NORMY ŻYWIENIA ZDROWYCH DZIECI W 1 3. ROKU ŻYCIA STANOWISKO POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW. CZĘŚĆ I ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ I SKŁADNIKI ODŻYWCZE

Transkrypt

1 90 Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1 IMiD, Wydawnictwo Aluna Grupa ekspertów: Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska, Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć, Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska, Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha NORMY ŻYWIENIA ZDROWYCH DZIECI W 1 3. ROKU ŻYCIA STANOWISKO POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW. CZĘŚĆ I ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ I SKŁADNIKI ODŻYWCZE NUTRITIONAL GUIDELINES FOR HEALTHY CHILDREN AGED 1 3 YEARS POLISH EXPERT GROUP STATEMENT PART I ENERGY AND NUTRITIONAL COMPONENTS DEMAND Reprezentowane instytucje naukowe i organizacje medyczne oraz żywieniowe: Konsultant Krajowy w dziedzinie Pediatrii Zespół Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN* Polskie Towarzystwo Pediatryczne Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Polskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego Dzieci Polskie Towarzystwo Dietetyki Pediatryczne Forum Profilaktyki Chorób Cywilizacyjnych Instytut Żywności i Żywienia Instytut Matki i Dziecka nn Instytut Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka Uniwersytet Rzeszowski nn Warszawski Uniwersytet Medyczny Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Podstawowy zespół roboczy: Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska, Anna Dobrzańska Przedrukowano za zgodą Autorów ze Standardy Medyczne Pediatria 3 (2012), s Copyright 2012 za zgodą Media Press Sp. z o.o. Reprinted with permission from the Authors from Standardy Medyczne Pediatria 3 (2012), pp Copyright 2012 with permission from Media Press Sp. z o.o. * Autorzy główni: Halina Weker, Piotr Socha, Jadwiga Charzewska, Józef Ryżko, Jerzy Socha, Anna Stolarczyk, oraz pozostali członkowie Zespołu i Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN w roli konsultantów: Anna Gronowska-Senger, Hanna Kunachowicz, Juliusz Przysławski, Małgorzata Schlegel-Zawadzka, Lidia Wądołowska, Marian Grzymisławski, Mirosław Jarosz, Jarosław Walkowiak, Regina Olędzka.

2 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 91 Streszczenie Opracowanie nowych norm żywieniowych dla całej polskiej populacji sprawiło, że konieczna stała się aktualizacja zaleceń dla dzieci. Dokument przedstawia aktualne (2012) stanowisko Grupy Ekspertów na temat ilości i jakości wybranych składników odżywczych (białka, tłuszczów, węglowodanów oraz wapnia, witamin D i E) niezbędnych w żywieniu dzieci w 1-3. r.ż. W tym celu eksperci dokonali przeglądu istniejących danych naukowych, czyli aktualnych norm, wytycznych i rekomendacji, piśmiennictwa, stanowisk ekspertów oraz oryginalnych publikacji, z uwzględnieniem specyfiki polskiej populacji. Słowa kluczowe: normy żywieniowe, składniki odżywcze, białko, tłuszcze, węglowodany, wapń, witaminy D i E, dzieci w 1-3. r.ż. Abstract Updating of the nutritional guidelines for the Polish population requires updates of the nutritional norms for children. We present the Polish Expert Group statement (2012) on intake of selected nutrients (protein, lipids, carbohydrates, vitamin D and E) essential in nutrition of children aged 1-3 years. For this purpose the Expert Group reviewed available scientific data: the recent guidelines, nutritional norms and recommendations, systematic reviews and expert opinions as well as original publications, in relation to the specific requirements of the Polish population. Key words: nutritional guidelines, nutritional norms, nutrients, protein, lipids, carbohydrates, vitamin D and E, children aged 1-3 years DEV. PERIOD MED., 2013, XVII, 1, WPROWADZENIE Prawidłowe żywienie w 1-3. r.ż. jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na optymalny rozwój dziecka, uzyskanie odpowiedniej masy i wysokości ciała oraz obniżenie ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych. Ze względu na obserwowany w populacji dziecięcej wzrost częstotliwości występowania nadwagi i otyłości, związany między innymi z nadmiernym spożyciem produktów i napojów wysokoenergetycznych o małej wartości odżywczej oraz ograniczeniem aktywności fizycznej, aktualne zalecenia żywieniowe koncentrują się na modyfikacji diety w kierunku prozdrowotnym, a także podkreślają potrzebę ruchu. Opracowanie nowych norm żywieniowych dla całej polskiej populacji stworzyło konieczność aktualizacji dotychczasowych zaleceń dla dzieci. W związku z tym w 2011 r. powołano Grupę Ekspertów, która podjęła się zadania weryfikacji obowiązujących zaleceń z 2008 r. Zamierzeniem obecnego dokumentu jest przedstawienie wskazówek dotyczących ilości i jakości wybranych składników odżywczych (białka, tłuszczów, węglowodanów oraz wapnia, witamin D i E) niezbędnych w żywieniu dzieci w 1-3. r.ż. Często rozbieżne dane pochodzące z piśmiennictwa oraz kontrowersje, które znajdują swój wyraz w opracowaniach i dyskusjach naukowych stały się sygnałem, by opracować niniejszy dokument będący jedynie stanowiskiem Grupy Ekspertów, w związku z czym nie ma on charakteru wytycznych. METODYKA Przygotowując prezentowane stanowisko, członkowie Grupy Ekspertów dokonali przeglądu istniejących danych naukowych: aktualnych norm, wytycznych i re- komendacji, piśmiennictwa, stanowisk ekspertów oraz oryginalnych publikacji, z uwzględnieniem specyfiki polskiej populacji. Wstępna wersja dokumentu została poddana drogą elektroniczną dyskusji z członkami grupy roboczej. Zalecenia sformułowano w odniesieniu do zapotrzebowania na energię. Rekomendowana podaż składników odżywczych wyrażona jest w przeliczeniu na kilogram masy ciała lub na 100 kcal. W tabeli I przed- Tabela I. Wskaźniki zapotrzebowania na poszczególne składniki odżywcze. Table I. Requirement indicators for individual nutrients. RDA EAR DRV poziom zalecanego spożycia poziom średniego zapotrzebowania grupy wartości referencyjnego spożycia recommended dietary allowances es mated average requirement dietary reference values RI referencyjne spożycie reference intake AI AR UL PRI wystarczające spożycie średnie zapotrzebowanie górny tolerowany poziom spożycia populacyjne referencyjne spożycie adequate intake average requirement tolerable upper intake level popula on reference intake

3 92 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Tabela II. Zalecana przez Grupę Ekspertów podaż energii, białka, tłuszczów i węglowodanów przy modelowym spożyciu /dobę i masie ciała 12 kg. Table II. Polish Experts Group recommenda ons for energy, protein, fats, and carbohydrates intake by the model consump on of /day and body mass 12 kg. Nazwa składnika/poziom normy Name of nutrient/level of norm ENERGIA ENERGY BIAŁKO (do celów planowania spożycia nie powinno się przekraczać średniego poziomu 15% energii) PROTEIN (planning of consump on maximum 15% of energy) TŁUSZCZE FATS całkowite total fats nasycone kwasy tłuszczowe saturated fa y acids wielonienasycone kwasy tłuszczowe polyunsaturated fa y acids kwasy omega-6 omega-6 fa y acids kwasy omega-3 omega-3 fa y acids długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe long chain polyunsaturated fa y acids izomery trans kwasów tłuszczowych trans fa y acids CHOLESTEROL CHOLESTEROL Wartość maksymalna (% energi) Maximum (% of energy) 15% 37,5 g (3,125 g/kg) 40% (44,4 g) < 10% (11,1 g) < 1% a (1,1 g) < 300 mg Normy zapotrzebowania Requirements wartość uśredniona (83,3 kcal/1 kg m.c.) average value (83.3 kcal/1 kg of body mass) EAR 12 g (1 g/kg m. c.) 4,8% energii/ 4.8% of energy 30-35% energii (33,3-38,9%) 30-35% of energy ( %) RDA 14 g (1,17 g/kg) min. 6% energii (6,7 g) optymalnie > 10% energii (11,1 g) minimum 6% of energy (6.7 g) op mum > 10% of energy kwas linolowy min. 5% energii (5,5 g) linoleic acid minimum 5% of energy (5.5 g) kwas alfa-linolenowy min. 1% energii (1,1 g) alpha-linoleic acid minimum 1% of energy (1.1 g) min. 100 mg DHA < 2. r.ż. i min. 250 mg DHA + EPA 2. r.ż. minimum 100 mg DHA < 2 years minimum 250 mg DHA + EPA 2 years brak zapotrzebowania podstawowego lack of basic requirement WĘGLOWODANY (przyswajalne do zapewnienia prawidłowej pracy mózgu) CARBOHYDRATES (diges ble to provide normal brain func on) EAR 100 g RDA 130 g WĘGLOWODANY zalecane CARBOHYDRATES recommended cukry dodane added sugars błonnik pokarmowy dietary fibre < 10% ok g (56-60% energii) about g (56-60% of energy) brak zapotrzebowania lack of requirement 19 g a tak niskie, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość odżywczą a as low as possible to achieve in a diet providing adequate nutri onal value

4 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 93 stawiono wskaźniki zapotrzebowania na poszczególne składniki odżywcze. Wykorzystano między innymi pojęcia, takie jak: poziom średniego zapotrzebowania grupy (estimated average requirement EAR), poziom zalecanego spożycia (recommended dietary allowances RDA) oraz maksymalnego (dopuszczalnego) spożycia. ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ Zapotrzebowanie na energię dla dzieci w 1-3. r.ż. przedstawiono w tabeli II, zgodnie z wartościami zalecanymi w normach z 2008 r. (1). Znowelizowane wówczas polskie normy żywieniowe uwzględniały prewencyjne podejście do otyłości, zmniejszając zapotrzebowania na energię o około 200 kcal. Zatem uśrednione całkowite zapotrzebowanie wynosi /dobę, przy czym podaż należy indywidualizować zależnie od masy ciała. Analogiczne zapotrzebowanie na energię podano w najnowszych rekomendacjach amerykańskiego Instytutu Medycyny 2011 r. (2). Podsumowując, u dzieci w 1-3. r.ż. dobowe zapotrzebowanie na energię nie jest zależne od płci i w przeliczeniu na kilogram masy ciała wynosi ok. 83 kcal. ZAPOTRZEBOWANIE NA BIAŁKO Zakres normy dla procentowego udziału energii z białka proponowany przez amerykański Instytut Medycyny (2011) jest szeroki i wynosi 5-20%. Według polskiej Grupy Ekspertów w planowaniu diety dla dzieci w 1-3. r.ż. nie należy jednak przekraczać wartości uśrednionej, równej 15% energii pochodzącej z białka. W zwyczajowo spożywanych przez dzieci w 1-3. r.ż. pokarmach ilość białka w przeliczeniu na 1 kg masy ciała jest zbyt wysoka. Poziom 15% energii pochodzącej z białka dla tej grupy wiekowej został zaproponowany także w normach nordyckich (3), z zaznaczeniem, że jedynie przy niskiej wartości energetycznej planowanych diet (<1500 kcal) zawartość białka większa niż 15% energii może być konieczna. Warto przypomnieć, że prawidłowa realizacja zapotrzebowania człowieka na białko nie polega na spożywaniu go każdego dnia w ilościach ściśle odpowiadających zapotrzebowaniu. Zakłada się, że średnie spożycie białka w przeliczeniu na dobę, wyliczone na podstawie danych o spożyciu pokarmów z okresu kilku lub kilkunastu dni, będzie zgodne z zaleceniami. Dlatego również w grupie dzieci w 1-3. r.ż. dopuszczalne są wahania w zakresie 5-20% energii z białka w spożyciu indywidualnym. ZAPOTRZEBOWANIE NA TŁUSZCZE Tłuszcze stanowią ważne źródło energii, ale określone składniki tłuszczowe wbudowywane są również w struktury komórkowe. Ze względu na ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, które związane są z jakością spożywanego tłuszczu, podano maksymalne wartości zalecanego spożycia szkodliwych składników tłuszczowych. Zalecenia dla poszczególnych grup kwasów tłuszczowych są wzajemnie zależne, a suma wszystkich grup kwasów tłuszczowych musi być równa całkowitej zawartości tłuszczu. Dla długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-3 i cholesterolu normy są wyrażane w mg/dzień. Precyzyjnie zapotrzebowanie na indywidualne składniki odżywcze omówiono w drugiej części stanowiska, podając szczegółowe uzasadnienie dla norm przedstawionych w tabeli I. ZAPOTRZEBOWANIE NA WĘGLOWODANY Węglowodany są głównie nośnikiem energii. Dlatego też zapotrzebowanie na nie jest określane jako uzupełnienie zapotrzebowania energetycznego po spożyciu białek i tłuszczów. Wyróżniono błonnik pokarmowy i cukry dodane. Pod pojęciem cukry dodane należy rozumieć cukry, syropy i inne kaloryczne substancje słodzące, które są wprowadzane do żywności podczas procesu produkcji, przygotowywania posiłków albo spożywane oddzielnie. PIŚMIENNICTWO w cz. II Adres do korespondencji: Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Al. Dzieci Polskich 20, Warszawa p.socha@czd.pl

5 94 Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1 IMiD, Wydawnictwo Aluna Grupa ekspertów: Anna Dobrzańska, Jadwiga Charzewska, Halina Weker, Piotr Socha, Hanna Mojska, Janusz Książyk, Danuta Gajewska, Hanna Szajewska, Anna Stolarczyk, Małgorzata Marć, Mieczysława Czerwionka-Szaflarska, Józef Ryżko, Krystyna Wąsowska-Królikowska, Zofia Chwojnowska, Alicja Chybicka, Andrea Horvath, Jerzy Socha NORMY ŻYWIENIA ZDROWYCH DZIECI W 1 3. ROKU ŻYCIA STANOWISKO POLSKIEJ GRUPY EKSPERTÓW. CZĘŚĆ II OMÓWIENIE POSZCZEGÓLNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH NUTRITIONAL GUIDELINES FOR HEALTHY CHILDREN AGED 1 3 YEARS POLISH EXPERT GROUP STATEMENT PART II INDIVIDUAL NUTRITIONAL COMPONENTS REVIEW Afiliacje, streszczenia i słowa kluczowe zamieszczono w cz. I na str. 90 i 91 DEV. PERIOD MED., 2013, XVII, 1, Zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze zostało przedyskutowane w zakresie podstawowego zapotrzebowania oraz maksymalnego spożycia. Omówienie poszczególnych składników odżywczych stanowi uzupełnienie i uzasadnienie zaproponowanego przez Grupę Ekspertów stanowiska w sprawie norm żywieniowych. BIAŁKO Uzasadnienie dla proponowanych norm dla białka przedstawiono w tabeli III, w której dokonano analizy wpływu różnych poziomów procentowego udziału białka na zalecane wartości jego spożycia wyrażone w g/kg m.c., przy zachowaniu aktualnie zalecanej wartości energetycznej i przyjętej referencyjnej masy ciała dla dzieci w 1-3. r.ż. Aktualnie w normach EAR i RDA przyjęto, że spożycie białka dla dzieci w 1-3. r.ż. w ilości około 1 g/kg m.c. zapewnia udział energii pochodzącej z tego składnika na poziomie nieco wyższym niż 5% w stosunku do EAR i niewiele wyższym dla RDA. Gdyby procentowy udział energii z białka wzrósł do 10%, przy zachowaniu tej samej normy energetycznej, skutkowałoby to zaleceniem spożycia białka na poziomie 2,08 g/kg m.c. Dalszy wzrost procentowego udziału energii pochodzącej z tego składnika do 15% wymusza konieczność zalecenia spożycia białka na poziomie 3,125 g/kg m.c. W powyższych analizach przyjęto poziom normy EAR, bowiem spożycie białka nie powinno być niższe od wzorca uznawanego za normę fizjologiczną. W tabeli IV podano interpretację poszczególnych poziomów normy w odniesieniu do białka. Podobne stanowisko zajmuje Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA European Food Safety Authority). W opublikowanym w 2012 r. dokumencie (4) przedstawiono normy zapotrzebowania na białko (tab. V). Uwzględniono w nim zarówno zapotrzebowanie na azot białkowy, jak i na niezbędne aminokwasy. Podstawowe zapotrzebowanie na białko jest znacznie niższe od rzeczywistego spożycia białka odnotowywanego w populacjach europejskich, w tym również w populacji polskiej. Uważa się, że nadmierne spożycie białka związane jest z ryzykiem rozwoju otyłości. Jednak dowody na taki przyczynowo-skutkowy związek pochodzą z zaledwie jednego badania z randomizacją, w którym oceniano wpływ żywienia niemowląt mlekiem modyfikowanym z różną zawartością białka (5, 6). Postuluje się tzw. mechanizm programowania metabolicznego, odbywający się w określonym przedziale czasowym (6). Badania biochemiczne i hormonalne wykonane w 6. m.ż. dziecka wskazały na stymulację układu IGF-1 w grupie niemowląt żywionych mieszanką o wyższej zawartości białka (6). Ponadto wykazano wyższe BMI w 2. r.ż. u dzieci spożywających większą ilość białka w okresie niemowlęcym (5). Ponieważ wcześniejsze prace wykazały związek ryzyka otyłości w wieku późniejszym z otyłością u małych dzieci, można uznać, iż wyniki te sugerują potencjalny mechanizm programowania otyłości w wieku dorosłym. Jednakże należy pamiętać, że w grupie otrzymującej mniejszą ilość białka, zawartość białka w mleku do początkowego żywienia niemowląt wynosiła 1,77 g/100 kcal (ok. 1 g/kg m.c.), a w mleku następnym 2,2 g/100 kcal, czyli spożycie białka w tym badaniu nawet w grupie o niskim spożyciu białka znacznie przekraczało 1 g/kg m.c.

6 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 95 Tabela III. Skutki podjętej decyzji odnośnie do norm i wielkości spożycia białka (dzieci w wieku 1-3 r.ż.). Table III. The effects of decisions taken in regarding to nutri onal norms and amounts of protein intake (children aged 1-3 y). Energia (kcal) Energy (kcal) Spożycie białka (g) Protein intake (g) Ilość białka w gramach w przeliczeniu na 1 kg masy ciała dziecka Protein amount in grams per 1 kg of child s body weight Procent energii pochodzącej z białka w ogólnej puli energetycznej Percentage of energy from protein (12 kg referencyjna m.c.) (12 kg reference body weight) (12 kg referencyjna m.c.) (12 kg reference body weight) (12 kg referencyjna m.c.) (12 kg reference body weight) (12 kg referencyjna m.c.) (12 kg reference body weight) NORMA EAR DLA BIAŁKA 12 g/dzień Es mated average requirement for protein 12 g/day 12 g/dzień 12 g/day 0,97 g/kg masy ciała 0.97 g/kg of body weight NORMA RDA DLA BIAŁKA 14 g/dzień Recommended dietary allowances for protein 14 g/day 14 g/dzień 14 g/day 25 g/dzień 25 g/day 37,5 g/dzień 37.5 g/day 1,17 g/kg masy ciała 1.17 g/kg of body weight DLA 10% ENERGII Z BIAŁKA 10% energy from protein 2,08 g/kg masy ciała 2.08 g/kg of body weight DLA 15% ENERGII Z BIAŁKA 15% energy from protein 3,125 g/kg masy ciała g/kg of body weight 4,8% energii z białka 4.8% energy from protein 5,6% energii z białka 5.6% energy from protein 10% energii z białka 10% energy from protein 15% energii z białka 15% energy from protein Wykazany w badaniu mechanizm programowania dotyczy okresu niemowlęcego. Nie dysponujemy obecnie żadnymi dowodami na działanie tego mechanizmu w wieku późniejszym. TŁUSZCZE I KWASY TŁUSZCZOWE Tłuszcz całkowity Tłuszcz jest głównym składnikiem energetycznym dostarczanym z żywnością, a jego występowanie w diecie wpływa na tzw. gęstość energetyczną diety, które to pojęcie oznacza ilość energii dostępnej dla organizmu w wyniku spożycia jednostki wagowej lub objętości żywności. Tłuszcz ułatwia wchłanianie składników rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak witaminy A, D, E i K. Jest również źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Wysokie spożycie tłuszczu zawartego w diecie może być związane ze wzrostem ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Jednak nie udało się precyzyjnie określić poziomu tego ryzyka w zależności od ilości spożytego tłuszczu. Dowiedziono natomiast, że spożycie tłuszczu poniżej 35% energii z diety (<35 E%) obniża poziom dostarczonej energii, co prowadzi do umiarkowanej redukcji masy ciała i/lub zapobiega jej wzrostowi. Zgodnie z opinią EFSA (Panelu ds. Produktów Dietetycznych, Żywienia i Alergii; Dietetic Produtcs, Nutrition and Allergies NDA) (7), w oparciu o dane wynikające z aktualnego spożycia tłuszczów w Europie oraz zwyczajów żywieniowych w krajach europejskich, można określić zakres jego referencyjnego spożycia (RI). Dla osób dorosłych proponowane jest RI w zakresie 20-35% energii z diety. W diecie niemowląt od 6. do 12. m.ż. tłuszcz zawarty w diecie powinien dostarczać 40% energii, a w 2-3. r.ż % energii. Jednak w odniesieniu do małych dzieci należy brać pod uwagę fakt, że niemowlęta w okresie karmienia piersią mogą pobierać z mlekiem matki duże ilości tłuszczów. Z chwilą wprowadzenia pokarmów uzupełniających poziom ten jest stopniowo obniżany. Spożycie tłuszczów poniżej 25% energii z diety u małych dzieci jest związane z ryzykiem niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Według amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011) całkowita podaż tłuszczów dla dzieci w 1-3. r.ż. powinna mieścić się w przedziale 30-40% całkowitej energii.

7 96 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Tabela IV. Interpretacja norm EAR i RDA odnośnie do spożycia białka (12, 13). Table IV. Applica on of EAR and RDA for assessment of protein intake (12, 13). Skrót nazwy normy Abbrevia on of name EAR RDA Pełna nazwa normy Full name poziom średniego zapotrzebowania grupy es mated average requirement poziom zalecanego spożycia dawny poziom bezpiecznego spożycia recommended dietary allowances (former - safe level of intake) Interpretacja Descrip on and applica on Poziom ten służy do oceny niedoborów w spożyciu żywności. Norma na poziomie EAR jest ustalona na poziomie fizjologicznym, zatem spożycie nie może spadać poniżej tego poziomu. EAR allows to assess the percent of popula ons with a risk of insufficient intake of protein. Przeznaczony głównie do planowania spożycia. Średnie spożycie białka zarówno w Polsce jak i innych krajach rozwiniętych jest zbyt wysokie i wynosi 3-4 g na kg m.c. Toteż w normach ustalono szerszy zakres spożycia białka: 5-20% całodziennej energii dla dzieci 1-3 lata. Najkorzystniejszy wydaje się zakres 10-15% energii, ponieważ taki poziom skutkuje w dietach najmłodszych dzieci spożyciem białka powyżej 3 g/kg masy ciała. Przeważa pogląd, że spożycie białka w ilościach umiarkowanie przewyższających zapotrzebowanie nie jest szkodliwe dla zdrowia, niemniej jednak zaleca się, aby u osób dorosłych nie przekraczało 2 g/kg masy ciała. RDA is mainly used in diet planning. It allows to establish nutrients intake levels for popula ons as well as for individuals. Average protein intake in Poland and other developed countries is too high and equals 3-4 g/kg of body weight. Considering this, the wider range of energy from protein was set down as recommended: 5-20% for children aged 1 to 3 years. The range of 10-15% of energy from protein seems to be the most preferable for 1 to 3 year old children, because protein intake does not exceed 3 g/kg of body weight. Although the intake of protein insignificantly above the recommended level is not regarded as harmful, it is advised to not exceed 2 g/kg of body weight in adults. Tabela V. Wartości referencyjnego spożycia (DRV) dla białka. Table V. Dietary reference values (DRV) for protein. Wiek (lata) Age (years) Średnie zapotrzebowanie = EAR (g/kg/dzień) Es mated average requirement (g/kg/day) Populacyjne referencyjne spożycie = PRI (g/kg m.c./dzień) Popula on reference intake = PRI (g/kg m.c./day) Referencyjna masa ciała (kg) Reference body weight (kg) Chłopcy Boys Dziewczynki Girls Populacyjne referencyjne spożycie = PRI (g/dzień) Popula on reference intake = PRI (g/day) Chłopcy Boys Dziewczynki Girls 1 0,95 1,14 10,2 9, ,5 0,85 1,03 11,6 10, ,79 0,97 12,7 12, ,73 0,90 14,7 14, Nasycone kwasy tłuszczowe Nasycone kwasy tłuszczowe są syntetyzowane w organizmie człowieka i w zasadzie ich dostarczanie z żywnością nie jest wymagane. W badaniach wykazano dodatnią korelację pomiędzy spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych i stężeniem LDL-cholesterolu w surowicy krwi. W badaniach interwencyjnych wykazano również, że zastąpienie nasyconych kwasów tłuszczowych wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi omega-6 skutkowało obniżeniem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Podkreśla się, że należy dążyć do spożywania możliwie najniższych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, jednak przy zachowaniu odpowiedniej wartości odżywczej diety (w tym odpowiedniej ilości kwasów tłuszczowych nienasyconych) (8). EFSA rekomenduje, aby opracowując cele i zalecenia żywieniowe dla różnych grup populacyjnych, brać pod uwagę ograniczanie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych.

8 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 97 Wielonienasycone kwasy tłuszczowe Ze względu na wielokierunkowe działania metaboliczne poszczególnych kwasów cis wielonienasyconych kwasów tłuszczowych proponuje się nie ustanawiać wartości referencyjnych dla całej grupy tych kwasów. EFSA wyraża pogląd, że brak jest wystarczających podstaw do zaproponowania referencyjnego stosunku kwasów omega-3 do omega-6 w diecie. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-6 (omega-6) Kwas linolowy (linoleic acid, LA, 18:2 n-6) prekursor rodziny kwasów n-6 nie jest syntetyzowany w organizmie człowieka i dlatego musi być dostarczany z żywnością. Z tego powodu jest zaliczany do tzw. niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). W licznych badaniach stwierdzono korzystną odwrotną korelację pomiędzy spożyciem w diecie kwasu linolowego a stężeniem LDL-cholesterolu w surowicy oraz dodatnią korelację w stosunku do stężenia HDL-cholesterolu. Stwierdzono również, że zastąpienie w diecie nasyconych kwasów tłuszczowych wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi n-6 (bez zmiany całkowitej zawartości tłuszczu) obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. EFSA proponuje wartość wystarczającego spożycia (AI) dla kwasu linolowego na poziomie 4% energii z diety (4% E). Nie określono maksymalnego spożycia kwasów tłuszczowych n-6. Według amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011) podaż kwasów tłuszczowych n-6 powinna zawierać się w przedziale 5-10%. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3) Kwas α-linolenowy (ALA, 18:3 n-3) nie może być syntetyzowany w organizmie człowieka i, podobnie jak kwas linolowy, powinien być dostarczany z dietą. Zaliczany jest do grupy NNKT. EFSA proponuje przyjęcie wartości wystarczającego spożycia (AI) na poziomie 0,5% energii pochodzącej z diety (0,5% E). Nie określono maksymalnego spożycia kwasów tłuszczowych n-3. Według amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011) podaż kwasów tłuszczowych n-3 powinna zawierać się w przedziale 0,6-1,2%. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3) Organizm człowieka może syntezować kwas eikozapentaenowy (EPA, 20:5 n-3) i kwas dokozaheksaenowy (DHA, 22:6 n-3) z kwasu α-linolenowego, prekursora rodziny kwasów n-3. Badania interwencyjne wykazały korzystny wpływ suplementacji długołańcuchowymi wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi n-3 na czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, takie jak np. wysokie stężenie trójglicerydów w surowicy krwi, agregacja płytek krwi i podwyższone ciśnienie tętnicze. W odniesieniu do chorób sercowo-naczyniowych prospektywne badania epidemiologiczne i badania interwencyjne wykazały, że spożywanie tłustych ryb morskich lub suplementów diety zawierających długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 (stanowiące ekwiwalent 250 do 500 mg EPA + DHA) skutkowało obniżeniem umieralności z powodu niedokrwiennej choroby serca i zawałów serca. Podaż EPA i DHA na poziomie 250 mg/dzień wydaje się wystarczająca w prewencji pierwotnej u zdrowych osób dorosłych. U starszych niemowląt w okresie żywienia uzupełniającego stwierdzono pozytywny wpływ DHA spożywanego w ilości mg/dzień na rozwój funkcji wzroku. EFSA proponuje jako wartość wystarczającego spożycia (AI) 100 mg DHA dla starszych niemowląt (>6. m.ż.) i małych dzieci (poniżej 24. m.ż.). Wyniki badań nie pozwalają na określenie specyficznego dla wieku ilościowego oszacowania norm spożycia EPA i DHA w odniesieniu do dzieci w wieku od 2 do 18 lat. Według EFSA zalecenia dotyczące żywienia dzieci w tym przedziale wiekowym powinny być zgodne z zaleceniami dla osób dorosłych, tzn. 1-2 porcje tłustych ryb na tydzień lub około 250 mg EPA + DHA dziennie. Izomery trans kwasów tłuszczowych Izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA trans fatty acids) nie są syntetyzowane w organizmie człowieka. Naturalnie w przyrodzie występują w niewielkiej ilości w mleku i mięsie zwierząt przeżuwających. Głównym źródłem izomerów trans w diecie człowieka są utwardzone tłuszcze roślinne. Spożywanie izomerów trans jednonienasyconych kwasów tłuszczowych podwyższa stężenie LDL-cholesterolu w surowicy krwi. Spożycie trans kwasów tłuszczowych obniża również stężenie HDL-cholesterolu i podwyższa stosunek cholesterolu całkowitego do frakcji HDL-cholesterolu. Należy podkreślić, że izomery trans kwasów tłuszczowych są dostarczane z różnymi rodzajami tłuszczów i olejów, również z takimi, które są jednocześnie ważnym źródłem niezbędnych kwasów tłuszczowych i innych składników odżywczych. Według EFSA należy dążyć do minimalnego spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych, jednak uwzględniając odpowiednią wartość odżywczą (żywieniową) diety. Ograniczenie spożycia trans kwasów tłuszczowych powinno być brane pod uwagę przy tworzeniu celów i rekomendacji żywieniowych dla różnych grup populacyjnych. CHOLESTEROL Jest syntetyzowany przez organizm człowieka i jego dostarczanie z dietą nie jest niezbędne. Potwierdzono dodatnią korelację pomiędzy spożyciem cholesterolu z diety a stężeniem LDL-cholesterolu we krwi. Większość cholesterolu zawartego w diecie pochodzi z produktów, które są również znaczącym źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, np. przetwory mleczne i mięsne. Z tego względu EFSA proponuje nie ustanawiać wartości referencyjnych dla spożycia cholesterolu, z wyjątkiem zaleceń, które odnoszą się do spożywania nasyconych kwasów tłuszczowych. W tabeli VI. przedstawiono proponowane zgodne z opinią EFSA zalecenia, dotyczące spożycia tłuszczów, kwasów tłuszczowych i cholesterolu dla dzieci w 1-3. r.ż.

9 98 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów Tabela VI. Wartości referencyjnego spożycia (DRV) dla tłuszczów (8). Table VI. Dietary reference values (DRV) for fats (8). Składnik Nutrient Dzieci Children tłuszcz całkowity total fat nasycone kwasy tłuszczowe saturated fa y acids WNKT polyunsaturated essen al fa y acids n-3/n-6 n-3/n-6 n-6 WNKT n-6 polyunsaturated essen al fa y acids kwas linolowy linoleic acid n-3 WNKT n-3 polyunsaturated essen al fa y acids kwas alfa-linolenowy alpha-linolenic acid EPA + DHA eicosapentaenoic acid + docosahexaenoic acid izomery trans kwasów tłuszczowych trans fa y acids cholesterol cholesterol >6-12 m.ż. AI a = 40 E% 1-3 r.ż. RI = 35-40% >6-12 months adequate intake (AI) = 40 E% 1-3 years reference intake (RI) = E% tak niskie, jak jest to możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową as low as possible to achieve in a diet providing adequate nutri onal value nie ustalono DRV dietary reference values not determined brak zaleceń no recommenda ons nie ustalono DRV dietary reference values not determined AI b = 4 E% adequate intake (AI b ) = 4 E% nie ustalono DRV dietary reference values not determined AI b = 0,5 E% adequate intake (AI b ) = 0,5 E% AI 7-24 m.ż.: wyłącznie DHA = 100 mg/dzień; zalecenia żywieniowe 2-18 lat: EPA + DHA = 250 mg/dzień adequate intake (AI) for 7-24 months: only DHA = 100 mg/day nutri onal recommenda ons for 2-18 years: EPA + DHA = 250 mg/day tak niskie, jak jest to możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową as low as possible to achieve in a diet providing adequate nutri onal value nie ustalono wartości referencyjnych z wyjątkiem ograniczenia spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych reference values not determined except reduced consump on of saturated fa y acids a wystarczające spożycie opracowano na podstawie eksperymentalnie oszacowanego odpowiedniego spożycia/consensus report (Agget i wsp., 1994; Agostoni i wsp. 2008) a adequate intake developed on the basis of experimentally es mated appropriate intake/consensus report (Agget i wsp., 1994; Agostoni i wsp. 2008) b wystarczające spożycie opracowano na podstawie najniższego oszacowanego średniego pobrania w UE, które nie skutkuje objawami niedoboru b adequate intake developed on the basis of the lowest es mated average intake in UE that does not result in deficiency symptoms WĘGLOWODANY Uzasadnienie do rekomendacji norm dla węglowodanów, w tym cukrów dodanych Udział energii pochodzącej z węglowodanów w ogólnej puli energii powinien stanowić 55-65% (rekomendowany zakres), a zakres akceptowany dla całej puli węglowodanów to 45-65%, dla mono- i dwusacharydów 15-25%, w tym cukrów dodanych (cukry, syropy i inne kaloryczne substancje słodzące, które są wprowadzane do żywności podczas procesu produkcji) poniżej 10%. Ustalono, że dla dzieci w 1-3. r.ż. minimalna ilość węglowodanów przyswajalnych, koniecznych do zapewnienia prawidłowej pracy mózgu powinna wynosić na poziomie RDA 130 g/dobę, a na poziomie EAR 100 g/dobę. Analogiczne ustalenia amerykańskiego Instytutu Medycyny (2011) przedstawione zostały w tabeli VII. Wyniki badań nad spożyciem makroskładników wykazują, że diety młodszych dzieci przekraczają zalecenia w odniesieniu do energii, białka, ilości i jakości tłuszczów i węglowodanów. Ponadto sugerują one, że obniżenie ilości tłuszczu wpływa na zwiększenie zawartości cukru

10 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 99 Tabela VII. Zalecane spożycie węglowodanów wyrażone w procentach zapotrzebowania energetycznego dla dzieci w wieku 1-3 lata wg norm Instytutu Medycyny USA (2011) (14, 15, 16). Table VII. Recommended carbohydrates intake expressed in percent of energy requirement for children aged 1-3 by Ins tute of Medicine USA (2011) (14, 15, 16). Rekomendowany zakres spożycia Recommended range of intake węglowodany całkowite total carbohydrates spożycie mono- i disacharydów w tym cukry dodane mono- and disaccharides intake including added sugars błonnik pokarmowy dietary fiber Procent energii z węglowodanów Percent energy from carbohydrates 45-65% nie więcej niż 25% <10% no more than 25% <10% 19 g Tabela VIII. Zapotrzebowanie na wapń, witaminę D i E aktualne zalecenia. Table VIII. Recommended calcium, vitamin D and vitamin E intake current recommenda ons. Nazwa składnika Name of nutrient wapń (mg) calcium (mg) witamina D (µg) vitamin D (µg) witamina E (mg) vitamin E (mg) EAR Es mated average requirement Poziom normy Level of norm RDA Recommended dietary allowances (400 j.m.) 15 (600 j.m.) 5 6 w diecie. W badaniu Bogalusa Heart Study stwierdzono, że dzieci, które w wieku 10 lat otrzymywały <30% energii z tłuszczów, w porównaniu z dziećmi, w których dietach było >40% energii z tłuszczów, spożywały więcej węglowodanów, głównie sacharozy (8). W badaniu STRIP wykazano, że dzieci w 1-3. r.ż., spożywające >10% energii pochodzącej z cukru, w stosunku do dzieci spożywającej 10% energii z sacharozy, miały wyższe przyrosty masy ciała. Spożycie białka u wszystkich badanych dzieci było wysokie i wynosiło 15-18% energii. Ponadto w badaniu tym wykazano, że długotrwała wysoka zawartość cukru w diecie jest związana ze zwiększonym spożyciem tłuszczów gorszej jakości oraz z niższym spożyciem białka. Podsumowując, długotrwałe niskie spożycie cukru przez dzieci w wieku od 13. m.ż. do 9. r.ż. wpływało na lepsze zbilansowanie diety oraz poprawę parametrów wzrastania (9). W badaniu DONALD stwierdzono, że spożycie wielu ważnych składników odżywczych białka, błonnika, witaminy A, B12, kwasu foliowego, magnezu i żelaza obniżało się przy większym spożyciu cukru (10). Spożycie cukru koreluje ujemnie ze spożyciem wapnia, żelaza, błonnika pokarmowego, a dodatnio ze spożyciem tłuszczów nasyconych (11). Zapotrzebowanie na wapń oraz witaminy D i E Normy zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne opracowane dla dzieci (2008) uwzględniały wszystkie dostępne wówczas dane naukowe, które nie uległy do chwili obecnej zasadniczym zmianom. Dlatego jedyna aktualizacja dotyczy wprowadzenia wcześniej niestosowanych norm (EAR, RDA) dla wapnia oraz witamin D i E (tab. VIII). Dotychczasowe polskie normy żywienia dla dzieci w 1-3. r.ż. określały zapotrzebowanie na wapń jedynie na poziomie spożycia wystarczającego (AI), wynoszącego 500 mg dziennie. Aktualne normy amerykańskie (Institute of Medicine 2011) proponują spożycie wapnia 500 mg na poziomie EAR i zwiększenie spożycia do 700 mg na poziomie RDA. Grupa Ekspertów również przyjęła te wartości ze względu na obserwowaną małą zawartość/ /podaż wapnia w dietach dzieci polskich. Zmiana dotyczy także zwiększenia zalecanej dawki witaminy D ze względu na jej plejotropowe działanie i znaczenie dla zdrowia, niską zawartości tej witaminy w dietach współczesnych społeczeństw oraz ograniczanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne w zakresie fal UV. PIŚMIENNICTWO 1. Jarosz M., Bułhak-J achymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL, Warszawa Dietary References Intakes for Calcium and Vitamin D. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National Academies Press Washington D.C

11 100 Normy żywienia zdrowych dzieci w 1-3. roku życiu stanowisko Polskiej Grupy Ekspertów 3. Becker W., Lyhne N., Pederson A.N. i wsp.: Nordic Recommendations 2004-integrating nutrition and physical activity. Scandinavian Journal of Nutrition 2004, 48, Scientific Opinion on Dietary Reference Values for protein. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA). EFSA Journal 2012, 10, Koletzko B., von Kries R., Closa R., i wsp.: European Childhood Obesity Trial Study Group. Lower protein in infant formula is associated with lower weight up to age 2 y: a randomized clinical trial. Am. J. Clin. Nutr., 2009, 89, Socha P., Grote V., Gruszfeld D., i wsp.: European Childhood Obesity Trial Study Group. Milk protein intake, the metabolicendocrine response, and growth in infancy: data from a randomized clinical trial. Am. J. Clin. Nutr., 2011, 94 (Suppl. 6), Scientific Opinion on Dietary Reference Values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids, monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal 2010, 8, Nicklas T.A., Webber L.S., Koschak M.L., Berenson G.S.: Nutrient adequacy of low fat intakes for children: the Bogalusa Heat Study. Pediatrics 1992, 89, Routtinen S., Niinikoski H., Lagstrom H., i wsp.: High sucrose intake Is associated with poor quality of diet and growth between 13 months and 9 years of age: The Special Turku Coronary Risk Factor Intervention Project. Pediatrics 2008: 121, e1676 DOI, /peds, Alexy U., Sichert-H ellert W., Kersting M.: Associations between intake of added sugars and intakes of nutrients and food groups in the diets of German children adolescents. Br. J. Nutr., 2003, 90, Frary D.C., Johnson R.K., Wang M.Q.: Children and Adolescents choices of foods and beverages high in added sugars are associated with intakes of key nutrients and food groups. J. Adolesc. Health 2004, 34, Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Assessment. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National Academies Press Washington D.C., Dietary Reference Intakes: Applications in Dietary Planning. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National Academies Press Washington D.C., Position of the American Dietetic Association: Nutrition Guidance for Healthy Children Ages 2 to 11 Years. J. Am. Diet. Assoc., 2008, 108, Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients). Food and Nutrition Board, Institute of Medicine, the National Academies Press Washington D.C., Report of the Dietary Guidelines Advisory Committee on the Dietary Guidelines for Americans, 2010, www. dietaryguidelines.gov). Adres do korespondencji: Piotr Socha Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Zaburzeń Odżywiania Instytut Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka Al. Dzieci Polskich 20, Warszawa p.socha@czd.pl

12 101 ZASADY PRZYJMOWANIA I OGŁASZANIA PRAC W DEVELOPMENTAL PERIOD MEDICINE/MEDYCYNIE WIEKU ROZWOJOWEGO 1. Kwartalnik Developmental Period Medicine/Medycyna Wieku Rozwojowego jest pismem wydawanym przez Instytut Matki i Dziecka i indeksowanym w MEDLINE/PUBMED. Zamieszczane są prace oryginalne, kliniczne i doświadczalne oraz poglądowe w języku angielskim lub polskim. Preferowane są prace w języku angielskim. 2. Prace powinny być nadesłane pod adresem Redakcji w 2 egz., w formie jednostronnego wydruku komputerowego, na arkuszach formatu A4, z marginesem 4 cm od lewej strony, z podwójnymi odstępami między wierszami. Prace należy nadsyłać łącznie z nośnikiem elektronicznym z zaznaczeniem użytego edytora, najlepiej Word for Windows. Prace mogą być przesyłane droga mailową. 3. Objętość prac oryginalnych łącznie z rycinami i piśmiennictwem nie może przekraczać znaków (12 stron maszynopisu), prac poglądowych do znaków (20 stron). 4. Strona tytułowa powinna zawierać: tytuł w języku angielskim i polskim, pełne imiona i nazwiska autorów, afiliację autorów, stopień/tytuł naukowy, pierwsza litera imienia i nazwisko kierownika. 5. Praca oryginalna powinna mieć następującą strukturę: wstęp, cel pracy, materiał i metody, wyniki, dyskusja i wnioski, które nie mogą być streszczeniem pracy. Przy zastosowaniu skrótów konieczne jest podanie pełnego brzmienia przy pierwszym użyciu. W pracach doświadczalnych, w których wykonano badania na ludziach lub zwierzętach, a także w badaniach klinicznych, należy umieścić informację o uzyskaniu zgody komisji etyki badań naukowych. 6. Streszczenia zarówno w języku polskim jak i angielskim powinny zawierać słów. Streszczenia prac oryginalnych, klinicznych i doświadczalnych powinny posiadać następującą strukturę: cel, materiał i metody, wyniki wnioski. Nie należy używać skrótów w tytule ani w streszczeniu. 7. Słowa kluczowe (3-6) należy podawać w języku angielskim i polskim, zgodnie z katalogami MeSH (Medical Subject Headings Index Medicus Słowa kluczowe nie mogą być powtórzeniem tytułu pracy. 8. Materiał ilustracyjny mogą stanowić fotografie czarno-białe lub kolorowe, na błyszczącym papierze, wyraźnie kontrastowe lub rysunki wykonane starannie na białym papierze. Fotografie powinny być zeskanowane na CD-ROM. Na odwrocie każdej ryciny należy podać (zaznaczając górę): nazwisko autora, tytuł pracy i kolejny numer. Podpisy pod rycinami powinny być napisane na oddzielnej kartce w języku polskim i angielskim. Treść rycin powinna być również podana w języku polskim i angielskim. 9. Tabele ich tytuły i treść powinny być pisane w edytorze tekstu w formacie A4 z podwójnym odstępem w języku angielskim i polskim (dwujęzyczne). Wszystkie stopki dotyczące tabeli powinny znajdować się poniżej tekstu tabeli. W tekście pracy na marginesie należy zaznaczyć, gdzie powinna być zamieszczona rycina i tabela. 10. W wykazie piśmiennictwa ułożonym według kolejności cytowania należy uwzględnić wyłącznie te prace, na które autor powołuje się w tekście. W pracach oryginalnych nie powinno być więcej niż 30 pozycji, a w poglądowych nie więcej niż 40 pozycji. Każda pozycja powinna zawierać: nazwiska wszystkich autorów, pierwsze litery imion, tytuł pracy, skrót tytułu czasopisma (wg Index Medicus), rok, numer, stronę początkową i końcową. Przy pozycjach książkowych należy podać: nazwisko autora (autorów), pierwszą literę imienia, tytuł rozdziału, tytuł książki, wydawnictwo, miejsce i rok wydania. Dopuszcza się cytowanie stron internetowych z podaniem adresu URL i daty użycia artykułu oraz o ile to możliwe nazwisk autorów. 11. Po piśmiennictwie należy podać adres do korespondencji, nazwisko i imię pierwszego autora, adres, numer telefonu oraz adres .

13 102 Zasady przyjmowania i ogłaszania prac 12. Do maszynopisu należy dołączyć oświadczenie podpisane przez wszystkich autorów określające udział poszczególnych autorów w przygotowaniu pracy (np. koncepcja i projekt pracy, zbieranie danych i ich analiza, odpowiedzialność za analizę statystyczną, napisanie artykułu, krytyczna recenzja itd.), a także oświadcza że biorą oni odpowiedzialność za treść. Ponad to należy zaznaczyć, że praca nie była publikowana ani zgłaszana do druku w innym czasopiśmie. 13. Jednocześnie autorzy powinni podać do wiadomości wszelkie inne informacje mogące wskazywać na istnienie konfliktu interesów, takie jak: zależności finansowe (zatrudnienie, płatna ekspertyza, doradztwo, posiadanie akcji, honoraria), zależności osobiste, współzawodnictwo akademickie i inne mogące mieć wpływ na stronę merytoryczną pracy, sponsorowanie całości lub części badań na etapie projektowania, zbierania, analizy i interpretacji danych lub pisanie raportu. Konflikt interesów ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej jeden z autorów ma powiązania lub zależności finansowe z przemysłem (poprzez inwestycje, zatrudnienie, doradztwo, posiadanie akcji, honoraria) bezpośrednie lub za pośrednictwem najbliższej rodziny. Jeśli praca dotyczy badań nad produktami częściowo lub całkowicie sponsorowanymi przez firmy, autorzy mają obowiązek ujawnić ten fakt w załączonym oświadczeniu. 14. Nadesłane prace są oceniane przez dwóch niezależnych recenzentów a następnie kwalifikowane do druku przez Redaktora Naczelnego. Recenzje mają charakter anonimowy. Krytyczne recenzje autorzy otrzymują wraz z prośbą o poprawienie pracy lub z decyzją o niezakwalifikowaniu jej do druku. Procedura recenzowania artykułów jest zgodna z zaleceniami Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego zawartymi w opracowaniu Dobre parktyki w procedurach recenzyjnych w nauce (Warszawa 2012) i szczegółowo została opisana na stronie Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów. 16. Przyjęcie pracy do druku oznacza przejęcie praw autorskich przez Redakcję Developmental Period Medicine/ /Medycyny Wieku Rozwojowego. 17. Autorzy otrzymują nieodpłatnie 1 egz. czasopisma i dostęp na życzenie do pliku PDF swojej pracy. 18. Prace przygotowane niezgodnie z regulaminem zostaną zwrócone autorom do poprawienia. 19. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. 20. Redakcja nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam. Prace należy nadsyłać na adres Redakcji: Prof. dr hab. med. Krystyna Bożkowa Redaktor Naczelny Developmental Period Medicine/Medycyna Wieku Rozwojowego Instytut Matki i Dziecka ul. Kasprzaka 17 A, Warszawa tel. (22) medroz@imid.med.pl