Raport z badań: Rewitalizacja, czyli co zrobić przed zamknięciem ostatniej kopalni?

Transkrypt

1 Strona1 Doradztwo Społeczne i Gospodarcze ul. Św. Wojciech 22/24 m. 7, Poznań tel.: 609/ , 603/ , dsig@dsig.pl NIP: Raport z badań: Rewitalizacja, czyli co zrobić przed zamknięciem ostatniej kopalni? Projekt Partnerstwo lokalne szansą na rozwój gospodarczy regionu konińskiego zrealizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki Działanie 8.1: Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie PO KL /08 Konin 2009

2 Strona2 Spis treści I. Streszczenie... 3 II. Wprowadzenie. Rewitalizacja, czyli co zrobić przed zamknięciem ostatniej kopalni?... 6 III. Metodologia badań IV. Wyniki badań ilościowych IV.1. Wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych z pracodawcami diagnoza sytuacji konińskich przedsiębiorstw i wewnętrznej kondycji gospodarki regionu V. Wyniki badań jakościowych V.1. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami władz samorządowych V.2. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami organizacji pozarządowych V.3. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami instytucji rynku pracy V.4. Wyniki badań zogniskowane wywiady grupowe z przedstawicielami sektora publicznego, sektora pozarządowego oraz przedsiębiorcami regionu konińskiego VI. Analiza źródeł zastanych VI.1. Ludność VI.2. Rynek pracy VI.3. Produkt krajowy brutto VI.4. Finanse publiczne VI.5. Infrastruktura techniczna VI.6. Podmioty gospodarcze VI.7. Ochrona środowiska VII. Prognoza rozwoju gospodarczego miasta Konina i powiatu konińskiego VIII. VII.1. Ludność VII.2. Wynagrodzenia i rynek pracy VII.3. Produkt krajowy brutto VII.4. Finanse publiczne VII.5. Wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw VII.6. Gospodarka mieszkaniowa i budownictwo VII.7. Podmioty gospodarcze Podsumowanie. Mocne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia rozwoju regionu konińskiego 122 IX. Wnioski i rekomendacje

3 Strona3 I. Streszczenie Przedstawiany raport powstał w ramach Projektu pn. Partnerstwo lokalne szansą na rozwój gospodarczy regionu konińskiego realizowanego przez Stowarzyszenie Bezpieczny Konin w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1: Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie. Raport, na zlecenie lidera Projektu został opracowany przez Doradztwo Społeczne i Gospodarcze na podstawie zrealizowanych badań, w ramach których wykorzystano analizy: danych zastanych (desk research) tj. zbioru dostępnych danych statystycznych, ekspertyz i raportów dotyczących sytuacji demograficznej, infrastrukturalnej, gospodarczej i społecznej regionu konińskiego wyników przeprowadzonych badań ilościowych (bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe z pracodawcami) i jakościowych (indywidualne wywiady pogłębione oraz zogniskowane wywiady grupowe). Ponadto wykorzystano uzyskane wyniki dla analizy prognostycznej rozwoju gospodarczego miasta Konina i powiatu konińskiego z uwzględnieniem metodologii SWOT. Badania i analizy zostały przeprowadzone w okresie maj październik 2009 roku. Celem głównym projektu, któremu służą wyniki przeprowadzonych badań, jest podniesienie konkurencyjności rynku lokalnego w celu zdynamizowania wzrostu gospodarczego. Na podstawie przeprowadzonych badań wypracowane zostały rekomendacje w zakresie wspierania rozwoju gospodarczego oraz pożądanych form współpracy sektora publicznego i prywatnego, mi. in. na rzecz aktywizacji kapitału ludzkiego. Wyniki badań i przeprowadzonych analiz wskazują na kilka kluczowych elementów, które powinny stanowić siłę napędową konińskiej gospodarki, a jednocześnie także pozwalają na określenie największych barier i zagrożeń dla rozwoju gospodarczego. Region koniński cechuje się wieloma atutami, które przy odpowiednio prowadzonej polityce wspierającej przede wszystkim rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz kapitału ludzkiego powinny stanowić jego przewagę konkurencyjną. Należą do nich przede wszystkim: korzystne położenie geograficzne w pobliżu głównych szlaków komunikacyjnych,

4 Strona4 stan infrastruktury technicznej i komunalnej, wysokie tempo wydatków inwestycyjnych samorządów lokalnych oraz dostępność zasobów ludzkich z przygotowaniem zawodowym i technicznym, którego deficyt odczuwalny jest w całym kraju. Z kolei wśród najważniejszych czynników hamujących wzrost gospodarczy i wpływających na zauważalną stagnację gospodarczą należy wymienić przede wszystkim: duży i przeceniany wpływ sektora paliwowo-energetycznego, który w ostatnich latach poddawany jest restrukturyzacji, wysoki odsetek zatrudnionych w sektorze państwowym, niski poziom aktywności gospodarczej wysoki wskaźnik bezrobocia. Ponadto zauważalne jest niskie tempo wzrostu inwestycji zewnętrznych, dla których region koniński jest niedostatecznie konkurencyjny w porównaniu do innych subregionów Wielkopolski. Wpływa to z kolei na migracje zarobkowe młodych i najlepiej wykształconych ludzi poza region. Aby skutecznie przeciwdziałać negatywnym tendencjom gospodarczym i skutecznie wpływać na rozwój oraz konkurencyjność regionu należy przedsięwziąć określone działania. Do najważniejszych z nich należy wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego oraz małej i średniej przedsiębiorczości z wykorzystaniem instrumentów, jakimi są działania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Ponadto nieodłącznym elementem podejmowanych działań powinno być wypracowanie szerokiej płaszczyzny współpracy trzech sektorów, a mianowicie sektora publicznego, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych. Przedstawione w raporcie wyniki są efektem badań mających na celu pozyskanie opinii od pracodawców, przedstawicieli władz samorządowych i organizacji pozarządowych z Konina i powiatu konińskiego na temat obecnej sytuacji gospodarczej, potencjału rozwojowego oraz ich oczekiwań w zakresie zdynamizowania lokalnego rynku 1. Na podstawie przeprowadzonych badań i analiz należy zaznaczyć, że prezentowany raport powinien być 1 Badania ilościowe zostały przeprowadzone na reprezentatywnej próbie losowej 1000 pracodawców prowadzących działalność gospodarczą na terenie miasta Konina i powiatu konińskiego ziemskiego. Indywidualne wywiady pogłębione przeprowadzono na podstawie doboru celowego i wzięło w nich udział 10 samorządowców (wójtów, burmistrzów, prezydentów), 4 przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz 4 przedstawicieli instytucji rynku pracy. Ponadto przeprowadzone zostały 4 zogniskowane wywiady grupowe (wzięli w nich udział przedstawiciele sektora publicznego, sektora pozarządowego oraz przedsiębiorcy regionu konińskiego).

5 Strona5 traktowany jako diagnoza wyjściowa i być pierwszym etapem do podejmowania szerokich i pogłębionych zmian w gospodarce regionu konińskiego, w które powinny zostać zaangażowane podmioty publiczne, prywatne i pozarządowe. Działania te powinny opierać się także na dalszych pogłębionych analizach sytuacji gospodarczej regionu oraz kapitału ludzkiego.

6 Strona6 II. Wprowadzenie. Rewitalizacja, czyli co zrobić przed zamknięciem ostatniej kopalni? Co może powstać w miejscu, które kiedyś żyło z górnictwa? Małe Wapno ma wielkie plany i oryginalną koncepcję rozwoju społeczno-gospodarczego, opartą na programie rewitalizacji terenów przemysłowych. DRUGIE ŻYCIE WAPNA Czas zaciera ślady po Kopalni Soli Kamiennej w Wapnie (Wielkopolska). Przetrwało kilka pogórniczych budynków, zapadlisko pośrodku miejscowości i pamięć w ludziach. Jeszcze w latach 70 było to regionalne eldorado. Górnicze pensje przyciągały ludzi. Absolwenci szkół zawodowych stawali przed wyborem: praca w Poznaniu albo w kopalni w Wapnie. To była jedna z najbogatszych gmin w Polsce. (NASZ REGION Nr 2/2006 Biuletyn Informacyjny ZPORR Województwa Wielkopolskiego) Uzyskane wyniki badań prezentują szeroki zakres materiału dotyczącego miasta Konina i powiatu konińskiego. Do pewnego stopnia są to z natury rzeczy zagadnienia znane władzom samorządowym, przedsiębiorcom, jak i mieszkańcom. Ale ten bogaty materiał badawczy każe spojrzeć w nowy sposób na sytuację subregionu konińskiego i pozwala wyeksponować główne problemy oraz możliwe sposoby ich rozwiązania. Jak się okazuje bowiem, co niniejsze badania potwierdziły, spojrzenie z zewnątrz pomaga lepiej określić własną sytuację. Co więcej, co jest także wnioskiem i zarazem efektem ubocznym projektu, już sama realizacja badań i zadanie pytań o problemy tej zbiorowości sprowokowało myślenie w kategoriach perspektywicznego rozwoju. Chcąc precyzyjnie przedstawić wyniki i wnioski, należy wskazać główne problemy miasta Konina i powiatu konińskiego w świetle przeprowadzonych badań. A zatem w uproszczeniu, zasadniczym wyzwaniem jest poszukiwanie w obliczu restrukturyzacji przemysłu energetycznego odpowiedzi na pytanie: co robić?. Najlepiej oddaje ten dylemat wypowiedź jednego z objętych badaniami samorządowców: W Koninie mówi się od wielu lat o innych branżach i ich rozwoju. Tylko, że jeszcze nikt nie wymyślił, jakie to mogą być branże.

7 Strona7 Jednakże zebrane w toku badań wyniki pozwalają na postawienie następującej tezy. Należy odejść od myślenia o rozwoju lokalnym w kategoriach określonych branż. Przykładem ślepej uliczki, jaką jest takie podejście, jest właśnie poszukiwanie nowego, będącego całościowym rozwiązaniem problemów mieszkańców, kierunku rozwoju, jakim była energetyka. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że takiej złotej branży w subregionie konińskim już nie będzie. Potwierdzeniem tej tezy jest wskazywanie w trakcie badań jako szansy rozwojowej agroturystyki. Oczywiście może to być sposób na zarobienie dodatkowych pieniędzy dla konkretnych osób, jak też warto i należy popierać inicjatywy z tego zakresu. Ale należy też jasno powiedzieć, że nie ma realistycznych podstaw do twierdzenia, iż będzie to poważna alternatywa gospodarcza dla energetyki. Proste fakty potwierdzają choćby to, że w Polsce utrzymać się można z turystyki jako głównego źródła dochodów wyłącznie w górach i nad morzem. Na pozostałych obszarach i to atrakcyjnych turystycznie oraz dobrze wypromowanych, agroturystyka pozwala w zasadzie dorobić i nie jest podstawową dziedziną aktywności gospodarczej. A zatem Konina nie wykreujemy na wzór Zakopanego, czy Łeby. Przykład branżowego podejścia w postaci prezentowania agroturystyki jako alternatywy dla kopalń wskazuje na dość dramatyczne poszukiwanie przez władze samorządowe pomysłu na rozwój. Choć należy także podkreślić, że - być może nadmiernie generalizując - z badań wyłania się obraz władz samorządowych działających w dość krótkiej perspektywie, zajmujących się raczej administrowaniem, niż aktywnym, długofalowym zarządzaniem zmianą społeczną i gospodarczą. Wydaje się, że taka sytuacja wynika poniekąd z braku określenia na własne potrzeby dostępnych i adekwatnych narzędzi pozostających w gestii władz publicznych na poziomie lokalnym. Można zatem postawić kolejną tezę, iż władze samorządowe subregionu konińskiego tkwią w dużym stopniu w starym, przemysłowym paradygmacie rozwoju. By nie wspomnieć już o tym, że z kolei powiat koniński z około 50%-ym udziałem wśród osób czynnych zawodowo pracujących w rolnictwie, sytuuje subregion w ramach gospodarki i społeczeństwa przemysłowo-rolniczego. Tymczasem obecnie realia gospodarcze wymagają funkcjonowania w realiach społeczeństwa poprzemysłowego, opartego na wiedzy, gdzie głównym czynnikiem konkurencyjnym są ludzie, ich kompetencje, motywacja, przedsiębiorczość, co określane jest

8 Strona8 mianem kapitału kulturowego. Nie sposób też pominąć znaczenia potencjału samoorganizacji, zdolności do współpracy opartej na zaufaniu, czyli inaczej kapitału społecznego. Współczesny paradygmat rozwoju wiąże się zatem w uproszczeniu nie tyle z konkretną branżą, czy branżami gospodarczymi, gdyż nie jesteśmy w stanie na gruncie ekonomii przewidzieć cykli rozwojowych, które wyraźnie przyspieszają i ulegają skróceniu. Wobec tego nie zaleca się, aby sektor publiczny angażował się w daleko idące wspieranie danych dziedzin gospodarki, gdyż mogą się one w relatywnie krótkiej perspektywie stać niekonkurencyjne. Jakie zatem działania obecnie władze publiczne mogą i powinny podejmować w celu zdynamizowania rozwoju lokalnego i zapewnienia w dłuższym horyzoncie czasowym atutów konkurencyjnych subregionu? Po pierwsze, należy wypracować strategię uwzględniającą własne ograniczenia i uwarunkowania rozwojowe, w wyniku których np. potencjał gospodarczy i ludzki przyciągany jest przez największe ośrodki miejskie (metropolie) w realiach Wielkopolski jest to Poznań. Nie oznacza to bynajmniej fatalizmu i postawy i tak się nic nie da zrobić. Odwrotnie, należy szukać swoich szans w niszach, które pozostawiają metropolie, oddziałujące na cały region, który jednak z kolei komunikuje się z globalną gospodarką poprzez swoje lokomotywy, ciągnące za sobą resztę danego obszaru. I znowu, trudno prognozować w dobie produkcji oraz usług cechujących się krótką obecnością na rynku, jakie będą owe nisze. Dlatego, po drugie, należy stawiać na rozwój przywoływanego wcześniej kapitału ludzkiego, który jest głównym zasobem w dobie zmieniającej się gwałtownie sytuacji gospodarczej. Innymi słowy, z dynamiką zmiany gospodarczej dane jednostki terytorialne będą w stanie się zmierzyć z sukcesem wtedy, kiedy będą miały wykwalifikowane na różnych szczeblach i zarazem zorientowane na kształcenie ustawiczne kadry. Przechodząc do konkretnych wskazań, odwołajmy się do wyników badań, z których jednoznacznie wynika, wszystkie kategorie badanych to potwierdzały, że należy lepiej dostosować ofertę edukacyjną do potrzeb rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia zawodowego. Mimo sztywnych uregulowań ustawowych odnośnie kształtu systemu edukacji, jest to obszar w zakresie odpowiedzialności władz samorządowych. Można oczywiście zasadnie wskazać w oparciu o wyniki badań, że problemy na styku edukacja a rynek pracy są bolączką ogólnokrajową, związaną chociażby z brakiem efektywnego doradztwa zawodowe-

9 Strona9 go. Ale zarazem należy podkreślić, że te jednostki samorządu terytorialnego zyskają przewagę konkurencyjną, które wprowadzą w życie program pozwalający na zorientowanie w większym stopniu systemu edukacji na potrzeby pracodawców. Wymaga to działań perspektywicznych, ale też pozwoli na wymierne efekty. Czy to znaczy, że badania pokazały gorszy poziom oświaty na terenie subregionu, niż w innych obszarach województwa i kraju? Nie, pokazały, by tak rzec, że jest tutaj równie źle, tzn. system edukacji nie spełnia oczekiwań pracodawców w zakresie głównie kształcenia zawodowego. Jest to zatem zasadnicze pole aktywności w ramach odpowiedzi na problem wyłaniający się z badań w postaci pytania co robić?. Odpowiedzią jest stwierdzenie: mniej administrowania w edukacji, a więcej zarządzania i koordynowania działań gmin oraz powiatu. Wyrazem tego powinno być np. wypracowanie modelu pozyskiwania, analizowania i obiegu informacji o rynku pracy na potrzeby doradztwa zawodowego dla uczniów gimnazjów. Uprzedzając argument, że działania w zakresie zarządzania edukacją są podejmowane, należy powołać się na badania, z których wynika, że nie przynoszą one zadowalających rezultatów. A samo planowanie kierunków kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych w zbyt dużym stopniu oparte jest na zasadzie nieco intuicyjnego podejścia, które jest pochodną syndromu poszukiwania złotej branży, mającej stać się panaceum na restrukturyzację gospodarki. I tu znowu powraca przywoływany w trakcie badań przykład agroturystyki. Tymczasem kształcenie w określonym kierunku powinno być efektem pogłębionych analiz, badań, uwzględniających zróżnicowanie zapotrzebowania przez rynek pracy i wreszcie pomiar jakości nauczania. Co więcej, dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy nie kończy kwestii z obszaru rozwoju społecznego. System edukacji wiąże się bowiem ściśle z pomocą społeczną, integracją oraz aktywizacją środowisk zagrożonych marginalizacją społeczną, czy też syndromem wyuczonej bezradności - uzależnienia od pomocy zewnętrznej. Jak to bowiem ujął kolejny z badanych przedstawicieli władz samorządowych: Rośnie pokolenie, spośród którego część nie widzi rodziców wychodzących rano do pracy. Wyzwaniem dla władz samorządowych jest wobec tego nie tylko stwarzanie jak najlepszych warunków edukacji,

10 Strona10 aktywności kulturalnej i rekreacji dla najbardziej aktywnych jednostek i środowisk, ale także dbałość o tych, którym grozi pozostanie z tyłu. I znowu, receptą na rozwój lokalny nie jest szukanie współcześnie konkretnej branży, ale dbałość o potencjał ludzki od, by tak rzec, najwcześniejszych lat. Stąd symbolem rozwoju powinna być dobrze zaopatrzona biblioteka wiejska lub osiedlowa, boisko, czy atrakcyjne zajęcia w domu kultury pozwalające na sensowne zagospodarowanie czasu młodych ludzi. W przeciwnym razie dzieci i młodzież będą w większym stopniu zagrożenie patologiami społecznymi. Choroba holenderska i jak sobie z nią radzić? Należy zatem uświadomić sobie, że twarde inwestycje samorządowe w drogi, kanalizacje, itp., są bez wątpienia potrzebne, jak i nośne politycznie z racji przecinania wstęgi i zyskiwania poparcia wyborców. Nie jest to jednak wystarczający warunek rozwoju, gdyż bez uświadomienia sobie przez decydentów i uświadomienia mieszkańcom znaczenia miękkich, społecznych elementów rozwoju, to subregionowi konińskiego grozi syndrom byłego NRD. Zbudowano tam znakomite drogi i dworce, ale nastąpił odpływ mieszkańców i stagnacja gospodarcza, gdyż nie udało się uruchomić wewnętrznych czynników prorozwojowych. Bez przeorientowania działań władz samorządowych subregionu konińskiego na wzmacnianie potencjału społecznego, czyli motywacji do podnoszenia kwalifikacji, uczenia się (w tym ustawicznego), zdolności do współpracy sieciowej między sektorem publicznym, prywatnym i pozarządowym, grozi tutaj podobny scenariusz, jaki zaistniał w Niemczech Wschodnich. Odpowiedzią na kluczowe pytanie o pożądane działania prorozwojowe musi być rozpisanie szeregu działań szczegółowych prowadzących do zwiększenia potencjału ludzkiego. Im wyższy będzie poziom kapitału ludzkiego mieszkańców, w tym większym stopniu poradzą sobie ze zmieniającą się sytuacją gospodarczą. W przeciwnym razie subregionowi konińskiemu grozi choroba holenderska. Jest to opisywany przez ekonomistów efekt polegający na tym, że pomimo odkrycia w tym kraju w latach 70-ch XX w. zasobnych złóż ropy naftowej i gazu, wcale nie przyczyniły się one do przyspieszenia rozwoju kraju. A wręcz przeciw-

11 Strona11 nie, zahamowaniu uległy takie wskaźniki, jak wzrost wydajności pracy czy rozwój technologii, co potwierdza, iż głównym czynnikiem rozwoju jest kapitał ludzki. Uzależnienie od jednej gałęzi gospodarki, a szczególnie w przypadku przemysłu wydobywczego może mieć kontrproduktywne efekty. Przykładem ostrzeżeń przed efektami zastępowania jednej monokultury gospodarczej inną może być Śląsk. Eksperci pracujący przy strategii rozwoju regionu wskazywali na niebezpieczeństwa związane z uzależnieniem się np. od przemysłu motoryzacyjnego. Globalny kryzys gospodarczy pokazał, jak brak dywersyfikacji branżowej może w bardzo krótkim okresie wywołać załamanie rynku pracy. Stąd, subregion koniński powinien stawiać na różnicowanie aktywności gospodarczej. Ale rodzi się pytanie o dostępne narzędzia takich działań na obszarach związanych z górnictwem. Przykładem, w ramach modnych obecnie dobrych praktyk, może służyć nie tylko Śląsk, ale także wielkopolska gmina Wapno, która znalazła się w dramatycznej sytuacji w związku z katastrofą górniczą z 1977 roku. W jej efekcie prawie cała zabudowa centrum Wapna dosłownie zapadła się pod ziemię - w wyniku zapadnięcia się gruntu uległa zniszczeniu lub uszkodzeniu, a ewakuować trzeba było 1400 osób przy obecnej liczebności całej gminy wynoszącej ponad 3000 osób. Ale gmina Wapno jest przykładem dalekosiężnego planowania, które pozwala niwelować nawet tak dramatyczne wydarzenia: Planowanie przyszłości [ ] dokumenty dotyczące rewitalizacji i rozwoju lokalnego zostały wspólnie wypracowane przez pracowników gminy oraz lokalną społeczność. Chcemy przywrócić do życia zdegradowany obszar, rozwijając marginalną dotychczas turystykę, sport i rekreację mówi Andrzej Bąk. Turystyka weekendowa nową szansą dla mieszkańców gm. Wapno - to misja programu rewitalizacji. Zaplanowano tu m.in. utworzenie centrum jeździectwa, rekreacji i zawodów konnych, budowę basenu kąpielowego wraz z zapleczem turystycznym, modernizację stadionu sportowego, ulic i ścieżek rowerowych. Równocześnie trzeba zadbać o podstawową infrastrukturę. [ ] warunki geograficzne i obecna infrastruktura Wapna zachęcają do rozwoju turystyki konnej czy hipoterapii. Poza tym działa tu profesjonalna stadnina koni. Ludzie uprawiający jeździectwo należą zwykle do zamożnych grup. Stać ich na podróże i transport własnych koni do miejsca gdzie są stworzone wyjątkowe warunki do uprawiania sportów konnych i do rekreacji. [ ] Gdy mieszkańcy dostrzegą korzyści z tej działalności, będą się chętniej przestawiać na przyjmowanie gości i dostosowywać gospodarstwa. Widziałem takie centra jeździectwa na zachodzie - można z tego dobrze żyć. Prowadzimy konsultacje ze specjalistami od sportów konnych, by zbadać możliwości wybudowania w Wapnie centrum jeździectwa i zawo-

12 Strona12 dów konnych. Na terenie dawnej kopalni może powstać tor do skoków przez przeszkody mówi wójt Andrzej Bąk. [ ] Andrzej Bąk, wójt gm. Wapno: W wypadku naszej gminy można było wybrać jedną z dwóch strategii. Pierwsza to strategia roszczeniowa: jesteśmy wyjątkowi, ponieważ żadna gmina w Polsce nie została dotknięta taką katastrofa i zniszczeniem w wyniku działalności przemysłowej. Skarb Państwa był właścicielem kopalni, więc gmina może rościć sobie prawo do rekompensaty za degradację środowiska i utratę mienia. Druga strategia: to, co się wydarzyło odchodzi w przeszłość. Gmina idzie do przodu, przygotowując program rewitalizacji, przywraca do życia obszar poprzemysłowy, nadając mu nową funkcję. Ta strategia idealnie się wpisała w Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, działanie Rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i powojskowych. Z tego punktu widzenia nie ma lepszego przypadku w regionie. Jesteśmy jedyną gminą wiejską w Polsce, która do końca 2005r. otrzymała wsparcie na rewitalizację terenów poprzemysłowych. [ ] sami przygotowaliśmy wnioski. [ ]. Filarem projektów rewitalizacyjnych są sprawy bytowe i mentalne. Podejmowane przedsięwzięcia powinny stwarzać lokalnej społeczności warunki do budowania własnej wartości. 2 Studium przypadku gminy Wapno pokazuje potrzebę oraz możliwości działań rewitalizacyjnych na terenach zdegradowanych oddziaływaniem przemysłu wydobywczego. W tym przypadku władze gminy podjęły efektywne działania w oparciu o zarządzanie strategiczne wykorzystując możliwości ubiegania się o m. in. środki z funduszy UE przeznaczone na projekty rewitalizacyjne dla terenów poprzemysłowych. Przykład ten dowodzi znaczenia planowania długofalowego, które bazuje na realistycznych założeniach. Jeżeli zatem rozwój konkretnej, niewielkiej gminy ma być powiązany z turystyką, to uwzględnia się to, iż trudno liczyć na zainteresowanie turystów wakacyjnym odpoczynkiem na pograniczu województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego. Ale z kolei szansę powodzenia ma koncepcja stworzenia ośrodka wypoczynku weekendowego głównie dla mieszkańców Poznania i Bydgoszczy w oparciu o jeździectwo. W tym konkretnym przypadku działań rewitalizacyjnych, co warte jest podkreślenia, uwzględnia się aspekty społeczne mentalne, jak też oczywiście zaplecze infrastrukturalne drogi, czy obiekty szkolne i sportowe. Jednakże władze tej gminy nie koncentrują się na inwestycjach infrastrukturalnych jako celu samym w sobie, ale traktują jako element szerszej wizji rozwojowej. 2 NASZ REGION Nr 2/2006 Biuletyn Informacyjny ZPORR Województwa Wielkopolskiego

13 Strona13 Szukając konsekwentnie odpowiedzi na pytanie, jak sobie radzić z przywołaną chorobą holenderską w przypadku subregionu konińskiego warto pokusić się o kilka zaleceń. Po pierwsze, problemy subregionu konińskiego wymagają wzmocnienia długofalowego planowania strategicznego, uwzględniającego rewitalizację zdegradowanych terenów pokopalnianych oraz rozwoju kapitału ludzkiego. Przy czym źródłem finansowania działań z zakresu planowania strategicznego mogą być środki Unii Europejskiej. Takie działania mają na celu zaistnienie zmian strukturalnych wiążących się z gospodarką postindustrialną, którą cechuje krótki cykl życia produktu, nastawienie na wiedzę (kwalifikacje zawodowe wymagają stałego doskonalenia, lub zmiany) i współdziałanie w ramach sieci powiązań między firmami i instytucjami. Przy czym przywoływane zmiany strukturalne w dobie globalizacji gospodarki nie muszą stawiać na straconej pozycji obszarów położonych poza głównymi okręgami metropolitalnymi: Nową cechą współczesnej gospodarki jest włączenie się do procesów konkurowania także obszarów/regionów, którym globalizacja obok zagrożeń przynosi także szanse. Przejawem tego jest powstanie zupełnie nowej dziedziny marketingu jaką jest marketing terytorialny. [ ] Rosnące grono ekspertów zwraca uwagę, że współcześnie system instytucjonalny wyznacza szanse rozwoju poprzez determinowanie możliwości efektywnego wykorzystania zasobów (własnych i zewnętrznych). Badania fenomenu współpracy i konkurencji w ujęciu terytorialnym przyniosły koncepcję kapitału społecznego [ ] rozwiniętą na gruncie nauk o rozwoju przez Putnama, podkreślającego na podstawie badań w północnych Włoszech znaczenie wspólnoty społecznej (to nadal kapitał społeczny) jako podstawy rozwoju ekonomicznego. 3 O skali wyzwań i zapóźnień w stosunku do nowej gospodarki świadczy wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie na terenie powiatu konińskiego, sięgający 50% ogółu czynnych zawodowo. A zatem planując skok rozwojowy, należy uwzględniać branże nie tylko wiedzochłonne, ale i pracochłonne. Stąd zmiana rolniczego i górniczego charakteru gospodarki subregionu konińskiego nie może prowadzić od razu do najbardziej zaawansowanych technolo- 3 M. Kozak, Czynniki determinujące możliwości wykorzystania polityki strukturalnej na potrzeby rozwoju polskich regionów, w: K. Bondyra, M. S. Szczepański, P. Śliwa (red.), WieloPolska regionalna? Regionalizm w Polsce a polityka strukturalna Unii Europejskiej, Poznań, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, 2008.

14 Strona14 gii. Ale atutem mogą być branże bazujące na wykwalifikowanych pracownikach fizycznych, którzy należą do najbardziej poszukiwanych zawodów tak na polskim rynku pracy, jak i międzynarodowym. Potrzeby w zakresie kształcenia zasadniczego zawodowego bardzo wyraźnie zaznaczyły się w trakcie realizacji badań i mają odzwierciedlenie w raporcie. Po drugie, należy odejść od myślenia wyłącznie w kategoriach przemysłu energetycznego jako podstawowej determinanty sytuacji gospodarczej subregionu konińskiego. Raczej uwzględnić trzeba tę branżę jako ważny, brzegowy, ale nie jedyny element w ramach zarządzania zmianą gospodarczą. Warto zatem sformułować tezę, iż subregion koniński nie jest wcale taki wyjątkowy pod względem uwarunkowań rozwoju lokalnego i sytuacji społecznogospodarczej, czego wyrazem jest np. deficyt współpracy między sektorem publicznym i prywatnym. W planowaniu strategicznym wymaga zastosowania zatem wieloaspektowe podejście ze szczególnym, co jest tezą raportu, uwzględnieniem kapitału ludzkiego. Pewne działania, np. w zakresie szkoleń bezrobotnych są już podejmowane, ale jest to dopiero początek sekwencji inicjatyw o charakterze strategicznym, rozpisanych na lata. Po trzecie, w celu efektywnego zarządzania lokalnego bazującego na planowaniu strategicznym należy uwzględnić zasadniczy element w postaci współudziału zróżnicowanych sektorowo podmiotów. Tezą sformułowaną na podstawie badań jest zatem stwierdzenie, że przedstawiciele władz samorządowych deklarują, iż nie posiadają w wystarczającym stopniu koncepcji dotyczących rozwoju subregionu. Z kolei pracodawcy takie wizje, zgodne ze współczesnymi trendami gospodarczymi, przedstawiali w trakcie badań. Przedstawiciele sektora prywatnego zwracali uwagę na szereg szczegółowych oraz perspektywicznych rozwiązań (dotyczących np. edukacji, rynku pracy, czy planów zagospodarowania przestrzennego). Tym samym należy udrożnić kanały współdziałania pomiędzy tymi dwoma sektorami wykorzystując do tego pośrednictwo organizacji pozarządowych. Problemem w dość oczywistym wydawałoby się modelu, w świetle którego władze publiczne realizują elementarne działania z zakresu polityki gospodarczej pod wpływem postulatów sektora prywatnego, jest brak efektywnej współpracy między tymi sektorami. Przedstawiciele sektora prywatnego są w uproszczeniu bezsilni jako środowisko wobec władz publicznych. Wynika to w głównej mierze z braku samoorganizacji środowisk gospodarczych

15 Strona15 i tym samym potencjału oraz aspiracji do reprezentowania postulatów wobec władz samorządowych. Te ostatnie nie odczuwając silnej, zinstytucjonalizowanej presji pracodawców nie uwzględniają oczekiwań tego środowiska, zbieżnych z potrzebami społeczno-gospodarczymi. Podsumowując wprowadzenie do raportu, odwołajmy się do metafory westernu. Wyobraźmy sobie zatem mieszkańców miasta i okolicznych miejscowości na Dzikim Zachodzie w sytuacji, gdy ma być zamknięta ostatnia kopalnia złota, zapewniająca pracę. Rysują się zatem dwa scenariusze, z których pierwszy oznacza opuszczenie miasta przez wszystkich mieszkańców. Takie widoki opustoszałych miast i kopalni pamiętamy z westernów. Drugi scenariusz znany z westernów wiąże się z tym, iż mieszkańcy w razie problemów korzystają z pomocy zewnętrznej i biorą sprawy w swoje ręce. Pomoc wynajętych fachowców (choć zwykle są to rewolwerowcy ), nie polega na rozwiązaniu problemów za mieszkańców, ale pokazaniu im, jak mają sobie radzić, aby ocalić swoje miasto dzięki współpracy. I o tym są właśnie westerny, czyli o przynoszącej konkretne efekty samoorganizacji danej społeczności. Obecnie w polskich realiach takie zewnętrzne wsparcie w zakresie jak sobie radzić zapewnia Unia Europejska ze swoimi funduszami i określeniem, na co mają być przeznaczone. Jak to wsparcie wykorzystamy i czy zaowocuje to tym, że będziemy już dalej radzić sobie w subregionie konińskim sami, zależy od tego, czy potrafimy skutecznie współpracować.

16 Strona16 III. Metodologia badań W badaniach wykorzystano metodę triangulacji metodologicznej, która polega na wykorzystaniu kilku uzupełniających się wzajemnie i zróżnicowanych technik badawczych. Wykorzystano następujące techniki badawcze: Desk research (analiza źródeł zastanych) Bezpośredni wywiad kwestionariuszowy (pracodawcy i przedsiębiorcy), Indywidualny wywiad pogłębiony (przedstawiciele władz samorządowych, przedstawiciele instytucji rynku pracy, przedstawciele organizacji pozarządowych) Zogniskowany wywiad grupowy (przedsiębiorcy, przedstawiciele sektora pozarządowego i przedstawiciele sektora publicznego) Analiza SWOT. Analiza desk research powstała na podstawie dostępnych danych statystycznych, ekspertyz i raportów dotyczących sytuacji demograficznej, infrastrukturalnej, gospodarczej i społecznej regionu konińskiego. Diagnoza porównawcza potencjału gospodarczego miasta Konina i powiatu konińskiego została oparta o analizy porównawcze uwzględniające nie tylko region i kraj, ale także porównanie do jednostek zbliżonych pod względem demograficznym i administracyjnym. W celu przeprowadzenia badania wybrane zostały podmioty spełniające określone kryteria: zbliżona liczba mieszkańców, podobne struktury administracyjne (miasto na prawach powiatu wraz z powiatem ziemskim), zbliżona powierzchnia terytorialna, podobne uwarunkowania społeczne zdeterminowane procesami długiego i średniego trwania. Analiza prognostyczna rozwoju gospodarczego miasta Konina i powiatu konińskiego opierała się na porównaniu głównych wskaźników rozwoju gospodarczego oraz analizie trendu w odniesieniu do trzech wymiarów: krajowego, wojewódzkiego oraz regionu konińskiego (powiatu konińskiego ziemskiego i grodzkiego, w którego skład wchodzi 14 gmin). Wyniki analizy odniesiono także do głównych trendów i zjawisk obserwowanych w gospodarce europejskiej w ostatnich latach oraz prognoz rozwoju gospodarczego. Ważnym punktem odniesienia był także ogólnoświatowy kryzys gospodarczy wywołany recesją i kryzysem finansowym w Stanach Zjednoczonych oraz jego obecny i prognozowany wpływ na gospodarkę kraju i regionu. W celu podsumowania uzyskanych w toku analiz wyników i wniosków badawczych

17 Strona17 wykorzystano także metodologię SWOT, dzięki której określono mocne i słabe strony regionu konińskiego oraz szanse i zagrożenia, jakie stoją przed regionem w najbliższych latach. Przy analizie SWOT wykorzystano, oprócz wyników analizy źródeł zastanych, także wyniki badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych w ramach projektu. W badaniach ilościowych wzięło udział 1000 pracodawców regionu konińskiego. Narzędziem wykorzystywanym w trakcie badań był strukturalizowany kwestionariusz wywiadu, który zawierał kilkadziesiąt pytań otwartych i zamkniętych. Pytania badawcze były podzielone na kilka zagadnień problemowych, m.in. ocenę sytuacji na lokalnym rynku pracy, zawody deficytowe i nadwyżkowe, plany związane z ewentualnymi zwolnieniami/zatrudnieniem pracowników, oczekiwane przez pracodawców umiejętności i kwalifikacje pracowników, ocenę oferty szkoleniowej instytucji rynku pracy oraz informacje na temat działalności firmy. Badania zostały przeprowadzone w okresie maj-wrzesień 2009 roku przez przeszkolonych ankieterów w miejscach funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Respondentami byli najczęściej właściciele firm lub osoby zarządzające nimi, w nielicznych przypadkach były to osoby (pracownicy) kompetentne wskazane przez właścicieli. Dobór próby miał charakter kwotowo - losowy w oparciu o bazę REGON pozyskaną z Urzędu Statystycznego. Kwoty (zbiory adresów podmiotów gospodarczych), z których losowano podmioty do badań odpowiadały strukturze procentowej wg sekcji PKD w regionie w oparciu o dane GUS. Z uwagi jednak na nieaktualność danych GUS oraz procedur sprawozdawczości, które cechuje brak bieżącej aktualizacji danych, struktura procentowa próby wg sekcji PKD różni się nieznacznie od struktury, jaka wynika z danych GUS. W celu dokładnego określenia przyporządkowania danej firmy do określonej sekcji PKD ankieterzy zadawali respndentom pytanie dotyczące sekcji, w jakiej działa dany podmiot. Z uwagi na częste zmiany głównego profilu działalności niektórych przedsiębiorstw na przestrzeni lat i braku odnotowywania tego przez urząd statystyczny sekcje PKD wskazywane przez badanych nie zawsze pokrywały się z tymi, które widniały w rejestrze REGON. Obok ograniczeń związanych z aktualnością i rzetelnością prowadzonej przez GUS sprawozdawczości w tym zakresie, był to kolejny czynnik, który wpłynął na różnice pomiędzy strukturą PKD w próbie, a określoną przez GUS. Oprócz badań o charakterze ilościowym przeprowadzono także badania jakościowe, w ramach których wykorzystano metodę indywidualnego wywiadu pogłębionego i zogniskowanego wywiadu grupowego. W czterech zogniskowanych wywiadach grupowych wzięli udział przedstawiciele sektora publicznego (m.in. przewodniczący i radni rad gmin i powiatu), sek-

18 Strona18 tora pozarządowego oraz przedsiębiorcy regionu konińskiego. Dobór próby miał charakter celowy, a uczestnicy wywiadów zostali podzieleni na 4 grupy. Badania zostały zrealizowane w okresie wrzesień październik 2009 roku. Rozmówcy zostali poproszeni o opinie dotyczące takich zagadnień, jak stan gospodarki, sytuacja na lokalnym rynku pracy czy perspektywy rozwoju regionu w najbliższych latach. Wypowiedzi formułowane na podstawie doświadczeń czerpanych z wieloletniej pracy w strukturach samorządowych i administracji publicznej, prowadzeniu różnorodnej działalności gospodarczej jak i działalności społecznej zaowocowały bardzo ciekawymi dyskusjami na temat sytuacji gospodarczej regionu konińskiego. Kolejnymi z zadań badawczych projektu były indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji rynku pracy i organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie Konina i powiatu konińskiego oraz przedstawicielami władz samorządowych miast i gmin regionu, w trakcie których pytano o zagadnienia związane z sytuacją gospodarczą regionu, sytuacją na rynku pracy, słabymi i mocnymi stronami regionu sposobami na wyjście ze stagnacji gospodarczej oraz wspieraniem rozwoju gospodarczego i pożądanych form współpracy sektora publicznego i prywatnego. Dobór próby miał charakter celowy, a narzędziem wykorzystanym w trakcie realizacji badań był scenariusz wywiadu pogłębionego zawierający pytania otwarte. W okresie czerwiec wrzesień zrealizowano łącznie 14 wywiadów pogłębionych. Wnioski i rekomendacje wynikające z przeprowadzonych badań zostały przedstawione w formie tabelarycznej w oparciu o wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz w odniesieniu do: opisu problemu i jego wagi, rozdziału w raporcie z badań, w którym zamieszczono opis problemu, opisu docelowej zmiany, jaka powinna zostać dokonana, odbiorców i adresatów rekomendacji oraz sposobów, metod i instrumentów, za pomocą których powinna zostać dokonana interwencja.

19 Strona19 IV. Wyniki badań ilościowych IV.1. Wyniki badań kwestionariuszowych przeprowadzonych z pracodawcami diagnoza sytuacji konińskich przedsiębiorstw i wewnętrznej kondycji gospodarki regionu Spośród firm, które wzięły udział w badaniu najwięcej skupionych było wokół handlu hurtowego i detalicznego oraz usług naprawy pojazdów samochodowych i motocykli, a więc należących do sekcji G. Stanowiły one bowiem ponad połowę ogółu. Następną pod względem wielkości grupę stworzyły przedsiębiorstwa zarejestrowane w sekcji S a więc wykonujące działalność usługową, gdzie indziej niesklasyfikowaną. Ta sekcja skupiła dokładnie ¼ wszystkich podmiotów, które znalazły się w próbie badawczej. Znacznie mniejszą zbiorowość utworzyły przedsiębiorstwa zarejestrowane w sekcji F budownictwo 9% ogółu. Udział kolejnych 3 sekcji: I, K oraz C (odpowiednio: działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, finansowa i ubezpieczeniowa oraz przetwórstwo przemysłowe) wyniósł mniej niż 5%. Ponadto w próbie stosunkowo niewielki udział miały sekcje Q, M i A (a więc: opieka zdrowotna i pomoc społeczna, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, a także rolnictwo, łowiectwo, rybactwo i leśnictwo), chociaż ich udział w próbie był zauważalny, gdyż wyniósł ogółem 4%. W badaniach wzięły udział także podmioty skupione wokół pozostałych 9 sekcji, jednak ich udział był stosunkowo niewielki, a były to następujące sekcje: - Sekcja D (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych) - Sekcja L (działalność związana z obsługą rynku nieruchomości) - Sekcja E (dostawa wody, gospodarowanie ciekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją) - Sekcja H (transport i gospodarka magazynowa) - Sekcja J (informacja i komunikacja) - Sekcja R (działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją) - Sekcja B (górnictwo i wydobywanie)

20 Strona20 - Sekcja N (działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca) - Sekcja P (edukacja). Wykres 1. Firmy według sekcji PKD Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=986 Obraz, jaki wyłania się z analizy wyników badań przeprowadzonych na próbie 1000 pracodawców regionu konińskiego wskazuje na stosunkowo dobrą deklarowaną sytuację przedsiębiorców. Szczegółowa analiza skłania jednak do bardziej ostrożnych, a niekiedy nawet pesymistycznych wniosków. Wśród pozytywnych sygnałów należy wymienić m.in. to, iż niewiele firm przyznaje, że ma problemy finansowe, a wśród tych, które deklarują pewien problem dominują te z regularnie spłacanym zadłużeniem.

21 Strona21 Wykres 2. Ocena sytuacji finansowej firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N/ liczebność=985 Większość pytanych pracodawców nie zauważa na konińskim rynku pracy ani deficytu pracowników, ani ich nadmiaru, co pomimo dużego bezrobocia może świadczyć o równowadze w zakresie popytu i podaży na pracę w regionie. W przypadku grupy badanych wskazujących na deficyt pracowników można powiedzieć, że najbardziej dostrzegalny jest brak pracowników o odpowiednich, dobrych kwalifikacjach. W odniesieniu do deficytu konkretnych zawodów, kwalifikacji czy umiejętności dominowali pracownicy z branży budowlanej robotnicy budowlani oraz rzemieślnicy.

22 Strona22 Wykres 3. Zapotrzebowanie na pracowników według zawodów/ branż na konińskim rynku pracy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=521 Natomiast pracodawcy zapytani o zawody nadwyżkowe wskazali na grupę zawodów skupionych wokół handlu, a więc sprzedawców, demonstratorów oraz agentów do spraw sprzedaży i handlowców. Pracodawcy z sekcji S, F, C (działalność usługowa, budownictwo, przetwórstwo przemysłowe) znacząco bardziej odczuwali brak dobrze wykwalifikowanych pracowników/potencjalnych pracowników na konińskim rynku pracy niż pracodawcy z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocyklowych). Potwierdzają to także inne dane z badań, przemawiające za niedostateczną podażą dobrze wykwalifikowanych pracowników, szczególnie z wykształceniem zasadniczym zawodowym i technicznym w wyżej wymienionych branżach.

23 Strona23 Wykres 4. Nadwyżka pracowników według zawodów i branż w regionie konińskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=557 Z kolei alarmującym sygnałem dla gospodarki regionu są odpowiedzi na pytanie o to, czy w ciągu najbliższego roku planowane jest zatrudnienie nowych osób w firmie. Ponad 68% badanych stwierdziło, że nie, 13% nie potrafiło odpowiedzieć jednoznacznie pozytywnie, bądź jednoznacznie negatywnie. Mniej niż 1/5 stwierdziła, że planuje zwiększyć zatrudnienie w firmie. Jeśli chodzi o najczęściej poszukiwanych pracowników, to najczęściej, aż 73,1% wskazań, zanotowano przy kategorii pracowników fizycznych, robotników wykwalifikowanych i rzemieślników. Spośród pracodawców, którzy planują w najbliższym czasie zatrudnić nowe osoby w firmie niemal połowa poinformowała, że spodziewa się problemów, jakie mogą pojawić się w związku z poszukiwaniem pracowników. Najpoważniejszym problemem dla pracodawców spodziewających się trudności przy rekrutacji był niedobór osób, które spełniałyby oczekiwania firmy (co na poziomie bardziej szczegółowym oznaczało także m. in. brak odpowiednich kwalifikacji, czy doświadczenia) - odsetek wyniósł 45%. W dalszej kolejności największymi wadami były wygórowane oczekiwania finansowe (21%) oraz fakt, że brakuje osób rzetelnych, uczciwych, godnych zaufania na konińskim rynku pracy (19%). Firmy, w których nie spodziewano się problemów z pozyskiwaniem kadr, wymieniały głównie jako przyczynę braku obaw o losy rekrutacji fakt, że zostanie zatrudniony na stałe obecny praktykant, bądź stażysta (niespełna 50% badanych od-

24 Strona24 powiadających na to pytanie). Drugą kategorią udzielanych odpowiedzi były: renoma firmy oraz jest sporo chętnych (łącznie 30%). Respondentom zadano także pytanie o plany związane ze zwolnieniem dotychczas zatrudnionych pracowników, redukcją etatów w firmach. Zdecydowana większość, gdyż ponad 86% ankietowanych nie planuje w ciągu najbliższego roku zmniejszać zatrudnienia ani dokonywać zmian personalnych na stanowiskach. Nieco ponad 10% nie potrafiło odpowiedzieć na pytanie o zamiar dokonywania zwolnień, a jedynie 2,5% oznajmiło, że redukcja zatrudnienia w firmie jest planowana (zdecydowany zamiar wyraziło zaledwie 0,5% badanych). Wyniki te potwierdzają, wcześniej już sygnalizowaną, względną równowagę na konińskim rynku pracy. Najczęściej deklarowanym powodem zwolnień jest spadek koniunktury i ogólny kryzys (47,5%), dalej pogorszenie się kondycji ekonomicznej firmy (23,8%). Choć jest to powód na poziomie bardziej ogólnym, to także można wiązać spadek obrotów części firm ze stagnacją ekonomiczną właśnie. Mniej niż 15% wskazań uzyskały odpowiedzi mówiące o wymianie kadry pracowniczej (14,3%), o przyczynach leżących po stronie pracownika (9,5%) i inne (4,8%). Jak widać główne przyczyny mają swoje źródło w ogólnie pogarszającej się sytuacji związanej z sytuacją w regionie, a także z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym. Przyczyny zewnętrzne mają w tym wypadku bezpośrednie przełożenie na sytuację wewnętrzną w firmie. Pomimo tego, iż ponad 80% uznało, że szkolenia są ważne i przydatne, jedynie ¼ pracodawców wysłała swoich pracowników na szkolenia, warsztaty lub kursy w ciągu minionych 6 miesięcy. Jednym z najważniejszych problemów wpływających na ograniczony udział w szkoleniach są kwestie finansowe. Ponadto pracodawcy i przedsiębiorcy wciąż nie doceniają wsparcia w zakresie kapitału ludzkiego oczekując znacznie bardziej możliwości pozyskania środków na tzw. inwestycje twarde (np. w maszyny, urządzenia, itp.). W podobnym kierunku przeznaczane są zapewne środki inwestycyjne przedsiębiorstw. Świadczy to o niedocenianiu przez konińskich pracodawców roli kapitału ludzkiego w aktualnej rzeczywistości gospodarczej. Ogólnie respondenci wskazali na około 110 różnych kursów, szkoleń i warsztatów, na które jest największe zapotrzebowanie w ich firmie. Część z nich była bardzo specjalistyczna i obejmować mogła jedynie wąskie grono pracowników, natomiast większość ankietowanych podawała hasłowe nazwy kursów dla bankowców, prawników, administracyjne czy dla

25 Strona25 szwaczek, kierowców. Najczęściej wskazywano kurs obsługi klienta i sprzedaży (9,1%). Mniej niż 7% respondentów wskazało na szkolenia branżowe, jak można zakładać odpowiadające na konkretne zapotrzebowanie w danej firmie. Wykres 5. Kursy i szkolenia, na które jest zapotrzebowanie w firmach Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=375 Największe zapotrzebowanie na szkolenia zgłaszali wg pracodawców pracownicy z sekcji: M. (działalność profesjonalna, naukowa i techniczna), Q. (opieka zdrowotna i pomoc społeczna) oraz K. (działalność finansowa i ubezpieczeniowa). Najmniejsze natomiast zapotrzebowanie na szkolenia zgłaszali pracownicy z sekcji: G. (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocykli), J. (informacja i komunikacja) i S. (pozostała działalność usługowa). W odniesieniu do firm z sekcji G, J, S w regionie konińskim można powiedzieć, że pracownicy pracujący w tym obszarze nie są wystarczająco zmotywowani do podnoszenia kwalifikacji, pomimo, że pracodawcy bardzo chętnie delegowaliby ich na kursy sprzedażowe, podnoszące kompetencje miękkie, czy ogólnie rozumiane szkolenia branżowe. Z drugiej strony część pracowników nie widzi zależności pomiędzy doszkalaniem się, a możliwością awansu zawodowego, utrzymania stanowiska pracy lub też wzrostu wynagrodzenia. Jednocześnie należy też pamiętać o tym, że w obrębie podstawowych zadań pracodawcy są w stanie sami

26 Strona26 przeszkolić i przyuczyć z reguły swoich pracowników (przy założeniu, ze pewien poziom kompetencji ważnych dla pracodawcy już posiadają). W trakcie badań ankietowych konińscy pracodawcy zidentyfikowali najczęściej występujące słabe strony bądź braki w umiejętnościach i kwalifikacjach, jakimi charakteryzują się zatrudnieni przez nich pracownicy. Najczęściej wymienianymi były: mała motywacja do pracy (14,1%) oraz brak profesjonalizmu (13,3%). Wykres 6. Braki oraz słabe strony pracowników wskazane przez pracodawców Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=752 Respondentów poproszono także o zidentyfikowanie słabych stron i ewentualnych braków, z jakimi spotykają się najczęściej w trakcie rozmów z potencjalnymi pracownikami osobami poszukującymi pracy na konińskim rynku pracy. Opinie pytanych pracodawców koncentrują się wokół nieodpowiedzialności i nierzetelności w wykonywaniu obowiązków służbowych (34,8%), braku profesjonalizmu i znajomości branży (19,1%), oraz braku umiejętności interpersonalnych (17,5%).

27 Strona27 Wykres 7. Braki i słabe strony osób zgłaszających się do pracy (potencjalnych pracowników) Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=759 Ponad ¼ badanych nie potrafiła odpowiedzieć na pytanie, czy w branży, w której funkcjonuje ich firma są oferowane szkolenia lub kursy dla pracowników. Z jednej strony świadczy to o braku zainteresowania i rozeznania w dostępnych na rynku szkoleniach. Z drugiej strony bywa, że informacja o możliwościach dofinansowywanych szkoleń dla sporej części pracodawców jest trudnodostępna. Bez względu na trud wkładany w poszukiwania oczekują oni jednak takiej informacji. Kwestia informacji i skutecznej promocji jest zatem wyzwaniem dla instytucji szkoleniowych, w tym przede wszystkim instytucji pozyskujących środki unijne na szkolenia w ramach PO KL oraz organizacji III sektora mających w swoich celach statutowych rozwój kapitału ludzkiego. Do branż rozwojowych w regionie konińskim zaliczyć można w szczególności firmy z sekcji F (budownictwo), S (pozostałą działalność usługowa) oraz K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa). Branże te generalnie zwiększyły swój udział w rynku w ostatnich latach, a firmy spodziewają się rozwoju w najbliższym czasie. Między sobą różniły się one głównie tym, że pracodawcy z sekcji F i S mają większe problemy z pozyskaniem na rynku dobrze wykwalifikowanych pracowników, zauważają ich deficyt na rynku pracy, czego nie można powiedzieć o sekcji K. Firmy z sekcji K natomiast znacząco większą wagę przywiązują do rozwoju zasobów ludzkich i potrzeby szkoleń.

28 Strona28 Zaledwie niecałe 50% badanych planuje w najbliższych latach dalszy rozwój firmy, co najczęściej wiązało się ze zwiększeniem sprzedaży lub produkcji (46,5%). Mniej więcej jedna trzecia część tej grupy ankietowanych (34,8%) mówiła o zwiększeniu ilości usług i produktów oferowanych przez ich firmy. Rozszerzenie działalności o otwarcie nowych placówek planuje 17,4% firm, które zakładają dalszy rozwój w najbliższych latach. Niemal połowa badanych (48,6%) uznała, że w ciągu najbliższego roku nie planuje żadnych nakładów inwestycyjnych w firmie, a około 1/3 poinformowała o takich planach na najbliższy rok. Najczęściej wskazywano na zakup nowych maszyn (44,6%) oraz remont, rozbudowę czy modernizację już istniejącego zaplecza technicznego (25,1%). Wyniki te, pomimo wcześniej deklarowanej dobrej sytuacji finansowej, wskazują jednak na stagnację w konińskich przedsiębiorstwach, których większość nie planuje żadnych nakładów inwestycyjnych ani też nie planuje dalszego rozwoju, co w warunkach rynkowych prowadzi do utraty konkurencyjności. Z kolei na pytanie o zwiększenie w ostatnich 2-3 latach udziału firmy w rynku o nowych klientów bądź nowe kontrakty, aż 45% ankietowanych stwierdziło, że taki rozwój firmy rzeczywiście miał miejsce, a jedynie około 17% uznało, że miała miejsce sytuacja odwrotna. Potwierdza to stosunkowo dobry okres dla rozwoju gospodarczego, który niestety załamał się w roku Firmy różniły się między sobą z uwagi na branżę, jeśli chodzi o zwiększenie udziału w rynku w ciągu ostatnich dwóch, trzech latach. Branżami, w których firmy zwiększyły swój udział w rynku były: K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa), F (budownictwo) i S (pozostała działalność usługowa). Jednocześnie te branże są jednymi z najdotkliwiej odczuwających brak dobrze wykwalifikowanych pracowników (oprócz sekcji K), co wpływa w dużym stopniu na ograniczenia w zakresie ich dalszego rozwoju. Z kolei firmy budowlane, pomimo że zwiększyły udział w rynku, gorzej oceniają perspektywy w najbliższych nadchodzących latach. Firmami, które nie zwiększyły udziału w rynku i odczuwają stagnację były firmy głównie z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocykli). Aby uzyskać więcej informacji na temat otoczenia, w jakim funkcjonują firmy, które znalazły się w próbie badawczej oraz aby poznać specyfikę działalności tychże firm, poproszono respondentów biorących udział w badaniu o udzielenie informacji szerzej opisujących firmę (dobowy czas pracy, charakterystyka dostawców i klientów, sposób reklamowania się firmy itp.) oraz ocenę takich kwestii, jak możliwość rozwoju firmy czy obecność konkurencji w branży.

29 Strona29 Warto w tym miejscu zauważyć, że pracodawcy z regionu konińskiego różnili się istotnie 4 ze względu na przynależność branżową co do ocen perspektyw rozwoju firmy w kontekście obecnej sytuacji na rynku pracy. Przyjętą perspektywą był okres jednego roku. Istotne statystycznie różnice między pracodawcami z poszczególnych branż (p< 0,05), wystąpiły pomiędzy sekcjami PKD: K, C, G, S, J, I. Najlepiej perspektywy rozwoju firmy oceniają pracodawcy z sekcji K (działalność finansowa i ubezpieczeniowa). Natomiast pracodawcy z sekcji C (przetwórstwo przemysłowe) oceniają perspektywy rozwoju istotnie gorzej niż ci z sekcji K, ale jeszcze w sposób bardziej umiarkowany niż pracodawcy z takich sekcji, jak: o G. (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocykli) o S. (pozostała działalność usługowa) o J. (informacja i komunikacja) o I. (działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi). Pracodawcy z ostatnich wymienionych sekcji są zdecydowanymi pesymistami w tym względzie. Ocena ta jest w dużym stopniu związana z niewielkim rynkiem zbytu produktów i usług, jakim jest rynek koniński. Wykres 8. Kierunki, w których nastąpić może rozwój firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=310 4 H (df 14, N=966) = 58,776, p<0,01

30 Strona30 Prawie połowa badanych, którzy wcześniej wskazali, że ich firma będzie w najbliższych miesiącach rozszerzać swoją działalność, zadeklarowała, że w planach jest zwiększenie sprzedaży lub produkcji (46,5%). Mniej więcej jedna trzecia (34,8%) mówiła o zwiększeniu ilości usług i produktów oferowanych przez ich firmy. Rozszerzenie działalności o otwarcie nowych placówek planuje 17,4% firm, które zamierzają rozszerzać swoją działalność. Niemal połowa badanych (48,6%) uznała, że w ciągu najbliższego roku nie planuje żadnych nakładów inwestycyjnych w firmie, a około 1/3 poinformowała o takich planach na najbliższy rok. Tej właśnie grupie zadano kolejne pytanie: spośród przewidywanych nakładów inwestycyjnych respondenci najczęściej wymieniali zakup maszyn oraz remont, rozbudowę lub modernizację. Wykres 9. Przewidywane nakłady inwestycyjne Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=303 Wykres zamieszczony powyżej ilustruje rozkład odpowiedzi na pytanie o planowane nakłady inwestycyjne w firmach respondentów w kontekście planowanego rozwoju w najbliższych miesiącach. Najczęściej wskazywano na zakup nowych maszyn (44,6%) oraz remont, rozbudowę czy modernizację już istniejącego zaplecza technicznego (25,1%). Mniej więcej co dziesiąty ankietowany przyznał, że firma planuje otwarcie nowego punktu, nowej placówki (11,9%). Jedynie 2% badanych firm deklarujących, że w najbliższym czasie ich firma będzie w fazie rozwoju planuje inwestycje w sprzęt komputerowy. Należy dodać, że na podstawie analizy korelacji pomiędzy zmiennymi zauważono, że zamiar zatrudnienia nowych pracowników wiąże się z planami pracodawców, co do poniesienia nakładów inwestycyjnych w ciągu najbliższych dwóch lat przez firmę. 5 5 rs = 0,317, p<0,01 korelacja umiarkowana

31 Strona31 40% badanych spośród konińskich pracodawców, którzy znaleźli się w próbie stwierdziło, że w czasie ostatnich 2-3 lat firma zwiększyła swoją ofertę (o nowe produkty, usługi). Ankietowani pracodawcy wskazywali na różnorakie nakłady inwestycyjne, jakie planują w ciągu najbliższych lat w swojej firmie. Wśród nich znalazły się przede wszystkim zakup maszyn oraz innego wyposażenia firmy, zakup samochodów (ciężarowych i osobowych), a także zakup sprzętu komputerowego. W związku z tym zadano pytanie o to, w jakim wieku jest sprzęt (komputery, drukarki, samochody, kasy fiskalne czy maszyny produkcyjne) znajdujący się w firmie respondenta. Wykres 10. Sprzęt komputerowy, transportowy i inny według wieku Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań Niemal 2/3 ankietowanych pracodawców określiło wiek sprzętu komputerowego, który znajduje się w firmie na młodszy niż 5 lat, co oznacza, że zarówno firmowe komputery, drukarki, jak i oprogramowanie są sukcesywnie w konińskich firmach wymieniane. Jedynie 8,5% ankietowanych nie potrafiło sprecyzować wieku tego sprzętu. Z kolei sprzęt transportowy większość respondentów (bo niemal 45%) określiło na starszy niż 5 lat, ale aż ¼ uznała, że firmowe samochody osobowe/ciężarowe są młodsze niż 5 lat. Taki rozkład odpowiedzi nie dziwi, gdyż sprzęt transportowy starzeje się znacznie wolniej niż sprzęt komputerowy. Pozostały sprzęt, a więc maszyny produkcyjne, kasy fiskalne, itp. w zdecydowanej większości oceniony został na młodszy niż 5 lat. Oznacza to, że konińscy pracodawcy przywiązują wagę do wieku, a więc także jakości sprzętu, na którym pracują i na którym opiera

32 Strona32 się funkcjonowanie firmy. Należy jednocześnie pamiętać, że 25% badanych firm funkcjonuje na rynku w okresie nie dłuższym niż 5 lat właśnie. 6 Wykres 11. Krąg odbiorców/ klientów firmy ze względu na zasięg terytorialny Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=994 Pytanie kolejne dotyczyło kręgu odbiorców produktów i usług konińskich przedsiębiorców. W kontekście obszaru terytorialnego największa część firm kieruje swoją działalność na najbliższy rynek lokalny, tzn. miasto Konin oraz najbliższe gminy, grupa ta stanowi aż 62,3% całości przebadanych. Działalność o charakterze regionalnym na terenie województwa prowadzi co czwarta firma (26,2%), zasięg ogólnokrajowy cechuje 13,8% firm. Jedynie 2,6% przebadanych przedstawicieli firm regionu konińskiego prowadzi swoje interesy także zagranicą, głównie na terenie Unii Europejskiej. Ciekawe wnioski można wyciągnąć po zestawieniu odpowiedzi na pytanie powyższe oraz na pytanie dotyczące dostawców i kooperantów badanych firm. Z analizy wynika, że najczęściej pojawiającymi się odpowiedziami w odniesieniu do kooperantów jest zasięg ogólnokrajowy, zaś krąg odbiorców towarów i usług zamyka się na obszarze lokalnym. Na pytanie o zwiększenie w ostatnich 2-3 latach udziału firmy w rynku o nowych klientów bądź nowe kontrakty aż 45% ankietowanych stwierdziło, że taki rozwój firmy rzeczywiście miał miejsce. Niemal 1/5 pracodawców nie potrafiła odpowiedzieć na to pytanie, natomiast zwiększeniu udziału firmy w rynku zaprzeczyło 36% respondentów. Te osoby zapytano natomiast czy w ubiegłych 2-3 latach nastąpiło zmniejszenie udziału firmy w rynku. 6 Zmienna rok założenia firmy, (Q3) = 2005

33 Strona33 Nieco ponad połowa pracodawców zaprzeczyła, że nastąpił regres, jedynie około 17% uznało, że taki spadek zaistniał. Firmy różniły się między sobą 7 z uwagi na branżę, jeśli chodzi o zwiększenie udziału w rynku w ciągu ostatnich dwóch, trzech latach. Istotne statystycznie różnice między pracodawcami z poszczególnych branż (p< 0,05), wystąpiły pomiędzy sekcjami K, F, S i G. Branżami, w których firmy zwiększyły swój udział w rynku były: o K. (działalność finansowa i ubezpieczeniowa) o F. (budownictwo) o S. (pozostała działalność usługowa) Jednocześnie te branże są jednymi z najdotkliwiej odczuwających brak dobrze wykwalifikowanych pracowników (oprócz sekcji K), co wpływa w dużym stopniu na ograniczenia w zakresie ich dalszego rozwoju. Co ciekawe firmy z sekcji S, pomimo że zwiększyły udział w rynku, gorzej oceniają perspektywy w najbliższych nadchodzących latach. Firmami, które nie zwiększyły udziału w rynku i odczuwają stagnację były firmy głównie z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocykli). Wykres 12. Dostawcy, kooperanci firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=879 7 H (df 14, N=981) = 49,059, p<0,01

34 Strona34 Wykres powyższy wskazuje na odpowiedzi udzielone przez respondentów dotyczące określenia zasięgu terytorialnego, z jakiego pochodzą dostawcy i kooperanci. Wśród najczęściej pojawiających się odpowiedzi były te wskazujące na dostawców krajowych (45,5%), następnie regionalnych 28,7% oraz lokalnych 23,3%. Z usług dostawców o zasięgu międzynarodowym korzysta łącznie mniej niż 3% ankietowanych. Wskazane wyniki wyraźnie określają kontakty firm respondentów ze swoimi dostawcami (kooperantami, producentami, hurtownikami), które mają charakter głównie ogólnokrajowy. Niemałe znaczenie dla takiego obrazu sytuacji ma fakt umiejscowienia Konina na głównym węźle drogowym w kraju, który to czynnik sprzyja szeroko rozumianej wymianie gospodarczej. W trakcie analizy statystycznej udało się zidentyfikować zależność 8 pomiędzy faktem delegowania pracowników konińskich firm na szkolenia a charakterem kooperantów ze względu na zasięg ich działania. Można powiedzieć, że im większy zasięg działania kooperantów, tym częściej pracownicy konińskich firm wysyłani są na szkolenia. Spośród konińskich firm, które w ciągu ostatnich 6 miesięcy delegowały pracowników na szkolenia (a więc ¼ z ogółu konińskich firm biorących udział w badaniach): 15% kooperuje z dostawcami o zasięgu lokalnym 24% kooperuje z dostawcami o zasięgu regionalnym 32% kooperuje z dostawcami o zasięgu ogólnokrajowym 43% kooperuje z dostawcami o zasięgu międzynarodowym (w ramach UE). Można to wytłumaczyć tym, że kooperacja z firmami o większym zasięgu wiąże się z poważniejszymi operacjami finansowymi, logistycznymi i prawnymi. Potrzebni są dobrze wykwalifikowani pod kątem takiej współpracy pracownicy, niejednokrotnie o wyższych kompetencjach z zakresu np. języków obcych, sprzedaży, czy zarządzania, co w sposób bezpośredni wiąże się z systematycznym podnoszeniem kwalifikacji. 8 X 2 (df 6, N= 864) = 24,122, p < 0,01

35 Strona35 Wykres 13. Dostawcy i kooperanci firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=978 Wykres przedstawiony powyżej obrazuje odpowiedzi respondentów na pytanie o charakter współpracy z dostawcami i partnerami biznesowymi. Większość 43,6% ankietowanych zadeklarowało, że ich współpraca ma charakter stały i względnie stały - 34,4%. Nie trudno wysnuć wniosek, że większość firm działających na konińskim rynku ma stałą, ugruntowaną sieć dostawców i kooperantów, razem daje to 78%. Zaledwie 7,1% badanych przyznało, że struktura współpracy biznesowej ma charakter płynny. Zasięg kooperantów ma istotny wpływ na stałość współpracy gospodarczej. 9 Największy wpływ zasięgu działania kooperantów na stałą współpracę z konińskimi przedsiębiorcami zidentyfikowano w obrębie kategorii względnie stałych partnerów biznesowych. Można powiedzieć, że konińscy pracodawcy w największym stopniu prowadzili stałą współpracę gospodarczą z kooperantami o charakterze regionalnym (aż 47% dostawców regionalnych to względnie stali partnerzy), a w dalszej kolejności o charakterze lokalnym (31,4%). Należy zauważyć, że generalnie konińskie firmy współpracują jednak najczęściej z dostawcami o charakterze lokalnym (49,2%), a w dalszej kolejności regionalnym (39,4%). Jeśli chodzi o dostawców o zasięgu międzynarodowym w ramach UE, stwierdzono, że 60% dostawców z UE to stali kooperanci, ale taka proporcja wpisuje się w tendencję, która dotyczyła także pozostałych kategorii dostawców ze względu na zasięg. 9 X 2 (df 9, N= 834) = 27,225, p < 0,01

36 Strona36 Wykres 14. Ocena konkurencji panującej w branży, w której działa firma Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=989 Konińskich pracodawców poproszono o ocenę istniejącej w ich branży konkurencji. Znaczące jest to, że najbardziej skrajne odpowiedzi, a więc wskazujące, że firma nie ma konkurencji oraz, że istniejąca konkurencja posługuje się nieuczciwymi metodami, przez co może zagrażać istnieniu firmy respondenta uzyskały najmniej wskazań (odpowiednio: 5 i 4%). Najwięcej respondentów oceniło istniejącą konkurencję w branży jako znaczną (45% ogółu badanych) oraz taką, która co prawda istnieje, ale nie przeszkadza w pomyślnym prowadzeniu interesów firmy (36% ankietowanych). Jedynie 11% pracodawców stwierdziło, że przez konkurencję na rynku interesy firmy nie idą najlepiej.

37 Strona37 Wykres 15. Sposób reklamowania się firmy Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=887 Ponad połowa przedstawicieli firm, które znalazły się w próbie badawczej wskazało, że firma reklamuje się jedynie w miejscu działania firmy (poprzez szyld, informacje zamieszczone w witrynie). 30% ankietowanych natomiast wskazała, że ich firma reklamuje się poprzez sporadyczną reklamę, która angażuje niewielkie środki finansowe, a więc na przykład za pomocą ogłoszeń i informacji zamieszczonych w prasie, Internecie, a także na plakatach lub ulotkach. 10% konińskich pracodawców stanowią ci, którzy reklamują firmę angażując znaczne nakłady finansowe, a reklama jest systematyczna na przykład za pomocą stałego sponsoringu czy samochodu objazdowego z zamieszczoną reklamą firmy. Najmniej wskazań uzyskały odpowiedzi informujące o tym, że firma reklamuje się sporadycznie, a w te działania zaangażowane są znaczne środki finansowe oraz że firma reklamuje się systematycznie, a informacja o firmie pochłania znaczne środki finansowe (odpowiednio 3 i 1% wskazań).

38 Strona38 Tabela 1. Ocena konkurencji panującej w branży a sposób reklamowania się firmy firma nie ma konkurencji istniejąca konkurencja nie przeszkadza pomyślnemu prowadzeniu interesów konkurencja w branży jest znaczna konkurencja w branży powoduje, że interesy "nie idą" najlepiej konkurencja jest znaczna, ponadto posługuje sie nieuczciwy-mi metodami Ogółem systematyczna reklama pochłaniająca znaczne 2,3% 1,0% 1,0% 0,0% 4,8% 1,0% środki finansowe systematyczna reklama nie wymagająca znacznych 9,3% 9,2% 11,9% 5,1% 23,8% 10,3% nakładów finansowych sporadyczna reklama angażująca znaczne 9,3% 2,5% 2,5% 3,0% 9,5% 3,1% środki finansowe sporadyczna reklama angażująca niewielkie 20,9% 31,5% 32,1% 16,2% 38,1% 29,7% środki finansowe jedynie reklama w miejscu działania 58,1% 55,7% 52,6% 75,8% 23,8% 55,9% firmy Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=989 Firmy deklarujące, że nie mają konkurencji, albo konkurencja nie przeszkadza im w pomyślnym prowadzeniu interesów, najczęściej ograniczają się do reklamy jedynie w miejscu działania firmy. Co interesujące, także pracodawcy określający konkurencję jako znaczną reklamowali się głównie w miejscu działania firmy (53% wobec 32% angażujących niewielkie środki finansowe w sporadyczną reklamę). Jeszcze większą dysproporcję pomiędzy reklamą w miejscu działania firmy a sporadyczną, niedrogą reklamą zanotowano w segmencie pracodawców, którzy określili konkurencję w branży jako powodującą, że interesy nie idą najlepiej. W odniesieniu do tego segmentu firm wyjaśnieniem tych różnic zdaje się być fakt, że nie stać ich na przeprowadzenie akcji promocyjnej w oparciu o reklamę, nie wspominając już o kampanii reklamowej. Bieżąca działalność angażuje bowiem zbyt duże środki finansowe. Nieco inaczej wyglądał rozkład deklaracji odnośnie sposobów promocji w segmencie pracodawców określających konkurencję jako znaczną, w dodatku posługującą się nieuczci-

39 Strona39 wymi metodami. Niespełna 40% angażuje się w sporadyczną, tanią reklamę, niespełna 25% ogranicza się do reklamy w miejscu pracy, natomiast również niespełna 25% podejmuje już systematyczną promocję w formie reklamy (nie angażującą jednak dużych nakładów finansowych). Można zatem powiedzieć, że forma reklamy oraz wysokość nakładów zdaje się być związana z możliwościami finansowymi firm oraz oceną konkurencji w branży. Innymi słowy, firmy nie oceniające konkurencji jako znacznej reklamują się generalnie w miejscu prowadzenia działalności, czasami angażując się w sporadyczne, niskonakładowe akcje promocyjne. Firmy odczuwające dotkliwie konkurencję w branży są podzielone na firmy, których nienajlepsza kondycja finansowa nie pozwala na finansowanie akcji promocyjnej w oparciu o reklamę poza miejscem działalności i firmy, oraz te, które są w stanie sobie na to pozwolić. Co więcej firmy te dostrzegając jednocześnie nieuczciwość konkurencji w branży skłonne są angażować się, poza reklamą w miejscu działania i sporadycznymi kampaniami, także w systematyczną reklamę. Pomimo to, nadal z zastrzeżeniem, że systematyczna kampania nie będzie pochłaniać znaczących nakładów finansowych. Nie jest to zatem strategia zbyt ofensywna. Na systematyczną reklamę pochłaniającą w dodatku znaczne środki finansowe decyduje się jedynie 1% konińskich firm, które wzięły udział w badaniach. Tabela 2. Sposób reklamowania się firmy w zależności od uzyskiwanego przychodu w ciągu roku a. b. c. d. e. do PLN PLN PLN powyżej PLN Ogółem systematyczna reklama pochłaniająca znaczne środki finansowe 0,4% 0,5% 1,7% 10,8% 1,1% systematyczna reklama nie wymagająca znacznych 8,7% 10,3% 20,7% 24,3% 10,8% nakładów finansowych sporadyczna reklama angażująca znaczne środki finansowe 1,6% 4,3% 3,4% 8,1% 2,7% sporadyczna reklama angażująca niewielkie środki 23,6% 40,5% 31,0% 29,7% 28,8% finansowe jedynie reklama w miejscu działania firmy 65,8% 44,3% 43,1% 27,0% 56,6% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań, N=887

40 Strona40 W odniesieniu do zmiennej, jaką jest wysokość rocznych przychodów rozkład uzyskanych odpowiedzi nie odbiega znacząco od rozkładu związanego z oceną konkurencji. Dominuje tendencja do reklamowania się w miejscu działalności firmy, co ma oczywiście także silny związek z dużą liczbą firm jednoosobowych, jakie znalazły się w próbie badawczej. Jedynie wśród segmentu firm o przychodach powyżej 1 mln PLN zaobserwowano większą skłonność do systematycznej reklamy (nie angażującej jednak znacznych środków finansowych). W porównaniu do podmiotów z niższymi progami obrotów zdecydowanie częściej firmy te angażują się w systematyczną reklamę pochłaniającą znaczne środki finansowe (jednak w całej kategorii firm z obrotem powyżej 1 mln PLN duże nakłady na systematyczną reklamę ponosi 11% firm). Na podstawie przeprowadzonych badań kwestionariuszowych na reprezentatywnej grupie konińskich pracodawców nasuwa się kilka zasadniczych wniosków i zaleceń, które wydaje się należałoby wdrożyć w najbliższych latach. Należy tutaj wymienić przede wszystkim: zwiększenie świadomości pracodawców w zakresie korzyści z podnoszenia jakości kapitału ludzkiego poprzez uczestnictwo w szkoleniach i podnoszenie kwalifikacji pracowników, działania zmierzające do podniesienie jakości oraz lepszego dostosowania lokalnej oferty szkoleniowej i edukacyjnej do potrzeb pracodawców, w tym z uwzględnieniem zawodów i kwalifikacji rzemieślniczych (głównie tzw. zawodów budowlanych), wspieranie podmiotów oferujących dofinansowane szkolenia, w szczególności poprzez promocję kształcenia ustawicznego, działania zmierzające do pozyskiwania inwestorów zewnętrznych oraz kontrahentów i kooperantów spoza regionu oraz z zagranicy. W kontekście wcześniej przytoczonego wniosku mówiącego o niewielkim rynku zbytu produktów i usług, jakim jest rynek koniński należy zestawić także zasięg kooperantów, odbiorców, jak i dostawców towarów i usług dla firm konińskich. Zarówno pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych, jak i nawiązanie i rozszerzenie kontaktów biznesowych to czynniki, które powinny przyczynić się do rozwoju konińskiej gospodarki. Elementem, który bezwzględnie wymaga poprawy w tym kontekście jest natomiast roz-

41 Strona41 wój otoczenia biznesu oraz lokalnych partnerstw gospodarczych zrzeszających przedstawicieli trzech sektorów: publicznego, prywatnego i pozarządowego. Zadania związane z wdrażaniem tych działań wymagają przede wszystkim współdziałania przedstawicieli tych trzech sektorów, a więc podmiotów gospodarczych i związków pracodawców, władz samorządowych i administracji centralnej oraz sektora pozarządowego (organizacje pozarządowe).

42 Strona42 V. Wyniki badań jakościowych V.1. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami władz samorządowych Problemem regionu konińskiego w sferze gospodarki jest niewątpliwie bardzo mała aktywność sektora prywatnego i małej przedsiębiorczości, co odzwierciedla się w poziomach wskaźników liczby i odsetka prywatnych przedsiębiorstw. W Koninie i powiecie konińskim wartość tego wskaźnika jest niższa niż średnia dla Wielkopolski, jak i całego kraju, ponadto jest też niższa niż w porównywalnych miastach i powiatach w Polsce. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w procesach historycznych, a więc z jednej strony jest to brak tradycji drobnej wytwórczości i usług. Z drugiej strony zaś, to efekt zdominowania gospodarki regionalnej przez wielkie przedsiębiorstwa państwowe. Szczególnie ten drugi aspekt ma swoje odbicie w wypowiedziach badanych. Rozwój przemysłu w regionie konińskim zdaniem większości badanych zahamował rozwój drobnej przedsiębiorczości i rzemiosła, co było bezpośrednio związane z większą stabilnością zatrudnienia oraz warunkami socjalnymi i płacowymi w dużych zakładach państwowych. Wśród branż rozwojowych, a więc takich, w których władze samorządowe widzą na najbliższe lata najlepsze perspektywy dla rozwoju gospodarczego wymieniano głównie budownictwo i handel. Sektory, które mają największe znaczenie dla gospodarki regionu powinny, w opiniach niektórych badanych, podejmować działania nakierowane na wzajemną współpracę. Dla wzmocnienia przemysłu paliwowoenergetycznego potrzebne jest współdziałanie kopalni i elektrowni, np. w formie holdingu, co znacznie ograniczyłoby koszty ekonomiczne funkcjonowania tych zakładów. W wypowiedziach samorządowców daje się zauważyć pewne charakterystyki sektorowe w gospodarce ze względu na gminę, w której firmy działają. I tak dla przykładu gmina Stare Miasto ze względu na bliskość autostrady jest miejscem lokalizowania magazynów logistycznych czy handlu wielkopowierzchniowego. Ogrodnictwo i sadownictwo rozwija się z kolei w Sompolnie, zagrożeniem jest jednak stosunkowo niska rentowność rolnictwa. Badani przedstawiciele samorządów regionu konińskiego zostali poproszeni o wskazanie branż i sektorów gospodarki, w których według nich panuje stagnacja i, które najbardziej odczuwają skutki spowolnienia gospodarczego. Obraz wyłaniający się z wypowiedzi

43 Strona43 respondentów nie jest jednoznaczny, wskazania dotyczyły wielu zróżnicowanych sektorów. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest najpewniej przytoczone wcześniej zróżnicowanie gmin pod względem charakteru gospodarczego. Jeżeli badani wskazują na przyczynę zastoju, to jest to przede wszystkim ogólnoświatowy kryzys gospodarczy. Przekłada on się przede wszystkim na firmy nastawione na eksport, logistykę. Innym sektorem, który w dużym stopniu odczuł spowolnienie jest sektor budowlany. Przedstawiciele władz samorządowych zostali zapytani o pomysły, dzięki którym możliwe jest przeciwdziałanie stagnacji gospodarczej regionu konińskiego. Należy mieć na uwadze, że region koniński, choć kojarzony głównie z przemysłem wydobywczym i energetycznym, ma bardzo zróżnicowane warunki rozwoju w poszczególnych gminach. Na przykład gmina Ślesin jest gminą o zdecydowanie najlepszych warunkach wyjściowych dla inwestycji w turystykę, ale pojawiają się też pomysły na zagospodarowanie terenów pokopalnianych w gminie Kleczew. W gminach bazujących na rolnictwie i sadownictwie pomysłem na rozwój gospodarczy jest przetwórstwo, a jednym z instrumentów współpraca przedsiębiorców poprzez tworzenie przy wsparciu władz samorządowych klastrów czy grup producenckich, które pozwolą na większą efektywność ekonomiczną. W niektórych gminach wciąż pokłada się duże nadzieje w kolejnych odkrywkach węgla brunatnego. Innym rozwiązaniem, ale będącym też niejako w nurcie wykorzystania sektora energetycznego jest unowocześnienie i postawienie akcentu na poszukiwanie alternatywnych źródeł energii. Jeszcze innym pomysłem jest próba zmiany świadomości społeczności lokalnej odnośnie wielko-przemysłowego charakteru regionu, wywołanej procesami długiego trwania. Jednym z rozwiązań byłoby stymulowanie rozwoju gospodarczego poprzez wspomaganie małych przedsiębiorstw, jednak ze względu na niską aktywność gospodarczą mieszkańców inicjatywy te, zdaniem badanych, wymagają pewnego okresu czasu, bowiem w niektórych gminach bardzo duże uzależnienie od kopalni wciąż usypia kreatywność i poszukiwanie alternatywnych rozwiązań. Większość badanych wspominała o tym, że firmy nie zalegają z płaceniem podatków. Z umorzeń i zwolnień korzystają nieliczni oraz ci, którzy mogą ubiegać się o ulgi w związku ze zwiększeniem zatrudnienia oraz inwestycjami. Jeżeli zaległości się pojawiały, to dotyczyły głównie firm z branż dotkniętych kryzysem, a więc np. logistyki. W niektórych gminach sytuacja jest inna, głównie ze względu na ich rolniczy charakter. Stosunkowo dużo jest umorzeń

44 Strona44 podatku rolnego, co zdaniem badanych jest zjawiskiem permanentnym, ponieważ rolnictwo nie jest sektorem dochodowym. Ważną kwestią związaną z rozwojem regionu jest aktywność władz samorządowych w tworzeniu warunków dogodnych dla inwestycji, czego wyrazem jest polityka podatkowa prowadzona wobec inwestorów. Badani zapytani o możliwości bezpośredniego wsparcia przedsiębiorców przez JST najczęściej wymieniali zwolnienia z podatku od nieruchomości w powiązaniu z inwestowaniem i zatrudnianiem ludzi oraz szeroko rozumianą promocję gospodarczą. Inną formą wsparcia przedsiębiorców jest podnoszenie jakości kapitału ludzkiego i wzrost kwalifikacji mieszkańców poprzez np. szkolenia. Zwolnienia podatkowe na skutek problemów finansowych to także forma wsparcia przedsiębiorców. Jeszcze innym sposobem wsparcia jest przygotowanie terenów inwestycyjnych pod aktywność gospodarczą, której instrumentem jest planowanie przestrzenne oraz uzbrojenie gruntów w media. Jeden z badanych zauważył, że działania samorządu to przede wszystkim tworzenie warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, a inicjatywa i działanie leżą przede wszystkim po stronie przedsiębiorców. Zadaniem jednego z badanych rola samorządów powinna ograniczyć się do tego, aby przedsiębiorcom po prostu nie przeszkadzać. Niezwykle ważną kwestią jest kompleksowe przygotowanie gruntów inwestycyjnych, a z tym zagadnieniem związanych jest wiele barier do których należą m.in.: sprawy własnościowe, ograniczone środki finansowe na wykup gruntów od osób prywatnych, brak uzbrojenia i środków finansowych na ten cel, brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Najlepszym przykładem kompleksowego planowania przestrzennego i przygotowywania gruntów inwestycyjnych jest gmina Stare Miasto, która realizuje długofalowo te zadania z pełnym sukcesem w postaci pozyskanych inwestycji bezpośrednich. Niektóre, szczególnie małe gminy wiejskie są bardzo ograniczone jeśli chodzi o wspieranie przedsiębiorców. Bardzo ważnym aspektem współpracy z przedsiębiorcami, czy tez potencjalnymi inwestorami, jest odpowiednie przygotowanie i dysponowanie kompleksową ofertą inwestycyjną pozwalającą na zredukowanie do minimum wszelkich formalności związanych z możliwością rozpoczęcia czy też prowadzenia działalności gospodarczej i inwestowania. Dotyczy to w szczególności przygotowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, do-

45 Strona45 prowadzenia odpowiedniej infrastruktury oraz uregulowane sprawy własnościowe gruntów. I stąd dobrym przykładem gminy, która bardzo dobrze wywiązuje się z tych zadań jest właśnie Stare Miasto, które oprócz bardzo korzystnego położenia przy autostradzie, stwarza także dogodne warunki do inwestowania i prowadzenia szerokiej działalności gospodarczej. V.1.1. Oferta rynku pracy Jednym z najważniejszych aspektów sytuacji gospodarczej regionu jest sfera rynku pracy. Badani przedstawiciele władz samorządowych regionu konińskiego zostali poproszeni o ocenę sytuacji na lokalnym rynku pracy. Restrukturyzacje w państwowych zakładach pracy (kopalnia, huta, elektrownie) niosą za sobą przede wszystkim spadek zatrudnienia, co w regionie konińskim charakteryzującym się stosunkowo dużym odsetkiem osób zatrudnionych w sektorze państwowym, jest bardzo mocno odczuwalne. Jeden z respondentów na pytanie o to, czy procesy historyczne nie spowodowały trwale niskiego poziomu przedsiębiorczości, odpowiedział: Nie została rozbudzona - tak bym powiedział. Można to uznać jako balast, ale trzeba pamiętać również, że przyniosło to regionowi wiele korzyści. Niewątpliwie minusem jest to, że ta specyfika regionu nie rozbudziła przedsiębiorczości, nie wymusiła tego na mieszkańcach. Bo zawsze była inna możliwość, była możliwość startu w innej, stabilnej pracy. Tam gdzie jej nie było, przedsiębiorczość znacznie została rozbudzona. Tym, którzy zrezygnowali z samodzielności, oferowano dobrą pracę, z zagwarantowaną opieką socjalną, dobrze płatną. Zmiana orientacji rynku pracy na małe i średnie przedsiębiorstwa, które oferują niższe wynagrodzenia, niż sektor paliwowo energetyczny powoduje, że wysokie oczekiwania co do zarobków skłaniają ludzi do emigracji zarobkowych, gdyż pracując za granicą są w stanie zarobić znacznie więcej. Poważnym problemem są wyjazdy młodych ludzi i absolwentów wyższych uczelni, którzy podejmują pracę poza Koninem i tam osiedlają się na stałe (np. w Poznaniu, Wrocławiu czy Warszawie). Mamy zatem do czynienia z klasycznym przykładem wypłukiwania z tego terenu najcenniejszego zasobu, jaki są ludzie zwykle jednostki szczególnie aktywne. Zdaniem respondentów ważną kwestią problemową jest także trudna sytuacja kobiet w regionie konińskim. Potencjalnym zagrożeniem dla konińskiego rynku pracy jest także ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, który może spowodować masowe powroty polskiej emigracji do kraju. Jak zauważali badani, z regionu konińskiego do pracy zarobkowej za gra-

46 Strona46 nicą wyjechało wielu ludzi często z całymi rodzinami. Ich powrót może mieć poważne konsekwencje także dla budżetów samorządów. Oprócz motywacji do podejmowania pracy i legalnego zatrudnienia problemem na rynku konińskim są też deficyty w kwalifikacjach. Ponadto wskazywano na problem braku miejsc pracy dla młodych ludzi, a w szczególności absolwentów bez doświadczenia zawodowego. Czynnik ten wpływa bezpośrednio na decyzję o migracjach zarobkowych młodych ludzi do większych polskich miast oraz za granicę. Sytuacja na regionalnym rynku pracy jest też mocno związana z pewnego rodzaju przyzwyczajeniami społeczeństwa do opieki socjalnej oraz możliwością podejmowania w niektórych gminach prac sezonowych. Te dwa czynniki potęgują pewnego rodzaju marazm i brak motywacji do zmiany swojej sytuacji na rynku pracy. Wyjazdy za granicę (głównie sezonowe), towarzyszą zjawisku fasadowego bezrobocia i rozwoju szarej strefy. Efektem jest duża liczba osób rejestrujących się jako bezrobotni, którzy w miesiącach letnich wyjeżdżają pracować za granicę, natomiast gdy wracają zaczynają pracę na czarno. Na pytanie o sytuację pracodawców w regionie, samorządowcy odpowiadali w dość zróżnicowany sposób. Często wskazywali, że ogólnoświatowy kryzys gospodarczy nie dotknął w znaczący sposób firm nastawionych głównie na rynek wewnętrzny i ogólnokrajowy. Wśród małych i średnich przedsiębiorców wpływ ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego nie jest odczuwalny; ponadto część z nich bardzo aktywnie korzysta ze środków unijnych. Z drugiej strony jednak pojawiły się też głosy o niekorzystnych tendencjach na rynku pracy, odbijających się na warunkach prowadzenia własnej przedsiębiorczości w regionie. Przewijającymi się wątkami w tym zakresie były problemy z pozyskiwaniem pracowników, czyli brak wykwalifikowanej siły roboczej z właściwą motywacją i kulturą pracy. Jest to zatem problem dopasowania kwalifikacji do potrzeb rynku, przejawiający się choćby brakiem wykwalifikowanych robotników z wykształceniem zawodowym, a więc tzw. fachowców. Kolejnym zakresem problemowym poruszonym odnośnie sytuacji na regionalnym rynku pracy, była sytuacja pracowników i osób szukających pracy. Region koniński charakteryzuje się, co było już sygnalizowane wcześniej, znacznym uzależnieniem od dużych przedsiębiorstw zatrudniających liczne załogi. Jak wynika z wypowiedzi badanych największe problemy ze znalezieniem pracy dotykają określone grupy i kategorie społeczne. Są to m.in. ko-

47 Strona47 biety. Kolejną grupą borykającą się z problemami na rynku pracy są ludzie młodzi, absolwenci trafiający na rynek po ukończeniu szkół różnych szczebli. Pojawia się problem ze znalezieniem przez nich miejsca pracy, przyczyną są przede wszystkim kwalifikacje nie predysponujące do podjęcia pracy od razu po zakończeniu nauki. Taka sytuacja skutkuje często, wcześniej już opisywaną, emigracją zarobkową. W ostatnich latach zwiększyło się zapotrzebowanie na pracowników w handlu i usługach oraz budownictwie i drogownictwie, co ma swój związek ze wzrostem liczby inwestycji komunalnych, m.in. finansowanych z funduszy unijnych. Mimo dość negatywnego obrazu przedstawianego przez większość badanych pojawiały się także głosy pozytywne, lub mówiące o pewnych przesłankach pozwalających z optymizmem patrzeć w przyszłość. Spadek bezrobocia, wzrost popytu na pracowników oraz kontrole Państwowej Inspekcji Pracy przyczyniły się do poprawy sytuacji pracowników. Podstawową barierą związaną z zatrudnieniem pracownika jest zdaniem badanych koszt jego utrzymania (podatki, ubezpieczenie zdrowotne, społeczne). Wśród słabych stron pracowników badani wymieniali m.in. niską kulturę pracy, brak poszanowania dla miejsca pracy oraz dużą roszczeniowość, które wydaje się bagażem pozostałym po dużych państwowych zakładach przemysłowych. Na bardzo ważny problem w kontekście potrzeb rynku pracy i czynników wpływających na rozwój gospodarczy regionu zwrócił uwagę jeden z wójtów. Jest to bardzo niska świadomość pracodawców w zakresie konieczności stałego podnoszenia kwalifikacji przez pracowników. Zwracano także uwagę na niski poziom własnej inicjatywy i odwagi w rozpoczynaniu działalności na własny rachunek. Ponadto także wśród pracowników widoczny jest brak świadomości w odniesieniu do konieczności stałego podnoszenia i aktualizowania umiejętności oraz kwalifikacji zawodowych. Badani zwracali uwagę na brak pracowników z wykształceniem zasadniczym zawodowym, głównie w branży budowlanej i pokrewnych, co ma swój związek z niedopasowaniem oferty edukacyjnej do potrzeb rynku oraz emigracjami zarobkowymi fachowców. Ten pierwszy czynnik, zdaniem jednego z badanych, udaje się w regionie konińskim minimalizować do pewnego stopnia dzięki zmianom w ofercie szkół ponadgimnazjalnych. Deficyt rzemieślników, w dużej mierze przedstawicieli starych, ale wciąż potrzebnych zawodów to także istotny problem. W dużym stopniu uwarunkowane jest to brakiem zaintere-

48 Strona48 sowania kształceniem w tym kierunku wśród młodzieży i negatywnym stereotypem związanym z pewnymi zawodami. Kolejne pytanie zadane badanym dotyczyło zawodów nadwyżkowych na regionalnym rynku pracy. Odpowiedzi wskazujących na zawody nadwyżkowe było bardzo niewiele. I tak np. raptem jeden z badanych wspomniał o nadwyżce nauczycieli. Co może być jednak symptomem szerszego zjawiska, i wymaga pogłębionych analiz. Badani samorządowcy pytani o główne przyczyny bezrobocia w regionie mówili przede wszystkim o charakterze gospodarki, który jest determinowany przez przemysł energetyczny i wydobywczy. W powiecie konińskim wyraźnie odczuwalne jest uzależnienie od przemysłu energetycznego, co ma swój związek z relatywnie niewielką liczbą miejsc pracy w innych branżach oraz mocno utrwalonym rolniczym charakterem większości gmin. Dominacja sektora paliwowo-energetycznego zapewniającego przez wiele lat stabilne zatrudnienie, wysoki zarobki, wysoki poziom i dostępność świadczeń socjalnych stłumiła aktywność i co za tym idzie, przedsiębiorczość mieszkańców. Ze względu na wyższe koszty pracy będące pochodną stosunkowo wysokich średnich wynagrodzeń oraz niższymi kosztami pracy w innych regionach świata, które wpływają na mniejszą konkurencyjność, przedstawiciele branży produkcyjnej zdają się omijać region koniński. Negatywną specyfiką regionalnego rynku pracy jest brak motywacji do podejmowania pracy, bądź legalnego zatrudnienia, mała mobilność i wygórowane oczekiwania płacowe wśród potencjalnych pracowników: V.1.2. Władze publiczne wobec rynku pracy Najczęściej wymienianą wśród najbardziej skutecznych form aktywizacji bezrobotnych było dofinansowanie indywidualnej działalności gospodarczej. Szczególnego znaczenia nabierają te opinie w kontekście wcześniej opisywanych: braku tradycji związanych z przedsiębiorczością, niskim poziomem aktywności gospodarczej i przedsiębiorczości mieszkańców, stosunkowo niskim odsetkiem małych i średnich przedsiębiorstw. Badani bardzo nisko oceniali efektywność prac społecznie użytecznych, co jest związane w głównej mierze ze specyfiką osób, jakie uczestniczą w tych pracach. Są to bowiem klienci ośrodków pomocy społecznej cechujący się bardzo niską motywacją i kulturą pracy bądź pracujący na czarno, często także obciążeni nałogami. Roboty publiczne były oceniane tylko jako forma doraźna, choć potrzebna. Pozytywne oceny zbierały staże absolwenckie, jednak z uwagi na ogranicze-

49 Strona49 nia możliwości zatrudnienia w administracji publicznej osób po odbyciu staży (obowiązują bowiem procedury konkursowe na dane stanowiska, co nie gwarantuje pracy po zakończeniu aktywnej formy) mają one niską efektywność zatrudnieniową w instytucjach publicznych. Nieco wyższy poziom zatrudnienia stażystów jest w przypadku firm prywatnych, jednak skala odbywania stażów w sektorze prywatnym jest relatywnie mniejsza. Przedstawiciele samorządu terytorialnego regionu konińskiego zostali poproszeni o ocenę funkcjonowania i współpracy z Wojewódzkim i Powiatowym Urzędem Pracy. Jak wynika z przeprowadzonych rozmów ocena ta jest pozytywna. Związane jest to w głównej mierze z dobrą oceną w zakresie realizacji aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu i dofinansowania ich przez publiczne służby zatrudnienia. Pojawiały się też bardzo pozytywne oceny w zakresie komunikacji, wspólnej realizacji projektów przez samorządowy i urzędy pracy. Rzadko pojawiające się opinie krytyczne dotyczyły potrzeby bardziej aktywnego zaangażowania urzędu w zakresie pośrednictwa pracy dla bezrobotnych. Jednym z głównych problemów rynku pracy w regionie (jak i w całym kraju) jest, jak wynika z przeprowadzonych rozmów, niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb pracodawców. Widać to najwyraźniej na przykładzie kształcenia zawodowego, jednak, jak podkreślali niektórzy z badanych, podejmowane są próby przeciwdziałania tym zjawiskom. Rodzi się jednak pytanie o efektywność tych prób, a przede wszystkim, czy są to działania o charakaterze systemowym, długofalowym, czy też są to działania doraźne. Brak miejsc pracy dla osób z wykształceniem wyższym ma też związek z niedopasowaniem oferty szkół wyższych do potrzeb rynku pracy, przerostem aspiracji edukacyjnych i podejmowaniem studiów na kierunkach, które nie zapewniają miejsc pracy. Badani poruszali także inny problem brak doradztwa zawodowego na poziomie gimnazjów, co przyczynia się do podejmowania nietrafionych decyzji związanych z wyborem ścieżki dalszego kształcenia przez młodzież. Problem nietrafionych wyborów w zakresie kształcenia jest też ściśle związany z oczekiwaniami zarówno uczniów, jak i ich rodziców, którzy mają największy wpływ na podjęcie tej decyzji. Z jednej strony zawyżone aspiracje i oczekiwania rodziców wobec swoich dzieci, a z drugiej brak wiedzy na temat oferty edukacyjnej i oczekiwań pracodawców wpływają na takie, a nie inne postawy, których zmiana wymaga wiele pracy i czasu. Samorządowcy artykułowali także problem braku wiedzy na temat potrzeb rynku pracy. Przekłada się to bezpośrednio na podejmowanie złych lub zaniechanie właściwych decyzji

50 Strona50 związanych z kształtowaniem oferty edukacyjnej względem potrzeb i oczekiwań rynku pracy. Czynniki, które na taki stan rzeczy wpływają w największej mierze to brak narzędzi, którymi można by diagnozować rynek pracy i gotowość podejmowania wysiłków finansowych przez samorządy w tym kierunku. Samorządowcy regionu, choć nie wszyscy, wciąż uznają sektor paliwowo energetyczny za podstawę gospodarki. I choć perspektywy rozwoju są ograniczone w czasie, a nad kopalnią czy elektrowniami wciąż wisi widmo kolejnych redukcji zatrudnienia, to pokłada się w nich bardzo duże nadzieje. Są one także artykułowane w kontekście rozwoju energetyki jądrowej, dla której w Koninie, zdaniem badanych, są doskonałe warunki zarówno infrastrukturalne, jak i te związane z kapitałem ludzkim. Choć w świetle planów rządowych należy realistycznie przyjąć, iż ewentualna lokalizacja elektrowni jądrowej będzie miała miejsce po wyczerpaniu się zasobów węgla. Daleko posunięte są także plany dotyczące kolejnych odkrywek w regionie, choć eksploatacja złóż wciąż napotyka na problem, m.in. związany z dyrektywami unijnymi z zakresu ochrony środowiska. W niektórych gminach jest tak znaczne w świadomości społecznej uzależnienie od wydobycia węgla brunatnego, że o alternatywach niewiele się mówi. Jest to zatem swoista taktyka chowania głowy w piasek. Choć nie do końca na poziomie świadomości, ale w związku z brakiem podejmowanych działań przygotowujących społeczności do zamknięcia kopalni. Obecna specyfika gospodarki regionu powoduje, że m.in. liczba miejsc pracy dla kobiet jest ograniczona, ale zarazem skala zatrudnienia w tym sektorze jest nadal bardzo znacząc, a poza tym jest on gwarantem dochodów budżetowych wielu gmin. Pojawiają się opinie o tym, że redukcje zatrudnienie są rozciągnięte w czasie, więc jest możliwość przygotowania się na sytuację kryzysową. Pytanie jednak, czy sytuacja ta nie usypia czujności decydentów? V.1.3. Kto ma być inicjatorem rozwoju? Samorządowcy zostali zapytani także o możliwości rozwoju gospodarczego regionu konińskiego z prośbą o wskazanie głównych inicjatorów zmian. W kontekście pytań dotyczących wskazań po czyjej stronie miałby leżeć główny ciężar stymulowania rozwoju gospodarczego, pojawił się szczególnie ważny wątek wysokich kosztów pozapłacowych, jakie

51 Strona51 zmuszeni są ponosić pracodawcy. Odpowiedzialność za ten stan rzeczy spoczywa zatem na ustawodawcy. Zdaniem badanych wciąż jest zbyt mało kompetencji w zakresie wpływu, jaki na stymulowanie rozwoju gospodarczego danego regionu wywierać mogą samorządy lokalne. Jednym z przytaczanych przykładów jest choćby zbyt mała decentralizacja funduszy unijnych. Stymulowanie rozwoju gospodarczego w warunkach wolnego rynku polega przede wszystkim na działaniach, jakie podejmowane są przez podmioty gospodarcze i przedsiębiorców na danym terytorium. Konieczna jednak do tego jest pewna świadomość mieszkańców, a także kompetencje, dzięki którym możliwe będzie nie tylko stworzenie nowych firm w regionie, ale także umiejętność utrzymania ich funkcjonowania przez dłuższy czas. Sposobem na aktywizację rozwoju gospodarczego, szczególnie w ujęciu lokalnym czy regionalnym jest także skuteczny lobbing. Warunkiem koniecznym dla jego sprawnego funkcjonowania jest jednak, zdaniem jednego z badanych, przełamanie braku zaufania i konieczność współdziałania kilku podmiotów. W odniesieniu do zaufania wciąż wyraźnie odczuwalny w regionie konińskim jest deficyt współpracy branżowej w formie np. zrzeszeń producentów czy klastrów branżowych. Inny rozmówca także wyraźnie podkreślał rolę samorządów w tworzeniu warunków do powstawania prywatnej przedsiębiorczości. Jednakże wskazał na dość ograniczoną rolę administracji, nie tyle powinna ona wspierać inicjatywy prywatne, ile ograniczać bariery, utrudnienia, jakie istnieją w przepisach. Główny natomiast ciężar stymulowania rozwoju gospodarczego mimo wszystko powinien opierać się na działaniach środowisk biznesowych a więc dotyczy samych pracodawców. Jeden z samorządowców uznając istotną funkcję, jaką w rozwoju regionalnym pełni administracja publiczna, wskazał, iż jednak ich działania są niewystarczające. Samorządy lokalne nie posiadają odpowiednich instrumentów, którymi mogą nakręcać rozwój gospodarczy, niezbędna jest w tym przypadku pomoc ze strony administracji rządowej zarówno terenowej, jak i centralnej. Tak więc stymulacja procesów rozwojowych jest wynikiem nie tylko współpracy pomiędzy podmiotami publicznymi (administracją) a prywatnymi (przedsiębiorcy), ale także pomiędzy różnymi szczeblami i rodzajami administracji. Z kolei inny rozmówca wskazał, że główną rolę w stymulowaniu rozwoju gospodarczego powinna pełnić Agencja Rozwoju Regionalnego, a jej głównym zadaniem powinno być inicjowanie, promo-

52 Strona52 wanie i wspieranie wszelkich inicjatyw służących szeroko rozumianemu rozwojowi regionalnemu. Na bardzo ważny problem w zakresie wsparcia przedsiębiorców przez samorządy zwrócił uwagę jeden z burmistrzów. Dotyczy on nadmiernej podejrzliwości o przestępstwa gospodarcze z udziałem samorządów i zbyt rozbudowane formy kontroli, które niezależnie od efektywności rzucają na samorządy przede wszystkim przesadzone podejrzenia o korupcję. Podsumowując wypowiedzi samorządowców z regionu konińskiego na temat podmiotów odpowiedzialnych za aktywizację rozwoju gospodarczego padały różne odpowiedzi, jednak zasadniczo można stwierdzić, że wszyscy rozmówcy podkreślali wagę współpracy pomiędzy przedsiębiorcami a instytucjami do tego powołanymi. Ważnym faktem jest to, iż po stronie samorządów niewątpliwie leży zadanie przygotowania odpowiednich warunków do rozwoju prywatnej przedsiębiorczości: Samorządowcy wyrazili także swoją opinię na temat osób bądź instytucji, które miałaby przejąć odpowiedzialność za poszukiwanie rynków zbytu. Większość wypowiedzi rozmówców wskazywała na konieczność powstania i przejęcia tych zadań przez nowe struktury w postaci klastrów branżowych, a więc grup, organizacji skupiających producentów. Głównym zadaniem takich zrzeszeń pracodawców, przedsiębiorców miałby być przede wszystkim przepływ informacji dotyczący zapotrzebowania na określone usługi lub produkty na rynku. Istotnym faktem jest również to, że przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego uznali, iż takie nowe organizacje pojawiające się na rynku powinny w swych działaniach zostać wsparte przez samorządy lokalne. Jednocześnie nie można zapomnieć, iż wśród wypowiedzi samorządowców pojawiały się bardzo krytyczne uwagi właśnie pod adresem niektórych już funkcjonujących zrzeszeń. Szczególnie krytycznie wypowiadano się na temat Izby Rolniczej. Na terenie regionu konińskiego nie działają w opinii badanych w zadowalającym zakresie także rolnicze grupy producenckie. V.1.4. Marketing terytorialny Badani samorządowcy zwracali uwagę na fakt, że radni, do których kompetencji należy uchwalanie budżetów JST bardzo często traktują promocję swoich gmin i całego regionu jako jedno z najmniej pilnych działań. Promocja przegrywa w rankingu potrzeb lokalnych choćby z inwestycjami w infrastrukturę komunalną, której rozwój jest dostrzegalny

53 Strona53 przez wyborców, w przeciwieństwie do nakładów na promocję. Bowiem jeśli marketing przynosi efekty, to dzieje się to zazwyczaj dopiero w dłuższej perspektywie czasowej. Bez większych problemów można wskazać gminy regionu, które promują się najaktywniej, gdyż to one najczęściej są widoczne w mediach. Jednocześnie przedstawiciele tych gmin potrafią też odnieść się krytycznie do działań innych samorządów wskazując na zbyt dużą bierność pozostałych samorządowców regionu. W odniesieniu do pytania zadanego samorządowcom o podmiot, który w największym stopniu powinien być odpowiedzialny za promocję regionu, wskazywano przede wszystkim na potrzebę specyficznej centralizacji działań w celu wspólnego promowania całego obszaru. Za takim rozwiązaniem przemawia kilka argumentów przede wszystkim relatywnie niższe koszty, które skłoniłyby gminy do większej aktywności promocyjnej, a także fakt, iż cały region promowany byłby równomiernie, a więc nie byłoby gmin względnie upośledzonych pod tym względem. Warunkiem takiej formy marketingu byłby przy tym adekwatny udział finansowy gmin w stosunku do nakładów, jakie ponoszone są na promocję. Wyraźny jest zatem postulat, aby promocja prowadzona była nie tyle przez prywatnych przedsiębiorców na zlecenie samorządów lokalnych, ile przez same samorządy. Dodatkowo podkreślono konieczność koordynacji tych działań przez jedną jednostkę w tym przypadku byłoby to starostwo powiatowe. Ważną rolę w promocji powinny odgrywać zdaniem badanych także funkcjonujące już związki gmin i stowarzyszenia (także skupiające samorządy). Przykładem takiego działania jest funkcjonowanie Stowarzyszenia A2, które promuje gminy położone przy wielkopolskim odcinku autostrady. Widać zatem wyraźnie, że forma, w jakiej promuje się gmina czy powiat ma ogromne znaczenie. Najskuteczniejszą formą reklamy jest oczywiście ta, która trafia do jak największej liczby odbiorców a więc popularne strony internetowe, telewizja (najlepiej o zasięgu ogólnokrajowym), a także popularne tytuły gazet (nie tylko o zasięgu lokalnym). Jednakże najbardziej skuteczna forma reklamy pociąga za sobą proporcjonalnie wysokie koszty. Ważnym faktem jest to, iż pomimo braku odpowiednich środków samorządowcy widzą potrzebę promocji regionu i podejmują działania na miarę możliwości finansowych swoich gmin. Głównym atutem regionu konińskiego jest bardzo korzystne położenie w Polsce centralnej na sieci kolejowej i dróg krajowych. Przede wszystkim położenie na osi wschódzachód przy autostradzie A2 oraz w niewielkiej odległości od osi północ-południe (autostrada A1) stanowi fundament rozwoju gospodarczego regionu i otwiera szanse na intensyfikację

54 Strona54 kontaktów gospodarczych na poziomie ogólnokrajowym i międzynarodowym. Również zwraca uwagę fakt dobrze rozwiniętej sieci dróg lokalnych i powiatowych stanowiących odpowiednie zaplecze gospodarki w regionie i przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańców. Jak podkreślił jeden z przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego korzystne usytuowanie miasta Konina na głównych szlakach dróg krajowych pozwala na przełamywanie negatywnych stereotypów związanych z określaniem regionu konińskiego jako Wielkopolski B. Należy jednak pamiętać, że samo położenie, to jeszcze nie wszystko. Rozmówcy często podkreślali inne, dodatkowe mocne strony regionu takie, jak chociażby funkcjonujący na terenie konińskim przemysł energetyczny. Ze względu na fakt, że ma on strategiczny charakter dla gospodarki kraju, zapewnia stabilność. Sporo pozytywnych wypowiedzi dotyczyło też korzystnego usytuowanie regionu konińskiego pod względem turystyczno-rekreacyjnym. Rozmówcy zostali zapytani także o to, jakimi słabymi stronami charakteryzuje się region koniński. Trzeba zauważyć, że samorządowcy wskazywali na te same kwestie, które okazały się wcześniej mocnymi stronami a więc istnienie na rynku lokalnym podmiotów związanych z sektorem paliwowo-energetyczym. Zdaniem jednego z badanych słabą stroną jest fakt dużego uzależnienia od przemysłu budowlanego i energetycznego, które są bardzo wrażliwe na wahania koniunktury. Kolejnym argumentem związanym z sektorem paliwowo-energentycznym był fakt dokonującej się restrukturyzacji w tym sektorze. Pociąga ona bowiem za sobą redukcję zatrudnienia. Brak wystarczającej liczby inwestorów jest bodaj największą bolączką tego regionu. Wynika to przede wszystkim z braku uzbrojonych gruntów, które oprócz tego, że są wyznaczone pod inwestycje w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, nie są niestety własnością samorządów. W wielu przypadkach, nawet jeśli owe grunty są objęte planami, stanowią własność kilku lub kilkunastu właścicieli, z którymi proces negocjacyjny jest bardzo utrudniony. Tym bardziej, że bardzo często mają oni wygórowane oczekiwania finansowe, których samorządy nie są w stanie spełnić, a potencjalnych inwestorów zniechęcają. Kolejnym problemem jest także brak mediów i infrastruktury na gruntach przeznaczonych pod inwestycje, co w dużej mierze jest także związane z prawem własności (gminy nie mogą inwestować w nie swoje grunty). Dodatkowo wysokie średnie miesięczne wynagrodzenie brutto w Koninie obraca się na niekorzyść potencjalnych inwestorów, szczególnie tych z branży produkcyjnej. Zniechęcają ich bowiem nie tylko koszty zatrudnienia pracowników, które są wysokie, ale także wygórowane oczekiwania płacowe potencjalnych pracowników,

55 Strona55 którzy przyzwyczajeni się do stosunkowo wysokich wynagrodzeń w porównaniu z innymi regionami. Kolejną słabą stroną, wyraźnie podkreśloną przez samorządowców, jest też obecna pozycja administracyjna miasta Konina, który po reformie z 1998 roku przestał być miastem wojewódzkim. Spowodowało to marginalizację regionu i utratę wielu ważnych instytucji. Badani bardzo korzystnie oceniali stan infrastruktury technicznej i komunalnej nie tylko regionu, ale przede wszystkim miasta Konina. Szczególnie dobre oceny wystawiano połączeniom drogowym, a także takim elementom infrastruktury komunalnej, jak wodociągi czy kanalizacja, w odniesieniu do której region koniński prezentuje się bardzo korzystnie na tle kraju i województwa. Niektórzy z badanych największych nadziei i pożądanych kierunków dalszego rozwoju regionalnej gospodarki wciąż upatrują w przemyśle paliwowoenergetycznym. Swego rodzaju kontynuacją dla tego sektora jest także energetyka jądrowa, o której samorządowcy regionu zabiegają i na pewno zabiegać będą. Mają ku temu mocne argumenty w postaci choćby przygotowania kapitału ludzkiego oraz doświadczeń z wieloletniego funkcjonowania energetyki. Innym bardzo ważnym i wskazywanym przez zdecydowaną większość badanych kierunkiem powinno być jak najszersze i intensywne wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, które pozwoliłyby nie tylko na zwiększenie i ustabilizowanie zatrudnienia, ale także wzrost gospodarczy. Innym wskazywanym kierunkiem, szczególnie przez wójtów z północnej części powiatu, było przetwórstwo spożywcze. Szczególnie ważnym czynnikiem w tej branży jest na pewno partnerstwo gospodarcze w formie zrzeszania się pracodawców w stowarzyszenia, grupy producenckie, klastry, itp. Często w wypowiedziach pojawiał się wątek planowania przestrzennego, wyznaczania stref inwestycyjnych i praca nad wszelkimi usprawnieniami administracyjnymi, u których podstaw leży silna orientacja lokalnej administracji na potrzeby przedsiębiorców lokalnych i inwestorów zewnętrznych. Niektórzy z badanych zwracali uwagę na to, że wśród lokalnych elit od dłuższego czasu toczy się dyskusja na temat alternatywnych kierunków rozwoju gospodarczego. Zasadniczy problem tych rozmów polega jednak na braku konkretów, a przede wszystkim dobrych, trafionych pomysłów w odniesieniu do tego, jakich branż mógłby ten rozwój dotyczyć. Poniższy cytat z wypowiedzi jednego z badanych samorządowców jest tego podsumowaniem: W Koninie mówi się od wielu lat o innych branżach i ich rozwoju. Tylko, że jeszcze nikt nie wymyślił, jakie to mogą być branże.

56 Strona56 V.2. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami organizacji pozarządowych Ocena stanu i sytuacji organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie regionu konińskiego w opiniach badanych była generalnie pozytywna. Z każdym rokiem przybywa nowych podmiotów, szczególnie zauważalny jest wzrost liczby organizacji pożytku publicznego (głównie jednak są to organizacje charytatywne). Zakres, jak i skala działalności stowarzyszeń i fundacji jest mocno zróżnicowany. Wśród barier rozwoju organizacji pozarządowych w regionie konińskim wymieniane są głównie czynniki finansowe i prawne (w mniejszym stopniu) oraz kadrowe. Jednak dzięki systemowym rozwiązaniom oraz rzetelnej informacji, wsparciu organizacji pozarządowych oraz możliwościom aplikowania o środki z Europejskiego Funduszu Społecznego udaje się tym zagrożeniom coraz skuteczniej przeciwdziałać. Najczęściej wykorzystywaną formą wsparcia przedsiębiorców i pracodawców przez organizacje pozarządowe są działania informacyjne, promocyjne oraz wszelkiego rodzaju doradztwo i szkolenia. Poza tym organizacje pozarządowe są coraz bardziej aktywne w zakresie inicjowania lokalnych partnerstw, głównie w ramach realizacji projektów unijnych w regionie. Pomimo, że efekty współpracy w tym zakresie dopiero rodzą się i niektóre działania przebiegają mozolnie, to są już przykłady dobrych praktyk międzysektorowych w tym zakresie. Z kolei pracodawcy i przedsiębiorcy oczekują głównie wsparcia inwestycyjnego w zakresie rozwoju infrastruktury, maszyn czy urządzeń. Kapitał ludzki wciąż jest czynnikiem drugorzędnym. Konińskie organizacje pozarządowe swoimi działaniami wspierają również bezrobotnych, choć zakres wsparcia jest tutaj nieco węższy i opiera się głównie na szkoleniach oraz wspieraniu aktywizacji gospodarczej i przedsiębiorczości (głównie w oparciu o środki finansowe z Europejskiego Funduszu Społecznego). Niemal wszyscy badani zwracali uwagę na relatywnie trudną sytuację na lokalnym rynku pracy, której wynikiem jest ponad 10% bezrobocie, jednocześnie jednak wskazywano, że mieszkańcy odnajdują się w tych realiach. Niestety najczęściej przyjmowaną strategią jest podejmowanie pracy na czarno lub tymczasowa emigracja zarobkowa. Szczególnie trudna sytuacja dotyczy też młodych ludzi, którzy mają w regionie dosyć ograniczone możliwości rozwoju zawodowego z uwagi na stosunkowo małą liczbę ofert pracy. Na sytuację w regionie

57 Strona57 ma duży wpływ, zdaniem badanych, wciąż sektor paliwowo-energetyczny. Zatrzymanie rozwoju kopalni węgla brunatnego to jeden z najistotniejszych czynników trudnej sytuacji gospodarczej. Brak zgody społecznej na kolejne odkrywki (także poza regionem) to brak nowych miejsc pracy. U podstaw takiego stanu rzeczy leży z pewnością prawo i unijne dyrektywy, które w znacznym stopniu utrudniają realizację inwestycji zagrażających środowisku. Pewnym panaceum na poprawę sytuacji w regionie może być zdaniem badanych turystyka, która z pewnością jest swoistą niszą. Nie zapewni ona jednak stworzenia szerokich perspektyw dla całego regionu, choć nie można jej przekreślać. Bardzo ważna jest w tym kontekście systematyczna i długofalowa promocja oraz ścisła współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego, której przykłady już mają miejsce od jakiegoś czasu. Ważnym aspektem w kontekście rozwoju branży turystycznej w regionie, oprócz promocji, jest także rozbudowa bazy oraz infrastruktury turystycznej. Od pewnego czasu są prowadzone w tym kierunku działania, jednak ich zakres jest ograniczony m.in. potencjałem turystycznym regionu, który trudno porównać z innymi, znacznie bardziej atrakcyjnymi obszarami w Polsce. Problemem, który podnosili wszyscy badani był brak wypracowania przez długie lata alternatywy dla przemysłu paliwowo-energetycznego, innymi słowy dywersyfikacji struktury kluczowych gałęzi gospodarki. Zaniedbaną kwestią jest m.in. nierozstrzygnięty pomysł utworzenia holdingu przez hutę i elektrownię, co znacznie ogranicza rozwój całego sektora. Kolejnym obszarem problemowym jest istotny brak inicjatyw oddolnych z zakresu prowadzenia własnej działalności gospodarczej i relatywnie niewielka liczba małych i średnich przedsiębiorstw w regionie. To z kolei wpływa na stosunkowo wysokie bezrobocie. Struktura zatrudnienia w regionie ma także niekorzystny dla rozwoju gospodarczego charakter - wciąż relatywnie duży odsetek osób pracuje w sektorze publicznym w porównaniu do prywatnego. Także stosunkowo niski przyrost PKB wynika między innymi z niewielkiej liczby małych i średnich przedsiębiorstw. Badani zostali poproszeni o wskazanie branż rozwojowych w regionie - przede wszystkim takich, które generują wzrost gospodarczy i oferują zatrudnienie. Niektórzy wskazywali na turystykę, zauważając jednak, że nie jest to dziedzina, która będzie rozwiązaniem problemów w regionie. Nawet przy szerokiej promocji i inwestycjach w infrastrukturę turystyczną. Inną branżą, stwarzającą zdaniem rozmówców znacznie lepsze perspektywy, jest branża budowlana. Ponadto rozwój małej i średniej przedsiębiorczości, generuje największą

58 Strona58 liczbę miejsc pracy, a jednocześnie ten sektor jest stosunkowo najbardziej odporny na skutki ewentualnego kryzysu i załamania na rynku. Do branż, o których można powiedzieć, że stanowią pewną siłę napędową w regionie badani zaliczali natomiast handel i usługi (szczególnie jednak ten pierwszy), co ma z pewnością duży związek z wysokim poziomem średnich wynagrodzeń odnotowywanych w regionie w ostatnich latach. Stosunkowo wysokie średnie dochody, nawet przy wysokiej stopie bezrobocia to bardzo ważny czynnik napędzający wydatki konsumpcyjne. Branża handlowa należy jednak, zdaniem badanych, do wyjątków, jeśli chodzi o branże rozwojowe, a i ten rozwój ma swoje granice. Często wskazywanym czynnikiem, który mógłby się przyczynić do zmiany sytuacji i wyjścia ze swego rodzaju stagnacji gospodarczej był bliżej nieokreślony "zewnętrzny inwestor". Innym, formułowanym przez badanych pomysłem było także poszukiwanie nowych rynków, nowych powiązań. Ograniczano się jednak do ogólników i nie wskazywano konkretnych kierunków poszukiwań partnerów gospodarczych. Rozmówcy wskazywali także na konieczność podążania za tendencjami obserwowanymi od lat w zachodniej części Europy, tj. orientacji na rozwój sektora usług. Zwracano uwagę, że Konin ma w tym zakresie potencjał a ponadto szansą są napływające do Polski środki unijne. Instrumentem, który stwarza realną szansę na rozwój gospodarczy jest możliwość dofinansowania działalności gospodarczej osobom bezrobotnym. Bez wątpienia instrument ten, którym dysponują Powiatowe i Wojewódzkie Urzędy Pracy jest niezmiernie ważnym elementem wpływającym na wzrost zatrudnienia i poprawę sytuacji gospodarczej w dłuższej perspektywie czasu. Dotyczy to zwłaszcza młodych osób, które z jednej strony stanowią niewykorzystany potencjał regionu konińskiego, a z drugiej strony młodzi ludzie stanowią najbardziej kreatywną i przedsiębiorczą kategorię osób niestety uciekającą za granicę lub do większych miast. Podkreślić należy także ogromną lukę rynkową w odniesieniu do małej i średniej przedsiębiorczości w regionie konińskim. Zdaniem badanych istnieją także niewykorzystane w pełni możliwości w przypadku branży budowlanej i turystycznej. Ważny aspekt, na który zwracali uwagę badani to konsekwentna i kompleksowa polityka inwestycyjna, głównie w odniesieniu do wyznaczania i promowania terenów inwestycyjnych. Jest to problem szczególnie ważny w kontekście dobrej infrastruktury technicznej, połączeń komunikacyjnych oraz dogodnego położenia regionu na mapie Polski i Europy. Elementem istotnym z punktu widzenia przedsiębiorców i interwencji

59 Strona59 sektora publicznego w gospodarkę jest na pewno szeroko rozumiana kwestia wsparcia sektora prywatnego przez władze samorządowe. Wątek ten także przewijał się w trakcie wywiadów z przedstawicielami sektora pozarządowego. Niemal wszyscy badani byli przekonani o tym, że pracodawcy i przedsiębiorcy oczekują od sektora publicznego (w tym władz samorządowych) dofinansowania działalności poprzez dotacje inwestycyjne. W zdecydowanie mniejszym stopniu oczekuje się wsparcia w zakresie inwestycji w kapitał ludzki. W kontekście współpracy podnoszona była kwestia wspólnych działań poprzez zawiązywanie lokalnych partnerstw w ramach trzech sektorów: prywatnego (przedsiębiorcy), pozarządowego (organizacje i stowarzyszenia) i publicznego (władze samorządowe). Co ważne, widać już pierwsze działania w tym kierunku. W trakcie wywiadów pogłębionych szeroko omawianym zagadnieniem była sytuacja na konińskim rynku pracy. Jednym z ważniejszych wątków tego zagadnienia był problem migracji zarobkowych, który w dużym stopniu dotknął ten region. Zdaniem rozmówców dotyczy on w zdecydowanej większości ludzi młodych. Problem migracji zarobkowych wśród młodzieży dotyczy zwłaszcza studentów i absolwentów uczelni wyższych. W szczególności tych, którzy studiują lub kończyli studia wyższe poza Koninem. Kolejną kwestią, którą artykułowali badani była zróżnicowana sytuacja kobiet i mężczyzn. Taka ocena wynika z większej liczby ofert pracy kierowanych do mężczyzn, a także niższej stopie bezrobocia wśród przedstawicieli tej płci. Bezpośredni związek z tą sytuacją ma przemysłowa specyfika regionu, a w szczególności sektor paliwowo-energetyczny, który zatrudnia głównie mężczyzn. Szczególnie ważną rolę w aktywizowaniu bezrobotnych mają do odegrania urzędy pracy, władze samorządowe i organizacje pozarządowe, które dysponują odpowiednimi instrumentami i środkami finansowymi. Należą do nich np. aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. W przypadku samorządów i organizacji pozarządowych są to głównie środki z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, które można przeznaczać na realizację różnego rodzaju projektów integrujących i aktywizujących społeczność lokalną, ale przede wszystkim na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Na niekorzystną sytuację na konińskim rynku pracy ma także wpływ "szara strefa". Ma to związek z dosyć wysokimi średnimi zarobkami, jakimi cechuje się region koniński w porównaniu do innych aglomeracji tej wielkości oraz innych obszarów Wielkopolski. W sytuacji wysokich oczekiwań finansowych i braku możliwości ich spełnienia przez pracodawców często podejmowanym działaniem jest przyjęcie zatrudnienia bez umowy, które gwarantuje

60 Strona60 wyższy dochód pracownikowi. Czynnik ten ogranicza także napływ nowych inwestycji, w szczególności firm produkcyjnych, które w stosunkowo szybkim czasie mogą wygenerować dużą liczbę miejsc pracy wysokie oczekiwania potencjalnych pracowników zniechęcają bowiem zewnętrznych inwestorów z tej branży, którym zależy na niskich kosztach. Badani zostali poproszeni także o ocenę sytuacji pracodawców. Okazuje się, że pomimo stosunkowo wysokiego bezrobocia nie jest tak łatwo na konińskim rynku pracy znaleźć właściwą osobę do pracy. Wiąże się to m.in. z brakiem odpowiednich i dopasowanych do potrzeb pracodawców umiejętności i kwalifikacji. Kolejny problem to kwestia migracji. Najlepsze i najlepiej przygotowane kadry bardzo często pracują już poza regionem. Badanych poproszono także o wskazanie zawodów deficytowych oraz nadwyżkowych na regionalnym rynku pracy. W odniesieniu do tych pierwszych zdecydowanie najczęściej wskazywano na osoby z wykształceniem zawodowym, czyli tzw. "fachowców" oraz rzemieślników. W przypadku zawodów nadwyżkowych, czyli takich, których przedstawicieli jest za dużo na rynku w wypowiedziach badanych pojawiały się dwa zasadnicze motywy: osoby z wyższym wykształceniem, głównie humanistycznym oraz absolwenci szkół średnich bez przygotowania zawodowego. Wśród kierunków humanistycznych najczęściej wymieniano pracę socjalną, administrację i politologię. Innym, równie często przywoływanym kierunkiem studiów było zarządzanie i marketing. Podsumowując główne przyczyny bezrobocia na konińskim rynku pracy badani najczęściej wskazywali na trzy elementy: funkcjonowanie na dosyć szeroką skalę "szarej strefy" i podejmowanie nielegalnej pracy za niemiecką granicą, stosunkowo niewielką liczbę ofert pracy oraz brak aktywności gospodarczej wśród mieszkańców będącej bardzo często efektem braku odwagi i pomysłu na własny biznes. Na ten ostatni element duży wpływ ma coraz większy udział w ogólnej liczbie bezrobotnych osób długotrwale pozostających bez pracy oraz bierna postawa wynikająca z braku wiary we własne siły i umiejętności. Wszystkie te czynniki pozostają w dużym stopniu związane ze specyfiką regionu konińskiego, w którym wciąż dominuje sektor paliwowo - energetyczny. Rozmówcy pytani o ocenę współpracy z konińskimi samorządami wypowiadali się bardzo pozytywnie. Szczególnie ważnym czynnikiem wpływającym na dobrą i ścisłą współpracę jest stosunkowo niewielki region i możliwość bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami władz lokalnych. Bardzo pozytywnie był oceniany także powiatowy urząd pracy. Współpraca z tą instytucja była oceniana zarówno poprzez pryzmat wykorzystania aktywnych

61 Strona61 form przeciwdziałania bezrobociu i możliwość rekrutacji pracowników, jak też w kontekście wspólnie podejmowanych działań. Ważnym zagadnieniem, któremu poświęcono dużą uwagę w trakcie badań była kwestia dopasowania oferty edukacyjnej w regionie (głównie w odniesieniu do szkół ponadgimnazjalnych) do potrzeb rynku pracy i oczekiwań pracodawców. Zdaniem badanych szczególnie niedopasowana do potrzeb rynku jest oferta kształcenia zawodowego na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej. Jeden z rozmówców wspomniał jednak o tym, że są podejmowane w tym kierunku pewne inicjatywy, choć wciąż nie dają one wystarczających rezultatów. Niezbędne są bardziej pogłębione działania związane ze zmianą wizerunku kształcenia zawodowego i negatywnego stereotypu zasadniczych szkół zawodowych. Szczególnie ważna dla rozwiązywania tych problemów jest potrzeba dostarczenia młodym ludziom (a także ich rodzicom) wiedzy na temat rynku pracy i pożądanych przez pracodawców kwalifikacji. Z braku wiedzy wynika bowiem także brak świadomości wśród młodych ludzi, który bezpośrednio objawia się podejmowaniem złych decyzji - nie podchodzeniem do egzaminów zawodowych, podejmowane z dnia na dzień decyzje o emigracji zarobkowej, które rodzą bezpośrednie konsekwencje dla pracodawców zatrudniających uczniów (brak refundacji z tytułu zatrudnienia młodocianych pracowników) oraz odroczone konsekwencje wobec uczniów (brak potwierdzonych w postaci dyplomu czeladniczego kwalifikacji). U podstaw problemu niedopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, obok wspomnianego braku wiedzy i świadomości oraz negatywnych stereotypów, leży także dosyć specyficzna i niekorzystna sytuacja związana z postawą i zachowaniem uczniów będących jednocześnie klientami dla szkół. Uczeń wybiera bowiem taką ofertę edukacyjną, która wydaje mu się najbardziej atrakcyjna. Z kolei szkoły muszą niejako sprostać tym oczekiwaniom, gdyż za uczniem podąża subwencja oświatowa, a więc konkretne pieniądze z budżetu państwa. Ostatnim z najważniejszych zagadnień poruszanych w trakcie badań z przedstawicielami konińskich organizacji pozarządowych była ocena rynku pośrednictwa pracy. Jak już wcześniej wspomniano rynek i gospodarka konińska w porównaniu do pozostałych aglomeracji Wielkopolski cechują się znaczną specyfiką. Ma ona również swego rodzaju przełożenie na funkcjonowanie rynku pośrednictwa pracy. Bardzo dobre oceny, o czym już wspomniano, badani wystawiali publicznym służbom zatrudnienia, a w szczególności Powiatowemu Urzędowi Pracy. Znacznie gorzej oceniano natomiast działalność agencji zatrudnienia, które na konińskim rynku pracy nie mogą odnaleźć dla siebie miejsca.

62 Strona62 V.3. Wyniki badań przeprowadzonych z przedstawicielami instytucji rynku pracy Wyłoniony na podstawie wywiadów pogłębionych z przedstawicielami konińskich instytucji rynku pracy obraz przedstawia region funkcjonujący w świadomości społecznej jako obszar przemysłowy, którego rola gospodarcza po transformacji przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku uległa stopniowemu osłabieniu, jednak nadal ma on duży wpływ na gospodarkę i rynek pracy. Odnosząc się do sytuacji ostatnich kilku lat wskazywano na dobrą koniunkturę która została zachwiana w końcu 2008 roku. Wpływ ogólnoświatowego kryzysu odbił się przede wszystkim na firmach nastawionych na eksport, niektóre z nich zakończyły swoją działalność, inne w znacznym stopniu zredukowały zatrudnienie. Przedsiębiorstwa, które nastawione są na rynek lokalny i ogólnokrajowy w zdecydowanie mniejszym stopniu odczuły spowolnienie koniunktury. Zmieniła się sytuacja pracowników i osób poszukujących pracy. Rynek pracownika który obserwowano jeszcze rok temu, zmienił charakter. Zmniejszenie zatrudnienia celem obniżenia kosztów odbiło się na sytuacji pracowników. Notowano wzrost przypadków zgłaszanych do urzędów zwolnień grupowych. Choć nastąpiło pogorszenie sytuacji, to według badanych problemy rynku pracy nie mają charakteru nazbyt drastycznego. Jeżeli chodzi o rozwój branż na lokalnym rynku, należy podkreślić w szczególności rozwój handlu, szczególnie wielko powierzchniowego na co wskazywali respondenci. Inną kwestią jest rozwój magazynów i centrów logistycznych lokalizowanych w pobliżu autostrady. W opinii badanych największy procent wśród bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zawodowym, bądź też bez kwalifikacji. Jest też pewna grupa osób trwale pozostająca bez pracy. Mimo to widać poprawę. Na przykład działania Powiatowego Urzędu Pracy przyczyniły się do większej aktywizacji kobiet poszukujących pracy. Rozmówcy zwracali uwagę na fasadowość zjawiska bezrobocia w regionie konińskim. Z jednej strony wiele osób które się rejestruje w urzędach (celem uzyskania pomocy socjalnej) to osoby które na co dzień pracują w szarej strefie, a z drugiej strony zaś bardzo charakterystycznym zjawiskiem dla regionu jest sezonowość napływu nowych bezrobotnych spowo-

63 Strona63 dowana pracą tychże osób za granicą, szczególnie w sezonie letnim. Skalę szarej strefy respondenci oceniali na od 10% do 30% ogółu zatrudnianych. Wśród branż najczęściej wskazywali na te związane z pracą fizyczną, głównie budownictwo. W zakresie współpracy pracodawców z instytucjami rynku pracy respondenci wskazywali na trudności z jednoznaczną oceną, kładąc głównie nacisk na podejście pracodawców. Z ich doświadczeń wynika, że większość podchodzi do tej współpracy w sposób roszczeniowy, często towarzyszy temu także duży ładunek nieufności. Efektem tego jest choćby bardzo zła sytuacja prywatnych agencji zatrudnienia. Zwrócono uwagę na staż, jako jedną z najchętniej stosowanych i najefektywniejszych form wspomagania zatrudnienia i aktywizowania bezrobotnych. Badani podkreślali korzyści leżące zarówno po stronie pracodawcy i pracownika, jako powody tej popularności. Innym pozytywnym akcentem jest coraz większa liczba oferowanych kursów i szkoleń oraz coraz większa liczba osób na nie uczęszczających. Wedle respondentów wpływ na to mają zarówno środki pozyskiwane z Unii Europejskiej, jak i efekty szkoleń które są przez ich uczestników dostrzegane. Wśród problemów dotyczących zatrudnienia pracowników wskazywano na nadmierną fiskalizację i wysokie koszty pozapłacowe. Ponadto zwracano także uwagę na niską motywację potencjalnych pracowników, która przejawia się choćby małą ich mobilnością. Wskazywanym powodem braku motywacji w aktywnym poszukiwaniu pracy są z jednej strony stosunkowo wysokie świadczenia socjalne, z drugiej zaś omawiany wyżej problem pracy na czarno, także za granicą. Problemem, na który również wskazali badani, jest aspekt wchodzenia osób młodych na rynek pracy. W przypadku osób z wykształceniem zawodowym i technicznym mówiono przede wszystkim o problemie systemowym, a więc niedostosowaniu oferty edukacyjnej szkół do potrzeb rynku pracy. W tym kontekście warto też wspomnieć o problemach w planowaniu ścieżki edukacji i dalszej kariery osób młodych, które wymagają kompleksowej interwencji ze strony władz publicznych. W szczególności dotyczy to przekazywania wiedzy o sytuacji i potrzebach rynku pracy oraz wsparcia w zakresie doradztwa zawodowego. W przypadku osób z wykształceniem wyższym zwrócono uwagę na stopniowo zwiększającą się liczbę kierunków studiów oferowanych w samym regionie konińskim. Problemem jest jednak duża liczba absolwentów kierunków humanistycznych i ekonomicznych, niedobór zaś absolwentów kierunków inżynierskich. Kwestią na którą należy zwrócić tu szczególną

64 Strona64 uwagę jest problem drenażu kapitału ludzkiego, a więc młodych mieszkańców regionu do dużych ośrodków akademickich, jak Warszawa czy Poznań. Jeżeli nie stworzy się odpowiednich dla nich warunków, skala emigracji nie tylko utrzyma się, ale może się jeszcze powiększyć. Problem wypłukiwania zasobów przez większe ośrodki wskazano jako jedno z zagrożeń, innymi były stan środowiska naturalnego i brak tradycji małej przedsiębiorczości. Swoistym problemem jest także brak wykorzystywania bardzo korzystnego położenia przez Konin i inne gminy powiatu poza gminą Stare Miasto, gdzie niemal wszystkie duże inwestycje są w ostatnich latach lokowane. Właśnie położenie na szlakach drogowym i kolejowym wschód-zachód, oraz stosunkowo niedaleka odległość do węzła autostradowego północpołudnie wskazywano jako największy atut regionu konińskiego. Jak pokazuje doświadczenie innych ośrodków średniej wielkości zlokalizowanych między tymi większymi, może to być zarówno szansa jak i zagrożenie. Kwestią rozstrzygającą będzie, jak można wnioskować z wypowiedzi respondentów, zaangażowanie władz lokalnych w promocję, tworzenie odpowiednich warunków dla pozyskiwania inwestycji oraz wzrostu jakości życia mieszkańców i inwestycje w kapitał ludzki.

65 Strona65 V.4. Wyniki badań zogniskowane wywiady grupowe z przedstawicielami sektora publicznego, sektora pozarządowego oraz przedsiębiorcami regionu konińskiego Oceniając stan gospodarki regionu konińskiego badani najczęściej akcentowali duży wpływ sektora paliwowo-energetycznego oraz dużych przedsiębiorstw państwowych, które w ostatnich latach zmniejszają zatrudnienie i ograniczają swoją działalność. Jednocześnie akcentowano negatywny wpływ tych zakładów na rozwój przedsiębiorczości w regionie. Badani byli przekonani, że w odniesieniu do rozwoju przedsiębiorczości niezbędne są szerokie i kompleksowe działania, w ramach których wykorzystane powinny być środki unijne. Jednocześnie wymieniano szereg czynników wpływających negatywnie na rozwój drobnej przedsiębiorczości oraz sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Zaliczano do nich m.in. wysokie wskaźniki średniego wynagrodzenia, jakie oferował i nadal oferuje sektor państwowy. Ponadto wysoki poziom wynagrodzeń jest także czynnikiem odstraszającym inwestorów zewnętrznych, którzy rozważając decyzje o lokalizacji swoich zakładów w szczególny sposób biorą pod uwagę koszty pracy. Okazuje się także, że okoliczne powiaty są dla nich bardziej konkurencyjne, a z kolei przewaga gmin ościennych położonych w powiecie konińskim w odniesieniu do miasta polega m. in na kompleksowo przygotowanych gruntach inwestycyjnych. Innym czynnikiem, który jest charakterystyczny dla regionu konińskiego jest odczuwalny odpływ młodych ludzi poza granice regionu w poszukiwaniu zatrudnienia. Kolejną kwestią wpływającą także na rozwój przedsiębiorczości, ale przede wszystkim na stosunkowo wysokie wskaźniki bezrobocia jest niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Także intensywny rozwój sektora paliwowo-energetycznego charakteryzował się dynamicznym napływem pracowników spoza regionu. Sytuacja ta nie wpływała jednak na ukształtowanie się więzi społecznych i wzrost kapitału społecznego, co również ma duży wpływ na ograniczenie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości w chwili obecnej. Sektor paliwowo-energetyczny został określony przez jednego z przedsiębiorców mianem gwoździa do trumny konińskiej gospodarki, bowiem duże zakłady przemysłowe silnie oddziaływały i oddziałują nadal nie tylko na postawy zatrudnionych w nich osób, ale także wpływają na dziedziczenie ich przez kolejne pokolenia. Postawy te wpływają przede

66 Strona66 wszystkim niski poziom kreatywności, inicjatywy gospodarczej oraz kultury i wydajności pracy. Z kolei samorządowcy, oprócz zmian administracyjnych z 1998 roku akcentowali zbyt mocno scentralizowany system dystrybucji środków unijnych będących w dyspozycji marszałka. Ich zdaniem pogłębia on różnice między centrum regionu, a jego peryferiami, do których często zalicza się także region koniński. Wskaźniki wartości środków inwestycyjnych konińskich przedsiębiorstw należą w porównaniu do podobnych aglomeracji do stosunkowo wysokich. Bardziej szczegółowe analizy pokazują jednak, że nakłady inwestycyjne ponoszą jednak głównie największe przedsiębiorstwa. Samorządowcy biorący udział w badaniach starali się nakreślić specyfikę a zarazem główne determinanty rozwoju gospodarczego swoich gmin. Impulsem dla tego rozwoju jest niewątpliwie, oprócz sektora wydobywczego, którego wpływ jest coraz mniejszy, komunikacja i położenie przy autostradzie. Ograniczenia rozwoju sektora paliwowo-energetycznego skłaniają do poszukiwania alternatyw. Najczęściej pojawia się jednak tylko pomysł związany z wykorzystaniem turystyki. Oprócz inwestycji w kapitał ludzki i tworzenie lokalnych partnerstw gospodarczych (m.in. klastrów branżowych i stowarzyszeń gospodarczych) jednym z filarów rozwoju współczesnej gospodarki, które mogłyby z powodzeniem zostać wykorzystane w regionie konińskim są innowacyjne technologie. Według badanych region ma w zakresie stwarzania warunków dla rozwoju innowacyjności, jak też rozwoju kapitału ludzkiego duże zaległości. Zdecydowanie najczęściej sugerowanym rozwiązaniem służącym wyjściu ze stagnacji gospodarczej w regionie było wsparcie dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw oraz wspieranie aktywności gospodarczej mieszkańców regionu, które przez lata dominacji sektora paliwowo-energetycznego i dużych zakładów państwowych nie zostały do tej pory dostatecznie rozbudzone. Jednocześnie pojawiały się także głosy akcentujące potrzebę wsparcia sektora paliwowo-energetycznego oraz dużych zakładów, które choć przez wiele lat hamowały rozwój przedsiębiorczości, to nadal oferują zatrudnienie dla ogromnej rzeszy pracowników i pozwalają na zdobycie cennego doświadczenia zawodowego. Należy jednak pamiętać o tym, że duże zakłady państwowe systematycznie redukują zatrudnienie, stąd też potrzebni są inwestorzy zewnętrzni, którzy są wskazywani jako kolejna szansa na wyjście ze stagnacji.

67 Strona67 Kolejnym z niezbędnych zdaniem badanych działań służących wyjściu ze stagnacji gospodarczej jest praca zmierzająca do dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. W tym kontekście zwracano uwagę na kilka aspektów tego zagadnienia począwszy od braku szeroko zakrojonych i rzetelnych badań służących diagnozie i monitoringowi zapotrzebowania rynku pracy na konkretne zawody i kwalifikacje, koniecznym zmianom w ofercie edukacyjnej związanym z większą orientacją na kształcenie zawodowe oraz poprawie jakości kształcenia. Bardzo często poruszanym zagadnieniem w kontekście czynników służących wyjściu ze stagnacji gospodarczej było także planowanie przestrzenne i przygotowywanie terenów inwestycyjnych przez administrację lokalną. Jako doskonały przykład modelowych działań przedstawiana była gmina Stare Miasto. Nie oszczędzono z kolei krytycznych opinii pozostałym gminom, a w szczególności Miastu Konin. Jako inicjatorów głównych zmian badani bardzo często wymieniali właśnie samorządy lokalne. Akcentowano także, że rola samorządów powinna skupiać się na tworzeniu sprzyjających warunków i wyznaczaniu wizji rozwoju w oparciu o planowanie strategiczne oraz większą orientację na przedsiębiorców. Skuteczność działań podejmowanych przez władze samorządowe wymaga działań ponad granicami gmin czy powiatów. Kliku samorządowców zwróciło uwagę na to, że współpraca samorządów pozostawia wciąż wiele do życzenia, a pewne pomysły czy rozwiązania należy omawiać i realizować wspólnie, gdyż to znacznie przybliża do sukcesu. Ponadto skuteczne i godne naśladowania przykłady można odnaleźć u sąsiadów za miedzą i należy z nich korzystać. Zawieranie lokalnych partnerstw, których inicjatorami i głównymi uczestnikami powinny być władze samorządowe, to wątek który kilkakrotnie przewijał się w trakcie wywiadów. Sam projekt, którego elementem były omawiane badania okazał się być doskonałą okazją do realizacji tego typu działań, o czym kilkukrotnie mówili w trakcie badań przedstawiciele władz samorządowych. Spotkania liderów lokalnych i władz samorządowych w postaci dyskusji czy wymiany doświadczeń to inicjatywa warta kontynuowania. W odniesieniu do działań władz samorządowych służących rozwojowi gospodarczemu niezwykle ważnym elementem jest także ustawa o partnerstwie publicznoprywatnym, która jak do tej pory nie spełnia zupełnie swojej roli. Główne uwagi badanych dotyczyły wypracowania modelu współpracy między sektorem publicznym i prywat-

68 Strona68 nym, który z jednej strony będzie efektywny, a z drugiej zminimalizuje potencjalną możliwość działań korupcyjnych i zachęci obie strony do podejmowania współpracy. Niezwykle ważna w kontekście pomysłów i rozwiązań służących przeciwdziałaniu stagnacji gospodarczej jest wizja i aktywność liderów lokalnych, do których najczęściej zalicza się przedstawicieli władz samorządowych. Ponadto pomysły przeciwdziałania stagnacji gospodarczej powinny być skoncentrowane na mocnych stronach regionu. Do nich badani bardzo często zaliczali, oprócz zasobów związanych z sektorem paliwowo-energetycznym, turystykę. Turystyka, obok na przykład branży meblarskiej, może być jednym z elementów współpracy gospodarczej zarówno tej międzynarodowej jak i ponadregionalnej. Do jednego z kierunków, który z uwagi na bliskość i połączenia komunikacyjne jest realną perspektywą zaliczyć należy z pewnością kierunek niemiecki i bliskość Berlina. Pojawiały się także uzasadnione głosy wskazujące na to, że koncentracja na współpracy gospodarczej z potencjalnymi partnerami z Berlina nie jest i nie może być jedynym rozwiązaniem. W kontekście poszukiwania rozwiązań służących przeciwdziałaniu stagnacji gospodarczej należy poszukiwać kilku uzupełniających się wariantów, tak aby nie doprowadzić do uzależniania gospodarki regionu od jednego czy dwóch czynników rozwojowych. Z pewnością stymulowanie rozwoju gospodarczego regionu konińskiego wymaga dogłębnych i różnorodnych działań, z których większość została omówiona w trakcie wywiadów. W niektórych gminach samorząd lokalny przejmuje rolę głównego inicjatora działań. Zadanie to nie jest jednak łatwe z uwagi na dość niski poziom kapitału społecznego (czyli zdolności do samoorganizacji społecznej), wzajemnego zaufania i gotowości do kooperacji wśród lokalnych przedsiębiorców. Zdecydowanie najczęściej stosowanymi formami wsparcia przedsiębiorców przez samorządy lokalne są jednak zwolnienia podatkowe. Jednocześnie badani zwracali uwagę, że samorządy mają bardzo mało instrumentów pobudzających do prowadzenia działalności gospodarczej. Oczekiwania mieszkańców i realia lokalnej polityki mają to do siebie, że odważne i perspektywiczne decyzje podejmuje się w samorządach bardzo rzadko. Nad korzyściami długofalowymi, ale związanymi z pewnym ryzykiem przeważa wynik wyborczy i konieczność utrzymania poparcia społecznego.

69 Strona69 Wskazując na główne przyczyny wysokiego poziomu bezrobocia, które należy w regionie konińskim do najwyższych w Wielkopolsce należy mieć na uwadze m.in. ogromny wpływ dużych zakładów państwowych, które niejako przyzwyczaiły do wysokich zarobków, a jednocześnie rozleniwiły pracowników, jak powiedział jeden z przedsiębiorców. Przez to rozleniwienie należy rozumieć przede wszystkim niską kulturę pracy, niską wydajność i wysoki poziom roszczeniowości wobec pracodawcy. Małe przedsiębiorstwa chcąc pozyskać wykwalifikowanego pracownika często nie są w stanie tych barier przekroczyć. Duży wpływ sektora przedsiębiorstw państwowych jest także czynnikiem sprzyjającym migracjom zarobkowym. Wynika zarówno z wysokości wynagrodzeń, ale także z braku podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek. W kontekście oceny sytuacji na rynku pracy ponownie pojawił się wątek niedopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców. Brak miejsc pracy dla młodzieży, który w dużym stopniu jest blokowany przez brak nowych miejsc pracy w dużych zakładach to także jedna z bezpośrednich przyczyn migracji młodych ludzi. Z niedopasowaniem oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy wiąże się kilka czynników: nieudana reforma szkolnictwa ponadgimnazjalnego, coraz niższa jakość kształcenia i niedopasowanie systemu do potrzeb pracodawców oraz brak doradztwa zawodowego skutkujący brakiem wiedzy młodych ludzi na temat potrzeb rynku pracy. Na to nakłada się także sposób tworzenia oferty edukacyjnej ściśle pod kątem potrzeb i oczekiwań młodzieży, a nie rynku pracy i pracodawców. Niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy oraz obniżenie jakości kształcenia to problem, który dotyka nie tylko szkolnictwa ponadgimnazjalnego, ale także w coraz większym stopniu szkolnictwa wyższego. Zawyżone aspiracje edukacyjne młodzieży prowadzą bowiem wprost do dewaluacji dyplomu licencjata i dyplomu magistra oraz wzrostu bezrobocia wśród osób z wyższym wykształceniem. Uczestników zogniskowanych wywiadów grupowych poproszono o wskazanie zawodów i umiejętności deficytowych oraz nadwyżkowych na konińskim rynku pracy. Badani znacznie częściej wymieniali zawody deficytowe. Z kolei wspominając o umiejętnościach podnoszono niską jakość posiadanych kwalifikacji, przy wysokich oczekiwaniach finansowych, niskiej kulturze pracy oraz niskiej wydajności. Często zwracano także uwagę na deficyt wykwalifikowanych pracowników z wykształceniem zasadniczym zawodowym. W odniesieniu do zawodów nadwyżkowych stosun-

70 Strona70 kowo często pojawiały się natomiast wskazania na osoby z wykształceniem wyższym, najczęściej humanistycznym. Brak kreatywności i przedsiębiorczości wpływa na podejmowanie krótkookresowych strategii zarobkowania lub też uzależnia od instrumentów pomocy społecznej, co następnie przekłada się na wysokie wskaźniki bezrobocia. Obok migracji zarobkowych i niskich wskaźników aktywności gospodarczej mieszkańców ważną z przyczyn wpływających na wysokie wskaźniki bezrobocia w regionie konińskim jest także niska aktywność inwestorów zewnętrznych, którzy m.in. z uwagi na niższe koszty pracy wolą inwestować np. w sąsiednich powiatach. Ponadto na stosunkowo wysokie bezrobocie w regionie ma także wpływ brak oddolnej inicjatywy gospodarczej i uśpiona aktywność mieszkańców, którzy w okresie dynamicznego rozwoju dużych zakładów przemysłowych, a także po zmianie systemu gospodarczego w 1989 roku nie byli zmuszeni wykazywać się przedsiębiorczością. Co gorsze, postawy te dziedziczą po swoich rodzicach także kolejne pokolenia. W kontekście sposobów aktywizowania zasobów ludzkich regionu, co powinno być jednym z głównych czynników rozwoju gospodarczego niezwykle ważne jest przede wszystkim inwestowanie w kapitał ludzki, podnoszenie umiejętności i kwalifikacji. Jednym z podstawowych czynników rozwoju przedsiębiorczości jest także możliwość wykorzystania środków z EFS przeznaczonych na aktywizację gospodarczą. Efekty tych działań są w regionie konińskim powoli dostrzegane. Wśród podmiotów, które są i powinny być odpowiedzialne za stymulowanie rozwoju gospodarczego, badani najczęściej wymieniali administrację lokalną oraz samych przedsiębiorców. Najczęściej przytaczanym zarzutem w kierunku samorządów był brak konsekwentnej polityki przestrzennej i działań proinwestycyjnych w postaci opracowanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wyznaczonych i uzbrojonych w media stref inwestycyjnych, które mają uregulowane kwestie własnościowe. Z wypowiedzi wielu badanych wynika, że kwestie te są piętą achillesową większości miast i gmin regionu. Brak alternatywnych pomysłów na rozwój gospodarczy wobec długoletniej dominacji sektora paliwowo-energetycznego to kolejny zarzut kierowany pod adresem samorządowców. Inne z krytycznych opinii formułowanych wobec władz samorządowych dotyczyły priorytetów inwestycyjnych - zdaniem niektórych badanych oczekiwania społeczne i korzyści polityczne nierozerwalnie związane z inwestycjami, które są najłatwiej i

71 Strona71 najszybciej dostrzegane przez wyborców powodują, że działania konińskich samorządów mają w wielu przypadkach krótką perspektywę. Jednak winą za taki stan rzeczy obarczyć należy pośrednio także przedsiębiorców i reprezentujące ich zrzeszenia, które w zbyt małym stopniu wywierają wpływ na politykę władz lokalnych. Sprawność lokalnej administracji, to jednak nie wszystko, o czym mówili badani. Bardzo istotna dla rozwoju gospodarczego jest także konieczność współdziałania partnerów gospodarczych oraz partnerstwa w ramach sektorów publicznego, prywatnego i pozarządowego, które dzięki m.in. środkom unijnym mają szanse na realizację. W kontekście nawiązywania współpracy branżowej, gospodarczej i partnerstw lokalnych rola samorządów jest zdaniem badanych bardzo istotna. To władze lokalne powinny wspierać, a także inicjować tego typu działania. Należy też zaznaczyć, iż w odniesieniu do samorządów pojawiały się także odmienne opinie wskazujące wyraźnie na brak odpowiednich instrumentów, dzięki którym władze lokalne mogą wspierać rozwój gospodarczy. Badani zwracali uwagę na konkretne bariery prawne i legislacyjne, do których najczęściej zaliczano wciąż niedoskonałe rozwiązania z zakresu prawa zamówień publicznych oraz ustawę o partnerstwie publiczno-prywatnym, która zamiast sprzyjać koooperacji często rodzi podejrzenia o działania korupcyjne. Ponadto akcentowano także negatywny wpływ niedopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Podstawą działań zmierzających do łagodzenia tego zjawiska oprócz monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych, uświadamiania młodym ludziom potrzeb i oczekiwań pracodawców, podnoszeniu jakości oraz zmianom w systemie kształcenia powinna być szeroka i zaawansowana współpraca pomiędzy szkołami a pracodawcami. Uczestnicy zogniskowanych wywiadów grupowych w ramach podsumowania zostali poproszeni o wskazanie mocnych i słabych stron regionu. Elementem zaliczanym łącznie jako plus, ale i ograniczenie, były wysokie wynagrodzenia wynikające z polityki wynagrodzeniowej prowadzonej przez duże przedsiębiorstwa państwowe. Czynnik ten z jednej strony wpływa na stosunkowo wysoką jakość życia mieszkańców, rozwój usług i handlu, ale z drugiej zniechęca do inwestowania w regionie inwestorów zewnętrznych (głównie reprezentujących branżę produkcyjną). Pomimo wszelkich negatywnych skutków funkcjonowania na terenie regionu podmiotów sektora paliwowo-energetycznego, stanowią one dla części rozmówców nadal mocną stronę. Szczególnie, gdy weźmie się pod uwagę kapitał ludzki i przygotowanie zawodowe

72 Strona72 pracowników tychże firm, a więc głównie robotników wykwalifikowanych stanowiących deficytową grupę na krajowym i wielkopolskim rynku pracy. Pozytywne oceny wystawiano także infrastrukturze komunalnej i technicznej. W szczególności zadowalający jest stan połączeń drogowych oraz wskaźniki skanalizowania gmin. Z kolei najczęściej wskazywaną, oprócz wcześniej przedstawionych negatywnych konsekwencji wiążących się z dominacją sektora paliwowo-energetycznego, słabą stroną jest brak przygotowanych i wykupionych terenów inwestycyjnych. Kwestie własnościowe gruntów stanowią największą przeszkodę dla zdecydowanej większości samorządów terytorialnych regionu. Z jednej strony duże rozdrobnienie własnościowe gruntów i nieuregulowane kwestie własnościowe, a z drugiej brak odwagi wśród samorządowców i brak środków finansowych na wykup tych terenów powodują, że możliwości rozwoju gospodarczego i przyciąganie inwestorów zewnętrznych gotowych zainwestować w Koninie i okolicach są znacznie utrudnione.

73 Strona73 VI. Analiza źródeł zastanych Diagnoza porównawcza potencjału gospodarczego miasta Konina i powiatu konińskiego została oparta o analizy porównawcze uwzględniające nie tylko region i kraj, ale także porównanie do jednostek zbliżonych pod względem demograficznym i administracyjnym. W celu przeprowadzenia badania wybrane zostały podmioty spełniające określone kryteria: zbliżona ilość mieszkańców, podobne struktury administracyjne (miasto na prawach powiatu wraz z powiatem ziemskim), zbliżona powierzchnia terytorialna, podobne uwarunkowania społeczne zdeterminowane procesami długiego i średniego trwania. VI.1. Ludność W 2008 roku w regionie konińskim faktycznie zamieszkiwało ponad 205 tysięcy mieszkańców, z czego niemal 80 tysięcy w samym mieście Konin. Wykres 16. Liczba mieszkańców regionu konińskiego w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Na przestrzeni ostatnich lat odnotowano systematyczny wzrost liczby mieszkańców tego regionu, z tym że w samym Koninie liczba ich spada na rzecz liczby mieszkańcow

74 Strona74 powiatu konińskiego. Jest to wynik procesu suburbanizacji, charakterystycznego szczególnie dla dużych aglomeracji miejskich. Polega on na wyludnianiu się centrów miast przy jednoczesnym rozwoju strefy podmiejskiej, najczęściej gmin graniczących bezpośrednio z miastem. Taka tendencja, widoczna także w regionie konińskim, jest naturalną fazą rozwoju obszaru miejskiego. Struktura demograficzna regionu konińskiego odzwierciedla tendencje występujące w Wielkopolsce, Polsce i Unii Europejskiej. Należy jednak zwrócić uwagę na nieco wyższe odsetki dla regionu konińskiego wśród dwóch najmłodszych kategorii wiekowych. Jest to niewątpliwie korzystny wskaźnik, jednak problem pojawia się w odniesieniu do kolejnej kategorii wiekowej - wyraźnie zauważalne jest załamanie się odsetka ludności w wieku lat, co jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym dla rynku pracy. Wpływ na tą sytuację mają na pewno migracje do większych miast oraz emigracje zarobkowe osób, które bądź wchodzą na rynek pracy po ukończeniu studiów bądź też funkcjonują na tym rynku od pewnego czasu i stanowią grupę najbardziej efektywną dla gospodarki. Szczególnie wielu młodych ludzi po ukończeniu studiów (najczęściej w największych polskich miastach, takich jak Poznań, Wrocław, Łódź czy Warszawa) decyduje się na wyprowadzkę z Konina. Wykres 17. Liczba ludności według wieku [w %] w wybranych podmiotach w roku 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

75 Strona75 Wykres 18. Odsetek ludności według grup wiekowych w krajach członkowskich UE, Polsce, województwie wielkopolskim oraz regionie konińskim w roku 2008 (porównanie) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat i GUS Jeżeli chodzi natomiast o przyrost naturalny, jaki odnotowany został pomiędzy rokiem 1999 a 2007 w wybranych aglomeracjach, warto zauważyć, że region koniński charakteryzował się najwyższą wartością tego wskaźnika na przestrzeni wszystkich analizowanych momentów czasowych.

76 Strona76 Wykres 19. Przyrost naturalny w wybranych podmiotach w 2007 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS VI.2. Rynek pracy W 2005 roku w regionie konińskim 40,2% ludności zatrudnionych było w sektorze publicznym, a więc większość pracowała dla sektora prywatnego. Podobną sytuację odnotowano we wszystkich pozostałych aglomeracjach. Średni odsetek zatrudnionych w sektorze prywatnym dla wszystkich regionów wyniósł 66% i był to wynik bardzo zbliżony do wartości dla całego kraju. Tymczasem dla województwa wielkopolskiego wskaźnik uzyskał wartość ponad 72%.

77 Strona77 Wykres 20. Pracujący według sektorów własności w powiecie konińskim, mieście Koninie i regionie konińskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wynik regionu konińskiego, zarówno na tle porównywalnych aglomeracji, jak i województwa oraz kraju nie jest zbyt korzystny. Wykres 21. Pracujący według sektorów własności w roku 2005 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

78 Strona78 Relatywnie wysoki odsetek osób zatrudnionych w sektorze publicznym ma bowiem istotny wpływ na inicjatywy z zakresu podejmowania własnej działalności gospodarczej, a w dalszej kolejności stopę bezrobocia oraz wzrost PKB. To właśnie małe i średnie przedsiębiorstwa, które w zdecydowanej większości stanowią podmioty prywatne generują najwięcej miejsc pracy a zarazem mają największy udział we wzroście produktu krajowego brutto. Ponadto w sytuacji kryzysu i ewentualnych bankructw gospodarka oparta w przeważającej części na małych i średnich podmiotach prywatnych cechuje się znacznie większą elastycznością i odpornością na niekorzystne tendencje. W rzeczywistości wolnorynkowej i sytuacji, w której gospodarka danego regionu opiera się w dużej mierze na firmach sektora publicznego i zatrudniających znaczną liczbę osób ewentualna sytuacji kryzysowa rodzi daleko głębsze i bardziej negatywne skutki dla sytuacji gospodarczej i rynku pracy. We wszystkich aglomeracjach, które służą za tło porównawcze dla regionu konińskiego sytuacja zatrudnieniowa w ramach głównych sektorów gospodarki wygląda dość podobnie: w 2007 roku jedynie w regionie zamojskim w sektorze usługowym zatrudnionych było mniej niż 40% ogółu pracujących (37,9%). We wszystkich pozostałych wartość ta była znacznie wyższa. Warto zauważyć, że w regionie konińskim odsetek tej ludności był stosunkowo niski w usługach zatrudnionych było niewiele ponad 40% pracujących, co z uwagi na tendencje charakteryzujące kraje wysoko rozwinięte nie należy do korzystnych wskaźników. Najwyższy udział zatrudnionych w sektorze usług odnotowano w regionie koszalińskim (63,6%) oraz legnickim, słupskim i elbląskim, gdzie ponad połowa zatrudnionych pracowała w usługach. Szczególnie niekorzystnie region koniński przedstawia się na tle uśrednionych wyników dla Polski i Wielkopolski.

79 Strona79 Wykres 22. Pracujący według sektorów ekonomicznych w Polsce, województwie wielkopolskim oraz wybranych regionach w roku 2007 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Gospodarka polska w latach znajdowała się w okresie silnego wzrostu, obejmującego wszystkie główne sektory (tj. usługi, przemysł i budownictwo). Podstaw dobrej koniunktury można upatrywać w akcesji Polski do Unii Europejskiej, skutkującej przyspieszeniem eksportu. Zwiększający się eksport był stymulatorem wzrostu produkcji i zatrudnienia, a w konsekwencji, wzrostu krajowego popytu konsumpcyjnego. Analizując tendencje związane ze zmianą tej struktury w regionie, należy też zauważyć stosunkowo niewielkie tempo zmian w zakresie zmniejszania się znaczenia sektora przemysłowego i rolniczego na rzecz sektora usług. Ponadto do niepokojących wskaźników należy także bardzo wysoki odsetek osób zatrudnionych w sektorze rolniczym, który przy dużym rozdrobnieniu struktury gospodarstw rolnych w regionie nie może stanowić podstawy zarobkowania. W 2007 roku w regionie konińskim przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyniosło 2705,64 złote, wśród porównywalnych aglomeracji jedynie w regionie płockim było ono wyższe (niemal 3000 złotych). W pozostałych porównywanych aglomeracjach było ono zdecydowanie niższe zasadniczo nie przekroczyło 2500 złotych. Średnia dla 14 porównywanych podmiotów w 2007 roku wyniosła 2350,66 złotych była to kwota zdecydowanie niższa

80 Strona80 niż średnia dla całej Polski, bowiem w kraju przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyniosło wówczas 2709,14 złotych. Średnie miesięczne wynagrodzenie w regionie konińskim było zatem minimalnie niższe od średniej dla Polski. Wykres 23. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie (brutto) w wybranych podmiotach w roku 2007 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Porównując dynamikę wysokości przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego między regionem konińskim, województwem wielkopolskim oraz Polską widać, iż wysokość wynagrodzenia w Wielkopolsce jest zdecydowanie niższa niż średnia dla całego kraju, średnio o nieco ponad 200 złotych. Tymczasem w latach średnie przeciętne wynagrodzenie w regionie konińskim było wyższe niż średnie wynagrodzenie w Polsce (w 2002 roku o niemalże 200 zł.), natomiast od 2005 roku odnotowano wzrost wynagrodzenia, jednak dla regionu konińskiego był on znacznie słabszy. W 2006 i 2007 roku średnia dla regionu konińskiego była już nieco niższa niż średnia dla Polski. Warto zauważyć jednak, że w 2007 roku średnie miesięczne wynagrodzenie w regionie konińskim nadal było wyższe, niż w Wielkopolsce.

81 Strona81 Wykres 24. Dynamika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (brutto) w Polsce, województwie wielkopolskim i regionie konińskim (powiecie konińskim i mieście Koninie) w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

82 Strona82 Wykres 25. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia (brutto) w relacji do średniej krajowej (Polska=100) w wybranych podmiotach w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W regionie konińskim, pomimo niższej dynamiki wzrostu w ostatnich latach, mamy do czynienia z relatywnie wysokimi wskaźnikami wynagrodzenia. Wysoki poziom średnich zarobków to czynnik, który wpływa na mniejsze zainteresowanie inwestorów zewnętrznych. Głównie dotyczy to szeroko rozumianej branży produkcyjnej, która swój zysk opiera w dużej mierze na niskich kosztach pracy. Ponadto branża ta charakteryzuje się tym, że w stosunkowo krótkim czasie potrafi wygenerować dużą liczbę miejsc pracy. Wysoki poziom średnich zarobków w regionie jest zatem czynnikiem, paradoksalnie, wpływającym na wysokość stopy bezrobocia i elementem mogącym zniechęcać inwestorów zewnętrznych. Wysokie oczekiwania płacowe potencjalnych pracowników (odnoszone np. do dotychczasowego poziomu zarobków) przy ograniczonej liczbie miejsc pracy wpływają na rozwój "szarej strefy" i podejmowanie pracy "na czarno" oraz skłonność do emigracji zarobkowych. Wynika to bowiem wprost z dążenia do zachowania dotychczasowego poziomu i jakości życia nawet kosztem wysokości świadczeń socjalnych wypłacanych w przyszłości (emerytury, renty).

83 Strona83 Analizując kluczowe wskaźniki bezrobocia dla regionu konińskiego można stwierdzić, iż począwszy od 2003 r. niekorzystne tendencje w tym względzie ulegają regresji. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim poziomu stopy bezrobocia. W latach dostrzegamy wyraźną kontynuację spadkowego trendu zapoczątkowanego w 2003 roku. Stopa bezrobocia czyli udział bezrobotnych w populacji osób czynnych zawodowo osiągnęła w końcu 2008 r. w regionie konińskim wartość 10,9% - było to o niemal 5 punktów procentowych mniej niż w końcu 2007 r. Wykres 26. Stopa bezrobocia w powiecie konińskim, mieście Koninie i regionie konińskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Poziom stopy bezrobocia w regionie konińskim był najbardziej zbliżony do średniej dla wszystkich porównywalnych aglomeracji (średnia wyniosła w 2004 roku 21,9, w ,4, w ,3, w ,3, a w 2008 roku 11,0). Wśród głównych przyczyn spadku bezrobocia należy wymienić ogólny wzrost gospodarczy w Polsce, powstawanie nowych miejsc pracy, w tym podmiotów gospodarczych zakładanych przez osoby dotychczas bezrobotne z dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz migracja zarobkowa, czyli wy-

84 Strona84 jazdy mieszkańców do pracy za granicą i miast wojewódzkich. Bezrobocie w regionie konińskim od kilku lat wykazuje tendencję spadkową, podobnie jak we wszystkich pozostałych porównywanych regionach. Istotne, iż w każdym analizowanym momencie czasowym wysokość stopy bezrobocia znajduje się powyżej średniej wartości, dopiero w 2008 roku stopa bezrobocia w regionie konińskim była nieznacznie niższa od średniej stopy bezrobocia dla tych podmiotów. Ważną zmienną strukturalizującym zbiorowość bezrobotnych jest płeć. W regionie konińskim odsetek bezrobotnych kobiet jest znacząco wyższy od odsetka bezrobotnych mężczyzn, dodatkowo w świetle danych z pięciu kolejnych analizowanych momentów czasowych ( ) należy zaznaczyć, że zjawisko to ma charakter rosnący. Aczkolwiek w samym 2008 roku odnotowano spadek udziału bezrobotnych kobiet w całej populacji osób bezrobotnych o niecałe 2 punkty procentowe. Porównując sytuację bezrobotnych kobiet w regionie konińskim z innymi podobnymi regionami w granicach kraju okazuje się, że istnieją aglomeracje, które pod względem odsetka bezrobotnych kobiet sytuują się znacznie bardziej niekorzystnie. Np. w regionie rybnickim w 2008 roku odnotowano ponad 70% bezrobotnych kobiet w stosunku do ogółu bezrobotnych. Wykres 27. Udział bezrobotnych kobiet względem ogółu bezrobotnych w wybranych podmiotach w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

85 Strona85 W kontekście oceny sytuacji w aglomeracji konińskiej należy mieć szczególnie na uwadze dominację sektora paliwowo energetycznego w strukturze miejscowej gospodarki. Sektor ten przez wiele lat, jak i obecnie, oferuje znacznie więcej miejsc pracy mężczyznom niż kobietom. Z drugiej strony, jak pokazują zaprezentowane powyżej dane dla poszczególnych regionów, aglomeracja konińska charakteryzuje się zbliżoną do średniej wartością odsetka bezrobotnych kobiet w stosunku do bezrobotnych mężczyzn, stąd też twierdzenie o tym, że koniński rynek pracy jest wyjątkowo zmaskulinizowany jest nie do końca zgodne z prawdą. Ma to zapewne swój związek z coraz większym udziałem sektora usługowo - handlowego, który generuje stosunkowo duża liczbę miejsc pracy właśnie dla kobiet. Jak zostało to wykazane wcześniej zmiany struktury przedsiębiorstw w odniesieniu do poszczególnych sektorów gospodarki w regionie konińskim przebiegają bardzo powoli, jednak mają one określoną tendencję. Ponadto czynnikiem, który z pewnością wpływa (przynajmniej pośrednio) na zwiększenie odsetka zatrudnionych kobiet w regionie konińskim jest relatywnie wysoki poziom średnich wynagrodzeń. Nawet niewielka nadwyżka dochodów jest bowiem bardzo często wydatkowana na cele konsumpcyjne, co stanowi czynnik rozwoju handlu i usług w regionie. Wysoki odsetek młodych bezrobotnych (kategorie 24 lata i mniej oraz lata) w regionie konińskim może świadczyć o niedopasowaniu oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy oraz świadczeniu pracy w "szarej strefie", co wiąże się z możliwością uzyskania wyższych zarobków. Ponadto wyraźnie zauważalny jest wpływ emigracji zarobkowych młodych ludzi. Wielu z nich podejmuje np. nielegalne zatrudnienie w Niemczech przy jednoczesnej rejestracji w powiatowym urzędzie pracy jako osoby bezrobotne.

86 Strona86 Wykres 28. Bezrobotni według wieku w regionie konińskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 29. Bezrobotni według wieku w Polsce, Wielkopolsce oraz regionie konińskim w roku 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

87 Strona87 Wraz z dynamicznym spadkiem bezrobocia, jaki odnotowano w Wielkopolsce w latach zmianie uległa także specyfika tego problemu. W stosunkowo nielicznej grupie osób bezrobotnych pozostały w dużej mierze osoby długotrwale bezrobotne charakteryzujące się często niską motywacją do pracy, nieodpowiednimi (nieaktualnymi lub wręcz żadnymi) kwalifikacjami, obciążeni nałogami czy też pracujący w szarej strefie i rejestrujący się jako bezrobotni tylko i wyłącznie w celu uzyskania świadczeń socjalnych. Stanowią oni grupę szczególnie zagrożoną marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Sytuacja ta również dotyczy regionu konińskiego, choć należy zauważyć, że skala tego problemu w porównaniu do całego województwa, jak i porównywalnych aglomeracji w skali kraju jest nieco niższa. Na podstawie danych dotyczących struktury osób bezrobotnych w Polsce, województwie wielkopolskim oraz regionie konińskim ze względu na wykształcenie widać, iż najliczniejszą kategorię bezrobotnych stanowią osoby z najniższymi kwalifikacjami zawodowymi, a więc najniższym wykształceniem gimnazjalnym lub niższym. Osoby znajdujące się w tej kategorii stanowią niemal 1/3 wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych zarówno w kraju, województwie, jak i w regionie konińskim. Równie liczną kategorię tworzą osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, nieco mniejszy udział w populacji bezrobotnych charakteryzuje kategorię osób z wykształceniem policealnym lub średnim zawodowym (mniej niż ¼ ogółu zarejestrowanych). Osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym zarejestrowane w urzędach pracy stanowiły przez długie lata najliczniejszą kategorię bezrobotnych: do 2003 roku było to ponad 40% ogółu. Należy jednak zauważyć, że ich udział zdecydowanie maleje w całej populacji, w 2008 roku stanowił mniej niż 30%. Dwie kategorie wykształcenia ( średnie zawodowe i policealne oraz gimnazjalne i niższe ) zasadniczo nie ulegają wahnięciom ich liczebność od 2002 roku pozostaje na podobnym poziomie i wynosi odpowiednio ok. 22% i 30%. Tymczasem bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnokształcącym oraz wyższym stanowią znikomy odsetek populacji osób pozostających bez pracy, jednakże na przestrzeni ostatnich 6 lat ich udział w ogólnej liczbie systematycznie wzrasta (z 4,5% w 2002 roku do 9% w 2008 w przypadku osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym oraz z 2,8% w 2002 roku do 8,6% w 2008 roku w przypadku osób z wykształceniem wyższym).

88 Strona88 Wykres 30. Bezrobotni według poziomu wykształcenia w Polsce, województwie wielkopolskim oraz regionie konińskim w roku 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 31. Bezrobotni według poziomu wykształcenia w regionie konińskim w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

89 Strona89 Analogiczna sytuacja ma miejsce w pozostałych regionach, które służą za tło porównawcze dla regionu konińskiego w 2007 roku widać wyraźny wzrost udziału osób bezrobotnych charakteryzujących się wykształceniem wyższym w całej populacji zarejestrowanych w urzędach pracy. Tendencja taka (wzrost udziału osób bezrobotnych z wyższym wykształceniem w populacji bezrobotnych) jest charakterystyczna dla wszystkich porównywanych aglomeracji. Warto zauważyć, że o ile w latach wzrost ten był co prawda systematyczny, ale dość powolny, to w 2008 roku nastąpił zasadniczy skok. Nie było to jednak spowodowane nagłym wzrostem liczby rejestrujących się w urzędach pracy absolwentów studiów magisterskich i licencjackich. Jest to bowiem tylko przyrost w udziale ogółu bezrobotnych, co oznacza, że w 2008 roku odnotowano znaczny spadek ogólnej, całkowitej liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Zmniejszyły się zatem poszczególne kategorie grupujące osoby według wykształcenia, z tym że kategoria osób z wyższym wykształceniem zmniejszyła się najmniej lub zatrzymała się na tym samym poziomie. W dużym stopniu jest to zapewne wynikiem coraz wyższych aspiracji edukacyjnych polskiej młodzieży (systematycznie wzrasta liczba osób z wyższym wykształceniem w ostatnich latach) oraz powstaniem dużej liczby nowych miejsc pracy dla robotników wykwalifikowanych i w sektorze usługowym w ostatnich latach spowodowanym w dużej mierze emigracją zarobkową. Zarobkowe wyjazdy migracyjne spowodowały dużą lukę na polskim rynku pracy zwłaszcza w odniesieniu do robotników wykwalifikowanych, którzy bez większych problemów znajdowali po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej lepiej płatną pracę na zachodzie Europy. Ponadto należy mieć na uwadze niekorzystne efekty reformy oświaty na poziomie ponadgimnazjalnym przeprowadzonej przez rząd Jerzego Buzka. Na jej skutek istotnemu zwiększeniu uległa liczba uczniów i absolwentów szkół średnich (głównie liceów ogólnokształcących), które nie oferują przygotowania zawodowego tylko ogólną wiedzę. Stało się to kosztem zasadniczych szkół zawodowych, które na skutek reformy zderzyły się z drastycznym spadkiem liczby uczniów i absolwentów a pośrednio także jakości kształcenia. Zjawisko to zostało podkreślone jeszcze wyraźniej poprzez wzrost gospodarczy i zwiększony popyt na wykwalifikowaną siłę roboczą (głównie w budownictwie i branżach pokrewnych). Do pogłębienia tych tendencji przyczyniły się emigracje zarobkowe polskich "fachowców", którzy niedoceniani w Polsce bez problemu znajdują lepiej płatną pracę w krajach "starej Unii"

90 Strona90 (głównie dzięki bardzo dobremu i wszechstronnemu przygotowaniu do zawodu oraz większej motywacji finansowej do pracy). Z kolei przerost aspiracji edukacyjnych polskiej młodzieży spowodował także dewaluację wykształcenia wyższego i dyplomu magistra. Szczególnie widoczna jest też nadpodaż absolwentów z wykształceniem ogólnym i humanistycznym (np. po takich kierunkach jak zarządzanie i marketing, politologia, praca socjalna) przy jednoczesnym niedoborze absolwentów nauk ścisłych i kierunków inżynierskich. W kontekście prezentowanych wyżej danych statystycznych należy mieć też na uwadze to, że wielu ludzi z wykształceniem wyższym nie rejestruje się w urzędach pracy jako osoby bezrobotne, gdyż status osoby bezrobotnej jest przez nie traktowany jako uwłaczający godności. Czynnik ten powoduje, że szacunki osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym mogą być zaniżone. Wszystkie opisane wyżej czynniki w równie dużym stopniu oddziałują zarówno na polski, wielkopolski jak i koniński rynek pracy. VI.3. Produkt krajowy brutto W celu porównania sytuacji gospodarczej podregionu konińskiego na tle całego województwa wielkopolskiego zestawiono wartość PKB podregionu do PKB województwa. Na tym tle podregion koniński wyraźnie zyskiwał na znaczeniu do 2003 roku, w następnych latach widać stopniowe pogarszanie sytuacji gospodarczej w ujęciu do reszty województwa. Należy przy tym zauważyć, że wartości jakie przyjmuje wskaźnik nie przekraczają 78% wartości uzyskanej w skali województwa, co wskazuje na niedobrą i jeszcze pogarszającą się w ostatnich latach relatywną sytuację podregionu konińskiego w stosunku do reszty województwa wielkopolskiego i sugeruje zakwalifikować podregion koniński do jednego ze słabiej rozwijających się.

91 Strona91 Wykres 32. PKB per capita podregionu konińskiego w odniesieniu do PKB województwa wielkopolskiego=100 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 33. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych podregionach w roku 2006, Polska = 100 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

92 Strona92 Wykres 34. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w wybranych podregionach w latach , Polska = 100 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Relatywnie niski wzrost PKB w podregionie konińskim ma związek z dosyć wysokim bezrobociem oraz strukturą przedsiębiorstw, w przypadku której mamy do czynienia z istotnym udziałem dużych przedsiębiorstw państwowych. W krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej (do których zalicza się także Polskę) małe i średnie firmy odgrywają bowiem kluczową rolę w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że aż 59 proc. PKB powstaje w firmach małych i średnich. Aż 99,3 proc. spośród 1,6 mln aktywnych w kraju podmiotów należy do sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Podregion koniński wciąż charakteryzuje jednak stosunkowo duży wpływ dużych przedsiębiorstw państwowych, co ma swoje przełożenie na dynamikę PKB.

93 Strona93 VI.4. Finanse publiczne Pod względem takich wskaźników, jak dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego (szczególnie w odniesieniu do wydatków inwestycyjnych) region koniński prezentuje się bardzo korzystnie na tle kraju, województwa oraz porównywalnych regionów. Wynika to w dużym stopniu z aktywnej polityki inwestycyjnej oraz skutecznej aplikacji o środki unijne. Wykres 35. Dochody budżetowe powiatów i gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca w roku 2007 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Wykres 36. Dynamika dochodów budżetowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca w latach Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

94 Strona94 Wykres 37. Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego poszczególnych regionów w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2007 roku Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Wskaźnikiem niepokojącym jest natomiast wysoki poziom deficytu budżetowego, szczególnie wysoki w Koninie.

95 Strona95 Wykres 38. Deficyt budżetowy jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład poszczególnych regionów w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2007 r. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS Wykres 39. Dynamika deficytu budżetowego jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład poszczególnych regionów w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS

96 Strona96 Wzrost deficytu budżetowego jest ściśle związany m.in. z realizacją inwestycji finansowanych z funduszy unijnych. Aby jednostka samorządu terytorialnego mogła uzyskać dotację unijną musi najczęściej przeznaczyć na realizację inwestycji pieniądze z własnego budżetu, które pozyskuje się najczęściej dzięki kredytom. Należy zauważyć, że region koniński, który cechuje się jednymi z najwyższych wydatków budżetowych charakteryzuje się jednocześnie największym zadłużeniem. Przy założeniu, że środki te są przeznaczane na inwestycje sytuacja ta nie jest zagrożeniem dla rozwoju gospodarczego, ale może mieć negatywne skutki w kontekście wejścia w życie przepisów zawartych w znowelizowanej w 2009 roku Ustawie o finansach publicznych, która nakłada bardzo duże ograniczenia na samorządy. W szczególności dotyczy to tych jednostek, które w tej chwili charakteryzują się wysokim deficytem, a skutkować może ograniczeniem tempa inwestycji w przyszłości. Ponadto relatywnie niski poziom PKB w regionie konińskim w porównaniu do pozostałych aglomeracji a także w zestawieniu z coraz mniejszym znaczeniem przemysłu wydobywczego oraz brakiem pewnych gwarancji na możliwość wykorzystania wysokiej puli środków unijnych w kolejnych latach nie skłaniają do dużego optymizmu. Jak wskazano powyżej, pewnym zagrożeniem dla podtrzymania wysokiego tempa inwestycji jest nowelizacja Ustawy o finansach publicznych. Należy też mieć na uwadze, że ewentualne załamanie w obrębie sektora paliwowo-energetycznego, który wciąż zatrudnia dużą liczbę osób, może spowodować drastyczne pogorszenie sytuacji w gospodarce regionu i na rynku pracy. Realnym zagrożeniem wciąż pozostaje także ogólnoświatowy kryzys gospodarczy. VI.5. Infrastruktura techniczna Wskaźniki infrastrukturalne plasują Konin i powiat koniński w bardzo dobrej pozycji prorozwojowej. Szczególnie korzystne wskaźniki odnotowujemy w przypadku długości dróg gminnych i powiatowych o nawierzchni twardej oraz tempa wzrostu ich długości.

97 Strona97 Wykres 40. Długość dróg lokalnych (gminnych) o nawierzchni twardej (w km) w miastach i powiatach ziemskich łącznie w 2007 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 41. Dynamika zmiany - długość dróg lokalnych (gminnych) o nawierzchni twardej (w km) w poszczególnych regionach w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Bardzo dużym atutem i impulsem do rozwoju jest położenie Konina na mapie drogowej kraju, przy już wybudowanym odcinku autostrady A2 Poznań-Łódź będącej częścią transeuropejskiego szlaku wschód-zachód. Analizując pasażerski transport kolejowy również można zauważyć duży potencjał regionu (przynajmniej w odniesieniu do porównywalnych

98 Strona98 aglomeracji). Usytuowanie między dwoma międzynarodowymi portami lotniczymi, połączonymi autostradami i położenie w pobliżu najważniejszych węzłów kolejowych jest niewątpliwym atutem regionu konińskiego. Kwestie infrastrukturalne związane z mediami i gospodarką komunalną również plasują region koniński powyżej średniej. Udział gospodarstw domowych włączonych do sieci wodociągowej (93%), dynamika zwiększania zasięgu sieci wodociągowej (0,4%) to przykłady wskaźników osiągających wysokie wartości. Jedynie wskaźniki dotyczące nowych mieszkań oddanych do użytku i sprzedanych osobom fizycznym w ostatnich kilku latach nie przedstawiają się dla regionu konińskiego zbyt korzystnie. W każdym przypadku wartości przytaczanych wskaźników oscylowały poniżej średniej. Na taki stan rzeczy mają z pewnością wpływ czynniki suburbanizacyjne (widać wyraźny odpływ mieszkańców Konina na tereny gmin sąsiednich) oraz skala migracji wewnętrznych i zewnętrznych, która w największym stopniu przyczynia się do odpływu ludzi młodych, a zatem grupy najczęściej decydującej się na zakup swojego mieszkania. Dane dotyczące handlu z racji braku danych na poziomie aglomeracji odnoszą się do poziomu województw. Specyfika regionu konińskiego położonego niejako pomiędzy dwoma dużymi ośrodkami handlu i rynkami zbytu (Warszawa, Poznań, a w dalszej perspektywie także Berlin) sprawia, że jest to niewątpliwy atut regionu. Ważnym wskaźnikiem rozwoju gospodarczego jest poziom nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach. W roku 2007 najwyższe wartości dla tego wskaźnika zanotowano w regionie konińskim (2919 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca), płockim (2417 zł) i legnickim (1346 zł).

99 Strona99 VI.6. Podmioty gospodarcze W przypadku dwóch porównywalnych regionów: konińskiego i płockiego, widać bardzo wyraźnie wpływ funkcjonowania dużych przedsiębiorstw, które cechują się największą zdolnością kredytową oraz możliwością wygenerowania relatywnie największych środków, które można spożytkować na inwestycje. Wykres 42. Nakłady na inwestycje w przedsiębiorstwach (państwowe i prywatne) w przeliczeniu na jednego mieszkańca w mieście i powiecie ziemskim w 2007r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Stosunkowo duża skala inwestycji jest ściśle związana z działaniami inwestycyjnymi podejmowanymi w największym stopniu przez duże przedsiębiorstwa. Średnia dla analizowanych aglomeracji wyniosła w roku ,8 mln zł, natomiast najniższe wartości zanotowano w regionach zamojskim (2,04 mln zł) i elbląskim (2,74 mln zł). Dla całego kraju wartość średnia wyniosła zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca, natomiast dla województwa wielkopolskiego zł. Przy okazji tego wskaźnika bardzo wyraźnie widać przewagę miast centralnych dla kraju i województwa, gdzie zlokalizowane są siedziby największych przedsiębiorstw - zarówno państwowych jak i prywatnych.

100 Strona100 Wielkopolska na tle innych województw należy do regionów charakteryzujących się dużą liczbą podmiotów gospodarczych przypadającą na 100 mieszkańców. Wskaźnik ten przyjmuje jednak zróżnicowane wartości w poszczególnych miastach województwa. Wynika to w głównej mierze ze struktury przemysłu, jaka występuje w danym mieście czy subregionie oraz tradycji i postaw związanych z przedsiębiorczością. Dla przykładu w takim mieście jak Konin, który rozbudował się dynamicznie po drugiej wojnie światowej na skutek rozwoju przemysłu górniczego i paliwowo-energetycznego, który przyjmował do pracy ludzi z całej Polski oferując im zatrudnienie w dużych zakładach pracy, liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 1 mieszkańca należy do najniższych w regionie. Wynika to z jednej strony z funkcjonowania na tym terenie w dalszym ciągu dużych zakładów pracy zatrudniających po kilkaset czy nawet kilka tysięcy osób, a z drugiej z powstrzymywanej w naturalny sposób oddolnej inicjatywy gospodarczej mieszkańców i braku tworzenia nowych (szczególnie małych) podmiotów gospodarczych. Duże zakłady pracy oferujące stabilne zatrudnienie, dobre wynagrodzenie i relatywnie szeroki zakres świadczeń socjalnych, stanowiły w tym mieście przez wiele lat znacznie atrakcyjniejszą ofertę dla mieszkańców niż podejmowanie, bądź co bądź, ryzyka związanego z prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. W 2008 roku liczba podmiotów gospodarki narodowej w regionie konińskim wyniosła , z czego w samym mieście Koninie zarejestrowanych było podmioty. Porównując liczbę podmiotów gospodarczych w regionie konińskim z liczbą przedsiębiorstw w innych podobnych regionach widzimy, iż okręg koniński plasuje się gdzieś pośrodku rankingu, nieco poniżej średniej dla wszystkich regionów ( podmiotów gospodarczych) stanowiących tło porównawcze.

101 Strona101 Wykres 43. Liczba podmiotów gospodarczych na 100 mieszkańców w wybranych regionach w roku 2008 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując sytuację gospodarczą regionu konińskiego należy przyjrzeć się rozkładowi podmiotów gospodarczych według podziału Polskiej Klasyfikacji Działalności. Zgodnie z rozkładem przedstawionym na poniższym wykresie można powiedzieć, że region zdominowany jest przez przedsiębiorców zarejestrowanych w sekcji G (a więc przez handel hurtowy i detaliczny oraz warsztaty samochodowe). Ta sekcja stanowi niemal 1/3 wszystkich funkcjonujących podmiotów w 2008 roku w regionie konińskim. W dalszej kolejności wystąpiła sekcja F (budownictwo) oraz sekcja K (obsługa nieruchomości) obie po niemal 13%. Następnie przetwórstwo przemysłowe (sekcja D) i działalność usługowa komunalna (sekcja O) ponad 7% w przypadku obu sekcji. Odnośnie struktury podmiotów gospodarczych według sekcji PKD zarejestrowanych w kraju, Wielkopolsce oraz regionach znajdujących się w granicach tego województwa kaliskim, leszczyńskim i konińskim pod względem udziału poszczególnych sekcji w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych zarejestrowanych żaden z omawianych obszarów nie różni się znacząco od pozostałych. Zarówno w kraju, województwie wielkopolskim, jak i w trzech analizowanych regionach dominującą sekcją jest sekcja G (handel i naprawy) podmioty zarejestrowane w tej sekcji stanowią niemal 1/3 wszystkich. Najmniejszy odsetek odnotowano w regionie leszczyńskim (28,5%), największy natomiast w regionie konińskim (32,9%). W

102 Strona roku w regionie konińskim zarejestrowano ponad 1700 nowych podmiotów gospodarczych, było to o ponad 200 więcej niż w roku 2007 i 2006 (wówczas zarejestrowano odpowiednio: 1494 i 1434 podmioty gospodarcze). Należy zaznaczyć, iż liczba przedsiębiorstw konińskich z roku na rok znacząco się zwiększa, o czym świadczy fakt, iż systematycznie co roku znacznie mniej podmiotów zostaje wyrejestrowanych z rejestru REGON niż podlega rejestracji. Jest to bez wątpienia bardzo dobry wynik wskazujący pośrednio na rozwój gospodarczy regionu, którego rynek pracy przez wiele lat był zdominowany przez duże przedsiębiorstwa państwowe. Analogiczna sytuacja ma miejsce na terenie całego kraju i Wielkopolski, gdzie od lat odnotowuje się znacznie większy przyrost liczby nowo zarejestrowanych podmiotów aniżeli liczby przedsiębiorstw wyrejestrowanych z systemu REGON. Różnica polega jednak na proporcjach, które są zdecydowanie korzystniejsze dla Polski i Wielkopolski niż regionu konińskiego. Ponadto należy mieć też na uwadze wadliwość rejestrów GUS oraz obowiązującego prawa, które nie nakazuje wyrejestrowania podmiotów, które zaprzestały działalności. Podsumowując, relatywnie niski poziom aktywności gospodarczej i przedsiębiorczości mieszkańców to jeden z głównych czynników wpływających na sytuację gospodarczą regionu konińskiego, a jednocześnie jeden z głównych hamulców rozwoju. Wysoki odsetek zatrudnionych w sektorze publicznym, relatywnie wysokie zarobki i dobre warunki socjalne oraz pewne i stabilne zatrudnienie w sektorze paliwowo-energetycznym funkcjonujące przez długie lata, to czynniki blokujące inicjatywę gospodarczą mieszkańców do dziś. Małe i średnie przedsiębiorstwa, które w najbardziej rozwiniętych krajach stanowią prawie 99% wszystkich przedsiębiorstw mają największy wpływ na generowanie miejsc pracy oraz wzrost PKB. Jak pokazują przedstawione w niniejszym opracowaniu dane statystyczne region koniński ma w tym zakresie bardzo dużo do nadrobienia. VI.7. Ochrona środowiska Kwestią, która musi niepokoić jest niekorzystna sytuacja związana ze stanem środowiska naturalnego. W regionie konińskim odnotowano najwyższe wartości wskaźników emisji zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych (10,1 mln ton), stosunkowo niską ilość gospodarstw domowych korzystających z oczyszczalni ścieków (54,3%), dużą

103 Strona103 ilość odpadów wytworzonych na 1 km 2. Ponadto notuje się najniższe wartości procentowe jeżeli chodzi o odpady wytworzone poddane odzyskowi (37,8%), a zarazem najwyższy odsetek odpadów składowanych (32,8%). Szczególnie na uwadze trzeba mieć zakres norm unijnych nakładanych na Polskę w dziedzinie gospodarki odpadami, których szereg musi zostać spełnionych w najbliższych latach. Wykres 44. Odsetek ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków w 2007r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

104 Strona104 Wykres 45. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych w 2007r. [t] Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 46. Odpady wytworzone na 1 km 2 w wybranych aglomeracjach w 2007r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS