e-baza IZOMERÓW TRANS W ŻYWNOŚCI

Transkrypt

1 Pierwszy raz w Polsce dzięki badaniom IŻŻ e-baza TŁUSZCZÓW TRANS, e-baza IZOMERÓW TRANS W ŻYWNOŚCI INSTRUKCJA KORZYSTANIA

2 SPIS TREŚCI IZOMERY TRANS KWASÓW TŁUSZCZOWYCH 03 e-baza TŁUSZCZÓW TRANS 04 ŚCIEŻKA 1: KATEGORIA 05 ŚCIEŻKA 2: NAZWA PRODUKTU / KATEGORII 08 FUNKCJE e-bazy 10 UŻYTECZNOŚĆ DANYCH e-bazy 11 W 2017 roku Instytut Żywności i Żywienia, realizując zadanie z zakresu zdrowia publicznego pn. Badanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności w 2017 r. i prowadzenie bazy danych dotyczących izomerów trans w środkach spożywczych w latach w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata , utworzył elektroniczną bazę danych zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w żywności (e-baza). Niniejszy materiał zawiera praktyczne wskazówki, jak korzystać z zasobów e-bazy tłuszczów trans w kontekście portalu informacyjno-edukacyjnego. Lider zadania: Dr hab. n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ Autorzy instrukcji: mgr inż. Edyta Jasińska-Melon dr hab. n. farm. Hanna Mojska, prof. nadzw. IŻŻ 2

3 IZOMERY TRANS KWASÓW TŁUSZCZOWYCH Izomery trans kwasów tłuszczowych tzw. tłuszcze trans (ang. trans fatty acids, TFA) powstają przede wszystkim w czasie przemysłowego uwodorniania (utwardzania) olejów roślinnych i rybnych. Ich głównym źródłem w diecie człowieka są tłuszcze częściowo utwardzone i produkty zawierające te tłuszcze m.in. margaryny twarde, wyroby ciastkarskie i cukiernicze oraz produkty typu fast food. W sposób naturalny powstają w żwaczu zwierząt przeżuwających, stąd ich obecność (ok. 6%) w mleku i przetworach mlecznych oraz w mięsie i jego przetworach. Tłuszcze trans wykazują wyłącznie niekorzystne działanie na zdrowie człowieka. Są uznanym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym m.in. niedokrwiennej choroby serca, udaru, a także cukrzycy typu 2. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności zaleca, aby spożycie tłuszczów trans było tak niskie, jak to jest możliwe w diecie zapewniającej odpowiednią wartość żywieniową. Wychodząc naprzeciw tym zaleceniom Instytut Żywności i Żywienia w ramach Narodowego Programu Zdrowia na lata , utworzył ogólnodostępną elektroniczną Bazę danych dotyczących izomerów trans w środkach spożywczych (e-baza). Dostęp do zasobów e-bazy: poprzez stronę internetową poprzez aktywny link (e-baza IZOMERÓW TRANS) umieszczony na stronie internetowej Instytutu Żywności i Żywienia ( Ryc. Widok przeglądarki Informacja o ostatniej aktualizacji zasobów e-bazy jest podana w prawym górnym rogu. Zawartość tłuszczów trans przedstawiono w postaci wartości przeciętnej (mediana), minimalnej i maksymalnej w danym produkcie / grupie produktów. Dla każdego produktu / grupy produktów podano wartości w g/100 g, g/porcję i g/cały produkt. Porozwala to na ocenę zawartości TFA w porcji produktów i w całodziennym jadłospisie. e-baza jest na bieżąco uzupełniana i aktualizowana. 3

4 e-baza TŁUSZCZÓW TRANS e-baza tłuszczów trans funkcjonuje jako hierarchiczna bazodanowa strona internetowa z wyszukiwarką - ma strukturę drzewa z wyznaczoną ścieżką prowadzącą do danego produktu. Każdy środek spożywczy, dla którego została oznaczona analitycznie zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych został zaszeregowany do odpowiedniej kategorii, a następnie do podkategorii i grupy. Produkt można odszukać na dwa sposoby: 1/ poprzez zawężanie wyników wyszukiwania (Ścieżka 1: Kategoria) bądź 2/ poprzez wpisanie nazwy do wyszukiwarki produktów (Ścieżka 2: Nazwa produktu / kategorii). Poniżej przedstawiono wygląd strony internetowej Bazy izomerów trans kwasów tłuszczowych z wyborem ścieżki wyszukiwania 1 lub 2. Ścieżki 1: Kategoria Umożliwia odszukanie konkretnego produktu z danej kategorii poprzez zawężanie wyników w jej obrębie do odpowiedniej grupy produktów Ścieżki 2: Nazwa produktu / kategorii Umożliwia odszukanie konkretnego produktu poprzez bezpośrednie wpisanie jego nazwy do wyszukiwarki produktów Ryc. Widok e-bazy tłuszczów trans po pierwszym uruchomieniu programu 4

5 SCIEŻKA 1: KATEGORIA KROK 1 WYBÓR KATEGORII ŻYWNOŚCI w polu Kategoria kliknij na znajdującą się z prawej strony strzałkę (poniżej wyróżnioną czerwonym kolorem) - na ekranie pojawi się lista głównych kategorii żywności wybierz interesującą Cię kategorię po wskazaniu kursorem wiersza i jego zatwierdzenie KROK 2 WYBÓR PODKATEGORII ŻYWNOŚCI po wyborze kategorii na ekranie pojawi się kolejne okno z możliwością rozwinięcia (poniżej wyróżnioną zielonym kolorem) do listy podkategorii dla danej kategorii wybierz i zatwierdź podkategorię - na ekranie wyświetli się kolejne okno zawężania wyników oraz tabela z wynikami dla grup produktów z wybranej podkategorii Grupy produktów dla podkategorii Margaryny 5

6 KROK 3 WYBÓR GRUPY PRODUKTÓW po wyborze podkategorii (Krok 2) na ekranie pojawi się okno z możliwością rozwinięcia (poniżej wyróżnioną niebieskim kolorem) do listy grup produktów dla danej podkategorii wybierz i zatwierdź interesującą Cię grupę produktów KROK 4 TABELA Z WYNIKAMI po wyborze kategorii, podkategorii oraz grupy produktów (Ryc. 1) na ekranie pojawi się tabela z wynikami (Ryc. 2.) zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych dla danego produktu oraz grupy produktów do której środek spożywczy został zaszeregowany Ryc. 1. Widok ścieżki 1 (Kategoria) po wyborze kategorii, podkategorii oraz grupy produktów Produkt końcowy Ryc. 2. Tabela z wynikami dla grupy produktów oraz produktu końcowego 6

7 KROK 5 DANE SZCZEGÓŁOWE w polu tabeli z wynikami zawartości izomerów trans dla Grup produktów (Krok 2) lub Grupa / Produkt końcowy (Krok 4) kliknij na znajdujący się z prawej strony przycisk Szczegóły (poniżej wyróżniony pomarańczowym kolorem) na ekranie pojawi się tabela z wynikami dla danej grupy produktów lub produktu końcowego wraz z szczegółowymi informacjami m.in. masą porcji pod tabelą pojawi się ścieżka zawężania wyników od Kategorii do Produktu końcowego wraz z wynikami zawartości TFA dla Grupy produktów oraz Produktu końcowego Kategoria żywności Podkategoria żywności Grupa produktów Produkt końcowy 7

8 SCIEŻKA 2: NAZWA PRODUKTU / KATEGORII KROK 1 WYBÓR KATEGORII ŻYWNOŚCI w polu Nazwa produktu/kategorii wpisz nazwę szukanego produktu do wyszukiwarki, np. pizza hawajska zatwierdź operację klikając przycisk Wyszukaj lub na klawiaturze naciśnij klawisz Enter. Po chwili wyszukiwarka wyświetli listę wszystkich wyników dla hasła pizza hawajska w polu tabeli z wynikami wyszukiwania dla wpisanego wcześniej hasła wybierz interesującą Cię pozycję np. pizza hawajska z restauracji sieciowych na grubym cieście i kliknij na znajdujący się z prawej strony przycisk Szczegóły (poniżej wyróżniony pomarańczowym kolorem). 8

9 na ekranie pojawi się tabela z wynikami dla wybranej pozycji wraz z szczegółowymi informacjami m.in. masą porcji. poniżej tabeli pojawi się ścieżka zawężania wyników od Kategorii do Produktu końcowego wraz z wynikami zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych dla Grupy produktów oraz Produktu końcowego PRODUKT KOŃCOWY GRUPA PRODUKTÓW Ścieżka zawężania wyników jest jednocześnie ścieżką kategoryzacji / zaszeregowania produktu końcowego do Grupy, Podkategorii, a na końcu Kategorii żywności PODKATEGORIA ŻYWNOŚCI KATEGORIA ŻYWNOŚCI 9

10 FUNKCJE e-bazy INFORMACYJNO-EDUKACYJNA NAUKOWO-BADAWCZA Podstawowe źródło informacji o zawartości izomerów trans w produktach spożywczych dostępnych na polskim rynku Efektywne narzędzie w obszarze łatwego wglądu w grupy produktów będące znaczącym źródłem TFA w diecie Podstawa do oceny sposobu żywienia różnych grup populacyjnych Efektywne narzędzie w obszarze monitorowania wielkości spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych z żywnością w skali kraju Efektywne narzędzie w obszarze oceny ryzyka związanego ze spożyciem grup produktów, w których stwierdzono wysoką zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych Podstawa do oceny współzależności pomiędzy wielkością spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych z dietą a wzrostem ryzyka rozwoju chorób żywieniowo-zależnych Praktyczna wskazówka dla lekarzy i dietetyków Efektywne narzędzie w obszarze formułowania zaleceń żywieniowych dla osób indywidualnych i różnych grup populacyjnych Możliwość wykorzystania do układania jadłospisów i oceny narażenia na TFA pochodzące z przygotowanych posiłków Praktyczne wskazówki do podjęcia działań w kierunku zmiany składu (reformulacji) produktów spożywczych Podstawa formułowania regulacji prawnych na potrzeby etykietowania żywności 10

11 UŻYTECZNOŚĆ DANYCH e-bazy Źródło informacji o przeciętnej (mediana), minimalnej i maksymalnej zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych (g/100 g, g/porcję, g/cały produkt) w grupie produktów i produkcie końcowym Mediana, wartość środkowa, wartość przeciętna, drugi kwartyl wartość cechy w szeregu uporządkowanym, powyżej i poniżej której znajduje się jednakowa liczba obserwacji. Wartość minimalna najmniejsza oznaczona analitycznie zawartość w danym produkcie / grupie produktów Wartość maksymalna największa oznaczona analitycznie zawartość w danym produkcie / grupie produktów Dostęp do najbardziej aktualnych informacji nt. zawartości izomerów trans w grupie produktów i produkcie końcowym - e-baza jest na bieżąco aktualizowana i uzupełniana o nowe grupy produktów WAŻNE! DATA OSTATNIEJ AKTUALIZACJI 11

12 Porównanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w grupach produktów, co pozwala na dokonywanie właściwych wyborów żywnościowych GRUPY PRODUKTÓW Porównanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w produktach, co ułatwia wybór produktów korzystniejszych dla zdrowia PRODUKTY KOŃCOWE 12

13 Porównanie zawartości izomerów trans kwasów tłuszczowych w produkcie z wynikami dla całej grupy Ocena wielkości spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych z żywnością - możliwość obliczenia dziennego spożycia izomerów trans w skomponowanym jadłospisie Efektywne narzędzie do oceny narażenia na izomery trans pochodzące z przygotowanych posiłków w różnych grupach populacyjnych 13

14 im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła ul. Powsińska 61/ Warszawa Projekt i realizacja: Zakład Metabolomiki Instytut Żywności i Żywienia ul. Powsińska 61/ Warszawa tel zmet@izz.waw.pl Narodowy Program Zdrowia Ministerstwo Zdrowia Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata