państwem a prawami człowieka. Rozstrzygnięcia akceptowane w koncepcji praw człowieka, przyjętej w aktach podstawowych dła międzynarodowej ochrony praw człowieka, nie pozostawiają wątpliwości, że podstawowe prawa i wolności istnieją niezależnie od państwa i prawa stanowionego, są przyrodzone i niezbywalne. Są one podstawą sprawiedliwości, a system prawa pozytywnego i państwo ze swymi organami powinny te prawa chronić. Co niezwykle istotne, prawa człowieka są nienaruszalne: nie wolno ich nigdy łamać, ani dla dobra społeczeństwa, ani tym bardziej dla dobra państwa1. Klasycznym przykładem konstytucyjnej formuły odzwierciedlającej takie rozstrzygnięcia jest art. 1 ust. 2 konstytucji Niemiec: Naród Niemiecki uznaje (...) nienaruszalne i niezbywalne prawa człowieka za podstawę każdej ludzkiej społeczności 2. Projekt z dnia 16 stycznia nie rozstrzyga tej sprawy w sposób zadowalający. Zastrzeżenia budzi sama systematyka przepisów, w której na pierwszym miejscu znalazły się zasady ustroju. Nie można w tym kontekście za trafny uznać argument, że najpierw należy określić podstawy ustrojowe, gdyż demokracja jako ustrój państwa decyduje o realnej możliwości korzystania z uprawnień i swobód obywatelskich (L. Wiśniewski). Należy zauważyć, że w zasadzie to prawa człowieka i obywatela określają, czym jest demokracja. Przyznanie zasadom ustroju pierwszeństwa przed prawami człowieka sugeruje, że uznaje się państwo za warunek konieczny istnienia podstawowych praw i wolności 1 Szerzej zob. M. Piechowiak, Pojęcie praw człowieka, (w:) Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa Człowiek z jego godnością jest (...) podmiotem, zasadą, celem i miarą wszystkich urządzeń organizacji państwowej. Prawdziwe dobro wspólne polega na poszanowaniu prawa człowieka, one także (...) stanowią (...) osnowę całego ustroju państwowego. Uzasadnienie projektu Konstytucji RP, przygotowanego przez Komisję Konstytucyjną Senatu I kadencji, w: Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, Projekty konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1993, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1993, s
2 pogląd powszechnie akceptowany w minionych latach w Polsce, niezgodny jednak z podstawowymi rozstrzygnięciami przyjętymi w międzynarodowym prawie dotyczącym praw człowieka. Nawet jeśli uznać, że państwo nie jest warunkiem koniecznym istnienia podstawowych praw i wolności (por. art. 28 projektu), a jedynie koniecznym warunkiem korzystania z tych praw, to trzeba podkreślić, że istnienie państwa nie jest warunkiem wystarczającym. Przynajmniej od doświadczeń II wojny światowej trudno się spierać z poglądem, że zawsze istnienie danego państwa jest lepsze od jego nieistnienia, że istnienie pewnego porządku pozytywnoprawnego jest zawsze lepsze od jego braku. Dlatego tak ważne jest wskazanie w konstytucji podstawowego celu istnienia państwa, którym jest dobro poszczególnych obywateli, lub przynajmniej wskazanie poszanowania praw człowieka jako koniecznego warunku uznania istnienia danego państwa za dobro. Nie można za trafny uznać argumentu, że w konstytucji na pierwszym miejscu musi się znaleźć państwo, gdyż konstytucja stanowi podstawę istnienia państwa. Jeżeli przyjąć, że konstytucja jako akt prawny jest taką podstawą, to znajdujemy się znowu w kręgu stanowisk uznających prawo stanowione za ostateczną podstawę państwa. Z punktu widzenia praw człowieka należy raczej powiedzieć, że celem konstytucji jest wskazanie podstaw państwa, jego celów, istniejących niezależnie od aktów stanowienia prawa. Zauważmy, że prawa człowieka pojawiają się w projekcie dopiero w art. 5 określającym cele państwa: Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, gwarantuje wolności i prawa człowieka, zapewnia bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Ochrona praw człowieka (dobro człowieka) nie jest pierwszym celem państwa. Trzeba przy tym pamiętać, że odrzucono redakcję tego artykułu proponowaną przez opozycję; redakcję, która od przyjętej różni się w zasadzie jedynie tym, że prawa człowieka znalazły się na pierwszym miejscu wśród zadań państwa, a nie na trzecim. Cele państwa są zasadniczą wskazówką dotyczącą tego, jak ono ma działać, a hierarchia celów jest istotna w przypadku kolizji; przyjęta kolejność wskazuje na przyznanie pierwszeństwa dobru państwa3. Warto zastanowić się nad pytaniem, dlaczego tak ważna sprawa, jak wskazanie celów państwa, została uregulowana dopiero w art. 5 i dopiero wskutek zabiegów opozycji. Wydaje się, że przynajmniej jedną z przyczyn było przyjęcie u początku prac nad konstytucją rozstrzygnięć liberalistycznych. Założono, jak się zdaje, że konstytucja i system prawa powinny być neutralne wobec wszelkich materialnie określonych celów (wartości), powinny zabezpieczać jedynie proce 3 Por. M. Piechowiak, Kształtowanie nowego systemu ochrony podstawowych praw i wolności obywatelskich w Polsce. Uwagi krytyczne o przyjętych zasadach, (w:) Prawo w okresie przemian ustrojowych w Polsce. Z badań Instytutu Nauk Prawnych PAN, Scholar, Warszawa 1995, s. 91 i n. 130
3 dury określania celów możliwych do realizacji w państwie. Przyjęcie skrajnego stanowiska w tej materii byłoby oczywiście sprzeczne z główną ideą, która legła u podstaw współczesnej ochrony praw człowieka, tą mianowicie, że pewne działania są niedopuszczalne niezależnie zarówno od prawa stanowionego, jak i woli obywateli. Ponadto uznanie gwarantowania procedur za cel zasadniczy, zwykle motywowane respektem dla wolności poszczególnych jednostek i powiązane z odrzuceniem istnienia uprzywilejowanych stanowisk w sprawie wartości (wolność uznaje się za przyrodzoną, prawa nie4), prowadzi w konsekwencji do uznania prymatu państwa przed jednostką, gdyż nienaruszalnym dobrem są procedury, których istnienie oparte jest na istnieniu państwa5. Na uznanie pierwszeństwa dobra państwa nawet przed podstawowymi dobrami jednostki wskazują i inne postanowienia: a) Art. 1: Rzeczpospolita Polska jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli. Artykuł ten mówi o odpowiedzialności wszystkich obywateli za państwo i obowiązkach wobec niego6. Nie daje jednak wyraźnej wskazówki co do miejsca, jakie w porządku konstytucyjnym i państwie przypada prawom i wolnościom. Dlaczego idea obowiązków wobec państwa została postawiona w konstytucji tak wysoko, znacznie wyżej niż idea obowiązków wobec jednostki i związanych z nimi podstawowych praw i wolności? b) Art. 2, zawierający formułę: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej, sugeruje w przypadku konfliktu przyznanie pierwszeństwa zasadom sprawiedliwości społecznej przed podstawowymi prawami jednostek. c) W preambule, gdy mowa jest o tym, na czym oparta jest konstytucja jako prawo podstawowe dla państwa, czytamy o wolności, sprawiedliwości, współdziałaniu władz i zasadzie pomocniczości praw człowieka zabrakło. Pośrednie wskazanie na miejsce, które tym ostatnim przypada w porządku prawnym, znajdziemy w zdaniu zamykającym wstęp: Wszystkich, którzy prawa te będą stosowali wzywamy, aby czynili to, dbając szczególnie o zachowanie godności człowieka, jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi. Trudno jednak na tej podstawie wnioskować o tym, że prawa człowieka są podstawą sprawiedliwości i są nienaruszalne (podobny problem pojawia się w art. 28). 4 Por. prowadzone niżej analizy dotyczące art. 29 ust Szerzej na ten temat zob. M. Piechowiak, Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo?, (w:) Transformacja i wartości, red. W. Kaczocha, Wydawnictwo WSP TK, Zielona Góra (w druku). 6 Zasada o podobnym brzmieniu pojawia się w Konstytucji kwietniowej z 1935 r., w której wyraźnie przyznaje się prymat państwu przed jednostką (cytowana zasada znalazła się w art. 1 ust. 1; pozostałe trzy ustępy tego artykułu mówiły o obowiązku troski o istnienie państwa, o jego siłę i powagę; art. 4 ust. 1 stanowił: W ramach państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczne ). 131
4 WOLNOŚĆ CZY PRAWO? Jest rzeczą ważną dostrzeganie istotnych różnic między wolnością prawnie chronioną i uprawnieniem. Niemniej jednak trzeba zwrócić uwagę, że w przypadku poszczególnych praw i wolności człowieka i obywatela zwykle nie mamy do czynienia z prostym uprawnieniem lub wolnością prawnie chronioną, a z pewną funkcjonalną całością, na którą składają się wolności prawnie chronione, uprawnienia i kompetencje7. Całość ta powstaje ze względu na relację człowieka do pewnego dobra (ze względu na pewien interes człowieka). W teorii wskazuje się, że poszczególnych podstawowych praw i wolności nie da się w sposób satysfakcjonujący określić bez wskazania owej relacji. Warto zwrócić uwagę, że zarówno w międzynarodowym prawie dotyczącym praw człowieka, jak i w regulacjach konstytucyjnych często nie określa się jednoznacznie podmiotu zobowiązanego do świadczeń zapewniających uprawnionemu określone prawem dobro (ani okoliczności, w których podmiot byłby zobowiązany). Jest to, z jednej strony, słabością takich regulacji, z drugiej jednak strony, konstrukcje, w których wskazuje się relację człowieka do należnego mu dobra, zapewniają dynamikę w realizacji podstawowych praw i wolności oraz stanowią ważny punkt odniesienia wtedy, kiedy np. przestaje istnieć podmiot zobowiązany do pewnego typu świadczeń lub brak jest procedur do ich dochodzenia. W prawie międzynarodowym i wewnętrznym mówi się o prawach i wolnościach człowieka, trudno jest jednak wskazać jasne kryteria odróżnienia prawa od wolności, niemniej jednak nie ulega wątpliwości, że różnice te nie dadzą się sprowadzić do różnic między uprawnieniem a wolnością prawnie chronioną. W międzynarodowym prawie dotyczącym praw człowieka prawo jest kategorią nadrzędną, obejmującą zarówno podstawowe prawa, jak i wolności, stosowaną zwykle dla zachowania zwięzłości wypowiedzi. Za argument niech wystarczy tutaj tytuł: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. W takiej perspektywie dziwić musi stwierdzenie w art. 29 ust. 1, że Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Nawet jeśli upierać się przy odróżnianiu praw od wolności, to dlaczego nie ma podobnej formuły dotyczącej praw człowieka. Przypomnijmy fragment preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka: istotne jest, aby prawa człowieka były chronione przepisami prawa 8. W projekcie ujawnia się tu chyba przyjęte założenie (niezgodne z koncepcją praw człowieka uznaną w prawie międzynarodowym), że tylko wolność jest przyrodzona, nie ma natomiast przyrodzonych praw. 7 Por. art. 51 ust. 2 projektu: Wolność religii obejmuje (...) prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. > 8 Dochodzi tu chyba do głosu koncepcja wolności, w której nie uznaje się obiektywnych podstaw tego, co sprawiedliwe. O niektórych trudnościach związanych z tą koncepcją piszę w artykule: Czy konstytucja może być neutralna światopoglądowo?, lit. cyt. 132
5 ABSOLUTYZACJA RÓWNOŚCI Omawiając zasady ogólne rozdz. II, warto zwrócić uwagę na problemy z określeniem stosowalności klauzuli antydyskryminacyjnej: Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 30 ust. 2). W prawie międzynarodowym klauzula ta dotyczy zawsze podstawowych praw i wolności, co zawsze jest wyraźnie stwierdzone odpowiednimi postanowieniami9. Brzmienie przyjęte w konstytucji wskazuje, że klauzula ta odnosi się do wszystkich stosunków społecznych regulowanych prawem; problemy ze stosowaniem takiej zasady nietrudno wskazać10, można jedynie mieć nadzieję, że Trybunał Konstytucyjny przy pierwszej okazji stwierdzi, że stosuje się ona jedynie do podstawowych praw i wolności. PROBLEMY Z OGRANICZANIEM PODSTAWOWYCH PRAW I WOLNOŚCI Koncepcja państwa, w której hasłowo rzecz ujmując dobro państwa ma prymat przed dobrem jednostki, ma wiele odmian. Wspomniana przez prof. L. Wiśniewskiego wersja charakterystyczna dla państwa totalitarnego, gdy obywatelom wolno czynić to tylko, na co prawo zezwala, jest wersją skrajną. Sprzeczna z podstawami praw człowieka jest też wersja słabsza, gdy w przypadku kolizji z dobrem państwa lub społeczności jako całości nie ma jasnych ograniczeń w ustalaniu zakresu wolności (określeniu, czego nie wolno). Stąd szczególną uwagę trzeba zwracać na konstytucyjne regulacje dotyczące możliwości ograniczania podstawowych praw i wolności. W omawianym tekście panuje w tej materii ogromny bałagan. Przyjrzyjmy się najpierw klauzuli ograniczającej, umieszczonej w zasadach ogólnych rozdz. II zatytułowanego Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela: Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicz- 9 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, art. 2: Każdy człowiek jest uprawniony do korzystania ze wszystkich praw i wolności wyłożonych w niniejszej Deklaracji, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiekolwiek inne różnice. Por. art. 2 ust. 2 i art. 3 Międzynarodowego paktu praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych; art. 2 ust. 1 i art. 3 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych. 10 Zob. A. Michalska, Kitka uwag o prawach człowieka, Rzeczpospolita, 25 sierpnia 1995, s
6 nego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 29 ust. 3). W porównaniu z analogicznymi klauzulami stosowanymi w prawie międzynarodowym konstytucja wprowadza pewne novum. Za rację usprawiedliwiającą ograniczanie przyjęto ochronę środowiska. Jeżeli treść tego pojęcia nie wyczerpuje się w treści innych pojęć określających dopuszczalne ograniczenia (jeżeli się wyczerpuje, to jego wprowadzenie jest zbędne), to prawomocny jest wniosek, że proponowana w konstytucji klauzula dopuszcza szerszy zakres ograniczania praw i wolności, niż prawo międzynarodowe. Ponadto trzeba zauważyć, że jak każdy termin bez dookreślonego znaczenia w doktrynie praw człowieka, wprowadzenie nowej kategorii stanowi potencjalne zagrożenie pojawienia się zgodnych z prawem stanowionym nadużyć w ograniczaniu podstawowych swobód. Obrońców środowiska można uspokoić, że przy przyjęciu tradycyjnego sformułowania klauzuli ograniczającej, dobro, którym jest środowisko naturalne, może być chronione ze względu na porządek publiczny lub ochronę zdrowia publicznego. Największe niebezpieczeństwa powstają jednak w związku z brakiem jasnego określenia tego, do których artykułów cytowana klauzula ma zastosowanie. Została ona umieszczona wśród zasad ogólnych drugiego rozdziału. Zatem powinna mieć zastosowanie do wszystkich praw i wolności zawartych w tym rozdziale, o ile poszczególne artykuły nie zawierają jakichś zastrzeżeń w tym względzie. W takim przypadku należałoby stosować tę klauzulę np. do art. 52 gwarantującego wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i przekazywania informacji, która to wolność jest w prawie międzynarodowym zawsze opatrywana klauzulą pozwalającą na jej ograniczanie. Jednakże jeżeli klauzulę z art. 29 ust. 3 stosować konsekwentnie do wszystkich artykułów nie zawierających zastrzeżeń co do ograniczania gwarantowanych w nich praw i wolności, to na jej podstawie wolno by było ograniczać np. prawo do życia i zakaz tortur. Jeżeli natomiast nie stosować tej klauzuli do artykułów nie zawierających postanowień odnośnie do ograniczeń, to wśród wolności, których nie można ograniczać, znalazłaby się np. wspomniana wolność wypowiedzi, co także jest niezgodne z międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka (warto dodać, że dopuszczalne w prawie międzynarodowym ograniczenia wolności wypowiedzi są nieco szersze, niż w przypadku innych praw i wolności opatrywanych klasyczną klauzulą ograniczającą, stosowaną np. w przypadku wolności uzewnętrzniania przekonań religijnych projekt tej różnicy nie uwzględnia). Kolejny problem dotyczy tych praw i wolności, w odniesieniu do których wskazywane są warunki ich ograniczania. W samym rozdz. II znajdziemy kilka różnych określeń sposobów ograniczania, np.: tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie (art. 41 ust. 1, nietykalność i wolność osobista); 134
7 tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 46, prawa rodzicielskie); ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron (art. 43 ust. 2, jawność rozprawy); Ograniczenie tej wolności może określić ustawa (art. 55, wolność zgromadzeń); Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą (art. 56 ust. 2); Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności (art. 62 ust. 3); Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę (wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, art. 63 ust. 2). To tylko niektóre przykłady. W których przypadkach stosować klauzulę z art. 29 ust. 3? Jeżeli w ogóle jej nie stosować, to mamy ewidentną sprzeczność z międzynarodowym prawem dotyczącym praw człowieka, gdyż w przynajmniej kilku przypadkach, w których konstytucja wymaga jedynie, aby ograniczenie dokonane było w ustawie, prawo międzynarodowe wymaga spełnienia dodatkowych warunków. Jeżeli ją stosować do wszystkich tych artykułów, w których mowa jest o ograniczeniach w drodze ustawy, to będzie sprzeczność z prawem międzynarodowym przynajmniej w niektórych przypadkach, np. wolność wyboru zawodu i miejsca pracy mogłaby być ograniczana przez nałożenie obowiązku pracy ze względu na takie racje, jak ochrona środowiska, ochrona moralności publicznej itp. Problemy ze stosowania klauzuli z art. 29 ust. 3 można próbować rozwiązywać odwołując się do art. 9: Rzeczpospolita przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego lub art. 86 ust. 2 mówiącego o pierwszeństwie zobowiązań traktatowych przed ustawami. Można argumentować np. tak: skoro ograniczenia praw i wolności mogą mieć miejsce jedynie w ustawie, to nigdy nie dojdzie do regulacji ustawowych sprzecznych z międzynarodową ochroną praw człowieka. Jest to jednak rozwiązanie pozorne. Przyjęcie takiej wykładni kazałoby uznać, że z punktu widzenia systemu prawnego nie ma najmniejszego znaczenia, czy w klauzuli ograniczającej w art. 29 ust. 3 jest ochrona środowiska, czy jej nie ma, bez znaczenia byłyby też różnice we wszystkich innych postanowieniach dotyczących możliwości ograniczania podstawowych praw i wolności. Wniosek ten jest jednak sprzeczny z powszechnie przyjętym założeniem językowej racjonalności prawodawcy 11. Pamiętajmy przy tym, że art. 8 stanowi: Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto art. 57 ust. 4 w sposób wyraźny odsyła do prawa między Zob. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, PWN, Warszawa 1992, s
8 narodowego: Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe. Jeżeli w innych artykułach konstytucji, chroniących prawa człowieka, nie ma analogicznej formuły, to a contrario wnioskować należy, że w tych innych przypadkach mogą mieć miejsce nie tylko takie ograniczenia ustawowe, jakie są dopuszczalne przez wiążące Polskę umowy międzynarodowe. Mówiąc o ograniczeniu podstawowych praw i wolności warto zwrócić uwagę także na niektóre regulacje zawarte w rozdz. I, w zasadach ustroju. Za niewystarczającą z punktu widzenia międzynarodowego prawa dotyczącego praw człowieka uznać trzeba ochronę własności i prawa dziedziczenia. Zgodnie z art. 19, wywłaszczenie dopuszczalne jest na cele publiczne, nie ma mowy o tym, że są to np. ważne cele publiczne. Natomiast za zbyt szerokie należy uznać gwarancje art. 20: Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i ze względu na ważny interes publiczny. Biorąc pod uwagę klauzulę ograniczającą z art. 29 ust. 3, łatwo zauważyć, że większe restrykcje można nakładać na podstawowe prawa i wolności, niż na wolność działalności gospodarczej; na podstawie art. 20 nie można np. dopuścić ograniczenia działalności gospodarczej ze względu na prawa i wolności innych osób, co w przypadku podstawowych praw i wolności jest dopuszczalne na podstawie art. 29 ust. 3. W takim świetle, działalność gospodarcza stoi wyżej w hierarchii celów niż człowiek, a w konsekwencji to człowiek jest dla życia gospodarczego, a nie życie gospodarcze dla człowieka. Uznawszy, że życie gospodarcze jest istotnym elementem państwa jako całości, podstawowym dla jego istnienia, to również tutaj można dopatrzeć się elementów perspektywy uznającej prymat państwa przed jednostką. PODSUMOWANIE Regulacje dotyczące ochrony praw człowieka uznać należy za niezadowalające. Zasadniczą wadą są te elementy przepisów, które określają warunki dopuszczalności ograniczeń. Proponowane rozwiązania pozwolą na szerokie ograniczenie niektórych podstawowych praw i wolności, i to w majestaecie prawa. Ponadto w perspektywie przyjętej koncepcji państwa pod znakiem zapytania stoi podstawowa cecha praw człowieka, jaką jest ich nienaruszalność. Jeżeli Zgromadzenie Narodowe nie wprowadzi w tej materii istotnych poprawek przed poddaniem konstytucji pod referendum, postulować należy odrzucenie całego projektu, gdyż prawa człowieka stanowić powinny podstawę całego państwa.
9 PROJEKT KONSTYTUCJI RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W ŚWIETLE BADAŃ NAUKI PRAWA KONSTYTUCYJNEGO MATERIAŁY KONFERENCJI Gdańsk, 7-9 marca 1997 r Pod redakcją Kazimierza Dzialochy i A ndrzeja Pullo WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO Gdańsk 1998
10 SPIS TREŚCI Przedmowa... 5 list Prezydenta RP do uczestników Konferencji... 7 Paweł Sarnecki Zakres i charakter regulacji konstytucyjnej w projekcie Konstytucji RP Janusz Trzciński Charakter i struktura norm konstytucyjnych Michał Domagała Problematyka systemu rządów w projekcie Konstytucji RP Wiesław Skrzydło Ustrój i struktura aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego w projekcie Konstytucji R P Andrzej Gwiżdż Sejm i Senat tradycje i wizja przyszłości Leszek Wiśniewski Państwo a jednostka w projekcie Konstytucji R P 82 Eugeniusz Zwierzchowski Prawo i kontrola jego konstytucyjności w projekcie Konstytucji RP Krzysztof Wojtowicz Prawo międzynarodowe i wspólnotowe w krajowym porządku prawnym według projektu Konstytucji R P Jerzy Jaskiernia O trybie uchwalenia Konstytucji RP (Głos w dyskusji) 121 Marek Piechowiak Uwagi do referatu L. Wiśniewskiego Anna Wyrozumska Uwagi do referatu K. Wojtowicza Przegląd dyskusji (przygotował Andrzej Pułło) Posłowie
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg)
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (wyciąg) W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie,
Bardziej szczegółowoCzęść I. Prawo konstytucyjne, Unii Europejskiej, międzynarodowe
Część I. Prawo konstytucyjne, Unii Europejskiej, międzynarodowe 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) 1.1. Test 1. Rzeczpospolita Polska jest:
Bardziej szczegółowoZakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski
Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli 1 Spis slajdów Idea
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Prawo jest na naszej stronie! www.profinfo.pl www.wolterskluwer.pl codzienne aktualizacje pełna oferta zapowiedzi wydawnicze rabaty na zamówienia zbiorcze do negocjacji
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r.
UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
Bardziej szczegółowoSTANOWISKO KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 10 marca 2017 r.
STANOWISKO KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 10 marca 2017 r. w przedmiocie zarzutów grupy posłów na Sejm RP sformułowanych we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego dotyczącym wyboru kandydatów na stanowisko
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW WYDANIE 18 Stan prawny na 5 kwietnia 2016 r. Wydawca Małgorzata Stańczak Redaktor prowadzący Mariusz Kurzyński Łamanie Faktoria Wyrazu Sp. z o.o. Układ
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ
KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH RED. EWA GDULEWICZ PRZEDMOWA ROZDZIAŁ I. ZMIANY USTROJU POLITYCZNEGO POLSKI W LATACH 1944-1997 1. Pojęcie ustroju politycznego i jego periodyzacja 2. Okres Krajowej
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW 19. WYDANIE Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej TEKSTY USTAW Zamów książkę w księgarni internetowej WYDANIE 19 Stan prawny na 27 września 2017 r. Wydawca
Bardziej szczegółowoProblem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka
Problem aksjologicznej legitymizacji uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka GLOBALNE PROBLEMY OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Warszawa 28-29 listopada 2013 Marek Piechowiak SWPS Instytut Prawa w Poznaniu
Bardziej szczegółowoW Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO-662364-II-10/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53 Pan Krzysztof Kwiatkowski Minister Sprawiedliwości
Bardziej szczegółowoGodność w Konstytucji
Godność w Konstytucji Zgodnie z art. 30 Konstytucji, Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona
Bardziej szczegółowoZastępca Szefa. Kancelarii Sejmu RP
Do druku nr 166 WICEPREZES NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ Jacek Trela Warszawa, dnia 18 stycznia 2015 r. Pan Adam Podgórski Zastępca Szefa Kancelarii Sejmu RP Dot. GMS-WP-173-296115 NRA -12-SM -1.1.2016 W
Bardziej szczegółowoOPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające
OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i
Bardziej szczegółowonałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt
Granice obowiązków, które mogą zostać nałożone na podstawie art. 96 ust. 7 pkt 3Ustawy Prawo ochrony środowiska Prof. dr hab. Krzysztof Płeszka Dr Michał Araszkiewicz Katedra Teorii Prawa WPiA UJ Źródła
Bardziej szczegółowoIrena LIPOWICZ. Pani Krystyna Szumilas Minister Edukacji Narodowej
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich Irena LIPOWICZ RPO - 737388 - I/13/NC 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 AL Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Krystyna Szumilas Minister
Bardziej szczegółowoAndrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA
Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Andrzej Pułło ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO PAŃSTWA Zarys wykładu Wydanie II Gdańsk 2018 Redakcja Projekt okładki Tomasz Mikołajczewski Wydanie II, objętość
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozdział czwarty Zasady ustroju politycznego Rzeczypospolitej Polskiej w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r...
Spis treści Rozdział pierwszy Ustrój polityczny państwa pojęcie i istota... 11 1. Pojęcie ustroju politycznego... 12 2. Ewolucja ustroju politycznego Polski... 14 Rozdział drugi Konstytucyjne podstawy
Bardziej szczegółowoZakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego
Poznań, 9 października 2018 r. Zakres materiału na egzamin z prawa konstytucyjnego I. Podstawowe pojęcia prawa konstytucyjnego 1. Pojęcia małej konstytucji, minimum konstytucyjnego, ustawy organicznej.
Bardziej szczegółowoR Z E C Z N I K P R A W O B Y W A T E L S K I C H
R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Warszawa, dnia 5 listopada 2018 r. VII.612.27.2018.MM Pan Jarosław Sachajko Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Kancelaria Sejmu ul. Wiejska 4/6/8 00-902 Warszawa
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Prawo jest na naszej stronie! www.profinfo.pl www.wolterskluwer.pl codzienne aktualizacje pełna oferta zapowiedzi wydawnicze rabaty na zamówienia zbiorcze do negocjacji
Bardziej szczegółowoPrawna ochrona dóbr osobistych człowieka, w tym nietykalności cielesnej, a zwyczaje szkolne
Prawna ochrona dóbr osobistych człowieka, w tym nietykalności cielesnej, a zwyczaje szkolne Konstytucja RP Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka
Bardziej szczegółowoDlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone
Bardziej szczegółowoPodstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej
Podstawowe zasady ustroju Rzeczypospolitej Podstawowe zasady ustroju w systematyce Konstytucji RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe
Bardziej szczegółowoKonstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ze schematami Marta Derlatka Wydanie 3 Warszawa 2012 Tytuły do artykułów sporządziła: Marta Derlatka Opracowanie redakcyjne: Anna Popławska Opracowanie techniczne:
Bardziej szczegółowoWolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP
Wolności i prawa jednostki w. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP Red.: Mariusz Jabłoński Wprowadzenie Wykaz skrótów Część I. Koncepcja konstytucyjnego
Bardziej szczegółowo- o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego.
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Druk nr 581 Warszawa, 12 maja 2006 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 118 ust.
Bardziej szczegółowoWniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy
Bardziej szczegółowoRozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa
POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE Red.: Dariusz Górecki Wykaz skrótów Wstęp Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa Rozdział
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki
Spis treści Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki Rozdział I. Idee przewodnie wolności i praw jednostki w procesie uchwalania
Bardziej szczegółowoPRAWO. mgr Anna Kuchciak 2016/2017
PRAWO KONSTYTUCYJNE mgr Anna Kuchciak 2016/2017 S TA N Y N A D Z W Y C Z A J N E Rozdział XI Konstytucji RP Stany nadzwyczajne Z A S A D Y Art. 228 Konstytucji RP 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń,
Bardziej szczegółowoWarszawa, 12 stycznia 2015 roku NRA Trybunał Konstytucyjny w Warszawie. dot. Sygn. akt: SK 25/14
Warszawa, 12 stycznia 2015 roku NRA.52-2.2.2014 Trybunał Konstytucyjny w Warszawie dot. Sygn. akt: SK 25/14 W imieniu Naczelnej Rady Adwokackiej, na podstawie 29 ust. 2 Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego,
Bardziej szczegółowoPODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ
PODSTAWOWE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ PODSTAWOWE ZASADY USTROJU W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI RP Pierwszy rozdział Konstytucji RP, zatytułowany Rzeczpospolita, określa podstawowe zasady ustroju RP. Pozostałe
Bardziej szczegółowoWarszawa, 21/01/2019 Adam Bodnar
R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Warszawa, 21/01/2019 Adam Bodnar VII.612.27.2018.MM Pan Jan Krzysztof Ardanowski Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi ul. Wspólna 30 00-930 Warszawa Szanowny Panie Ministrze
Bardziej szczegółowoCo dziś? Dokumenty wewnętrzne i opinie - jawność uznaniowa
Co dziś? Dokumenty wewnętrzne i opinie - jawność uznaniowa??? Prawo - orzecznictwo Irena Kamińska: W tym zakresie orzecznictwo na razie sobie radzi, stosując pojęcie dokumentu wewnętrznego. Taki dokument
Bardziej szczegółowoCzęść I. Prawo konstytucyjne, Unii Europejskiej, międzynarodowe
Część I. Prawo konstytucyjne, Unii Europejskiej, międzynarodowe 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) 1.1. Test 1. Rzeczpospolita Polska jest:
Bardziej szczegółowoRozdział 1. Dobra osobiste w ogólności
Rozdział. Dobra osobiste w ogólności.. Zagadnienia ogólne istota i przegląd dóbr osobistych... Konstytucja Zgodnie z art. 30 Konstytucji przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności
Bardziej szczegółowoOpinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900)
Warszawa, dnia 30 czerwca 2010 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze (druk nr 900) I. Cel i przedmiot ustawy
Bardziej szczegółowoo zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IX KADENCJA Warszawa, dnia 17 grudnia 2015 r. Druk nr 45 KOMISJA USTAWODAWCZA Pan Stanisław KARCZEWSKI MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Na podstawie art. 85a ust.
Bardziej szczegółowoDruk nr 580 Warszawa, 12 maja 2006 r.
SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V kadencja Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Druk nr 580 Warszawa, 12 maja 2006 r. Pan Marek Jurek Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 235 ust.
Bardziej szczegółowoModuł 1. Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego
Autor: Marek Kruszka Moduł 1 Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego Celem mniejszego opracowania jest przybliżenie słuchaczom wybranych zagadnień prawa konstytucyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem
Bardziej szczegółowoPRAWO. mgr Anna Kuchciak 2015/2016
PRAWO KONSTYTUCYJNE mgr Anna Kuchciak 2015/2016 Art. 228 Konstytucji RP S TA N Y N A D Z W Y C Z A J N E Rozdział XI Konstytucji RP Stany nadzwyczajne 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe
Bardziej szczegółowoEuropejska Inicjatywa Obywatelska. w obronie Małżeństwa i Rodziny. Tytuł przedkładanej inicjatywy obywatelskiej: Europejska Inicjatywa Obywatelska
Europejska Inicjatywa Obywatelska w obronie Małżeństwa i Rodziny I. Proponowany wniosek do Komisji Europejskiej Tytuł przedkładanej inicjatywy obywatelskiej: Europejska Inicjatywa Obywatelska w obronie
Bardziej szczegółowoPrawa człowieka i systemy ich ochrony
Prawa człowieka i systemy ich ochrony Zasady i przesłanki ograniczania praw i wolności jednostki w Konstytucji RP Prawa człowieka i systemy ich ochrony SNP(Z) II rok, semestr zimowy 2016/2017 Prawo do
Bardziej szczegółowoPrawo człowieka do samostanowienia a obowiązek udzielenia pomocy przez instytucje pomocy społecznej
Dr Ewa Kulesza Prawo człowieka do samostanowienia a obowiązek udzielenia pomocy przez instytucje pomocy społecznej Współcześnie obowiązujące przepisy prawa, także przepisy prawa międzynarodowego, przepisy
Bardziej szczegółowoPRAWO DO PRYWATNOŚCI I OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH PODSTAWOWE ZASADY. Szkolenie dla sekcji sądownictwa międzynarodowego Kliniki Prawa UW 14 XI 2009 r.
PRAWO DO PRYWATNOŚCI I OCHRONA DANYCH OSOBOWYCH PODSTAWOWE ZASADY Szkolenie dla sekcji sądownictwa międzynarodowego Kliniki Prawa UW 14 XI 2009 r. Część I PRAWO DO PRYWATNOŚCI WPROWADZENIE Prowadzące:
Bardziej szczegółowoWyrok z 10 lipca 2000 r., SK 12/99 POJĘCIE SPRAWY CYWILNEJ
Wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 12/99 POJĘCIE SPRAWY CYWILNEJ Rodzaj postępowania: skarga konstytucyjna Inicjator: osoba fizyczna Skład orzekający: 5 sędziów Zdania odrębne: 0 Przedmiot kontroli Wzorce kontroli
Bardziej szczegółowoKONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warunkiem istnienia demokratycznego państwa jest wolność Arystoteles KONSTYTUCYJNE KONSTYTUCYJNE ZASADY ZASADY USTROJU USTROJU RZECZYPOSPOLITEJ RZECZYPOSPOLITEJ
Bardziej szczegółowoZASADY NACZELNE USTROJU RP
ZASADY NACZELNE USTROJU RP Zasady naczelne ustroju RP Zawierają idee przewodnie ustawy zasadniczej. Są to normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość charakteryzuje się w tym, że
Bardziej szczegółowoWniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy
Bardziej szczegółowoPRAWO. SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak
PRAWO KONSTYTUCYJNE SEMESTR ZIMOWY 2015/2016 mgr Anna Kuchciak Z A SA DA P O DZ I A ŁU W Ł A DZ Y G E N E Z A ZASADA PODZIAŁU WŁADZY ART. 10 KONSTYTUCJI RP ASPEKT PRZEDMIOTOWY UST. 1 USTAWODAWCZA PRAWODAWSTWO
Bardziej szczegółowoCzy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy?
PIERWSZY PREZES SĄDU NAJWYŻSZEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 kwietnia 2012 r. BSA II - 4410-3/12 Sąd Najwyższy Izba Karna Na podstawie art. 60 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Bardziej szczegółowoJednym z podstawowych aktów prawnych, regulujących udział mieszkańców w życiu publicznym, jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego (EKSL).
Jedną z bardzo ważnych kwestii, jakie pojawiają się w praktycznym aspekcie inicjowania i prowadzenia działań konsultacyjnych, jest ich formalne oraz nieformalne uregulowanie. Okoliczność ta jest o tyle
Bardziej szczegółowoOpinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288)
Warszawa, dnia 25 lipca 2011 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego oraz ustawy Ordynacja podatkowa (druk nr 1288) I. Cel i przedmiot ustawy Opiniowana ustawa wprowadza
Bardziej szczegółowoAby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".
Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku
Bardziej szczegółowoSpis treści. I. Uwagi wstępne... 46
Wykaz skrótów... Bibliografia... XIII Przedmowa do tomu I... XXXV Rozdział 1. Krytyka wartości poznawczej i analitycznej funkcji ochronnej prawa pracy... 1 1. Uwagi wstępne... 1 2. Funkcje prawa pracy
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. z dnia 17 marca 2016 r.
UCHWAŁA SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Bardziej szczegółowoJak rozwiązywać kazusy?
Jak rozwiązywać kazusy? Krótki przewodnik dla studentów SNP(Z) Prawo konstytucyjne Opracowano na podstawie: Polskie prawo konstytucyjne. Materiały, kazusy i orzecznictwo, pod red. M. Dąbrowskiego, J. Juchniewicz,
Bardziej szczegółowoPRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk
PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE ks. Artur Aleksiejuk Pojęcie praw człowieka Przez prawa człowieka rozumie się te prawa, które są bezpośrednio związane z naturą człowieka jako istoty rozumnej i wolnej (osoby)
Bardziej szczegółowoSpis treści. 4. Nieodpłatna pomoc prawna w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym charakterystyka
Przedmowa... XIII Wykaz skrótów... XV Wykaz literatury... XIX Wykaz orzecznictwa... LI Wprowadzenie... 1. Założenia metodologiczne... I. Uzasadnienie wyboru tematu... II. Metody badawcze... III. Struktura...
Bardziej szczegółowoGENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki Warszawa, dnia 25 czerwca 2010 r. DOLiS /10
GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki Warszawa, dnia 25 czerwca 2010 r. DOLiS 035 1419/10 Pan Jerzy Miller Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
Bardziej szczegółowoSzczecin, dnia 01 grudnia 2011 r.
Szczecin, dnia 01 grudnia 2011 r. Szanowna Pani dr n. med. Agnieszka Ruchała-Tyszler Wiceprezes Okręgowej Rady Lekarskiej Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie w miejscu OPINIA PRAWNA wydana na zlecenie
Bardziej szczegółowoPOLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W
POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W RED.: DARIUSZ GÓRECKI Wykaz skrótów Przedmowa Rozdział pierwszy Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1. Nazwa
Bardziej szczegółowoPrawo konstytucyjne. Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy
Prawo konstytucyjne Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy Stosunek prawa międzynarodowego do prawa krajowego Artykuł 38. 1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego
Bardziej szczegółowoPETYCJA O OCHRONĘ PAŃSTWA PRAWNEGO
Warszawa, 09.11.2015 Szanowna Pani Elżbieta Bieńkowska Unijna Komisarz ds. rynku wewnętrznego i usług, przemysłu oraz małych i średnich przedsiębiorstw. PETYCJA O OCHRONĘ PAŃSTWA PRAWNEGO Działając w imieniu
Bardziej szczegółowoPrawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty
Prawo do sprzeciwu sumienia farmaceuty dr Marcin Olszówka Katedra Prawa Konstytucyjnego Uczelnia Łazarskiego Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris Warszawa, 1 września 2018 r. Konstytucja RP z 2
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Projektowana zmiana ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297, z późn. zm.) ma na celu wprowadzenie regulacji, które przy poszanowaniu gwarantowanej
Bardziej szczegółowoCzym różni się wolność od anarchii? Jaki charakter ma wolność gospodarcza?
Wolność Gospodarcza Czym różni się wolność od anarchii? Jaki charakter ma wolność gospodarcza? Jakie zastosowanie ma zasada wolności gospodarczej w procesie tworzenia prawa? Czy wolność gospodarcza w Konstytucji
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 10 stycznia 2007 r. III PZP 6/06
Uchwała z dnia 10 stycznia 2007 r. III PZP 6/06 Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec. Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora
Bardziej szczegółowoKonstytucyjne uwarunkowania ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego
Konstytucyjne uwarunkowania ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego Dr Aleksandra Syryt Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Informacja
Bardziej szczegółowoStan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
Stan wojenny w świetle konstytucji SSN Antoni Górski, Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa Stan wojenny został nareszcie oceniony i osądzony w kategoriach prawno konstytucyjnych przez kompetentny organ
Bardziej szczegółowoSENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA SPRAWOZDANIE. KOMISJI USTAWODAWCZEJ oraz KOMISJI GOSPODARKI NARODOWEJ
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA Warszawa, dnia 13 maja 2009 r. Druk nr 404 S SPRAWOZDANIE KOMISJI USTAWODAWCZEJ oraz KOMISJI GOSPODARKI NARODOWEJ o projekcie ustawy o zmianie ustawy o gwarancji
Bardziej szczegółowoDr Ryszard Piotrowski 27 lutego 2008 r. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Dr Ryszard Piotrowski 27 lutego 2008 r. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Opinia w sprawie trybu uchwalania przez Senat ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej,
Bardziej szczegółowoOpinia prawna z dnia 6.02.2012 r.
Opinia prawna z dnia 6.02.2012 r. dla Okręgowej Izby Lekarskiej w Płocku w sprawie : czy w obecnym stanie prawnym tj. wobec wejścia w życie z dniem 01 lipca 2011 r. nowelizacji art. 53 ustawy z dnia 05
Bardziej szczegółowoOpinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie
Warszawa dn. 8 stycznia 2016 r. Dr hab. prof. nadzw. Mirosław Karpiuk Opinia prawna sporządzona dla Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu w Warszawie Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez Trybunał
Bardziej szczegółowoFORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA
FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Prof. zw. dr hab. Piotr Winczorek Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki System źródeł
Bardziej szczegółowoP R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. 2017/2018 mgr Anna Kuchciak
P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E 2017/2018 mgr Anna Kuchciak Z A S A D Y art. 228 Konstytucji RP 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać
Bardziej szczegółowoSpis treści. Spis treści. Spis treści
Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów.................................................. 15 Od Autora...................................................... 19 ROZDZIAŁ I. Pojęcie i przedmiot
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E
U Z A S A D N I E N I E Poczta Polska jest państwowym przedsiębiorstwem użyteczności publicznej powołanym na mocy ustawy z dnia 30 lipca 1997 r. o państwowym przedsiębiorstwie użyteczności publicznej Poczta
Bardziej szczegółowoPRAWO KONSTYTUCYJNE semestr zimowy 2016/17
PRAWO KONSTYTUCYJNE semestr zimowy 2016/17 KWESTIE ORGANIZACYJNE Kontakt i konsultacje Przebieg dwiczeo Literatura podstawowa oraz akty prawne Zakres materiału Warunki zaliczenia Instota i pojęcie terminu
Bardziej szczegółowoRozdział I. Rzeczpospolita
Rozdział I. Rzeczpospolita Część I. Pojęcie prawa konstytucyjnego Prawo konstytucyjne to całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państw, czyli takich, których przedmiotem regulacji są podstawowe
Bardziej szczegółowoWarszawa. Wnioskodawca:
Warszawa, 12 sierpnia 2016 r. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY Al. J. Ch. Szucha 12a 00-918 Warszawa Wnioskodawca: Grupa posłów na Sejm RP VIII kadencji według załączonej listy, Przedstawiciel grupy posłów: poseł
Bardziej szczegółowoCzy znasz Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku? Sprawdź swoją wiedzę i rozwiąż nasz quiz. Zaznacz prawidłową odpowiedź.
W KONSTYTUCJI RP Czy znasz Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku? Sprawdź swoją wiedzę i rozwiąż nasz quiz. Zaznacz prawidłową odpowiedź. 1. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. to:
Bardziej szczegółowoMożliwe skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustawy o SKOK
Możliwe skutki orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustawy o SKOK Warianty rozwiązań w zależności od treści orzeczenia TK Marek P. Wędrychowski Zastrzeżenia Marek P. Wędrychowski, radca prawny,
Bardziej szczegółowoElementy prawa do sądu
prawo do sądu W Konstytucji z 1997 r. prawo do sądu zostało expressis verbis wyrażone w art. 45 ust. 1, zgodnie z którym każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej
Bardziej szczegółowoW toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-634333-X-09/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Ewa Kopacz Minister Zdrowia W toku analizy przepisów
Bardziej szczegółowoPrawa człowieka i systemy ich ochrony. mgr Paweł Niemczyk Katedra Prawa Konstytucyjnego
Prawa człowieka i systemy ich ochrony mgr Paweł Niemczyk Katedra Prawa Konstytucyjnego Zasady zaliczenia ćwiczeń Wszystkie informacje dotyczące zaliczenia przedmiotu Prawa Człowieka i systemy ich ochrony
Bardziej szczegółowo1. Prawa, które człowiek nabywa w momencie urodzenia, sa A. nienaruszalne. C. powszechna. C. przyrodzone. D. niezbywalne.
ID Testu: 53M1LI5 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Prawa, które człowiek nabywa w momencie urodzenia, sa A. nienaruszalne. B. powszechne. C. przyrodzone. D. niezbywalne. 2. Do praw pierwszej generacji
Bardziej szczegółowoP R AWO KO N S T Y T U C Y J N E. SEMESTR ZIMOWY 2016/2017 mgr Anna Kuchciak
P R AWO KO N S T Y T U C Y J N E SEMESTR ZIMOWY 2016/2017 mgr Anna Kuchciak Z A S A D A P O D Z I A Ł U W Ł A D Z Y G E N E Z A XVII & XVIII w. Konstytucja 3 Maja - 1791 r. Konstytucja Marcowa 1921 r..
Bardziej szczegółowoOpinia do ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
Warszawa, dnia 15 lipca 2015 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk
Bardziej szczegółowoZamów książkę w księgarni internetowej
Zamów książkę w księgarni internetowej 12 LEKCJI O KONSTYTUCJI. PRAWA PODSTAWOWE I POLITYCZNE 12 lekcji o Konstytucji to projekt naukowo-edukacyjny realizowany w ramach współpracy dr hab. prof. UAP Lucyny
Bardziej szczegółowoKonstytucyjne zasady działalności gospodarczej. PPwG
Konstytucyjne zasady działalności gospodarczej PPwG 1 Podstawy ustroju gospodarczego Zasady konstytucyjne zasady ogólne (demokratyczne państwo prawne, sprawiedliwość społeczna) zasada społecznej gospodarki
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06
Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06 Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) Sędzia SN Zbigniew Strus Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział III
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...
Bardziej szczegółowoSystem kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce (próba krytycznej oceny)
ANDRZEJ UCHMAN System kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce (próba krytycznej oceny) System kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce jest zagadnieniem szeroko opisanym w literaturze przedmiotu. W swoich
Bardziej szczegółowoz dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych
U C H WA Ł A S E N A T U R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J z dnia 17 marca 2016 r. w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych Na podstawie art.
Bardziej szczegółowoJerzy Buczkowski (red.) Łukasz Buczkowski Krzysztof Eckhardt
Podręczniki uczelniane nr 125 Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszów-Przemyśl Wydział Prawa i Administracji 105 (125) Jerzy Buczkowski (red.) Łukasz Buczkowski Krzysztof Eckhardt PRAWO KONSTYTUCYJNE
Bardziej szczegółowoPrawo konstytucyjne. Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy
Prawo konstytucyjne Niestacjonarne Studia Prawa 2016/2017 semestr zimowy Mgr Dominika Kuźnicka Katedra Prawa Konstytucyjnego Uniwersytet Wrocławski PLAN ZAJĘĆ 1. Organizacja ćwiczeń 2. Cześć merytoryczna
Bardziej szczegółowoAPEL Nr 6/15/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 18 września 2015 r.
APEL Nr 6/15/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 18 września 2015 r. do Ministra Zdrowia w sprawie podjęcia działań legislacyjnych zmierzających do zapewnienia należytej ochrony tajemnicy
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02
45 POSTANOWIENIE z dnia 27 maja 2003 r. Sygn. akt K 43/02 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Mirosław Wyrzykowski przewodniczący Wiesław Johann Ewa Łętowska Jadwiga Skórzewska-Łosiak Marian Zdyb sprawozdawca,
Bardziej szczegółowo