Sexual Dimorphism Somatic Features year-old High School Students from Selected Secondary Schools in Bydgoszcz

Transkrypt

1 Journal of Health Sciences (J for the Ss H) 2013; 3 (5): The journal has had 4 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 683. The Author (s) 2013; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of University Radom in Radom, Poland Open Access This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. Sexual Dimorphism Somatic Features year-old High School Students from Selected Secondary Schools in Bydgoszcz Dymorfizm płciowy cech somatycznych14-16-letnich gimnazjalistów z wybranych gimnazjów w Bydgoszczy Marek Napierała 1, Michalina Kuska 1, Hanna Żukowska 1, Mirosława Szark-Eckardt 1, Walery Zukow 2 1 Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, Poland 2 University of Economy in Bydgoszcz, Poland Key words: dimorphism, youth of lower secondary, somatic characteristics. Słowa kluczowe: dymorfizm, młodzież gimnazjalna, cechy somatyczne. Institute of Physical Culture University of Bydgoszcz is involved in the implementation of the tasks of the Urban Design Program "on the paths of health" as part of the Education Development Strategy of Bydgoszcz in the years The Board should develop the all-round development of children and youth, prevention and health promotion. Urban design under the name "The path of health" indicates the implementation of such areas as: physical health, mental health, social health. In order to determine the appropriate and correct trends in the development of children and youth in Bydgoszcz IKF USW attempted to assess the current state of the construction of somatic fitness of children and youth, her involvement in physical activity. This article is the outcome of research related to the measurement of body Bydgoszcz high school students. Abstract Biological process, during which the differences are formed between the male and female individuals that sex differentiation. The purpose of this article is to demonstrate the size dimorphism in the basic somatic characteristics: height and body mass in Bydgoszcz junior high students in different age groups. The study was conducted among 1115 students of both sexes in Bydgoszcz secondary schools aged Dimorphic differences determined using Student t test, indicators Mollison, Rohrer and BMI. Conclusions 1. The boys turned out to be taller and weigh more than their peers in all age groups and the differences are statistically significant at 1%. 2. The most numerous (especially in girls) is leptosomatic type, ie with a slim build. 3. The biggest differences measured in Mollison dimorphic in body weight are 14-year-olds (WM = 1.12) and the height of the body 15-year-olds (WM = 1.11). 4. BMI values taking into account the age of the respondents indicate that many students have a normal weight. It should be noted that the normal weight girls (all age groups) is more than boys. Streszczenie Proces biologiczny, w trakcie którego kształtują się różnice między osobnikami męskimi i żeńskimi to różnicowanie się płci. 425

2 Celem niniejszego artykułu jest wykazanie wielkości dymorfizmu w podstawowych cechach somatycznych: wysokości i masy ciała uczniów bydgoskich gimnazjów w poszczególnych grupach wiekowych. Badania prowadzono wśród 1115 uczniów obu płci bydgoskich gimnazjów w wieku lat. Różnice dymorficzne określono testem T-Studenta, wskaźnikami Mollisona, Rohrera i BMI. Wnioski: 1. Chłopcy okazali się wyżsi i o większej masie ciała od swych rówieśniczek we wszystkich grupach wiekowych a różnice są statystycznie istotne na poziomie 1%. 2. Najliczniej (zwłaszcza u dziewcząt) występuje typ leptosomatyczny, a więc o smukłej budowie ciała. 3. Największe różnice dymorficzne mierzone wskaźnikiem Mollisona występują w masie ciała 14-latków (WM=1,12) oraz wysokości ciała 15-latków (WM=1,11). 4. Wartości BMI z uwzględnieniem wieku badanych wskazują, że najwięcej uczniów posiada prawidłową masę ciała. Należy zauważyć, że dziewcząt o prawidłowej masie (we wszystkich grupach wiekowych) jest więcej niż chłopców. Introduction Changes in the morphological development of the passage of time is the process of enlargement of the dimensions of the body. This is the result of ontogenetic processes such as differentiation and maturation (Cieslik 1994). Otherwise, these processes take place in boys and girls, which is referred to as dimorphism, manifested by a diversity of organisms, morphology and physiological and mental health of men and women. Biological process, during which the differences are formed between the male and female individuals that sex differentiation (Malinowski 1999). Men against women have an advantage in the sizes of the body components such as length and weight, length of the upper and lower limbs, shoulder width, the size of lean body mass (LBM) (with EnglishLean body mass), etc. However, male to female is characterized among other things, lower levels of body fat (BF) (called body fat). The diversity in the construction of male and female is the result of genetic differences, neurohormonal, mental attitude, and finally diverse lifestyle including diet and behavior. It is worth noting that the magnitude of sexual dimorphism is not uniform throughout ontogeny and varies in different periods of life. The research shows (Wolanski 2006), that the greatest present in early adulthood and the smallest during prenatal life and old age. The size of the fat-related health are some of the exponents particularly manifested in the efficiency of systems: circulatory and respiratory systems.presented problems in Poland went through numerous studies (Wolanski 2006, Drozdowski 2002, Szymelfejnik et al. 2007, Eksterowicz, Napierała 2007). Particularly valuable are the studies on school and university students, as the basis of the forecast can not construct development and health of a particular population. Rapidly changing conditions of life of people in our country have an impact on the dynamics of changes in the maturing somatic generations. Therefore, many researchers is closely monitoring this process, sees the conditions of development, creates health recommendations. It should be emphasized that this process is not exactly eventually recognized and requires further study. The purpose of this article is to show dimorphism in basic somatic characteristics: height and weight of junior high students in Bydgoszcz. Material and methods studies The study was conducted among 1115 students of both sexes in Bydgoszcz secondary schools aged 14-16: 548 boys (203 at the age of 14 years, at the age of 15 years and 172 at the age of 16 years) and 567 girls (178 at the age of 14 years, 180 aged 15 years and 209 at the age of 16 years). Measurements of height and weight were performed using in Age medical and antropometr.the source of the measurements calculated mean values and standard deviations. Compared reported somatic size of males with female agreed with the Student's t test existing level of significance of differences in study subpopulations between the sexes. Statistical 426

