Zastosowanie ekstraktu z mącznicy lekarskiej w recepturze hydrożeli dermatologicznych wytworzonych na bazie carbopoli

Transkrypt

1 Polimery w Medycynie 2010, T. 40, Nr 3 Zastosowanie ekstraktu z mącznicy lekarskiej w recepturze hydrożeli dermatologicznych wytworzonych na bazie carbopoli Magdalena Piechota-Urbańska Katedra Farmacji Stosowanej Zakład Farmacji Aptecznej Uniwersytet Medyczny w Łodzi Streszczenie W pracy podjęto próbę oceny dostępności farmaceutycznej składowych suchego wyciągu z mącznicy lekarskiej, z modelowych preparatów dermatologicznych o działaniu wybielającym. W tym celu wytworzono formulacje zawierające w swym składzie suchy wyciąg z mącznicy lekarskiej. Preparaty wykonano na bazie dwóch rodzajów Carbopoli: Carbopolu Ultrez 10, Carbopolu 980. Zbadano właściwości fizykochemiczne badanych preparatów. Przy użyciu reometru cyfrowego typu stożek-płytka wyznaczono parametry lepkościowe. Kinetykę lotnych składowych z preparatów oceniono metodą grawimetryczną. Metodą potencjometryczną zmierzono ph wytworzonych hydrożeli. W warunkach in vitro przeprowadzono badanie szybkości uwalniania składowych suchego ekstraktu przez błonę półprzepuszczalną do płynu akceptorowego. Ilość uwolnionej substancji leczniczej w określonych odstępach czasu oznaczono metodą spektrofotometryczną. Uzyskane rezultaty wskazują, że istotny wpływ na parametry reologiczne i proces uwalniania substancji leczniczych z modelowych hydrożeli ma rodzaj zastosowanej sub- stancji żelującej. Formulacja z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej na bazie Carbopolu Ultrez 10, posiada wyższą wartość pola powierzchni pod krzywą uwalniania substancji leczniczych do płynu akceptorowego, niż formulacja wykonana na bazie Carbopolu 980. Dla formulacji F1-M uzyskano także korzystniejsze aplikacyjnie parametry reologiczne (niższą wartość lepkości strukturalnej oraz granicy płynięcia). Zaproponowane modelowe formulacje z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej o potwierdzonym wybielającym działaniu na skórę, mogą stanowić podstawę do zaproponowania nowej linii preparatów dermatologicznych stosowanych w leczeniu przebarwień skóry. Słowa kluczowe: dostępność farmaceutyczna, reologia, suchy wyciąg z mącznicy lekarskiej, hydrożele Application extract of bearberry in the prescription of dermatological hydrogels on Carbopol base Summary An attempt was made to estimate pharmaceutical availability of the components of dry extract of bearberry from model dermatological preparations of skin-bleaching activity. Formulations containing in their composition dry extract of bearberry were produced for this purpose. The preparations were produced on the base of two kinds of Carbopol: Carbopol Ultrez 10, Carbopol 980. Physicochemical properties of the produced preparations were tested. Viscosity parameters were determined using digital cone-plate rheometer. Gravimetric method was used to estimate the kinetics of volatile

2 12 MAGDALENA PIECHOTA-URBAŃSKA components from the preparations. Potentiometric method was applied to measure ph of the produced hydrogels. The rate of release of the dry extract components through a semipermeable membrane to the acceptor fluid was tested in vitro. Spectrophotometric method was used to determine the amount of released therapeutic substance at defined time intervals. The obtained results indicate that the kind of the applied gelating substance has a significant influence on rheological parameters and on the process of release of therapeutic substances from model hydrogels. The formulation with dry extract of bearberry on Carbopol Ultrez 10 base demonstrates higher value of the area under the curve of therapeutic substances release to acceptor fluid than the formulation produced on Carbopol 980 base. Also more beneficial rheological parameters of application were obtained for formulation F1-M (lower value of structural viscosity and yield stress). The suggested model formulations with dry extract of bearberry of confirmed skin-bleaching effect may be the base for offering a new line of dermatological preparations applied in the treatment of melanoderma. Key words: pharmaceutical availability, rheology, dry extract of bearberry, hydrogels WPROWADZENIE Mącznica lekarska (Arctostaphylos uva ursi L. Sprengel) jest rośliną dobrze poznaną i opisaną w literaturze. Surowcem leczniczym według Farmakopei Polskiej VIII jest liść mącznicy (Uvae Ursi Folium), o zawartości nie mniej niż 7,0% bezwodnej arbutyny (wysuszona substancja roślinna) [1]. To właśnie dzięki obecności arbutyny mącznicy lekarskiej przypisuje się działanie przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, wybielające i przeciwzmarszczkowe [2 5]. Potwierdzone wybielające działanie na skórę wyciągu z mącznicy lekarskiej, otwiera duże możliwości w zastosowaniu tego wyciągu w dermatologii i kosmetologii [6 7]. W nowoczesnej technologii postaci leku dermatologicznego, ważne miejsce zajmują polimery kwasu akrylowego Carbopole. Są nietoksyczne, nie uczulają i nie wpływają na aktywność biologiczną leków. Żele otrzymane na bazie Carbopoli charakteryzują się dobrymi właściwościami reologicznymi, oraz doskonałym przyleganiem (bioadhezyjnością) do powierzchni skóry i błon śluzowych. Mają korzystne właściwości estetyczne i dotykowe (nie kleją się), można je stosować już w niewielkich stężeniach [8 10]. W niniejszej pracy podjęto próbę zastosowania Carbopolu Ultrez 10 i Carbopolu 980 jako podłoży dla suchego wyciągu z liści mącznicy lekarskiej. Celem pracy było wytworzenie półstałych preparatów do stosowania na skórę, mogących znaleźć zastosowanie w chorobach skóry związanych z jej nadmierną pigmentacją. Założeniem podjętych prac badawczych była ocena procesu dostępności farmaceutycznej substancji leczniczych zawartych w wyciągu z mącznicy lekarskiej, oraz ocena właściwości fizykochemicznych wytworzonych formulacji hydrożelowych. MATERIAŁ I METODY Odczynniki Suchy, wodny wyciąg z liści mącznicy lekarskiej (Extractum Uvae ursi aq. siccum), s /01 Phytopharm; Carbopol Ultrez 10 Noveon Inc.; Carbopol 980 BF Goodrich; Trietanoloamina Polskie Odczynniki Chemiczne; Glikol propylenowy Polskie Odczynniki Chemiczne; Chlorek sodu Polskie Odczynniki Chemiczne; Nipaginy (Hydroksybenzoesan metylu, Hydroksybenzoesan propylu) Fluka. Aparatura Reometr cyfrowy typu stożek płytka DV-III Brookfield wersja 3,0 wraz z programem komputerowym Rheocalc for Windows ; Termostat łaźniowy PGW E-1, Medingen; Mikrokomputerowe urządzenie wielofunkcyjne Microcomputer Multifunction Meter CX-501 z elektrodą zespoloną ESAgP-306 W, Eurosensor; Wagosuszarka MAC 50, Zakład Mechaniki Precyzyjnej Radwag, Radom; Aparat do badania uwalniania substancji leczniczej z postaci leku DT 600 HH, Erweka;

3 HYDROŻELE Błona półprzepuszczalna Visking, Serwa; Spektrofotometr Nicolet Evolution 300, wersja 1,0, Spectro-Lab; Waga techniczna WPS 60/C, Zakład Mechaniki Precyzyjnej Radwag, Radom; Waga analityczna WPT 1-C, Zakład Mechaniki Precyzyjnej Radwag, Radom; Mikser recepturowy Unguator automatyczny Es Eprus. Receptura wytworzonych podłoży hydrożelowych i preparatów Modelowe formulacje hydrożelowe zawierające suchy, standaryzowany wyciąg z liści mącznicy lekarskiej zostały przygotowane na bazie dwóch polimerów: Carbopolu Ultrez 10; Carbopolu 980. Dla celów porównawczych wytworzono także czyste podłoża. Szczegółowe zestawienie wytworzonych podłoży i preparatów przedstawiono w tabeli 1. Badanie kinetyki utraty lotnych składowych z hydrożeli Oznaczenie szybkości utraty lotnych składowych przeprowadzono z powierzchni szalek aluminiowych 13 o średnicy d(2r) = 9 cm i powierzchni P(Πr²) = 63,59 cm², które pokryto jednolitą warstwą preparatu hydrożelowego. Próbki umieszczono w wagosuszarce w temp. 37 ± 0,1ºC. Próbki eksponowano przez 2,5 h, a co 15 min. odczytywano procentowy ubytek masy. Wyznaczenie parametrów lepkościowych [11 13] Badania lepkościowe podłoży i ich preparatów hydrożelowych przeprowadzono w temp. 37 C przy użyciu reometru cyfrowego typu stożek płytka, połączonego z termostatem łaźniowym. Oznaczanie ph [14] Oznaczanie aktywności jonów wodorowych (ph) wykonano zgodnie z zaleceniami Farmakopei Polskiej VII. Ocena szybkości dyfuzji składowych wyciągu z mącznicy lekarskiej z modelowych preparatów do płynu akceptorowego przez błonę półprzepuszczalną Badanie szybkości uwalniania substancji leczniczych zawartych w suchym wyciągu z liści mącznicy Tabela 1. Skład badanych podłoży i formulacji hydrożelowych Table 1. Composition of the tested vehicles and hydrogel formulations Carbopol Ultrez 10 [g] Carbopol Ultrez 10 [g] Carbopol 980 [g] Carbopol 980 [g] Trietanoloamina [g] Trietanoloamine[g] Wyciąg suchy z mącznicy [g] Dry extract from common bearberry [g] Glikol propylenowy [g] Propylene glycol [g] Nipaginy [g] Nipagin [g] Woda [g] do Water [g] ad ad F1 1,0 1,5 10,0 0,1 100,0 F1-M 1,0 1,5 1,0 10,0 0,1 100,0 F2 1,0 1,5 10,0 0,1 100,0 F2-M 1,0 1,5 1, ,1 100,0

4 14 MAGDALENA PIECHOTA-URBAŃSKA lekarskiej z wytworzonych formulacji, przeprowadzono techniką stosowaną dla transdermalnych systemów terapeutycznych (TTS) zgodnie z wymogami Farmakopei Europejskiej i Farmakopei Polskiej VII, przy użyciu metody z komorą [15]. Badanie uwalniania substancji leczniczych z przygotowanych form preparatów przeprowadzono do płynu akceptorowego, czyli izotonicznego roztworu chlorku sodu. W tym celu umieszczono w skręcalnej komorze odpowiednią ilość badanego preparatu. Komora ekstrakcyjna składa się z dwóch płytek wykonanych z chemicznie obojętnych materiałów, z których dolna posiada znormalizowane wgłębienie, którego powierzchnia wynosi 19,625 cm 2. Na wyrównanej powierzchni preparatu umieszczono visking o właściwościach błony półprzepuszczalnej. Następnie nakładano drugą płytkę i obie łączono śrubami dociskowymi. Tak przygotowaną komorę ekstrakcyjną umieszczono w naczyniu okrągłodennym, z odpowiednią ilością izotonicznego roztworu chlorku sodu (250 ml). Natychmiast po wprowadzeniu komory uruchamiano mieszadło łopatkowe z prędkością 100 obrotów/min. Układ termostatowano w temperaturze 37 o C. Szybkość procesu wymiany masy na granicy faz, badano poprzez analizę spektrofotometryczną ilości substancji leczniczych dyfundujących do płynu akceptorowego, w czasie 6-godzinnej ekspozycji. Ilość uwolnionych substancji leczniczych z wyciągu z mącznicy lekarskiej oznaczono przy długości fali λ = 280 nm, po uprzednim wyznaczeniu krzywej wzorcowej dla zastosowanego wyciągu. Przebieg zależności absorbancji od stężenia substancji leczniczych zawartych w badanym wyciągu opisano równaniem: A = 0,1317 C przy poziomie istotności p = 0,05 i współczynniku korelacji r = 0,9989 (A absorbancja, C stężenie). REZULTATY I DYSKUSJA Na rycinie 1 przedstawiono krzywe płynięcia (zależność naprężenia stycznego od szybkości ścinania) wytworzonych preparatów. Krzywe płynięcia hydrożeli z wyciągiem z mącznicy lekarskiej nie są liniami prostymi, przechodzącymi przez początek układu współrzędnych. Wraz ze wzrostem szybkości ścinania następuje regresja naprężeń stycznych, które rosną wolniej niż liniowo. Jest to charakterystyczne dla układów nienewtonowskich rozrzedzanych ścinaniem. Wykonanie krzywych płynięcia umożliwiło porównanie wartości lepkości strukturalnej hydrożeli oraz wartości ich granicy płynięcia. Granicę płynięcia hydrożeli, wyznaczono przez opisanie zależności naprężenia stycznego od szybkości ścinania matematycznym modelem Cassona. Jest to model reologiczny, zalecany do opisu krzywych płynięcia nieliniowych płynów plastycznolepkich. Wyniki zestawiono w tabeli 2. Jak wynika z tabeli 2 formulacja wykonana na bazie Carbopolu Ultrez 10 (F1-M), cechuje się niższymi wartościami lepkości strukturalnej niż formulacja Ryc. 1. Krzywe płynięcia formulacji hydrożelowych z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej wyznaczone w temperaturze 37 C Fig. 1. Flow curves of hydrogel formulations with dry extract of bearberry determined at 37 o C

5 HYDROŻELE 15 Tabela 2. Parametry lepkościowe modelowych podłoży i preparatów wyznaczone w temp. 37 C przy dwóch dowolnie wybranych szybkościach ścinania Table 2. Visosity parameters of model vehicles and preparations determined at 37 o C at two randomly selected shear rates Nazwa formulacji Name of formulation Szybkość ścinania 1,0 1/s Shear rate 1,0 1/s Naprężenie styczne [N/m²] Shear stress [N/m²] Lepkość [mpa s] Viscosity [mpa s] Szybkość ścinania 2,0 1/s Shear rate 2,0 1/s Naprężenie styczne [N/m²] Shear stress [N/m²] Lepkość [mpa s] Viscosity [mpa s] Granica płynięcia [N/m²] Yeld stress [N/m²] F ,5 F1 M ,9 F ,3 F2-M ,5 na bazie Carbopolu 980 (F2-M). Zgodnie z równaniem Einsteina-Smoluchowskiego: D = kt/6πrh (D współczynnik dyfuzji środka leczniczego, k stała Bolzmana, T temperatura, r promień cząsteczki środka leczniczego, h lepkość. Niższa lepkość hydrożelu z Carbopolem Ultrez 10, pozwala przewidywać wyższą dostępność farmaceutyczną zawartych w nim substancji leczniczych [16]. Preparat F1-M posiada również najniższą wartość granicy płynięcia (65,9 N/m 2 ). W warunkach in vitro będzie on najłatwiej rozpływał się na chorobowo zmienionej tkance, co przyczyni się do zwiększenia powierzchni dyfuzji substancji leczniczych, zawartych w suchym wyciągu z mącznicy lekarskiej i spowoduje wzrost ich dostępności farmaceutycznej. Przebieg szybkości utraty lotnych składowych z eksponowanych odważek hydrożelowych, przedstawiono jako procentowy ubytek masy (%) w funkcji czasu (t). Powyższą zależność opisano na poziomie istotności p = 0,05 równaniem regresji typu y = ax + b, przy pomocy arkusza kalkulacyjnego Excel Parametry a i b równania wykorzystano do obliczenia metodą trapezów pól powierzchni pod krzywymi utraty lotnych składowych z wytworzonych hydrożeli. Wartości pól powierzchni wyrażone w jednostkach umownych (j.u.) przedstawiono na rycinie 2. Ryc. 2. Wartości pól powierzchni pod krzywymi utraty lotnych składników z badanych hydrożeli Fig. 2. The values of the areas under the curves of volatile components loss from the tested hydrogels

6 16 MAGDALENA PIECHOTA-URBAŃSKA Tabela 3. Wartości ph badanych podłoży i formulacji Table 3. ph values of the tested vehicles and formulations Nazwa formulacji Name of formulation F1 F1-M F2 F2-M ph 7,1 7,4 7,2 7,3 Z zestawienia pól powierzchni pod krzywymi utraty lotnych składowych (ryc. 2) wynika, że niezależnie od rodzaju zastosowanego Carbopolu, hydrożele charakteryzują się porównywalną kinetyką utraty lotnych składowych. Po podaniu na skórę, procesowi utraty lotnych składowych z powierzchniowej warstwy wytworzonych preparatów, będzie towarzyszyć porównywalny wzrost lepkości strukturalnej hydrożeli (D = kt/6πrh). W przypadku wytworzonych modelowych hydrożeli z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej, zmniejszenie szybkości dyfuzji w trakcie ekspozycji będzie kształtować się na podobnym poziomie. W tabeli 3 podano wartości ph wytworzonych podłoży i formulacji z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej. Kinetykę uwalniania substancji leczniczych z suchego wyciągu z mącznicy lekarskiej z wytworzonych preparatów do płynu akceptorowego przedstawiono na rycinie 3, jako zależności między ilością uwolnionych substancji leczniczych wyrażoną w mg/ cm 2, a czasem ekspozycji (h). Zależność ilości uwolnionych substancji leczniczych z modelowych hydrożeli od czasu [Cs = f(t)] opisano trzema równaniami regresji: 1. y = ax + b; równanie 0 rzędu, 2. ln (100 c) = kt + ln a; równanie I rzędu, 3. c = Kt 1/2 ; równanie pierwiastka kwadratowego square root. Porównanie współczynników korelacji r powyższych równań umieszczono w tabeli 4. Wykorzystując równanie regresji typu y = ax + b, metodą trapezów korzystając z arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel 2007, obliczono pola powierzchni pod krzywymi dyfuzji w jednostkach umownych [j.u]. Wyniki zestawiono w tabeli 4. Analizując wyniki badań z tabel 2 i 4 stwierdzono, że badania lepkościowe można odnieść do procesu uwalniania substancji leczniczych z wytworzonych hydrożeli. Formulacja z wyciągiem z mącznicy lekarskiej wytworzona na bazie Carbopolu Ultrez 10 (F1-M) posiada niższe wartości lepkości strukturalnej przy wybranej szybkości ścinania, oraz wyższe pole powierzchni pod krzywą uwalniania substancji leczniczych, niż formulacja F2-M wykonana na Carbopolu 980. Pole powierzchni pod krzywą uwalniania składowych wyciągu z hydrożelu F1-M oszacowano na 8,02 jednostek umownych, a z hydrożelu F2-M na 6,79 jednostek umownych. W przypadku formulacji Ryc. 3. Kinetyka uwalniania substancji leczniczych z suchego wyciągu z mącznicy lekarskiej z badanych formulacji Fig. 3. The kinetics of release of therapeutic substances from dry extract of bearberry from the tested formulations

7 HYDROŻELE 17 Tabela 4. Porównanie wartości współczynników korelacji dla równań opisujących szybkość dyfuzji składowych suchego wyciągu z mącznicy lekarskiej z badanych hydrożeli oraz wartości pól powierzchni pod krzywymi uwalniania Table 4. Comparison of the values of correlation coefficients for equations describing the rate of diffusion of the components of dry extract of bearberry form the tested hydrogels and the values of the areas under the release curves Nazwa formulacji Name of formulation Współczynnik korelacji r 1 * Correlation coefficient r 1 * Współczynnik korelacji r 2 * Correlation coefficient r 2 * Współczynnik korelacji r 3 * Correlation coefficient r 3 * Pole powierzchni [j.u.] Area [c.u.] F1-M 0,9837 0,9981 0,9641 8,02 F2-M 0,9807 0,9981 0,9720 6,79 * r 1 dla równania y = ax + b; równanie 0 rzędu; * r 2 dla równania ln(100 c) = kt + lna; równanie I rzędu; * r 3 dla równania c = Kt ½ ; równanie pierwiastka kwadratowego. * r 1 for equation y = ax + b; equation of 0 order; * r 2 for equation ln(100 c) = -kt + lna; equation of 1 order; * r 3 for equation c = Kt 1/2 ; square root equation. F1-M uzyskano także najkorzystniejsze aplikacyjnie parametry reologiczne. Wysoka dostępność farmaceutyczna pozwala przewidywać, że zaproponowana modelowa formulacja będzie charakteryzować się również wysoką dostępnością biologiczną. W przypadku wytworzonych formulacji do szczegółowej analizy przyjęto równanie I rzędu, dla którego współczynnik korelacji (r) ma wartość najwyższą (zbliżoną do jedności) oraz posiada aspekt równania farmakokinetycznego, opisującego proces uwalniania z kontrolowaną szybkością dyfuzji (tab. 4). WNIOSKI 1. Wytworzone formulacje to układy lepkoplastyczne, rozrzedzane ścinaniem, posiadające granice płynięcia. Istotny wpływ na parametry reologiczne i proces uwalniania składowych suchego ekstraktu z mącznicy lekarskiej z modelowych hydrożeli ma rodzaj zastosowanej substancji żelującej. 2. Najwyższą wartość pola powierzchni pod krzywą uwalniania substancji leczniczych do płynu akceptorowego posiada hydrożel F1-M, wytworzony na bazie Carbopolu Ultrez 10 (8,02 j. u.). Dla formulacji F1-M uzyskano także najkorzystniejsze aplikacyjnie parametry reologiczne (niższą wartość lepkości strukturalnej oraz granicy płynięcia). 3. Zaproponowane modelowe formulacje z suchym wyciągiem z mącznicy lekarskiej o potwierdzonym wybielającym działaniu na skórę, mogą stanowić podstawę do zaproponowania nowej linii preparatów dermatologicznych, stosowanych w leczeniu przebarwień skóry. LITERATURA [1] Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne (2008), Tom III, [2] Parvez S., Kang M., Chung H. S., Cho C., Hong M. C., Shin M. K., Bae H.: Survey and mechanism of skin depigmenting and lightening agents. Phytother. Res. (2006), 20 (11), [3] Lim Y. J., Lee E. H., Kang T. H., Ha S. K., Oh M. S., Kim S. M., Yoon T.J., Kang C., Park J. H., Kim S. Y.: Inhibitory effects of arbutin on melanin biosynthesis of alpha-melanocyte stimulating hormone-induced hyperpigmentation in cultured brownish guinea pig skin tissues. Arch. Pharm. Res. (2009), 32 (3),

8 18 MAGDALENA PIECHOTA-URBAŃSKA [4] Hu Z. M., Zhou Q., Lei T. C., Ding S. F., Xu S. Z.: Effects of hydroquinone and its glucoside derivatives on melanogenesis and antioxidation: Biosafety as skin whitening agents. J. Dermatol. Sci. (2009), 55 (3), [5] Bang S. H., Han S. J., Kim D. H.: Hydrolysis of arbutin to hydroquinone by human skin bacteria and its effect on antioxidant activity. J. Cosmet. Dermatol. (2008), 8 (3), [6] Matsuda H., Higashino M., Nakai Y., Iinuma M., Kubo M., Lang F. A.: Studies of cuticle drugs from natural sources. IV. Inhibitory effects of some Arctostaphylos plants on melanin biosynthesis. Biol Pharm Bull (1996), 19 (1), [7] Chauhan B., Yu C., Krantis, Scott I., Arnason J. T., Marles R. J., Foster B. C.: In vitro activity of uva-ursi against cytochrome P450 isoenzymes and P-glycoprotein. Czy. J. Physiol. Pharmacol. (2007), 85 (11), [8] Piechota-Urbańska M.: Wpływ parametrów lepkościowych wybranych podłoży absorpcyjnych i hydrożelowych na dostępność farmaceutyczną modelowego środka leczniczego. Polish Journal of Cosmetology (2005), 4, [9] Zgoda M. M., Kołodziejska J.: Wpływ właściwości reologicznych na dostępność farmaceutyczną ketoprofenu z produktów hydrożelowych wytworzonych na bazie Carbopolu. Polimery w Medycynie (2006), 36 (1), [10] Zgoda M.M., Kołodziejska J.: Polimery kwasu poliakrylowego jako nowoczesne substancje pomocnicze stosowane w produkcji środków farmaceutycznych podawanych na skórę, zawiesin i bioadhezyjnych postaci o przedłużonym działaniu. Farmacja Polska (2008), 64, [11] Górecki M., Zalewska A.: Reometryczna analiza farmaceutycznych układów rozproszonych. Farmacja Polska (2000), 56, [12] Górecki M.: Reologia farmaceutyczna perspektywy rozwoju. Farmacja Polska (1996), 52, [13] Ferguson J, Kembłowski Z.: Reologia stosowana płynów. Marcus sc, Łódź (1995), 2, [14] Farmakopea Polska VII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne (2006), tom I, [15] Farmakopea Polska VII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne (2006), tom I, [16] Milao D., Knorst M. T., Richter W., Gutteres S. S.: Hydrophilic gel containing nanocapsules of diclofenac: development, stability study and physic-chemical characterization. Pharmazie (2003), 58 (5), Praca finansowana z funduszu prac własnych nr Adres do korespondencji Magdalena Piechota-Urbańska Zakład Farmacji Aptecznej Katedra Farmacji Stosowanej Uniwersytet Medyczny w Łodzi Łódź, ul. Muszyńskiego 1 tel magdalena.piechota_xl@wp.pl