3 significance was set at 5% and 1%. The results are presented in tabular and graphical (with descriptions).in carrying out the research problem involved full-time students and part-time physical education the USW in. Based on physical traits studied were calculated Table 1a. Rating size of BMI Girls Age Underweight Proper weight 14 < ,8-22,9 15 < ,4-23,3 16 < ,9-23,5 and adopted by size contained in Table 1a Boys Overweight Obesity Underweight Proper weight 23. > 25.6 < ,8-23,1 > 23.4 > 25.8 < ,4-23,5 > 23.6 > 25.9 < ,0-23,8 Overweight Obesity > 23.2 > 26.8 > 23.6 > 27.0 > 23.9 > 27.3 (Krzyżaniak 2004) Rohrer also evaluated slenderness ratio, by his body shape and characteristics of the key Curtius Kretschmer: x leptosomatic type, , 49 type of athletic and x type pikniczny. I =. Mollison indicator was used to assess the sexual differentiation of the studied traits in different age groups (Drozdowski 2002). Test results Table 1b shows the characteristics of the numerical averages of somatic (height, weight) of the surveyed high school students from Bydgoszcz at the age of 14 years.the arithmetic mean body height was cm girls and boys cm, and the difference in body height is 7.08 cm.analyzing the results for weight loss, the arithmetic mean of the fourteen year old was kg, for czternastolatków and kg (9.74 kg difference). Respondents boys compared with girls scored higher mean values of all the tested somatic and BMI, the resulting differences in mean values were statistically significant at 1%. Table 1b. Characteristics of the numerical height (cm) and weight (kg) 14-year-old high school students from selected secondary schools in Bydgoszcz Gender FEATURE GIRLS (N = 178) Boys (N = 203) [min] Max. [min] Max. D at the BODY HEIGHT ** WEIGHT ** * (P = 0.05) ** (p = 0.01) - Arithmetic mean, D - differential medium, u - the significance of differences Table 2 shows the dimorphic somatic features, BMI and body slenderness ratio 14- year-old secondary school as defined in Rotary controls Mollison.According to data from the biggest difference was in dimorphism in body mass (WM = 1.12). 427

4 Table 2. Dimorphic somatic features 14-year-old junior high school students by the indicator Mollison The test features girls S WM Boys BODY HEIGHT ,39% WEIGHT BMI Rohrer index 1, Arithmetic mean, S - standard deviation Table 3 presents the characteristics of the numerical height and weight 15-year-old boys and girls surveyed. The arithmetic mean body height was cm girls and boys cm. The difference in height of the body is 8.9 cm. Analysing the results of weight loss, the arithmetic mean of the fifteen-year amounted to kg and kg olds, the difference is 9.06 kg.both features were compared statistically significant at 1%. Table 3. Characteristics of the numerical height (cm) and weight (kg) 15-year-old high school students from selected secondary schools in Bydgoszcz Gender GIRLS N = 180 BOYS N = 173 D at the FEATURE [min] Max. [min] Max. BODY HEIGHT ** WEIGHT ** * (P = 0.05) ** (p = 0.01) The results in Table 4 show a dimorphic somatic features 15-year-old junior high specific indicator Mollison.As can be seen from the figures the biggest difference was in dimorphism in body height (WM = 1.11). Table 4. Dimorphic somatic features 15-year-old junior high school students by the indicator Mollison girls Boys The test features WM S S BODY HEIGHT WEIGHT BMI Rohrer index 1, Table 5 shows the results of the 16-year-old high school students. The arithmetic mean body height was cm girls and boys cm difference in height of the body is 4.25 cm.results arithmetic weight of sixteen are: kg and kg for the sixteen-year olds (difference 6.82 kg). Differences in both height and weight were statistically significant at 1%. Table 5. Characteristics of the numerical height (cm) and weight (kg) 16-year-old high school students from selected secondary schools in Bydgoszcz Gender GIRLS N = 209 BOYS N = 172 D at the FEATURE [min] Max. [min] Max BODY HEIGHT ** WEIGHT ** * (P = 0.05) ** (p = 0.01) S 428

5 Dimorphic somatic features 16-year-old high school students Mollison specific indicator is shown in Table 6.As can be seen from the data produced has the greatest diversity of body mass dimorphism (WM =.72). Table 6 Dimorphic somatic features 16-year-old junior high school students by Mollison Index The test features girls Boys WM S S BODY HEIGHT WEIGHT BMI , Rohrer index , Figure 1 shows the variation in Bydgoszcz dimorphic secondary school for all ages. The biggest differences are dimorphic in body weight 14-year-olds (WM = 1.12) and the height of the body 15-year-olds (WM = 1.11). The smallest difference is observed in the indices of all groups compared slenderness. Fig. 1 Differentiation dimorphic secondary school in Bydgoszcz Source: own study Also evaluated the slender body shape it Curtius and key characteristics Kretschmer: x leptosomatic type, , 49 type of athletic and x type pikniczny. Boys of all ages represent mainly the type leptosomatic (14 years old - about 48%, 15 years - more than 60%, and 16 years about 60%). Most types of athletic occurs in males in the group of 14- year-old (over 45%). In the group of girls, like boys, but more often, in all age groups most often occurs leptosomatic type.in each older age group is becoming more: 14 years, respectively - over 65%, 15 years - about 68% and 16 years, more than 80%. Decreases while the older age group, any number of types of athletic (respectively 31%, 29% and 14%). In both groups, at least there is a picnic. Table 7 Slim body shape Type Boys 14 years Girls 14 years Body N % N % Leptosomatyk Athletics

6 Picnic Boys 15 years Girls 15 years N % N % Leptosomatyk Athletics Picnic Boys 16 years Girls 16 years N % N % Leptosomatyk Athletics Picnic Source: own study BMI values were calculated taking into account the age of the respondents. Most students surveyed have a normal weight.it should be noted that girls in the normal weight (all age groups) is more than boys. In the group of boys is steadily increasing number of wellnourished. Detailed results are presented in Table 8 and graphically presented in Figure 2 and 3. Table 8 BMI in girls and boys aged years Score Standards Development girls Standards Development Boys years Underweight <15.7 N 2 % years <15.7 N 0 % 0,00 Proper weight 15,8-22, ,8-23, Overweight > Obesity > > years Standards Development girls Standards Development Boys Underweight <16.3 N 4 % years <16.3 N 3 % 1.73 Proper weight 16,4-23, ,4-23, Overweight > > Obesity > > , years Standards Development girls Standards Development Boys Underweight <16.8 N 12 % years <16.9 N 6 %,3.49 Proper weight 16,9-23, ,0-23, Overweight > > Obesity > > Source: own study 430

7 Figure 2 BMI girls aged years Source: own study Figure 3 BMI in boys aged years Source: own study Discussion and Conclusions In the history of physical anthropology interest in the human body is shaped differently. Initially, the main domain of research anthropologists were only bone material, has now been found that the knowledge of the secrets of building somatic is not possible without knowledge of body composition and size of the various components of understanding, mutual dependencies and conditions. Despite the great interest in this issue, it is in many sections open, acting field research (Wolanski 2006, Drozdowski 2002, Szymelfejnik et al. 2007, Eksterowicz, Napierała 2007, Roy J. Shephard, 1987, Carlton 2007). Sexual differentiation is its rich literature in the life sciences, medical devices, but also in physical education and sport. Physical exercise and sports training have a particularly formative influence on the number of somatic. Drozdowski (2002, p 134) argues that (...) in general terms the construction of women seem to be more mature, if retained more childish character. According Skibińska (1967) in morphological typology, there are two extreme types of silhouettes: the type of extremely masculine and extremely feminine.the first type is characterized by strong growth of the upper body, strong neck, a large head, a strong shoulder girdle and chest, narrow pelvis, the fat found in the upper parts of the body. Extreme type female is a smaller head, delicate structure, narrow shoulders, with a clear odkładającymi the 431

8 fatty layers. Around the thighs and buttocks. Stronger muscle hyperplasia in men resulting in better short joints, causing restrictions in movement voluminous. Women's skeleton is smaller, finer, long bones of the lower limbs are smaller than in men, the spine is more strongly developed lumbar curvature - the Cross.In women, there is also a large width of the pelvis in relation to the width of the shoulders. Dimorphic differences are also found in muscles. Features women: rather small head, narrow shoulders, physiological valgus upper and lower limbs, longer than the trunk limbs, bigger, or distributed adiposity (women 24%, men 15%), lower center of gravity, the differences in the construction of the skeleton (bones finer, shorter length of long bones) and the smaller muscles (42% of men distinct body, distinct women 36%), autonomy within the articulating camera - wiązadłowego. Pubic hair is shaped like a triangle, diamond men. The development of boys is slower, takes longer and results in larger body size. There are also differences in the field of physiology (Osiński 1996). Features women: a high pulse rate, lower ejection fraction and cardiac output, lower hemoglobin and red blood cells, lower maximum oxygen consumption, lower vital capacity. It was noted that the system bears more women to adverse environmental stimuli (ekosensytywność), (higher mortality among boys and men in all age groups). Women physiologically better tolerate the phenomenon of "heat stress" (which results in less loss of body fluids - less sweating). Finally, the female sex populacyjnie has a higher life expectancy against males. The phenomenon of sexual dimorphism is particularly important in physical education and sport. For numerical evaluation of the degree of dimorphism are different ways, but attention should be paid to those which aim to replace subjective assessments accounting processes. Theirs is the ratio Skibińska A. (1967), that is: rate = (chest + waist): 2 x hip circumference. This ratio, by Skibińska, men averaged 961.7, for women. The paper also presents the effects of nutrition. WHO figures: in western countries of Europe the percentage of obese children has increased from about 10% at the beginning of 80 years to 20% in the 90 century (WHO 2005). In Poland in 2005, overweight and obesity was 13% of young people aged years as compared to 1995 growth was 2%. The result is disturbing, especially since it can be expected to further increase this percentage. Excess body fat indicates obesity. The majority (90%) of obese youth is simple obesity, it resulted from (...) the imbalance between energy supplied from food and expended by the body (Woy narowska 2008, pp.281). The purpose of health education is to teach prevention of obesity. Also, obese people should be supported in their endeavors towards reduced room and a excess fat. This study entitle to draw the following conclusions: 1 The boys turned out to be taller and weigh more than their peers in all age groups and the differences are statistically significant at 1%. 2 The most numerous (especially in girls) is leptosomatic type, ie with a slim build. 3 The biggest differences measured in Mollison dimorphic in body weight are 14-year-olds (WM = 1.12) and the height of the body 15-year-olds (WM = 1.11). The smallest difference is observed in the indices of all groups compared slenderness. 4. BMI values taking into account the age of the respondents indicate that many students have a normal weight.it should be noted that the normal weight girls (all age groups) is more than boys. References 1. Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. (1994). Dziecko Poznańskie 90. PWN, Poznań. 432

9 2. Carlton T. (2007). FCS Teacher Takes on Obesity Epidemic, Journal of Family and Consumer Sciences, v 99 n1 p Drozdowski Z. (2002). Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego, AWF, Poznań. 4. Eksterowicz J., Napierała M. (2007). Zmiany morfologiczne studentów z kierunku wychowania fizycznego w trakcie letniego obozu sportowego, Medical and Biological Sciences, Tom21/3, Bydgoszcz, s Krzyżaniak A. (red.), 2004, Ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży, monitorowanie, profilaktyka, Poznań Zakład Epidemiologii Katedry Medycyny Społecznej Akademii Medycznej w Poznaniu. 6. Malinowski A., 1999, Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź s Osiński W., (1996), Zarys teorii wychowania fizycznego, Podręczniki nr 47, AWF, Poznań 8. Roy J., Shephard M.D., (1987), Exercise physiology, B.C. Decker INC, Toronto Philadelphia. 9. Skibińska A., (1967), Dymorfizm cech somatycznych młodzieży dojrzałej, Materiały i Prace Antropologiczne, nr 65, s , Wrocław. 10. Szymelfejnik J., Jarząbek J., Eksterowicz J., Cichoń R. (2007). Parametry antropometryczne studentów a aktywność fizyczna, [w]: Interdyscyplinarny wymiar nauki o zdrowiu, (red.) Z. Bartuzi Z., Wydawnictwo Collegium Medicum w Bydgoszczy, Bydgoszcz, s WHO (2005).The European heath report Public Heath action for healthier children and populations, Copenhagen, WHO, Regional Office for Europe 12. Wolański N., (2006), Rozwój biologiczny człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wstęp Zmiany w rozwoju morfologicznym po upływie czasu to proces polegający na powiększeniu się wymiarów ciała. Jest to efektem procesów ontogenetycznych, takich jak różnicowanie i dojrzewanie (Cieślik 1994). Inaczej przebiegają te procesy u chłopców i dziewcząt, co określa się terminem dwupostaciowości organizmów przejawiającą się zróżnicowaniem morfologicznym oraz fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Proces biologiczny, w trakcie którego kształtują się różnice między osobnikami męskimi i żeńskimi to różnicowanie się płci (Malinowski 1999). Mężczyźni w stosunku do kobiet mają przewagę w wielkościach takich składników ciała jak: długość i masa ciała, długość kończyn dolnych i górnych, szerokość barków, wielkość beztłuszczowej masy ciała (LBM) (z ang. Lean body mass) itp. Natomiast płeć męska wobec żeńskiej charakteryzuje się miedzy innymi mniejszą zawartością tkanki tłuszczowej (BF) (z ang. body fat). Różnorodność w budowie osobników męskich i żeńskich jest efektem odmienności genetycznej, neurohormonalnej, nastawienia psychicznego, a wreszcie zróżnicowanego trybu życia w tym odżywiania i zachowania. Warto podkreślić, że wielkość dymorfizmu płciowego nie jest jednakowa w całej ontogenezie i zmienia się w różnych okresach życia. Z badań wynika (Wolański 2006), iż największy występuje w okresie wczesnego wieku dojrzałego a najmniejszy w czasie życia prenatalnego i późnej starości. Z wielkością tkanki tłuszczowej związane są niektóre wykładniki zdrowia szczególnie przejawiające się sprawnością układów: krążeniowego i oddechowego. Przedstawiona problematyka doczekała się w Polsce licznych opracowań (Wolański 2006, Drozdowski 2002, Szymelfejnik i wsp. 2007, Eksterowicz, Napierała 2007). Szczególnie cenne są badania dotyczące młodzieży szkolnej i studenckiej, gdyż w oparciu o nie można konstruować prognozę rozwojową i zdrowotną określonej populacji. Szybko zmieniające się warunki życia ludzi w naszym kraju mają wpływ na dynamikę zmian wielkości somatycznych dojrzewających pokoleń. Dlatego wielu badaczy z uwagą śledzi ten proces, dostrzega uwarunkowania rozwojowe, tworzy zalecenia zdrowotne. Trzeba podkreślić, że proces ten nie jest on dokładnie, ostatecznie rozpoznany i wymaga dalszych badań. Celem niniejszego artykułu jest wykazanie dymorfizmu w podstawowych cechach somatycznych: wysokości i masy ciała uczniów bydgoskich gimnazjów. Materiał i metoda badań Badania prowadzono wśród 1115 uczniów obu płci bydgoskich gimnazjów w wieku lat: 548 chłopców (203 w wieku 14 lat, 173 w wieku 15 lat i 172 w wieku 16 lat) i 567 dziewcząt (178 w wieku 14 lat, 180 w wieku 15 lat i 209 w wieku 16 lat). Pomiary wysokości i masy ciała wykonano wykorzystując wagę lekarską i antropometr. Z przeprowadzonych pomiarów źródłowych wyliczono wartości średnie oraz odchylenia standardowe. Porównano wykazane wielkości somatyczne osobników męskich z żeńskimi ustalono przy pomocy testu t-studenta istniejący stopień istotności różnic w badanej subpopulacji pomiędzy płciami. Istotność statystyczną określono na poziomie 5% i 1%. Wyniki badań przedstawiono tabelarycznie i graficznie (wraz z opisami). W realizacji problemu badawczego uczestniczyli studenci studiów dziennych i zaocznych kierunku wychowania fizycznego UKW w Bydgoszczy. Na podstawie badanych cech somatycznych obliczono BMI masa( kg) wysokość ( m) i przyjęto oceny wielkości zawarte w tabeli 1a

10 Tabela 1a. Ocena wielkości wskaźnika BMI Dziewczęta Chłopcy Wiek Niedobór Prawidłowa Nadwaga Otyłość Niedobór Prawidłowa Nadwaga Otyłość masy masa masy masa 14 <15,7 15,8-22,9 >23 >25,6 <15,7 15,8-23,1 >23,2 >26,8 15 <16,3 16,4-23,3 >23,4 >25,8 <16,3 16,4-23,5 >23,6 >27,0 16 <16,8 16,9-23,5 >23,6 >25,9 <16,9 17,0-23,8 >23,9 >27,3 (Krzyżaniak 2004) Oceniono również wskaźnikiem Rohrera smukłość sylwetki ciała określając go kluczem Curtiusa i charakterystyką Kretschmera: x 1,27 typ leptosomatyczny, 1,27-1, 49 typ atletyczny i 1,50 x typ pikniczny. I = masa ciała w gramach 100 wysokość ciała w cm 3. Wskaźnik Mollisona posłużył do oceny zróżnicowania płciowego dla badanych cech w poszczególnych grupach wiekowych (Drozdowski 2002). Wyniki badań W tabeli 1b przedstawiono charakterystykę liczbową wartości średnich cech somatycznych (wysokości, masa ciała) badanych gimnazjalistów z Bydgoszczy w wieku 14 lat. Średnia arytmetyczna wysokości ciała dziewcząt wyniosła 162,5 cm, a chłopców 169,58 cm, a różnica wysokości ciała wynosi 7,08cm. Analizując wyniki dla masy ciała, średnia arytmetyczna dla czternastolatek wyniosła 53,64 kg, dla czternastolatków zaś 63,38 kg (9,74 kg różnicy). Badani chłopcy w porównaniu z dziewczętami uzyskali wyższe średnie wartości wszystkich zbadanych cech somatycznych oraz wskaźnika BMI, uzyskane różnice wartości średnich okazały się istotne statystycznie na poziomie 1%. Tabela 1b. Charakterystyka liczbowa wysokości (cm) i masy ciała (kg) 14-letnich gimnazjalistów z wybranych gimnazjów w Bydgoszczy PŁEĆ DZIEWCZĘTA (N=178) CHŁOPCY (N=203) D u CECHA X Min. Max. X Min. Max. WYSOKOŚĆ CIAŁA 162, , ,08 9,27** MASA CIAŁA 53, ,7 63, ,3 9,74 10,45** *(p=0,05) **(p= 0,01) X - średnia arytmetyczna, D różnica średnich, u istotność różnic Tabela 2 przedstawia dymorfizm cech somatycznych, wskaźnika BMI oraz wskaźnika smukłości ciała 14-letnich gimnazjalistów określony wskaźnikiem Mollisona. Jak wynika z danych największa różnica w dymorfizmie okazała się w masie ciała (WM=1,12). Tabela 2. Dymorfizm cech somatycznych 14-letnich gimnazjalistów według wskaźnika Mollisona Badane cechy DZIEWCZĘTA CHŁOPCY WM X S X S WYSOKOŚĆ CIAŁA 162,50 7,39 0,94 169,58 7,49 MASA CIAŁA 53,64 8,71 1,12 63,38 8,69 BMI 20,23 2,36 0,86 21,97 2,01 Wskaźnik Rohrera 1,25 0,15 0,33 1,30 0,15 X - średnia arytmetyczna, S odchylenie standardowe W tabeli 3. przedstawiona została charakterystyka liczbowa wysokości i masy ciała 15-letnich badanych chłopców i dziewcząt. Średnia arytmetyczna wysokości ciała dziewcząt wyniosła 164,44cm a chłopców 172,83cm. Różnica wysokości ciała wynosi 8,9cm. Analizując wyniki masy ciała, średnia arytmetyczna dla piętnastolatek wyniosła 55,13 kg a dla piętnastolatków 64,19 kg, różnica to 9,06 kg. Obydwie porównywane cechy okazały się statystycznie istotne na poziomie 1%. Tabela 3. Charakterystyka liczbowa wysokości (cm) i masy ciała (kg) 15-letnich gimnazjalistów z wybranych gimnazjów w Bydgoszczy PŁEĆ DZIEWCZĘTA N=180 CHŁOPCY N=173 D u CECHA X Min. Max. X Min. Max. WYSOKOŚĆ CIAŁA 164, , ,90 10,52** MASA CIAŁA 55, ,2 64, ,06 9,53** *(p=0,05) **(p= 0,01) Wyniki zawarte w tabeli 4 przedstawiają dymorfizm cech somatycznych 15-letnich gimnazjalistów określony Wskaźnikiem Mollisona. Jak wynika z danych liczbowych największa różnica w dymorfizmie okazała się w wysokości ciała (WM=1,11). Tabela 4. Dymorfizm cech somatycznych 15-letnich gimnazjalistów według wskaźnika Mollisona Badane cechy DZIEWCZĘTA CHŁOPCY WM X S X S WYSOKOŚĆ CIAŁA 164,44 7,45 1,11 172,83 7,52 MASA CIAŁA 55,13 7,30 0,88 64,19 10,26 BMI 20,35 2,01 0,39 21,44 2,82 Wskaźnik Rohrera 1,25 0,14 0,06 1,24 0,17 Tabela 5 przedstawia wyniki 16-letnich gimnazjalistów. Średnia arytmetyczna wysokości ciała dziewcząt wyniosła 168,18cm a chłopców 172,43cm, różnica wysokości ciała wynosi 4,25cm. Wyniki średnich arytmetycznych masy ciała dla szesnastolatek wynoszą: 434

11 wskaźnik Mollisona 56,32 kg a dla szesnastolatków 63,14kg (różnica 6,82kg). Różnice zarówno w wysokości jak i masie ciała okazały się istotne statystycznie na poziomie 1%. Tabela 5. Charakterystyka liczbowa wysokości (cm) i masy ciała (kg) 16-letnich gimnazjalistów z wybranych gimnazjów w Bydgoszczy PŁEĆ DZIEWCZĘTA N=209 CHŁOPCY N=172 D u CECHA X Min. Max. X Min. Max WYSOKOŚĆ CIAŁA 168, , ,25 6,26** MASA CIAŁA 56, , ,82 7,79** *(p=0,05) **(p= 0,01) Dymorfizm cech somatycznych 16-letnich gimnazjalistów określony Wskaźnikiem Mollisona został przedstawiony w tabeli 6. Jak wynika z opracowanych danych największe zróżnicowanie dymorfizmu wykazuje masa ciała (WM=0,72). Tabela 6. Dymorfizm cech somatycznych 16-letnich gimnazjalistów według Wskaźnika Mollisona DZIEWCZĘTA CHŁOPCY Badane cechy WM X S X S WYSOKOŚĆ CIAŁA 168,18 5,74 0,58 172,43 7,22 MASA CIAŁA 56,32 7,15 0,72 63,14 9,47 BMI 19,91 2,41 0,49 21,20 2,64 Wskaźnik Rohrera 1,18 0,16 0,31 1,23 0,16 Ryc. 1 przedstawia zróżnicowanie dymorficzne bydgoskich gimnazjalistów dla wszystkich grup wiekowych. Największe różnice dymorficzne występują w masie ciała 14-latków (WM=1,12) oraz wysokości ciała 15-latków (WM=1,11). Najmniejsza różnica występuje we wskaźnikach smukłości wszystkich porównywanych grup. 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 Wysokość ciała 14 lat Masa ciała 14 lat BMI 14 lat Wskaźnik Rohrera 14 lat Wysokość ciała 15 lat Masa ciała 15 lat BMI 15 lat Wskaźnik Rohrera 15 lat Wysokość ciała 16 lat Masa ciała 16 lat BMI 16 lat Wskaźnik Rohrera 16 lat Ryc. 1. Zróżnicowanie dymorficzne bydgoskich gimnazjalistów (źródło: opracowanie własne) Oceniono również smukłość sylwetki ciała określając go kluczem Curtiusa i charakterystyką Kretschmera: x 1,27 typ leptosomatyczny, 1,27-1, 49 typ atletyczny i 1,50 x typ pikniczny. Chłopcy we wszystkich grupach wiekowych reprezentują głównie typ leptosomatyczny (14 letni około 48%, 15 letni ponad 60% i 16 letni około 60%). Najwięcej typów atletycznych u chłopców występuje w grupie 14-latków (ponad 45%). W grupie dziewcząt, podobnie jak u chłopców lecz o wiele częściej, we wszystkich grupach wiekowych najliczniej występuje typ leptosomatyczny. W każdej starsze wiekowo grupie jest coraz więcej: odpowiednio 14 lat ponad 65%, 15 lat około 68% i 16 lat ponad 80%. Zmniejsza się natomiast w każdej wiekowo starszej grupie liczba typów atletycznych (odpowiednio: 31%, 29% i 14%). W obu grupach najmniej występuje pikników. Tabela 7. Smukłość sylwetki ciała Typ Chłopcy 14 lat Dziewczęta 14 lat sylwetki N % N % Leptosomatyk 97 47, ,17 Atletyk 92 45, ,90 Piknik 14 6,89 7 3,37 Chłopcy 15 lat Dziewczęta 15 lat N % N % Leptosomatyk , ,78 Atletyk 54 31, ,89 Piknik 14 8,09 6 3,33 Chłopcy 16 lat Dziewczęta 16 lat N % N % Leptosomatyk , ,38 Atletyk 61 35, ,35 435

12 Piknik 9 5, ,26 (źródło: opracowanie własne) Obliczone zostały wartości BMI z uwzględnieniem wieku badanych. Najwięcej badanych uczniów posiada prawidłową masę ciała. Należy zauważyć, że dziewcząt w tej o prawidłowej masie (we wszystkich grupach wiekowych) jest więcej niż chłopców. W grupie chłopców systematycznie wzrasta ilość prawidłowo odżywionych. Szczegółowe dane liczbowe znajdują się w tabeli 8 a graficznie przedstawia rycina 2 i 3. Tabela 8. Wartości BMI u dziewcząt i chłopców w wieku lat Ocena Normy rozwojowe Dziewczęta Normy rozwojowe Chłopcy lat N % 14 lat N % Niedobór masy <15,7 2 1,12 <15,7 0 0,00 Prawidłowa masa 15,8-22, ,64 15,8-23, ,86 Nadwaga > ,99 >23, ,67 Otyłość >25,6 4 2,25 >26,8 5 2,46 Normy Dziewczęta Normy Chłopcy 15 lat rozwojowe rozwojowe N % 15 lat N % Niedobór masy <16,3 4 2,22 <16,3 3 1,73 Prawidłowa masa 16,4-23, ,89 16,4-23, ,03 Nadwaga >23,4 14 7,78 >23, ,34 Otyłość >25,8 2 1,11 >27,0 5 2,89 Normy Dziewczęta Normy Chłopcy 16 lat rozwojowe rozwojowe N % 16 lat N % Niedobór masy <16,8 12 5,74 <16,9 6 3,49 Prawidłowa masa 16,9-23, ,25 17,0-23, ,98 Nadwaga >23,6 15 7,18 >23, ,79 Otyłość >25,9 8 3,83 >27,3 3 1,74 (Źródło: opracowanie własne) ,64 88,89 83, dziewczęta 14 lat dziewczęta 15 lat dziewczęta 16 lat ,99 7,78 5,74 7,18 1,12 2,22 2,25 3,83 1,11 Niedobór masy Prawidłowa masa Nadwaga Otyłość Rycina 2. Wartości BMI dziewcząt w wieku lat (źródło: opracowanie własne) 436

13 ,86 78,03 81,98 chłopcy 14 lat chłopcy 15 lat chłopcy 16 lat ,67 17,34 12,79 3,49 2,46 0 1,73 2,89 Niedobór masy Prawidłowa masa Nadwaga Otyłość 1,74 Rycina 3. Wartości BMI chłopców w wieku lat (źródło: opracowanie własne) Dyskusja i wnioski W historii antropologii fizycznej zainteresowanie ciałem ludzkim kształtowało się w zróżnicowany sposób. Początkowo główną domeną poszukiwań antropologów były wyłącznie materiały kostne, obecnie stwierdzono, że poznanie tajników budowy somatycznej nie jest możliwe bez poznania składu ciała i ustaleń wielkości różnych składowych, wzajemnej ich zależności i uwarunkowań. Mimo dużego zainteresowania tą problematyką zostaje ona w wielu odcinkach otwarta, stanowiąc pole poszukiwań (Wolański 2006, Drozdowski 2002, Szymelfejnik i wsp. 2007, Eksterowicz, Napierała 2007, Roy J., Shephard 1987, Carlton 2007). Zróżnicowanie płciowe ma swe bogate piśmiennictwo w naukach biologicznych, medycznych, ale i również w wychowaniu fizycznym i sporcie. Ćwiczenia fizyczne, a szczególnie trening sportowy wywierają kształtujący wpływ na szereg cech somatycznych. Drozdowski (2002, s. 134) twierdzi, że ( ) w ogólnych zarysach budowa kobiety wydaje się być mniej dojrzała, jakby zachowała bardziej infantylny charakter. Zdaniem Skibińskiej (1967) w typologii morfologicznej można wyróżnić dwa skrajne typy sylwetek: typ skrajnie męski i skrajnie żeński. Typ pierwszy charakteryzuje silny rozrost górnej części ciała, silny kark, duża głowa, silna obręcz barkowa i klatka piersiowa, wąska miednica, tłuszcz występuje w górnych częściach ciała. Typ skrajnie żeński to mniejsza głowa, delikatniejsza budowa, węższe barki, z wyraźnie odkładającymi się warstwami tłuszczowymi. W okolicy ud i pośladków. Silniejszy rozrost mięśni u mężczyzn powoduje lepsze zwarcie stawów, powodujących ograniczenia w obszerności ruchów. Szkielet kobiet jest mniejszy, drobniejszy, długości kości kończyn dolnych są mniejsze aniżeli u mężczyzn, kręgosłup ma silniej rozwiniętą krzywiznę lędźwiowo krzyżową. U kobiet występuje także duża szerokość bioder w stosunku do szerokości barków. Różnice dymorficzne występują również w umięśnieniu. Cechy kobiety: raczej mała głowa, wąskie barki, fizjologiczna koślawość kończyn górnych i dolnych, dłuższy w stosunku do kończyn tułów, większe, inaczej rozłożone otłuszczenie (u kobiet 24%, u mężczyzn 15%), niżej położony środek ciężkości, różnice w budowie szkieletu (kości drobniejsze, mniejsza długość kości długich) i mniejsze umięśnienie (odrębność mężczyzn 42% ciała, odrębność kobiet 36%), odrębność w obrębie aparatu stawowo wiązadłowego. Owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, u mężczyzn rombu. Rozwój chłopców jest wolniejszy, trwa dłużej i prowadzi do większych rozmiarów ciała. Różnice występują również w sferze fizjologii (Osiński 1996). Cechy kobiety: wyższa częstość tętna, mniejsza pojemność wyrzutowa i minutowa serca, niższa zawartość hemoglobiny i czerwonych ciałek krwi, mniejsze maksymalne pochłanianie tlenu, niższa pojemność życiowa płuc. Zauważono, że ustrój kobiety lepiej znosi działanie niekorzystnych bodźców środowiskowych (ekosensytywność), (większa umieralność wśród chłopców i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych). Kobiety fizjologicznie lepiej znoszą zjawisko stresu cieplnego (co powoduje mniejszą utratę płynów ustrojowych mniejsze pocenie się). Wreszcie płeć żeńska populacyjnie wykazuje się większą długością życia wobec osobników męskich. Zjawisko dymorfizmu płciowego szczególnie ważne jest w wychowaniu fizycznym i sporcie. Dla liczbowej oceny stopnia dymorfizmu stosowane są różne sposoby, lecz na uwagę zasługują te, które zmierzają do zastąpienia subiektywnych ocen procesami rachunkowymi. Do nich należy wskaźnik A. Skibińskiej (1967), mający postać: wskaźnik = (obwód klatki piersiowej + obwód pasa): 2 x obwód bioder. Wskaźnik ten, wg Skibińskiej, dla mężczyzn wynosi średnio 961,7, dla kobiet 735,1. W artykule przedstawiono również efekty odżywiania. Dane WHO: w krajach zachodnich Europy procent dzieci otyłych zwiększył się z około 10% na początku 80 lat do 20% w latach 90 XX wieku (WHO 2005). W Polsce w roku 2005, nadwagę i otyłość miało 13% młodzieży w wieku lat co w stosunku do roku 1995 przyrost wynosił 2%. Wynik jest niepokojący, zwłaszcza, że można się spodziewać dalszego przyrostu tych procent. Nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie świadczy o otyłości. Większość (90%) otyłej młodzieży ma otyłość prostą, jest ona skutkiem ( ) zachwiania równowagi między energią dostarczaną z pożywieniem a wydatkowaną przez organizm (Woynarowska 2008, s. 281). Zadaniem edukacji zdrowotnej jest uczenie zapobiegania otyłości. Również należy wspierać osoby otyłe w ich przedsięwzięciach w kierunku zredukowania nadmiaru tkanki tłuszczowej. Niniejsze badania upoważniają do wyciągnięcia następujących wniosków: 1. Chłopcy okazali się wyżsi i o większej masie ciała od swych rówieśniczek we wszystkich grupach wiekowych a różnice są statystycznie istotne na poziomie 1%. 2. Najliczniej (zwłaszcza u dziewcząt) występuje typ leptosomatyczny, a więc o smukłej budowie ciała. 3. Największe różnice dymorficzne mierzone wskaźnikiem Mollisona występują w masie ciała 14-latków (WM=1,12) oraz wysokości ciała 15-latków (WM=1,11). Najmniejsza różnica występuje we wskaźnikach smukłości wszystkich porównywanych grup. 4. Wartości BMI z uwzględnieniem wieku badanych wskazują, że najwięcej uczniów posiada prawidłową masę ciała. Należy zauważyć, że dziewcząt o prawidłowej masie (we wszystkich grupach wiekowych) jest więcej niż chłopców. Piśmiennictwo 1. Cieślik J., Kaczmarek M., Kaliszewska-Drozdowska M. (1994). Dziecko Poznańskie 90. PWN, Poznań. 2. Carlton T. (2007). FCS Teacher Takes on Obesity Epidemic, Journal of Family and Consumer Sciences, v 99 n1 p Drozdowski Z. (2002). Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego, AWF, Poznań. 437

14 4. Eksterowicz J., Napierała M. (2007). Zmiany morfologiczne studentów z kierunku wychowania fizycznego w trakcie letniego obozu sportowego, Medical and Biological Sciences, Tom 21 (3), Bydgoszcz, s Krzyżaniak A. (red.), 2004, Ciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży, monitorowanie, profilaktyka, Poznań Zakład Epidemiologii Katedry Medycyny Społecznej Akademii Medycznej w Poznaniu. 6. Malinowski A., 1999, Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź s Osiński W., (1996), Zarys teorii wychowania fizycznego, Podręczniki nr 47, AWF, Poznań 8. Roy J., Shephard M.D., (1987), Exercise physiology, B.C. Decker INC, Toronto Philadelphia. 9. Skibińska A., (1967), Dymorfizm cech somatycznych młodzieży dojrzałej, Materiały i Prace Antropologiczne, nr 65, s , Wrocław. 10. Szymelfejnik J., Jarząbek J., Eksterowicz J., Cichoń R. (2007). Parametry antropometryczne studentów a aktywność fizyczna, [w]: Interdyscyplinarny wymiar nauki o zdrowiu, (red.) Z. Bartuzi Z., Wydawnictwo Collegium Medicum w Bydgoszczy, Bydgoszcz, s WHO (2005).The European heath report Public Heath action for healthier children and populations, Copenhagen, WHO, Regional Office for Europe 12. Wolański N., (2006), Rozwój biologiczny człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License ( which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: Revised: Accepted: